Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 19/08/2024.

Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 14/02/2020.

Νικόλαος Στένο
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	11  Ιανουαρίου 1638[1][2][3] Κοπεγχάγη[4]
Θάνατος	5  Δεκεμβρίου 1686[1][2][3] Σβερίν[5]
Τόπος ταφής	Βασιλική του Αγίου Λαυρεντίου
Κατοικία	Κοπεγχάγη
Χώρα πολιτογράφησης	Βασίλειο της Δανίας
Θρησκεία	Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία[6]
Eορτασμός αγίου	5 Δεκεμβρίου
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Δανικά
Ομιλούμενες γλώσσες	Λατινικά[2][7] Δανικά Γερμανικά Αρχαία ελληνικά Ολλανδικά Εβραϊκά Αραβικά Γαλλικά Ιταλικά Αγγλικά
Σπουδές	Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ανατόμος παλαιοντολόγος ιατρός γεωλόγος καθολικός ιερέας (από 1675)[8] κρυσταλλογράφος καθολικός επίσκοπος (από 1677)[9]
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	τιτουλάριος επίσκοπος (από 1677)[10] auxiliary bishop (1680–1683)[10][11] Apostolic Vicar of Nordic Missions (1677–1686)[10]
Θυρεός
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Νικόλαος Στένο (Δανικά: Niels Steensen, Λατινικά: Nicolaus Steno ή Nicolaus Stenonius, 11 Ιανουαρίου 1638 – 5 Δεκεμβρίου 1686) ήταν Δανός επιστήμονας, πρωτοπόρος στην ανατομία και στη γεωλογία, όπου έγινε Καθολικός επίσκοπος. Ο Στένο εκπαιδεύτηκε στα κλασικά κείμενα της επιστήμης. Ωστόσο, το 1659, αμφισβήτησε σθεναρά τη μέχρι τότε αποδεκτή γνώση για τον φυσικό κόσμο. Ειδικότερα, αμφισβήτησε τις εξηγήσεις για την παραγωγή των δακρύων, την ιδέα ότι τα απολιθώματα φυτρώνουν μέσα στο έδαφος και για τον τρόπο σχηματισμού των πετρωμάτων. Οι έρευνές του και τα συμπεράσματά του για τα απολιθώματα και τα πετρώματα, οδήγησαν τους μελετητές να τον θεωρούν έναν από τους ιδρυτές της σύγχρονης στρωματογραφίας και της σύγχρονης γεωλογίας. Γεννήθηκε σε μια λουθηρανική οικογένεια και μεταστράφηκε στον καθολικισμό το 1667. Μετά τη μεταστροφή του, το ενδιαφέρον του για τις φυσικές επιστήμες γρήγορα εξασθένισε, δίνοντας προτεραιότητα στη θεολογία. Στις αρχές του 1675, αποφάσισε να γίνει ιερέας. Τέσσερις μήνες μετά, χειροτονήθηκε στον καθολικό κλήρο το Πάσχα του 1675. Ως κληρικός, αργότερα χειροτονήθηκε επίσκοπος της Τιτόπολης από τον Πάπα Ιννοκέντιο IA΄. Ο Στένο, διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στην αντιμεταρρύθμιση στη Βόρεια Γερμανία. Η διαδικασία αγιοκατάταξής του ξεκίνησε το 1938. Έγινε όσιος (Beata) από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β ' το 1988.

Ο Νικόλαος Στένο γεννήθηκε στην Κοπεγχάγη την Πρωτοχρονιά του 1638 (Ιουλιανό ημερολόγιο), γιος λουθηρανού χρυσοχόου που δούλευε τακτικά για τον βασιλιά Χριστιανό Δ΄ της Δανίας. Στην ηλικία των τριών αρρώστησε από μια άγνωστη ασθένεια και μεγάλωσε στην απομόνωση. Το 1644 ο πατέρας του πέθανε και η μητέρα του παντρεύτηκε έναν άλλο χρυσοχόο. Το 1654-1655, 240 συμμαθητές του πέθαναν εξαιτίας της πανώλης. Στην ηλικία των 19, εισήχθη στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης για να παρακολουθήσει ιατρικές σπουδές. Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του, ξεκίνησε να ταξιδεύει στην Ευρώπη. Στην Ολλανδία, τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Γερμανία ήρθε σε επαφή με καταξιωμένους φυσικούς και επιστήμονες. Οι επιρροές αυτές τον οδήγησαν στο να κάνει σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Άμστερνταμ, ο Steno ανακάλυψε μια δομή που δεν είχε περιγραφεί προηγουμένως, τον "πόρο του Stensen" (λατ.ductus stenonianus). Πόρος του παρωτιδικού σιελογόνου αδένα σε κεφάλια προβάτων, σκύλων και κουνελιών. Έγινε μια διαμάχη με τον Blasius σχετικά με την ανακάλυψη, αλλά το όνομα του Steno συνέχισε να συνδέεται με αυτή τη δομή. Στο Λάιντεν, ο Στένο μελέτησε τη βρασμένη καρδιά μιας αγελάδας και διαπίστωσε ότι ήταν ένας συνηθισμένος μυς και όχι το κέντρο της ζεστασιάς, όπως πίστευαν ο Γαληνός και ο Καρτέσιος. Επίσης, ήταν ο πρώτος που περιέγραψε τη πλευρική γραμμή στα ψάρια.

