Συντεταγμένες: 40°48′26.82″N 14°20′40.92″E / 40.8074500°N 14.3447000°E / 40.8074500; 14.3447000 (Βίλα των Παπύρων)

Η Βίλα των Παπύρων
Το ανασκαμμένο ορατό τμήμα της «Βίλας των Παπύρων» (Μάιος, 2000).
Είδος	ρωμαϊκή έπαυλη, αρχαιολογική θέση και αρχαία ρωμαϊκή κατασκευή
Γεωγραφικές συντεταγμένες	40°48′24″N 14°20′44″E
Διοικητική υπαγωγή	Ερκολάνο
Χώρα	Ιταλία
Προστασία	τμήμα μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς (από 1997)
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Η Βίλα των Παπύρων (ιταλικά: Villa dei Papiri‎‎), γνωστή επίσης με το όνομα Βίλα των Πεισώνων στο Ερκουλάνεουμ (Villa Ercolanese dei Pisoni), είναι μια μεγάλη και πολυτελής ρωμαϊκή έπαυλη που ανακαλύφθηκε στον προαστιακό χώρο του Αρχαίου Ηρακλείου (Ερκουλάνεουμ), στην Καμπανία της Ιταλίας, στο σημερινό Ερκολάνο. Η βίλα καταχώθηκε στη γη κατά την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. και καλύπτεται από τη στερεοποιημένη λάσπη. Επάνω από τη λάσπη υπάρχουν οι αποθέσεις από διάφορες διαδοχικές ηφαιστειακές εκρήξεις, συμπεριλαμβανομένης μιας ροής λάβας του 1632, η οποία είναι πολύ εύθρυπτη.^[1] Το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής επιφάνειας της βίλας δεν έχει ανασκαφεί, παραμένει κάτω από το έδαφος.

Η Προαστιακή Βίλα (Villa Suburbana), όπως ονομάστηκε αρχικά, βρέθηκε τυχαία το 1750. Από το 1752 έως το 1754, μέσα από την ανασκαφική διαδικασία, ήρθαν στο φως πολυάριθμοι κύλινδροι παπύρου, γεγονός το οποίο ερμηνεύει την επονομασία «Βίλα των Παπύρων». Όλοι οι πάπυροι ήταν απανθρακωμένοι, πολλοί έμοιαζαν με κομμάτια καμένου ξύλου και πετάχτηκαν.

Από το τμήμα που έχει αποκαλυφθεί, καταλογογραφήθηκαν περισσότερα από 1.800 τεμάχια απανθρακωμένοι κύλινδροι παπύρων.^{[Σημ. 3]} Όλοι σχεδόν οι πάπυροι γράφηκαν στην ελληνική γλώσσα, εκτός από περίπου 100 παπύρους που γράφηκαν στη λατινική. Οι ελληνικοί πάπυροι περιείχαν, σχεδόν αποκλειστικά, έργα παρεμφερή της επικούρειας φιλοσοφίας, που αποδίδονται κυρίως στον Φιλόδημο τον Γαδαρηνό, και μερικά της στωϊκής φιλοσοφίας.

Η προσπάθεια της αποκρυπτογράφησης των παπύρων του Ερκουλάνεουμ συνεχίζεται έως τις ημέρες μας, με σύγχρονες μεθόδους ψηφιακής τεχνολογίας.

Εξίσου σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα ήταν τα περίπου εκατό γλυπτά, χάλκινα στην πλειονότητά τους, που κοσμούσαν τους χώρους της βίλας.^[2] Σε αυτά προστίθενται και άλλα, όπως τοιχογραφίες,^[3] δάπεδα ψηφιδωτά και μαρμαροθετημένα, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, έπιπλα.

