PROFILPELAJAR.COM

Ĝemelurboj
	Huajbej (2017–); Tel-Avivo (2004–); Erevano (2002–); Montevideo (2001–); Kordovo (2001–); Góis (2000–); Kluĵo (2000–); Santiago de Compostela (2000–); Damasko (1999–); Pekino (1999–); Bonaero (1999–); Toronto (1999–); Makao (1999–); La-Pazo (1999–); Mendoza (1998–); Santiago de Ĉilio (1998–); Asunciono (1998–); Naha (1998–); Funchal (1998–); Amano (1997–); Havano (1997–); Leiria (1996–); Koimbro (1996–); Lisbono (1995–); Luando (1993–); Ŝanhajo (1988–); Osako (1985–); Abiĝano (1981–); Seulo (1977–); Milano (1961–); Arekipo ; Bukareŝto ; Monterejo ; Tokio ; Ningbo ; Hamburgo ; Meksikurbo ; Póvoa de Varzim ; Miamo ; Leipzig ; Presidente Franco District (en) ; Bamako ; Barcelono ; Alta Floresta (en) ; Torreón ; La Laguna ; Budapeŝto ; La Plata ; kantono Miami-Dade ; Ĉikago ; Izmiro ; Limo ; Belmonte vd

San-Paŭlo
Fotomontaĵo
municipo de Brazilo ; megaurbo ; urbego ; plej granda urbo ; urbo vd
Flago	Blazono
Administrado
Lando	Brazilo
Regiono	Sudorienta regiono
Subŝtato	San-Paŭlio
Mezoregiono	Metropolitana de São Paulo
Mikroregiono	São Paulo
Fondita	25-a de januaro 1554
Ĝemelurboj
	Huajbej (2017–); Tel-Avivo (2004–); Erevano (2002–); Montevideo (2001–); Kordovo (2001–); Góis (2000–); Kluĵo (2000–); Santiago de Compostela (2000–); Damasko (1999–); Pekino (1999–); Bonaero (1999–); Toronto (1999–); Makao (1999–); La-Pazo (1999–); Mendoza (1998–); Santiago de Ĉilio (1998–); Asunciono (1998–); Naha (1998–); Funchal (1998–); Amano (1997–); Havano (1997–); Leiria (1996–); Koimbro (1996–); Lisbono (1995–); Luando (1993–); Ŝanhajo (1988–); Osako (1985–); Abiĝano (1981–); Seulo (1977–); Milano (1961–); Arekipo ; Bukareŝto ; Monterejo ; Tokio ; Ningbo ; Hamburgo ; Meksikurbo ; Póvoa de Varzim ; Miamo ; Leipzig ; Presidente Franco District (en) ; Bamako ; Barcelono ; Alta Floresta (en) ; Torreón ; La Laguna ; Budapeŝto ; La Plata ; kantono Miami-Dade ; Ĉikago ; Izmiro ; Limo ; Belmonte vd
Poŝtkodo	01000-000
Telefonkodo	11
En TTT	Oficiala retejo [+]
Politiko
Urbestro	Ricardo Nunes (ekde 16-a de majo 2021)
Demografio
Loĝantaro	11 895 893 (2014) [+]
Loĝdenso	7 811 loĝ./km²
Geografio
Geografia situo	23° 33′ S, 46° 38′ U (mapo)-23.550394444444-46.633947222222Koordinatoj: 23° 33′ S, 46° 38′ U (mapo) [+]
Alto	760 m
Areo	1 523 km²
Horzono	UTC-03:00
San-Paŭlo (San-Paŭlo)
	Situo de San-Paŭlo
	San-Paŭlo (San-Paŭlo (urbo))
	Situo de San-Paŭlo
Alia projekto
	Vikimedia Komunejo São Paulo (city) [+]
	v • d • r

Ĉi tiu artikolo temas pri urbo. Por subŝtato rigardu la paĝon San-Paŭlo.