Τον Οκτώβριο του 1666 δύο ψαράδες έπιασαν έναν τεράστιο θηλυκό καρχαρία κοντά στην πόλη του Λιβόρνο και ο Φερδινάνδος Β΄ των Μεδίκων, Μεγάλος Δούκας της Τοσκάνης, διέταξε την αποστολή του στον Στένο. Εκείνος έκανε ανατομή στο κεφάλι και δημοσίευσε τα ευρήματά του το 1667. Σημείωσε ότι τα δόντια του καρχαρία έφεραν μια εντυπωσιακή ομοιότητα με ορισμένα πέτρινα αντικείμενα που βρίσκονταν ενσωματωμένα μέσα σε βραχώδεις σχηματισμούς, που οι μαθητές του ονόμαζαν glossopetrae ή "πέτρες γλώσσες". Οι αρχαίες αυθεντίες, όπως ο Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, στη Φυσική Ιστορία, είχε προτείνει ότι αυτές οι πέτρες έπεσαν από τον ουρανό ή από τη Σελήνη. Άλλοι ήταν της άποψης, ακολουθώντας επίσης αρχαίους συγγραφείς, ότι τα απολιθώματα αναπτύσσονταν φυσικά στα βράχια. Ο σύγχρονος του Στένο Αθανάσιος Κίρχερ, για παράδειγμα, αποδίδει τα απολιθώματα σε μια "λαξευτική αρετή που διαχέεται σε όλο το σώμα του γεώκοσμου", που θεωρείται εγγενές χαρακτηριστικό της γης - μια Αριστοτελική προσέγγιση. Ο Φάμπιο Κολόνα, όμως, είχε ήδη δείξει πως με το κάψιμο του υλικού η glossopetrae ήταν από οργανική ύλη (ασβεστόλιθος) και όχι από ορυκτά του εδάφους, στην πραγματεία De glossopetris dissertatio που δημοσιεύθηκε το 1616. Ο Steno πρόσθεσε στη θεωρία του Κολόνα μια συζήτηση σχετικά με τις διαφορές στη σύνθεση μεταξύ glossopetrae και των δοντιών των ζωντανών καρχαριών, υποστηρίζοντας ότι η χημική σύνθεση των απολιθωμάτων μπορεί να μεταβληθεί χωρίς να αλλάξει τη μορφή τους, χρησιμοποιώντας τη σύγχρονη του corpuscular θεωρία της ύλης.

Το έργο του Στένο για τα δόντια του καρχαρία τον οδήγησε στο ερώτημα πώς μπορεί να βρεθεί κάποιο στερεό αντικείμενο μέσα σε ένα άλλο στερεό αντικείμενο, όπως σε ένα πέτρωμα ή ένα στρώμα του. Τα "στερεά σώματα μέσα σε στερεά" που προσέλκυσαν το ενδιαφέρον του Steno περιλάμβαναν όχι μόνο απολιθώματα, όπως θα τα ορίζαμε σήμερα, αλλά και ορυκτά, κρυστάλλους, φλέβες ακόμη και ολόκληρα στρώματα. Δημοσίευσε τις γεωλογικές μελέτες του στο De solido intra solidum naturaliter contento dissertationis prodromus ή Προκαταρκτική ομιλία σε διατριβή σε ένα στερεό σώμα που φυσικά περιέχεται μέσα σε ένα στερεό το 1669. Αυτό το βιβλίο ήταν το τελευταίο επιστημονικό του έργο.

Ο Στένο δεν ήταν ο πρώτος που ταυτοποίησε τα απολιθώματα ως απομεινάρια ζωντανών οργανισμών, οι σύγχρονοί του Ρόμπερτ Χουκ και Τζων Ρέι, καθώς και ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι πριν από έναν αιώνα το είχαν ισχυριστεί.