Η κατασκευή της βίλας χρονολογείται μεταξύ 60 και 40 π.Χ. Εικάζεται ότι ανήκε στον Λεύκιο Καλπούρνιο Πείσωνα Καισονίνο, τον πεθερό τού Ιουλίου Καίσαρα. Η ταυτοποίηση ωστόσο του ιδιοκτήτη ή των ιδιοκτητών της βίλας παραμένει αβέβαιη. Βέβαιο ωστόσο μπορεί να θεωρηθεί ότι ο σεισμός που έπληξε το αρχαίο Ηράκλειο το 62 ή 63 μ.Χ. προξένησε σοβαρές ζημιές στο κτιριακό συγκρότημα της βίλας. Πιθανότατα η πλήρης αποκατάστασή του δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί όταν ήλθε η έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.

Το μνημείο αποτέλεσε επίσης ένα από τα καλύτερα δείγματα ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής μορφής. Ένας γνωστός σχεδιασμός που παραπέμπει στη Βίλα των Παπύρων είναι το Μουσείο Βίλα Γκετί. Ένα τμήμα του συγκροτήματος της Βίλας των Παπύρων, στον αρχαιολογικό χώρο του Ερκολάνο, αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ.

Η Βίλα των Παπύρων βρίσκεται σε απόσταση λίγων εκατοντάδων μέτρων από το πλησιέστερο κτίριο του Ερκολάνο. Αν και πλέον είναι ενδότερα στη στεριά, πριν την ηφαιστειακή έκρηξη του 79 μ.Χ. το οικοδόμημα εκτεινόταν σε περισσότερα από 250 μέτρα ακτής κατά μήκος του Κόλπου της Νάπολης. Είχε τέσσερα επίπεδα κάτω από τον κύριο όροφο, διατεταγμένα σε βεράντες στην πλαγιά του λόφου. Διαπιστώθηκε πρόσφατα ότι, κατά την αρχαιότητα, ο κύριος όροφος ήταν 16 μέτρα επάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Περιβαλλόταν από έναν κήπο κλειστό από προστώο, αλλά και με μια φαρδιά λωρίδα από λαχανόκηπους, αμπελώνες και δάση μέχρι έναν μικρό κόλπο. Η έπαυλη παραμένει πιστή στον «παραδοσιακό» δομικό σχεδιασμό γύρω από την Πομπηία. Η πλευρά του κτιρίου προς τη μεριά της θάλασσας έχει μία στοά με κίονες. Εκεί ήταν η είσοδος: από τον πρόδομο^[7], προχωρούσε κάποιος στο αίθριο (atrium), που λειτουργούσε ως χώρος εισόδου και με το οποίο επικοινωνούσαν τα διάφορα μέρη της έπαυλης. Αφού περνούσε από το γραφείο/προθάλαμο (tablinum) εισερχόταν στο πρώτο περιστύλιο, σχηματισμένο από 10 κίονες σε κάθε πλευρά, με μια πισίνα στο κέντρο. Εδώ βρέθηκαν δύο ερμαϊκές στήλες, η προτομή του «Δορυφόρου» που φέρει επιγραφή «Απολλώνιος Αρχίου Αθηναίος εποίησε», αντίγραφο της κεφαλής του ομώνυμου έργου του Πολυκλείτου, και η προτομή μιας «Αμαζόνας». Αριστερά από την περίστυλη αυλή ήταν ένα μεγάλο γραφείο/προθάλαμος (tablinum) με δύο κίονες στην είσοδο, δηλ. είχε τη μορφή προπύλου. Σε αυτό υπήρχε το μαρμάρινο άγαλμα της «Αθηνάς Προμάχου», ρωμαϊκό αντίγραφο του ομώνυμου αγάλματος του Φειδία, ενώ στην πινακοθήκη βρισκόταν σύνολο χάλκινων προτομών, όπως αυτή του λεγομένου «Σκιπίωνα». Έπειτα υπήρχε δεύτερο περιστύλιο, μία πολύ μεγαλύτερη ορθογώνια αυλή με 10x25 κίονες και επιμήκη πισίνα στο κέντρο της.

