Τα λατινικά (λατινικά: Latīnum) είναι η γλώσσα που ομιλούνταν αρχικά στην περιοχή γύρω από τη Ρώμη, το λεγόμενο Λάτιο. Έγινε πολύ σημαντική ως επίσημη γλώσσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Όλες οι ρομανικές γλώσσες (γνωστές και ως λατινογενείς) προέρχονται από τα λατινικά και πολλές λατινικές λέξεις εντοπίζονται και στις σύγχρονες γλώσσες του κόσμου, όπως τα αγγλικά, και διδάσκεται εκτεταμένα σε πολλές χώρες της Ευρώπης, σε μεγαλύτερη έκταση από τα αρχαία ελληνικά. Σήμερα πολλές λατινικές και αρχαίες ελληνικές λέξεις χρησιμοποιούνται εκτεταμένα στο καθημερινό και επιστημονικό λεξιλόγιο των ευρωπαϊκών γλωσσών.
Η λατινική γλώσσα ανήκει στον ιταλικό κλάδο των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Είναι συγγενής της αρχαίας ελληνικής στη μορφολογία και τη δομή γενικότερα, από την οποία έχει δανειστεί αλλά και δώσει πολλές λέξεις. Αποτέλεσε αρχικά το γλωσσικό ιδίωμα μιας περιοχής που εκτεινόταν από τον κάτω ρου του Τίβερη έως το σημερινό Μόντε Αλμπάνο. Με τον καιρό, έγινε η γλώσσα των κατοίκων της Ρώμης και σιγά-σιγά κάλυψε ολόκληρη την επαρχία του Λατίου (λατ. Latium, ιταλ. Lazio), οπότε πήρε το όνομα λατινική. Στη συνέχεια, επεκτάθηκε έξω από το Λάτιο, έσβησε τις γειτονικές διαλέκτους που λίγο διέφεραν από εκείνη (σαβινική και μαρσική διάλεκτος), υπερίσχυσε της οσκικής γλώσσας, έσβησε την ουμβρική και, στα χρόνια του Χριστού, τη βενετική. Τέλος απορρόφησε τη μη ινδοευρωπαϊκήετρουσκική γλώσσα, την κελτική γλώσσα της κοιλάδας του Πάδου και της εντεύθεν των ΆλπεωνΓαλατίας (Gallia Cisalpina), καθώς και τη μεσσαπική.
Το γλωσσικό τοπίο της κεντρικής Ιταλίας στις αρχές της επέκτασης των Ρωμαίων
Υπάρχουν αρκετές αναγνωρισμένες χρονικές και ιστορικές φάσεις της γλώσσας, οι οποίες διακρίνονται από κάποιες διαφορές στη σύνταξη, την ορθογραφία, το λεξιλόγιο, τη μορφολογία και τη χρήση. Δεν υπάρχουν δύσκολοι και εύκολοι κανόνες ταξινόμησης, γιατί οι μελετητές δίνουν έμφαση σε διάφορα χαρακτηριστικά. Έτσι ο κατάλογος έχει παραλλαγές και εναλλακτικά ονόματα.
Μετά την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 476 και την άνοδο γερμανικών φύλων, τα γερμανικά φύλα υιοθέτησαν τα λατινικά ως μια γλώσσα πιο κατάλληλη για νομικές και άλλες πιο επίσημες χρήσεις.[1]
Το Lapis Niger, πιθανότατα η παλαιότερη επιζώσα γραπτή καταγραφή της λατινικής γλώσσας, από τη Ρώμη. Χρονολογείται γύρω στο 600 π.Χ. κατά την περίοδο του ημιμυθικού Βασιλείου της Ρώμης.