Ο Στένο, στο Dissertationis prodromus του 1669, πιστώνεται με τέσσερις από τις καθοριστικές αρχές της επιστήμης της στρωματογραφίας. Τα λόγια του ήταν: 

1. η αρχή της υπέρθεσης: "Την εποχή που σχηματίστηκε ένα συγκεκριμένο στρώμα, υπήρχε κάτω από αυτό μια άλλη ουσία η οποία εμπόδισε την περαιτέρω κάθοδο της θρυμματισμένης ύλης και έτσι κατά τη στιγμή που σχηματίστηκε το χαμηλότερο στρώμα ή κάτω από αυτό, ή αν υπήρχε κάποιο υγρό εκεί, τότε δεν ήταν μόνο διαφορετικού χαρακτήρα από το ανώτερο υγρό, αλλά και βαρύτερο από το στερεό ίζημα του ανώτερου υγρού."
2. η αρχή της αρχικής οριζοντιότητας: "Την εποχή που σχηματίστηκε ένα από τα ανώτερα στρώματα, το χαμηλότερο στρώμα είχε ήδη αποκτήσει τη συνέπεια ενός στερεού."
3. η αρχή της αρχικής πλευρικής συνέχειας: "Την εποχή κατά την οποία σχηματίστηκε οποιοδήποτε δομικό στρώμα, είτε είχε περικυκλωθεί στις πλευρές του από μια άλλη στερεά ουσία είτε κάλυψε ολόκληρη τη σφαιρική επιφάνεια της γης, των επιφανειών, είτε πρέπει να αναζητηθεί η συνέχιση των ίδιων στρωμάτων, είτε πρέπει να βρεθεί μια άλλη στερεά ουσία που να κρατά το θέμα των στρωμάτων από τη διασπορά."
4. η αρχή των σχέσεων εγκάρσιας διάτμησης: "Την εποχή που σχηματίστηκε ένα δεδομένο στρώμα, όλο το υλικό που στηρίζονταν σε αυτό ήταν ρευστό και επομένως κατά τη στιγμή που σχηματίστηκε το χαμηλότερο στρώμα, δεν υπήρχε κανένα από τα ανώτερα στρώματα."

Ο Steno έδωσε τις πρώτες ακριβείς παρατηρήσεις για έναν τύπο κρυστάλλου στο βιβλίο του 1669 "De solido intra solidum naturaliter contento". Η αρχή της κρυσταλλογραφίας, γνωστή απλά ως νόμος του Steno, ή ο νόμος σταθερών γωνιών του Steno ή ο πρώτος νόμος της κρυσταλλογραφίας, δηλώνει ότι: "oι σχετικές γωνίες μεταξύ όμοιων ζευγαριών εδρών σε ένα κρύσταλλο είναι πάντα σταθερές και ίσες με αυτές ενός τέλειου, ιδεατού κρυστάλλου". Ο Steno άνοιξε το δρόμο για το νόμο της ορθολογικότητας των κρυσταλλογραφικών δεικτών του γάλλου ορυκτολόγου René Just Haüy. Αυτή η θεμελιώδης ανακάλυψη αποτέλεσε τη βάση όλων των μεταγενέστερων ερευνών για την κρυσταλλική δομή.

Το μυαλό αμφισβήτησης του Steno επηρέασε επίσης τις θρησκευτικές του απόψεις. Έχοντας ανατραφεί στη λουθηρανική πίστη, αμφισβήτησε τις διδασκαλίες της, κάτι που έγινε καίριο ζήτημα όταν αντιμετώπιζε τον Ρωμαιοκαθολικισμό ενώ μελετούσε στη Φλωρεντία. Αφού έκανε συγκριτικές θεολογικές μελέτες, συμπεριλαμβανομένης της ανάγνωσης των Πατέρων της Εκκλησίας και χρησιμοποιώντας τις φυσικές παρατηρητικές του ικανότητες, αποφάσισε ότι ο καθολικισμός, παρά ο λουθηρανισμός, παρείχε περισσότερη "τροφή" για τη διαρκή διερεύνησή του. Το 1667, ο Στένο μεταστράφηκε στον καθολικισμό την Ημέρα των Ψυχών, όταν επέμεινε η Lavinia Cenami Arnolfini, ευγενής της Lucca. Ο Στένο ταξίδεψε στην Ουγγαρία, την Αυστρία και την άνοιξη του 1670 έφτασε στο Άμστερνταμ. Εκεί συναντήθηκε με τους παλιούς φίλους Jan Swammerdam και Reinier de Graaf. Με την Άννα Μαρία νταβ Σούρμαν και την Αντουανέτ Μπουρινιόν συζήτησε επιστημονικά και θρησκευτικά θέματα. Το ακόλουθο απόσπασμα προέρχεται από ομιλία του το 1673:

"Αληθινό είναι αυτό που βλέπουμε, πιο αληθινό αυτό που έχουμε αντιληφθεί, το πιο αληθινό αυτό που είναι ακόμα στο πέπλο."