Τα δωμάτια διαμονής και υποδοχής ήταν γύρω από τις στοές στις αυλές ή κατά μήκος των βεραντών, έτσι υπήρχε άπλετο φως με θέα στην εξοχή και στη θάλασσα. Μεταξύ των κοιτώνων βρέθηκαν λουτρά και μία βιβλιοθήκη: οι πάπυροι σε μορφή ρολών ήταν μέσα σε ξύλινα κουτιά (capsae), τα οποία ήταν στα ράφια των τοίχων ή σε μία ξύλινη κατασκευή με ράφια στο μέσον του δωματίου.

Οι δύο περίστυλες αυλές είχαν κήπους ή πλακόστρωτα μονοπάτια για περίπατο. Υπήρχε μία γλυπτοθήκη με προτομές, ερμαϊκές στήλες και μαρμάρινα ή χάλκινα αγαλματίδια· αυτά βρισκόταν μεταξύ των κιόνων και στο τοίχωμα της πισίνας.

Η Βίλα των Παπύρων φιλοξενούσε μια εκτενή συλλογή από ογδόντα γλυπτά εξαιρετικής ποιότητας, πολλά από τα οποία σώζονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης. Μεταξύ αυτών είναι ο καθήμενος Ερμής, που βρέθηκε το 1758. Γύρω από την πισίνα υπήρχαν 11 χάλκινα αγάλματα σατύρων, που έριχναν νερό από έναν αγγείο και ένας ερωτιδέας που έχυνε νερό από το στόμα ενός δελφινιού. Άλλες προτομές και γλυπτά βρέθηκαν σε κόγχες στους τοίχους γύρω από το αίθριο. Πέντε χάλκινα αγάλματα γυναικών σε φυσικό μέγεθος, που έχουν ένθετα μάτια, φέρουν δωρικό πέπλο και έχουν διαφορετικές στάσεις, είναι αντίγραφα έργων του 5ου π.Χ. αι. Είναι υδροφόρες: φέρνουν νερό από μία πηγή.

Στον χώρο τον λεγόμενο βιβλιοθήκη, ανευρέθηκαν περίπου 800 κύλινδροι παπύρου. Στους τοίχους σώζονται μερικά ξύλινα ράφια^[8] και στο κέντρο του χώρου μια βάση εδράνου, που πιθανώς χρησίμευε για μελέτη και αντιγραφή βιβλίων.

Ωστόσο, ο χώρος αυτός πιθανότατα δεν ήταν η κεντρική αίθουσα της βιβλιοθήκης, αλλά χρησίμευε ως βιβλιοστάσιο ή/και βιβλιογραφείο, ή ως αποθήκη ρολών παπύρου ή χειρογράφων στη βίλα. Η υπόθεση αυτή προκύπτει επειδή, αφενός, η συλλογή των αποκαλυφθέντων παπύρων είναι πολύ μικρή και περιορισμένης θεματολογίας, για έναν επιφανή Ρωμαίο αξιωματούχο, αφετέρου, οι ρωμαϊκές βιβλιοθήκες διέθεταν ιδιαίτερο τμήμα για τα ελληνικά κείμενα, συνήθως παράλληλα προς το τμήμα με τα λατινικά κείμενα.

Οι κύλινδροι παπύρου ανευρέθηκαν σε τέσσερις ή πέντε διαφορετικούς χώρους της βίλας, κάποιοι σε ξύλινα ράφια, είτε στη θέση τους είτε πεσμένοι, κάποιοι σε ξύλινες θήκες και κάποιοι διασκορπισμένοι σε διάφορα σημεία.

Η θέση εύρεσης κάποιων φορητών αρμάριων και κιβωτίων με παπύρους, οδήγησε στην υπόθεση ότι προσπάθησαν να περισώσουν ό,τι μπορούσαν και πιθανότατα να τα μεταφέρουν στην παραλία.