Η παλαιότερη γνωστή έκδοση της λατινικής είναι η παλαιά λατινική γλώσσα, η οποία καταλαμβάνει την περίοδο του Ρωμαϊκού Βασιλείου και το μεγαλύτερο μέρος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Εμφανίζεται σε επιγραφές και κάποια πρωινά λογοτεχνικά έργα γραμμένα στη γλώσσα. Το λατινικό αλφάβητο προέρχεται από το ετρουσκικό και το ελληνικό αλφάβητο. Η γραφή της λατινικής γινόταν από δεξιά προς τα αριστερά ή βουστροφηδόν[2][3] και αργότερα κατέληξε να γράφεται αποκλειστικά από τα αριστερά προς τα δεξιά.[4]
Κατά τη διάρκεια των ύστερων ετών της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας και στα πρώτα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, εμφανίστηκε η κλασική λατινική γλώσσα. Υπήρξε μια μεγάλη γενιά ρητόρων, ποιητών, ιστορικών και άλλων εγγράμματων, οι οποίοι έγραψαν τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής λογοτεχνίας, τα οποία διδάχθηκαν στις γραμματικές και ρητορικές σχολές. Οι σημερινές γραμματικές της λατινικής ανάγουν τις ρίζες τους σε αυτές τις σχολές, οι οποίες χρησίμευσαν ως ένα είδος άτυπης γλωσσικής ακαδημίας αφιερωμένη στη διατήρηση και τη διαιώνιση του λόγου των μορφωμένων Λατίνων.[5][6]
Μερικές επιγραφές έχουν δημοσιευθεί από μια διεθνώς αποδεκτή, μνημειώδη και πολύτομη σειρά, γνωστό ως Σώμα Επιγραφών των Λατινικών, Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL). Οι εκδότες και οι συγγραφείς ποικίλουν, αλλά η μορφολογία έχει μεγάλες ομοιότητες: οι τόμοι περιέχουν επιγραφές με κριτική ανάλυση των επιγραφών δηλώνοντας την αποδεικτικότητα και αξιόπιστες πληροφορίες. Η ανάγνωση και ερμηνεία αυτών των επιγραφών είναι θέμα του πεδίου της επιγραφολογίας. Σήμερα είναι γνωστές περίπου 270.000 επιγραφές στα λατινικά.
Γραφή
Τα λατινικά γράφονται με το λατινικό αλφάβητο, το οποίο χρησιμοποιείται στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες. Το λατινικό αλφάβητο προέρχεται από το ελληνικό αλφάβητο και πιο συγκεκριμένα από την παραλλαγή των αποικιστών από τη Χαλκίδα. Οι Λατίνοι χρησιμοποιούν το εξής αλφάβητο: A B C D E F G H I (J) K L M N O P Q R S T (U) V X Y Z.
Στη λατινική χρησιμοποιείται επίσης το σύμβολο μακρότητας (π.χ. ā) και βραχύτητας (π.χ. ă) για να δείξει αν ένα γράμμα είναι μακρό ή βραχύ. Αρχικά έγραφαν μόνο με κεφαλαία, ενώ αργότερα προστέθηκαν και τα μικρά γράμματα.
Καθώς τα λατινικά είναι ιταλική γλώσσα, το περισσότερο λεξιλόγιο είναι ιταλικό, προερχόμενο από την πρωτοϊνδοευρωπαϊκή γλώσσα. Ωστόσο, λόγω της συνεχούς αλληλεπίδρασης, οι Ρωμαίοι δεν υιοθέτησαν μόνο στοιχεία από το ετρουσκικό αλφάβητο, αλλά ενσωμάτωσαν και ετρουσκικές λέξεις, π.χ. persona που σημαίνει «μάσκα» και histrio που σημαίνει «ηθοποιός».[7] Η λατινική γλώσσα ενσωμάτωσε λέξεις και από την οσκική γλώσσα, μια κοντινή ιταλική γλώσσα.
Μετά την πτώση του Τάραντα (272 π.Χ.), οι Ρωμαίοι άρχισαν να εξελληνίζονται, υιοθετώντας στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού, συμπεριλαμβανομένου ενός μεγάλου αριθμού ελληνικών λέξεων, όπως τις camera (κλειστή οροφή), sumbolum (σύμβολο), και balineum (λουτρό).[7] Ο εξελληνισμός της Ρώμης οδήγησε στην προσθήκη των γραμμάτων "Y" και "Z" για την εκπροσώπηση των ελληνικών ήχων που δεν είχε η λατινική.[8] Ακολούθως, οι Ρωμαίοι έφεραν την αρχαία ελληνική τέχνη, την ιατρική, την επιστήμη και τη φιλοσοφία στην Ιταλία, πληρώνοντας σχεδόν κάθε τίμημα για να φέρουν μορφωμένους Έλληνες, στέλνοντας τη ρωμαϊκή νεολαία να σπουδάσει στην Ελλάδα. Έτσι πολλές λατινικές επιστημονικές και φιλοσοφικές λέξεις προέρχονται από την ελληνική γλώσσα, ενώ άλλες λέξεις είδαν τις σημασίες τους να αλλάζουν από την επαφή με την ελληνική γλώσσα, π.χ. ars (τέχνη) και τέχνη.[9]
Λόγω της επέκτασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και το εμπόριο με εξώτερες ευρωπαϊκές φυλές, οι Ρωμαίοι δανείστηκαν κάποιες λέξεις από γλώσσες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, όπως την beber (κάστορας), γερμανικής προέλευσης, και την bracae (παντελόνι ιππασίας), κελτικής προέλευσης.[9] Οι διάλεκτοι της λατινικής γλώσσας στις λατινόγλωσσες περιοχές της πρώην Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μετά την πτώση της επηρεάστηκαν από τις κατά τόπους παραπλήσιες γλώσσες. Οι λατινικές διάλεκτοι εξελίχθηκαν σε ξεχωριστές γλώσσες.