Δεν είναι σαφές αν συναντήθηκε με τον Nicolaes Witsen, αλλά διάβασε το βιβλίο του Witsen για τη ναυπηγική βιομηχανία. Το 1671 αποδέχτηκε τη θέση του καθηγητή ανατομίας στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, αλλά υποσχέθηκε στον Κόζιμο Γ΄ των Μεδίκων ότι θα επέστρεφε όταν θα διοριζόταν δάσκαλος στον Φερδινάνδο των Μεδίκων. Στις αρχές του 1675, ο Steno αποφάσισε να συνεχίσει τις θεολογικές σπουδές του, τις οποίες είχε αρχίσει πριν από τη μεταστροφή του, προς την καθοδήγησή του στην ιεροσύνη. Μετά από μόλις 4 μήνες, χειροτονήθηκε ιερέας και γιόρτασε την πρώτη του μάζα στις 13 Απριλίου 1675 στη Βασιλική της Santissima Annunziata στη Φλωρεντία στην ηλικία των 37 ετών. Ο Αθανάσιος Κίρχερ ρωτούσε ρητά ποιοι ήταν οι λόγοι για τους οποίους αποφάσισε να γίνει ιερέας. Ο Steno είχε αφήσει τις φυσικές επιστήμες για την εκπαίδευση και τη θεολογία και έγινε μία από τις κορυφαίες μορφές της Αντιμεταρρύθμισης. Κατόπιν αιτήματος του Δούκα Johann Friedrich του Αννόβερου, ο Πάπας Ιννοκέντιος ΙΑ΄ τον έκανε ιεραπόστολο για τις σκανδιναβικές χώρες στις 21 Αυγούστου 1677. Ήταν ιεραποστολικός επίσκοπος Τιτιούπολης στις 19 Σεπτεμβρίου από τον Καρδινάλιο Barbarigo και μετακόμισε στο Λουθηρανικό Βορρά.

Ένα χρόνου αφότου έγινε επίσκοπος, πιθανόν να είχε εμπλακεί στην απαγόρευση των βιβλίων του Σπινόζα. Εκεί είχε συνομιλίες με τον βιβλιοθηκάριο Γκότφριντ Λάιμπνιτς. Οι δυο τους διαπληκτίστηκαν για τον Σπινόζα και την επιστολή του στον Albert Burgh, μετέπειτα μαθητή του Στένο. Ο Leibniz πρότεινε την επανένωση των εκκλησιών. Ο Στένο εργάστηκε στην πόλη του Αννόβερου μέχρι το 1680.

Μετά τον θάνατο του Ιωάννη Φρέντερικ, πρίγκηπα-επίσκοπου του Πάντερμπορν Ferdinand of Furstenberg τον διόρισε ως βοηθητικό επίσκοπο του Μίνστερ στις 7 Οκτωβρίου 1680. Ο νέος ηγέτης-εκλέκτορας Ερνέστος Αύγουστος, εκλέκτορας του Ανόβερου, ήταν προτεστάντης. Νωρίτερα, η σύζυγος του Αυγούστου, η Σοφία του Ανόβερου, είχε διακωμωδήσει την ευσπλαχνία του Στένο. Πούλησε το δαχτυλίδι του επισκόπου και το σταυρό για να βοηθήσει τους άπορους. Συνέχισε με ζήλο το έργο της αντιμεταρρύθμισης που ξεκίνησε ο Bernhard von Galen.