Οι ευρεθέντες πάπυροι δεν υπέστησαν όλοι την ίδια αλλοίωση, ούτε έχουν το ίδιο χρώμα, σχήμα ή παραμόρφωση. Είναι άγνωστο πόσοι κύλινδροι είχαν ανασκαφεί αρχικά, πολλοί πετάχτηκαν επειδή έμοιαζαν με σβώλους κάρβουνου. Στη συνέχεια, όταν αποδείχθηκε ότι περιείχαν γραφή, πολλοί καταστράφηκαν στις προσπάθειες εκτύλιξης, λόγω της ευθραστότητάς τους. Τελικά, αρκετές εκατοντάδες κύλινδροι εν μέρει τεμαχίστηκαν και εν μέρει «ξεφλουδίστηκαν» ή ξετυλίχθηκαν. Το 1816, εστάλησαν 12 πάπυροι στον Γεώργιο Δ΄ για εκτύλιξη και μεταγραφή, αλλά οι 7 καταστράφηκαν λόγω αναποτελεσματικών προσπαθειών.^[9]

Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένοι κύλινδροι παπύρου αξιοποιήθηκαν είτε ως διπλωματικό μέσο είτε για εμπορικές συναλλαγές. Για παράδειγμα, η ναπολιτάνικη κυβέρνηση, στις αρχές του 19ου αιώνα, δώρισε έξι κυλίνδρους στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη^[10] και δεκαοχτώ κυλίνδρους στον Γεώργιο Δ΄.^[11] Αναφέρεται επίσης πως με την Αγγλία αντήλλαξε δεκαοχτώ κυλίνδρους με ισάριθμα καγκουρό, για το θηριοτροφείο στη «Βίλα Φλοριντιάνα».^{[12][Σημ. 4]}

Έπειτα από την επαν-ανακάλυψη της Πομπηίας το 1738, ο Οίκος των Βουρβόνων-Ισπανίας υπό τον Κάρολο Ζ΄ της Νάπολης ξεκίνησε ανασκαφές. Αυτές γινόταν με τη μέθοδο εκσκαφής σηράγγων (στοών) και διάτρησης τοίχων, ως μία προσπάθεια να βρεθούν τεχνουργήματα, όπως τοιχογραφίες, αγάλματα και άλλα διακοσμητικά για να εκτεθούν στο Μουσείο του Ερκολάνο, που βρισκόταν σε τμήμα του ανακτόρου του Πόρτιτσι.

Η Βίλα των Παπύρων βρέθηκε το 1750 από αγρότες, όταν άνοιγαν ένα πηγάδι. Ακολούθησε ανασκαφή πρώτα από τον Ροκ Ζοακίν ντε Αλκουμπιέρ και μετά από τον Σουηδό μηχανικό Καρλ Γιάκομπ Βέμπερ, που εργάστηκε υπό τον Αλκουμπιέρ για τον Κάρολο Ζ΄ της Νάπολης. Αρχικά τα πρώτα ρολά παπύρων, που ανακαλύφθηκαν το 1752, πετάχτηκαν, καθώς ήταν πολλά. Έπειτα όμως ο Μπερνάρντο Τανούτσι συμβούλευσε τον βασιλιά να τους μελετήσει· έτσι ο βασιλιάς εγκατέστησε μία επιτροπή για τη μελέτη τους.

Ο Καμίλο Παντέρνι που έλαβε μέρος στις ανασκαφές, και που ήταν μάλλον ο πρώτος που τους μετέγραψε, αναφέρει σε ένα γράμμα του 1754: "σε πέντε μέρη, όπου επρόκειτο να βρούμε προτομές ή αγάλματα, οι αρχαίοι είχαν σκάψει πριν από εμάς και τα είχαν πάρει. Η μέθοδος, που έκαναν τις έρευνές τους, πρέπει να ήταν αυτή: όσο το έδαφος ήταν μαλακό έσκαβαν, ώσπου να βρουν στερεά λάβα, οπότε σταματούσαν. Φαίνεται όμως πως δεν είχαν χρήματα ή εργατικά χέρια, έτσι δεν προχώρησαν και βρήκαμε εμείς τα αγάλματα".