San-Paŭlo aŭ Sanpaŭlo (portugale São Paulo), ordinarlingve konata kiel "Selva de Pedra" (ŝtona ĝangalo) kaj "Terra da Garoa" (pluveto tero), estas la ĉefurbo de la subŝtato San-Paŭlo en la sudoriento de Brazilo, proksime de la atlantika marbordo. Ĝi estas la plej grava ekonomia centro kaj plej granda urbo kaj de Brazilo kaj de la suda duonsfero entute kaj same de la tuta Ameriko; ĉirkaŭ 19 milionoj da homoj vivas en kaj ĉirkaŭ San-Paŭlo. En la mondo estas la sesa plej granda urbo. Pri la metropolo la urbo estas akso de la metropola areo de San-Paŭlo, rangita kiel plej loĝata areo en Brazilo, la dua plej loĝata en Ameriko kaj la sepa plej granda en la mondo.^[1]

La nomo de la urbo estas honoro al Sankta Paŭlo.

Superrigardo

Nuntempe oni taksas San-Paŭlon la sepa plej granda urbego de la mondo. Male al la pli fama Rio-de-Ĵanejro, San-Paŭlo kutime ne estas vidata kiel turismejo. Ĝiaj vidindaĵoj ofte kaŝiĝas malantaŭ la urba ĥaoso.

Multaj grupoj de enmigrintoj de ĉie en la mondo formis la urbon kaj donis al la unuopaj kvartaloj iliajn karakterecojn. Ĉi tial iuj komparas San-Paŭlon laŭ ĝia multkultureco al Nov-Jorko. Estas gravaj influoj italaj, japanaj, libanaj kaj portugalaj. San-Paŭlo konatas pro sia multfaceta nokta vivo kaj la diversega gastronomio, kiu etendiĝas de ĉina al franca kuirarto, de rapidmanĝejoj al kvinstelaj restoracioj.

En San-Paŭlo troviĝas la plej granda universitato de Latinameriko, Universitato de San-Paŭlo, kaj grava muzeo pri arto Arta Muzeo de San-Paŭlo (MASP).

Ene de Brazilo, San-Paŭlo estas vidata kiel ĉefa urbo laŭ koncertoj, teatroj, modo-prezentadoj, internaciaj sportokazaĵoj, konferencoj kaj foiroj; multaj eventoj unue aŭ nur okazas tie.

La noktvivo de San-Paŭlo famegas kaj inkluzivas milojn da drinkejoj kaj diskotekoj por vasta diverseco de muzik-gusto.

Geografio

São Paulo estas la ĉefurbo de la plej loĝata subŝtato en Brazilo, nome São Paulo, je latitudo 23°33'01'' sude kaj longitudo 46°38'02'' okcidente. La totala areo de la municipo estas 1,521.11 km², laŭ la Instituto Brazila de Geografio kaj Statistiko (IBGE), estante la naŭ plej granda en la ŝtato laŭ kategorioj de teritoria etendo.^[3] El la tuta areo de la municipo, 949,611 km² estas urbaj areoj (2015), nome la plej granda urba areo en la lando.^[4]

La urbo estas sur altebenaĵo ĉe Serra do Mar (portugala esprimo por "Marmontaro" aŭ "Marborda Montaro"), siavice komponanto de vasta regiono konata kiel Brazila Altebenaĵo, kun averaĝa alteco de ĉirkaŭ 799 m super marnivelo, kvankam je distanco de nur ĉirkaŭ 70 km el la Atlantika Oceano. Tiu distanco estas kovrita de du aŭtovojoj, nome Rodovia Anchieta kaj Rodovia dos Imigrantes, kiuj trairas la montaron, konduke al la havenurbo Santos kaj al la strandejo Guarujá. Monteteca tereno hegemonias ene de la urbigitaj areoj de São Paulo escepte ĉe ĝia norda areo, kie la montaro Serra da Cantareira atingas pli altan altitudon kaj rimarkindan restaĵon de la Atlantika Pluvarabaro. La regiono estas sisme stabila kaj neniam oni registris gravan sisman aktivecon.^[5]