Το 1683, ο Στένο παραιτήθηκε από επικουρικός επίσκοπος μετά από μια διαμάχη σχετικά με την εκλογή του νέου επίσκοπου Maximilian Henry της Βαυαρίας και μετακόμισε το 1684 στο Αμβούργο. Εκεί ο Steno αναμειγνύεται ξανά στη μελέτη του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος με έναν παλιό φίλο Dirck Kerckring. Ο Steno προσκλήθηκε στο Σβερίν, όταν έμαθε ότι δεν ήταν δεκτός στο Αμβούργο. Ο Στένο ντύθηκε σαν ένας φτωχός άνθρωπος με ένα παλιό μανδύα. Οδήγησε σε ανοικτό κάρο με χιόνι και βροχή. Τέσσερις μέρες την εβδομάδα έτρωγε μόνο ψωμί και μπύρα έγινε υποσιτισμένος. Όταν ο Στένο είχε εκπληρώσει την αποστολή του, μετά από κάποια χρόνια δύσκολων δοκιμασιών, θέλησε να επιστρέψει στην Ιταλία. Πριν μπορέσει να επιστρέψει, ο Στένο αρρώστησε σοβαρά και η κοιλιά του πρηζόταν μέρα με τη μέρα. Πέθανε στη Γερμανία, μετά από πολλά δεινά. Το πτώμα του μεταφέρθηκε στη Φλωρεντία από τον Kerckring κατόπιν αιτήματος του Κόζιμο Γ΄ των Μεδίκων και θάφτηκε στη Βασιλική του Αγίου Λαυρεντίου κοντά στους προστάτες του, την οικογένεια των Μεδίκων. Το 1946 ο τάφος του ανοίχτηκε και το πτώμα ξαναθάφτηκε μετά από μια πομπή στους δρόμους της πόλης.

Μετά το θάνατό του το 1686, ο Στένο τιμήθηκε ως άγιος στη μητρόπολη του Hildesheim. Η ευσέβεια και η αρετή του έχουν αξιολογηθεί με σκοπό την ενδεχόμενη αγιοκατάταξή του. Η διαδικασία ξεκίνησε στο Οσναμπρύκ το 1938. Το 1953 ο τάφος του στην κρύπτη της εκκλησίας του San Lorenzo άνοιξε ως μέρος της διαδικασίας. Το πτώμα του μεταφέρθηκε σε χριστιανική σαρκοφάγο του τέταρτου αιώνα που βρέθηκε στον ποταμό Άρνο, δωρεά του ιταλικού κράτους. Τα ερείπια του τοποθετήθηκαν σε ένα πλευρικό παρεκκλήσι της εκκλησίας που έλαβε το όνομα του "Capella Stenoniana. Έγινε κηρυγμένος "beatus" - το τρίτο των τεσσάρων βημάτων για να κηρυχθεί άγιος - από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β 'το 1988. Έτσι ονομάζεται τώρα από τους Καθολικούς ευλογημένος Nicolas Steno. Η γιορτή του είναι στις 5 Δεκεμβρίου.

Η ζωή και το έργο του Στένο έχουν μελετηθεί, ειδικότερα σε σχέση με τις εξελίξεις της γεωλογίας στα τέλη του 19ου αιώνα.

• Το Μουσείο Στένο στο Ώρχους, Δανία, διοργανώνει εκθέσεις για την ιστορία της επιστήμης και της ιατρικής. Επίσης λειτουργεί πλανητάριο, ιατρικό κήπο βοτάνων και θερμοκήπια στους Βοτανικούς Κήπους του Ώρχους.
• Μετάλλιο Στένο, το οποίο απονέμεται από τη Γεωλογική Εταιρεία της Δανίας, τιμά διάσημους γεωλόγους που έχουν συμβάλει σημαντικά στη γεωλογία της Δανίας και της Γροιλανδίας.
• Κρατήρες πρόσκρουσης στον Άρη και τη Σελήνη
• Το ορυκτό Στενονίτης
• Η καθολική ενοριακή εκκλησία του Grevesmühlen, Βόρεια Γερμανία, που χτίστηκε από το 1989 έως το 1991, είναι αφιερωμένη στον Νικόλα Στένο
• Το 1950 το "Niels Steensens Gymnasium", ένα καθολικό προπαρασκευαστικό σχολείο, ιδρύθηκε από το τάγμα των Ιησουϊτών στην Κοπεγχάγη.
• Το κέντρο διαβήτη Στένο, ένα ερευνητικό και διδακτικό νοσοκομείο αφιερωμένο στον διαβήτη στο Gentofte της Δανίας
• Το Istituto Niels Stensen ιδρύθηκε το 1964 στη Φλωρεντία της Ιταλίας. Διαχειριζόμενο από το τάγμα των Ιησουϊτών, είναι αφιερωμένο στη μνήμη του.
• Στις 11 Ιανουαρίου 2012, ο Στένο μνημονεύτηκε με ένα Google Doodle ως ιδρυτής της γεωλογίας.

Αυτό το λήμμα σχετικά με τη βιογραφία ενός προσώπου χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το.