Το 1765 οι ανασκαφές σταμάτησαν, λόγω των παραπόνων των κατοίκων που ζούσαν από επάνω. Η ακριβής θέση της Βίλας χάθηκε για δύο αιώνες. Τη δεκαετία του 1980 έγιναν προσπάθειες να ξαναβρεθεί η Βίλα: μελετήθηκαν έγγραφα του 18ου αι. για εισόδους στις σήραγγες και το 1986 ανακαλύφθηκε ένας αρχαίος τοίχος. Οι σήραγγες καθαρίστηκαν για να επιτρέψουν να ερευνηθεί ξανά η Βίλα. Βρέθηκε ότι τα μέρη της Βίλας, που δεν είχαν ερευνηθεί τον 18ο αι., ήταν αξιόλογα σε ποσότητα και ποιότητα.

Τη δεκαετία του 1990 έγινε ανασκαφή για να αποκαλυφθεί μέρος της Βίλας, πράγμα που αποκάλυψε ακόμη δύο επίπεδα πιο κάτω, τα οποία δεν είχαν πριν ανακαλυφθεί. Αυτά βρέθηκαν μαζί με τη νοτιο-δυτική βεράντα, ύψους 4 μ. Η πρώτη σειρά δωματίων κάτω από την περίστυλο στοά πιστοποιήθηκαν από μία σειρά ορθογώνιων ανοιγμάτων κατά μήκος της πρόσοψης.

Το 2007 ξεκίνησαν περιορισμένες ανασκαφές για τη συντήρηση των ερειπίων, όταν ανακαλύφθηκαν ωραία σκαλισμένα ξύλινα και από ελεφαντόδοντο τμήματα επίπλων. Από τότε έγινε αναγκαίο οι επισκέπτες να είναι περιορισμένοι.

Το 2012 υπήρχαν 2800 τ.μ. της Βίλας ακόμη για να ανασκαφτούν. Αυτό δεν έγινε, καθώς η ιταλική κυβέρνηση προτίμησε τη συντήρηση από την ανασκαφή και να προστατεύσει ό,τι είχε ως τότε ανακαλυφθεί. Ο Ντέιβιντ Γούντλεϋ Πάκαρντ, που χρημοτοδοτούσε την ανασκαφή της Βίλας των Παπύρων στο Ερκολάνο δια του Ανθρωπιστικού Ιδρύματός του, έχει πει ότι πιθανά να μπορέσει να χρηματοδοτήσει τις ανασκαφές, όταν οι αρχές συμφωνήσουν.

Με τη χρήση πολυ-φασματικής απεικόνισης, μίας τεχνικής που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1990, είναι δυνατό να αναγνωστούν μισοκαμμένοι πάπυροι. Με την τεχνική αυτή, πολλές εικόνες των παπύρων λαμβάνονται με διαφορετικά φίλτρα, από το υπέρυθρο ως το υπεριώδες φάσμα, και τελικά επιτυγχάνεται να ληφθεί φως σε κάποιες συχνότητες. Έτσι μπορεί να βρεθεί το καλύτερο εύρος φάσματος, στο οποίο το μελάνι διακρίνεται από την επιφάνεια του παπύρου.

Παρατίθενται μερικά από τα γλυπτά της συλλογής της Βίλας των Παπύρων, βάσει της θέσης εύρεσης που ανακτήθηκαν (τη δεδομένη περίοδο), τα οποία παρουσιάζονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης.