Hidrografio

La Rivero Tietê kaj ties alfluanto, nome Pinheiros, estis iam gravaj fontoj de nesala akvo kaj de distro por São Paulo. Tamen, pezaj industriaj forĵetaĵoj kaj elŝarĝoj de forĵetakvo find de la 20-a jarcento okazigis, ke la riveroj nun estas tre grave poluitaj. Oni entreprenis gravan purigprogramon por ambaŭ riveroj.^[6]^[7] Neniu rivero estas navigebla en la sektoro kiu fluas tra la urbo, kvankam akvotransportado ja iĝas pli kaj pli grava en la rivero Tietê malsupre (ĉe la rivero Paranao), kaj la rivero estas parto de la baseno de la Plata-Rivero.^[8]

Ne ekzistas granda natura lago en la regiono, sed la rezervejoj Billings kaj Guarapiranga en la sudaj ĉeurbaj areoj estas uzataj por produktado de elektro, akvostokado kaj distraj aktivecoj, kiel navigado. La origina flaŭro konsistis ĉefe el ĉiamverdaj florplantoj. Abundas neindiĝenaj specioj, ĉar la milda klimato kaj la abunda pluvokvanto ebligas la disvastiĝon kaj kultivadon de multaj tropikaj, subtropikaj kaj moderklimataj plantoj, speciale la ĉieaj eŭkaliptoj.^[9] La nordo de la municipo enhavas parton de la 7917 ha Ŝtata Parko Cantareira, kreita en 1962, kiu protektas grandan parton de la metropola San-Paŭlia akvodeveno. En 2015, São Paulo suferis gravegan sekegon, kiu kondukis kelkajn urbojn en la ŝtato startigi porciuman sistemon.^[10]

Parkoj kaj biodiverseco

San-Paŭlo estas en "ekotona" areo inter tri biomoj: nome miksaj ombrofilaj arbaroj, densaj ombrofilaj arbaroj kaj cerrado; tiu lasta havis kelkajn plantospeciojn indiĝenajn de pampo en la urbo. Estis kelkaj specioj tipaj de ambaŭ biomoj, inter ili menciindas: araucaria, pitangueiras, cambucís, Handroanthus (ipês), jabuticabeiras, kokospalmoj Syagrus romanzoffiana, Byrsonima basiloba (muricís-do-campo), ktp.^[11]

En 2010, San-Paŭlo havis 62 municipajn kaj ŝtatajn parkojn,^[12] kiel la Ŝtata Parko Cantareira, parto de la Biosfera Rezervejo de San-Paŭlia Verda Zono kaj hejmo de unu el la plej grandaj urbaj arbaroj de la planedo kun 7 900 ha de etendo,^[13] la Ŝtata Parko Fontes do Ipiranga, la Parko Ibirapuera, la Tietê Ekologia Parko, la Mediprotekta Areo Capivari-Monos, la Ŝtata Parko Serra do Mar, la Ŝtata Parko Villa-Lobos, la Popola Parko (Municipa Parko Mário Pimenta Camargo) kaj la Ŝtata Parko Jaraguá, listigita kiel Monda Heredo fare de Unesko en 1994.^[14]

En 2009, San-Paŭlo havis 2 300 ha de verda areo, malpli ol 1.5% de la urba areo^[15] kaj sub la po 12 m² por loĝanto rekomendita de la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS).^[16] Ĉirkaŭ 21% de la municipa areo estas kovrita de verdaj areoj, inkludante ekologiajn rezervejojn (datumoj de 2010).^[17]^[18]

En la municipo eblas observi arbarajn birdojn kiuj kutime aperas printempe, pro la zono de indiĝena arbari kiu ankoraŭ ĉirkaŭas la metropolan regionon. Specioj kiel la ruĝventra turdo, la ornamtraŭpo (Thraupis ornata), la sulfurpitango kaj kolibroj estas la plej oftaj. Spite la enorma poluado, la ĉefaj riveroj de la urbo, nome Tietê kaj Pinheiros, estas hejmo de kelkaj specioj de naturaj bestoj kiel kapibaroj, akcipitroj, vaneloj, ardeoj kaj lutroj. Aliaj specioj troveblaj en la municipo estas la guazubira cervo, hurluloj, la dukolora tukano kaj la Nigra anambeo, Cephalopterus ornatus.^[19]