Κατά τη διάρκεια και έπειτα από την υιοθέτηση του Χριστιανισμού από τους Ρωμαίους, το χριστιανικό λεξιλόγιο ενσωματώθηκε στη γλώσσα, είτε από ελληνικές ή εβραϊκές γλώσσες, είτε από λατινικούς νεολογισμούς.[10] Συνεχίζοντας κατά τον μεσαίωνα, η Λατινική πήρε και έδωσε πολύ περισσότερες λέξεις από γειτονικές γλώσσες, όπως τα παλαιά αγγλικά και άλλες γερμανικές γλώσσες.
Με τους καιρούς, οι λατινόφωνοι έφτιαξαν νέες λέξεις, επίθετα και ρήματα συνδυάζοντας τμήματα από άλλες λέξεις.[11] Για παράδειγμα, το επίθετο omnipotens (παντοδύναμος), προέρχεται από το επίθετο omnis (όλος, πας) και το επίθετο potens αφαιρώντας το τελικό s από το omnis. Συχνά η δημιουργία των νέων λέξεων άλλαζε το μέρος του λόγου, με ουσιαστικά να προέρχονται από αποσπάσματα ρημάτων και ρήματα από επίθετα και ουσιαστικά.[12]
Φωνήεντα
Κλασική προφορά
Τα κλασικά λατινικά είχαν 10 φωνήεντα, με άλλα δύο από τα αρχαία ελληνικά (Υ) σε δάνειες λέξεις.
Αρχικά, στα λατινικά οι δίφθογγοι είχαν διακριτή προφορά.
Σε ορισμένες λέξεις που τα φωνήεντα προσφέρονταν διαφορετικά από το συνηθισμένο, για να αποφευχθεί η σύγχυση, προστέθηκαν διαλυτικά. Στη λαϊκή λατινική γλώσσα η προφορά άλλαξε με τον χρόνο.
Η προφορά της εκκλησιαστικής λατινικής γλώσσας βασίζεται στη μεσαιωνική προφορά και δεν χρησιμοποιεί φωνηεντικούς διφθόγγους. ΑΕ έχασε το "Α" και έγινε ανοιχτό "ε".
b-B Μεταγράφει το διφορικό σύμφωνο /b/. Μεταξύ φωνηέντων, ο ήχος στριφογυρίζει στο /β/.
C-c Αντιπροσωπεύει τον ήχο /k/, όπως το ελληνικό "K". Στην κλασική εποχή, ήταν επίμονη ακόμη και πριν από τα φωνήεντα "E" και "I".
D-d Αντιπροσωπεύει το σύμφωνο /d/.
F-f Αντιπροσωπεύει το οδοντικό σύμφωνο /f /, όπως το ελληνικό Φ.
G-g Μεταγράφει τον φωνητικό ήχο /g /, όπως το ελληνικό "Γ". Σε αντίθεση με τις ρομαντικές γλώσσες, ο ήχος παραμένει επίμονος μπροστά από τα φωνήεντα "E" και "I".
H-h Αντιπροσωπεύει το αναρροφούμενο σύμφωνο /h/, ίσως ανάμεσα στα φωνήεντα έγινε φωνητικός αναρροφητικός /ɦ/ ή /x/. Στα αρχαία ελληνικά αυτός ο ήχος κάποτε εκχωρήθηκε στον "η".
I-i Αντιπροσωπεύει το παλαταρισμένο σύμφωνο /j/, όταν το "I" ήταν σε ομάδα φωνηέντων.
K-k Αντιπροσωπεύει τον ήχο / k /, αλλά θεωρήθηκε αρχαϊκός στα κλασικά λατινικά. Χρησιμοποιήθηκε κάποτε για λέξεις με το φωνήεν και το σύμφωνο "Α", όπως το "Karthago" ή "Kalendae".
L-l Το L έχει δύο προφορές, το ένα ονομάζεται "exilis" (ασθενές) /l/ και το άλλο "plenus" (γεμάτος) δηλαδή /ɫ /. Η μορφή "exilis" χρησιμοποιείται όταν είναι μεταξύ φωνηέντων ή στην αρχή της λέξης, η μορφή "plenus" χρησιμοποιήθηκε όταν ήταν μεταξύ συμφώνων ή στο τέλος μιας λέξης.
M-m, Αντιπροσωπεύει το σύμφωνο /m /, όταν μπροστά από το "F" γίνεται /ɱ/. Στο τέλος των λέξεων μετά από φωνήεν, σήμαινε ότι το φωνήεν έπρεπε να ρινικοποιηθεί.