• Περιμετρικά της δεξαμενής (impluvium) του αιθρίου

• 
  Σιληνός με ασκό οίνου. Αγαλμάτιο / Σιντριβάνι (αρ. ευρ. 5006).
• 
  Σιληνός με πάνθερα τίγρη. Αγαλμάτιο / Σιντριβάνι (αρ. ευρ. 5012).
• 
  Σιληνός καθισμένος επάνω σε ασκό οίνου. Αγαλμάτιο / Σιντριβάνι (αρ. ευρ. 5015).
• 
  Μορφή σατυρίσκου (putto) με το αριστερό χέρι επάνω σε μάσκα. Αγαλμάτιο / Σιντριβάνι (αρ. ευρ. ευρ. 5028).
• 
  Μορφή σατυρίσκου (putto) με το δεξί χέρι επάνω σε μάσκα. Αγαλμάτιο / Σιντριβάνι (αρ. ευρ. ευρ. 5030).

• Περιμετρικά του περιστύλου του αιθρίου

• 
  Ο λεγόμενος «Πτολεμαίος Αλέξανδρος» ή «Πτολεμαίος Ε΄ ο Επιφανής». Πορτρέτο ηγεμόνα της ελληνιστικής εποχής, πιθανώς του Νικομήδη Α΄ του Φιλέλληνα. Στο παρελθόν είχε ερμηνευθεί ως Αλέξανδρος ο Μέγας. Προτομή (αρ. ευρ. ευρ. 5596).
• 
  Πορτρέτο του Πτολεμαίου Β΄ Φιλάδελφου. Προτομή (αρ. ευρ. ευρ. 5600).
• 
  Φαύνος Χορεύων. Αγαλμάτιο (αρ. ευρ. ευρ. 5292).
• 
  Γενειοφόρος Σιληνός, πιθανώς αυλητής. Αγαλμάτιο (αρ. ευρ. ευρ. 5296).

• 
  Πορτρέτο νεαρού ηγεμόνα, πιθανώς του Ευμένη Β΄ της Περγάμου. Προτομή από την είσοδο του τετράγωνου περιστυλίου (αρ. ευρ. ευρ. 5588).
• 
  «Αμαζόνα», αντίγραφο από ελληνικό πρωτότυπο του 5^ου αιώνα π.Χ. Προτομή ερμαϊκής στήλης (αρ. ευρ. ευρ. 4889).
• 
  Πορτρέτο του Πτολεμαίου Απίωνος. Προτομή (αρ. ευρ. ευρ. 5598).
• 
  Ο λεγόμενος «Ψευδο-Αρχύτας». Εικονίζεται ένας άνδρας που φοράει στρόφαιο στο κεφάλι, πιθανώς φανταστικό πορτρέτο του Πυθαγόρα. Προτομή (αρ. ευρ. 5607).
• 
  Πορτρέτο φιλόσοφου, πιθανώς του Ηράκλειτου ή του Εμπεδοκλή του Ακραγαντινού. Προτομή (αρ. ευρ. 5623).

• 
  Πορτρέτο γυναίκας (ματρώνα). Μαρμάρινο άγαλμα (αρ. ευρ. 6240).
• 
  Πορτρέτο νεαρού αθλητή. Προτομή (αρ. ευρ. 5614).
• 
  Πορτρέτο εφήβου ή πιθανώς του Απόλλωνα. Προτομή (αρ. ευρ. 5633).
• 
  Ο λεγόμενος «Σκιπίων». Πιθανότατα εικονίζεται Ισιακός ιερέας. Προτομή (αρ. ευρ. 5634).
• 
  Πορτρέτο του Επίκουρου. Προτομή (αρ. ευρ. 11017).

• 
  Ο λεγόμενος «Διόνυσος-Πλάτων». Προτομή ή απότμημα αγάλματος, από το παράπλευρο δωμάτιο νότια του ταμπλίνουμ (αρ. ευρ. 5618).
• 
  Πορτρέτο του Επίκουρου. Μικρή προτομή, βόρεια του ταμπλίνουμ (αρ. ευρ. 5465).
• 
  Πορτρέτο του Έρμαρχου. Μικρή προτομή, βόρεια του ταμπλίνουμ (αρ. ευρ. 5466).
• 
  Πορτρέτο του Δημοσθένη. Μικρή προτομή, βόρεια του ταμπλίνουμ (αρ. ευρ. 5467).
• 
  Πορτρέτο του Ζήνωνος του Σιδώνιου. Μικρή προτομή, βόρεια του ταμπλίνουμ (αρ. ευρ. 5468).