Mediaj problemoj

Aerpoluado en la urbo estas intensa,^[20] ĉefe pro la alta nombro de aŭtoj kiuj cirkulas ĉiutage sur ties stratoj, avenuoj kaj aŭtovojoj. La Monda Organizaĵo pri Sano (MOS) indikis limon de 20 mikrogramoj de partiklaj materio por kuba metro de aero kiel sekura jara averaĝo. En studo plenumita de la MOS inter ĉirkaŭ milo da urboj tra la tuta mondo en 2011, la urbo San-Paŭlo estis rangigita la 268a inter la plej poluataj, kun averaĝa indico de 38 mikrogramoj por kuba metro, indico multe super la limo indikita de la organizaĵo, sed pli malalta ol tiu de aliaj brazilaj urboj, kiel Rio de Janeiro (64 mikrogramoj por kuba metro).^[21] Studo de 2013 trovis, ke la aerpoluado en la urbo okazigas pli da mortoj ol trafikakcidentoj.^[22]

Aldone al la atmosfera poluado, la municipo suferas akrajn problemojn pro akvopoluado, ĉefe koncentrita en siaj du ĉefaj riveroj, nome Tietê kaj Pinheiros, kiuj estas tre degraditaj kaj estas kelkaj el la plej poluataj riveroj en la lando.^[23] Tamen, ambaŭ trairas procezojn de purigadon, kaj la Tietê Projekto estis kreita en 1992 kaj jam kostis 2.7 mil milionojn da dolaroj.^[24] En 2019, oni kreis La Projekton Novo Rio Pinheiros, dum administrado de Guberniestro João Doria, kies celo estas malpliigi la elŝarĝo de forĵetakvo en la alfluantoj, plibonigi la akvokvaliton kaj revivigi la riverbordojn ĉirkaŭ 2022.^[25]

La problemo de elvilibra akvodisponeblo por la urbo - kaj por la metropolo, ĝenerale - estas ankaŭ priokupigan aferon: San-Paŭlo havas malmultajn akvofontojn ene de sia propra perimetro, kaj devas serĉi ĝin en foraj hidrografiaj basenoj. La problemo de akvopoluado estas pliakrigita ankaŭ pro la neregula okupado de akvobasenaj areoj, okazigita de urba etendo, kondukita de la malfacilo aliri al tero kaj al loĝado en la centraj areoj por la neriĉa loĝantaro^[26] kaj asocia kun terena spekulado kaj malriĉigo de novaj subdividoj. Krome estas ankaŭ trotaksado de individua transporto super publika transporto – kio rezultas en la nuntempa indico de po pli ol unu vehiklo por du loĝantoj kaj en la gravigo de problemoj de media poluado.^[27]

Historio

La urbo fondatis la 25-an de Januaro 1554 fare de la jezuitaj misiistoj José de Anchieta kaj Manuel de Nóbrega, kiuj starigis misiejon - Colégio de São Paulo de Piratininga - por konverti la tupi-gvaraniajn indianojn.

San-Paŭlo oficiale urbiĝis en 1711. Ĝi ege kreskis dum la kafa periodo, komence en la malfrua 19-a jarcento, ĉefe pro ĝia avantaĝa situo apud la porto de Santos, tra kiu la plej multaj eksportaĵoj de la lando sendiĝis.

Post 1881, ondoj da enmigrintoj el Italio, Japanio kaj aliaj landoj alvenis en San-Paŭlo, komence por labori ĉe la grandegaj kafoplantejoj. La Semajno de Moderna Arto okazis en San-Paŭlo, inter la 11-a kaj la 18-a de februaro de 1922, en la Urba Teatro. Ĝi estis grava evento de la starto de la brazila Modernismo.