N-n Αντιπροσωπεύει το ρινικό σύμφωνο /n/, μετά το "G" αλλάζει την προφορά σε /ŋ/.
P-p Αντιπροσωπεύει το μη φωνημένο χείλος σύμφωνο /p/.
Q-q Αντιπροσωπεύει το χειροποίητο /kw/, ακολουθούμενο πάντα από το φωνήεν V.
R-r Αντιπροσωπεύει το φατνιακό σύμφωνο /r/.
S-s Αντιπροσωπεύει συριστικός σύμφωνα /s/, όπως το ελληνικό "Σ". Ίσως ανάμεσα στα φωνήεντα να ήταν ηχηρό /z/.
T-t Αντιπροσωπεύει το οδοντικό σύμφωνο /t /, όπως το ελληνικό "Τ". Μπορεί ανάμεσα σε φωνήεντα ο ήχος εξασθένησε σε /θ/.
V-v Αντιπροσωπεύει τον κατά προσέγγιση /w/ ήχο του V όταν ήταν δίφθογγος πολλαπλών φωνηέντων.
X-x Αντιπροσωπεύει τον διπλό σύμφωνο ήχο /ks/, όπως το ελληνικό Ξ.
Z-z Αντιπροσωπεύει τον ελληνικό εισαγόμενο συνδυασμένο ήχο /d͡z/ (Ζ), στις ελληνικές δανεικές λέξεις ή και τον ήχο /z /.Αρχικά εκπροσωπήθηκε /z /, αλλά λόγω του ροτακισμού, έγινε /r /και το γράμμα Ζ αφαιρέθηκε γύρω στο 300 π.Χ. Εισήχθη ξανά γύρω στο 100 π.Χ. και τοποθετήθηκε τελευταίο στο αλφάβητο για να αποφευχθεί η σύγχυση.
Δίφθογγος
PH Αντιπροσωπεύει την αρχική αρχαία ελληνική προφορά του Φ, μια αναρροφούμενη /pʰ/, άλλαξε στην κλασική εποχή στο /ɸ/, και αργότερα στους μεσαιωνικούς χρόνους ως /f/.
CH Αντιπροσωπεύει το ελληνικό χ, πρώτα ως αναρροφούμενη στάση /kʰ/, στη συνέχεια ίσως εξασθενημένος ως /x/ και στη μεσαιωνική εποχή συγχωνεύτηκε με /k/.
TH Αντιπροσωπεύει το αναρροφούμενο οδοντικό σύμφωνο από την αρχαία ελληνική "Θ" /tʰ/. Στην κλασική εποχή μπορεί να έχει εξασθενήσει σε /θ/ και στη συνέχεια να συγχωνευτεί με /t/ στη μεσαιωνική εποχή.
↑Collier's Encyclopedia: With Bibliography and Index (στα Αγγλικά). Collier. 1 Ιανουαρίου 1958. σελ. 412. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2016. In Italy, all alphabets were originally written from right to left; the oldest Latin inscription, which appears on the lapis niger of the seventh century BC, is in bustrophedon, but all other early Latin inscriptions run from right to left.
↑Pope, Mildred K (1966). From Latin to modern French with especial consideration of Anglo-Norman; phonology and morphology. Publications of the University of Manchester, no. 229. French series, no. 6. Manchester: Manchester university press. σελ. 3.
↑Norberg, Dag· Johnson, Rand H, Translator (2004) [1980]. «Latin at the End of the Imperial Age». Manuel pratique de latin médiéval. University of Michigan. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2015.
↑ 13,013,113,213,3Ο ήχος εισήχθη αρχικά από τα ελληνικά αλλά αργότερα έγινε μέρος της λατινικής φωνητικής.
↑Το φώνημα που εισήχθη από τα ελληνικά για να αντιπροσωπεύει το γράμμα "Ζ" μεταφρασμένο στα λατινικά στο σύγχρονο γράμμα Z, αφού το γράμμα αφαιρέθηκε αρχικά τον 3ο αιώνα επειδή η προφορά είχε αλλάξει.
↑κλασική προφορά του δίγραμμα "PH", από νωρίτερα /pʰ /.
Ο ήχος /pʰ/ είναι από τα αρχαία ελληνικά 'φ'.
↑μεταξύ φωνηέντων "B".
Στα χυδαία λατινικά ο ήχος /w /συγχωνεύτηκε με /β/, αργότερα /β/ έγινε /v/ στις περισσότερες ρομαντικές γλώσσες.
↑Χρησιμοποιείται κυρίως σε διφθόγγους με δύο φωνήεντα ή στην αρχή μιας λέξης στη θέση των [ʊ] και [u], που παριστάνονται με το γράμμα V (Vinvm)
.svg){kind=small}