En la 20-a jarcento, samtempe kun la industria evoluo de la lando, multaj el ili translokiĝis al la ĉefurbo, kiu ankaŭ allogis novajn arojn de enmigrintoj, inkluzive de libananoj, armenoj, grekoj, judoj, ĉinoj kaj koreoj.

Vidindaĵoj

Kulturo kaj socio

La Karnavalo en San-Paŭlo (portugale: carnaval de São Paulo) estas unu el la grandaj eventoj de la karnavalo en Brazilo. Simile al la karnavalo en Rio-de-Ĵanejro oni ankaŭ okazigas konkurson de la sambolernejoj, kiu lokas en la Sambódromo do Anhembi la antaŭkarnavalajn vendredon kaj sabaton.

Ekonomio

San-Paŭlo estas la industria kaj financa centro de la lando. Multaj firmaoj naciaj kaj mult-naciaj, inkluzivante la plej grandajn privatajn bankojn, havas siajn ĉefejojn en la urbo aŭ ĝia ĉirkaŭaĵo. San-Paŭlo estas la urbo kun la plej granda nombro de germanaj firmaoj ekster Germanio. Ĝia borso nomiĝas Bovespa, kaj ĝia financa kvartalo estas en Avenida Paulista.

Samkiel aliaj urbegoj en evoluantaj landoj ankaŭ San-Paŭlo ĉirkaŭiĝas per faveloj kaj havas altan krimoftecon.

Servoj

Famuloj

Lajos Boglár, hungara etnologo
Alexandre Levy, komponisto, pianisto kaj orkestrestro
Felipe Massa, sportisto
Marcelo Rubens Paiva verkisto kaj ĵurnalisto
André Pinto, futbalisto
Toquinho, kantisto kaj komponisto
Dudu Tucci, muzikisto

Mortintoj

Esperanto en San-Paŭlo

En 1909 okazis en San-Paŭlo la 2-a Brazila Kongreso de Esperanto.

En 1933 fondiĝis la Centro Esperantista de São Paulo, per iniciato interalie de Egon Schaden.

Esperanto Klubo Zamenhof estis fondita la 25-an de Januaro 1949, en São Miguel Paulista, kaj daŭrigas en senĉesa aktiveco ĝis nuntempe. Ĝi posedas propran sidejon kaj estas agnoskita de la subŝtata registaro kiel komunutila ekde 1955. Okaze de la ora (50-jara) jubileo estis eldonita memoriga revuo pri la historio de la klubo. La pioniro de la movado ĉi tie estas Osvaldo Pires de Holanda, kiu sukcesis arigi grupon da amikoj kaj kune kun ili estis elektita la jena unua estraro: prezidanto Osvaldo Pires de Holanda; vicprezidanto prof-o Isaac Carlos dos Santos Camargo; ĝenerala sekretario Pedro Radosavlhevitch; 1-a sekretario Vital Paula Dias; 2-a sekretario Darmy Mendonça; 1-a kasisto Januário Pricolo; 2-a kasisto Omar Coutinho Silva; propaganda direktoro Julião Garcia.

Dum la unuaj dudek jaroj elstariĝas la dediĉa laboro de Darmy Mendonça, Oscar Moreira Barros, José Martins Coelho, Osvaldo Pires de Holanda kaj Maria Margarida Barros. Jaroj poste, ekaperis pluraj kunlaborantoj sed inter ili elstariĝis Maria Margarida Barros. Jaroj poste, ekaperis pluraj kunlaborantoj sed inter ili elstariĝis Hérito da Silva Almeida, Antonio Cardoso de Sena, Joel Afonso Francisco kaj José Roberto Tenório da Silva.

Interfrata Esperanto-Klubo en 1953 estis fondita la 28-an de februaro, ĉe la strato Santo Amaro, 362, kies unua estraro estis: prezidanto Arnaldo Vianna; vicprezidanto Horacio Pereira dos Santos; 1-a sekretario Brumel A. Monteiro; 2-a sekretario f-ino Margherita Vernacchia; 1-a kasisto Mario Ghirello; 2-a kasisto Oscar Camanho; 1-a bibliotekisto Otacílio A. Teixeira; propaganda direktoro Euclides Vitor; direktoroj pri arto f-inoj Claudia Tecchio kaj Carmen Blat. Konsilantoj: Carlos Poledna, Humberto Tedesco kaj Luís Izzo.

Ankoraŭ en 1953, ĉirkaŭ kvindek lernantoj eklernis Esperanton ĉe la Kolegio Ateneo “Rui Barbosa”, grava eduka institucio de la kvartalo Penha en la ĉefurbo São Paulo. Gvidis la kurson s-ro Vinicius Braga Sale. En la sama kolegio estis fondita Interamika Esperanta Klubo la 31-an de januaro 1954, kies unua estraro estis: prezidanto Vinicius Braga Sales; vicprezidanto prof-o Gladys Del Buono Trama; sekretario Sergio Zacchia; kasisto Carlos Bevilacqua. Bedaŭrinde la grupo mallonge vivis.

Esperanta Grupo Adolfo Bezerra de Menezes (EGABEM) estis fondita la 1-an de Majo 1982, tuj post Osvaldo Pires de Holanda gvidis Esperanto-kurson en la spiritisma centro “Adolfo Bezerra de Menezes”. Li sukcesis entuziasmigi la lernantojn al kiuj li proponis la fondiĝon de la Esperanto-grupo, ideo bone akceptata de ĉiuj kaj kun la apogo de Luís Alberto Buceroni kaj F-ino Maria Ferreira Xavier la grupo instaliĝis en ĉambro kompleze cedita de la Spiritisma Centro Adolfo Bezerra de Menezes. La unua estraro estis: prezidanto Domingos José dos Santos; vicprezidanto Joel Moreira Augusto; sekretario Antenor da Silva Filho; kasisto Osvaldo Pires de Holanda kaj bibliotekisto José Zacarias Filho.. La grupo daŭrigas la aktivecon ĝis hodiaŭ.

En la klubaj kronikoj elstariĝis la jenaj grupanoj: Domingos José dos Santos, Joel Moreira Augusto, Gentil de Lima, José Carlos Marcondes Arantes, Odamir Feitosa de Sá Filho, Arnaldo Alves de Oliveira, Eduardo Magera kaj Neide Freitas.

Invitita de Arnaldo Alves de Oliveira, Osvaldo Pires de Holanda gvidis Esperanto-kurson ĉe spiritisma centro, dum unu jaro, en la kvartalo Santana. Osvaldo sugestis al la lernantoj la fondiĝon de Esperanto-grupo, la ideo estis bone akceptita de la plejmulto kaj tiamaniere, la 7-an de septembro 1993 okazis la fondiĝo de Esperanto-Grupo Verda Lumo ĉe la sidejo de “Unuiĝintaj Spiritismaj Societoj”, strato Gabriel Piza, 443, de kie ĝi translokiĝis al strato Alfredo Pujol, 77, sidejo de la Spiritisma Centro Manoel Bento. La unua estraro estis: prezidanto Luiz Henrique Rodrigues de Araújo; vicprezidanto Marcelo Ferreira Diniz; sekretario f-ino Márcia Regina Palmeira; kasisto José Eugênio de Lima; bibliotekisto Etevaldo de Souza Pereira. Pirituba Esperanto-Grupo fondiĝis la 15-an de novembro 1995 ĉe la sidejo de la Spiritisma centro Euripedes Barsanulfo, strato Alexis Carrel, 123, en la kvartalo Pirituba. La ĉefa aktivulo estas Luiz Henrique Rodrigues de Araújo.

Pirituba Esperanto-Grupo fondiĝis la 15-an de novembro 1995 ĉe la sidejo de la Spiritisma centro Euripedes Barsanulfo, strato Alexis Carrel, 123, en la kvartalo Pirituba. La ĉefa aktivulo estas Luiz Henrique Rodrigues de Araújo.