• Ανατολική στοά του κήπου

• 
  Πορτρέτο του Αισχίνη. Μαρμάρινο άγαλμα (αρ. ευρ. 6018).
• 
  Φανταστικό πορτρέτο του Ομήρου ή φιλοσόφου. Η απεικόνιση δεν ταυτίζεται με βεβαιότητα. Μαρμάρινο άγαλμα (αρ. ευρ. 6162 ή 6126).
• 
  Πορτρέτο άνδρα, πιθανώς ρήτορα. Μαρμάρινο άγαλμα (αρ. ευρ. 6210).

• Ανάμεσα στην ανατολική στοά του κήπου και την κολυμβητική δεξαμενή (natatio)

• 
  Η λεγόμενη «Βερενίκη» / Άρτεμις. Προτομή (αρ. ευρ. 5592).
• 
  Άγαλμα δορκάδος (ζαρκάδι), μέλος της δυάδας [4886,4888]. (αρ. ευρ. 4886).
• 
  Ζαρκάδι (δορκάς), μέλος της δυάδας [4886,4888]. Άγαλμα (αρ. ευρ. 4888).
• 
  Αγριόχοιρος. Άγαλμα (αρ. ευρ. 4893).

• Περιμετρικά της κολυμβητικής δεξαμενής (natatio)

• 
  Φαύνος κοιμώμενος. Άγαλμα από το ανατολικό καμπύλο τμήμα (αρ. ευρ. 5624).
• 
  Φαύνος εν μέθη. Άγαλμα κοντά στο δυτικό καμπύλο τμήμα (αρ. ευρ. 5628).

• Βορειοδυτική πλευρά του κήπου

• 
  Πεπλοφόρος / Προσευχόμενο παιδί. Άγαλμα (αρ. ευρ. 5603).
• 
  Πορτρέτο του Σελεύκου Α΄ Νικάτωρος, πιθανώς αντίγραφο από πρωτότυπο του Βρύαξι ή του Λύσιππου. Προτομή (αρ. ευρ. 5590).
• 
  Η λεγόμενη «Σαπφώ». Ρωμαϊκό αντίγραφο (β΄ μισό 1^ου αι. π.Χ.) πιθανώς από πρωτότυπο του Σιλανίωνος του Αθηναίου γύρω στο 350 π.Χ. Προτομή (αρ. ευρ. 4896).

• Κατά μήκος της νότιας στοάς του κήπου

• 
  Χορεύτρια / Ναϊάδα. Άγαλμα (αρ. ευρ. 5619).
• 
  Χορεύτρια / Ναϊάδα. Άγαλμα (αρ. ευρ. 5620).
• 
  Χορεύτρια / Ναϊάδα. Άγαλμα (αρ. ευρ. 5621).
• 
  Χορεύτρια / Ναϊάδα. Άγαλμα (αρ. ευρ. 5605).

• Ανάμεσα στη νότια στοά του κήπου και την κολυμβητική δεξαμενή (natatio)

• 
  Χορεύτρια / Ναϊάδα. Άγαλμα (αρ. ευρ. 5604).
• 
  Πορτρέτο φιλόσοφου ή ποιητή. Μαρμάρινη προτομή ερμαϊκής στήλης (αρ. ευρ. 6155).
• 
  Πορτρέτο του Ηρακλή ή Ιδανική Κεφαλή, στον τύπο του κανόνα του Πολύκλειτου. Προτομή (αρ. ευρ. 5610).
• 
  Πορτρέτο του Πανύαση. Μαρμάρινη προτομή ερμαϊκής στήλης (αρ. ευρ. 6152).
• 
  Πορτρέτο του Δημήτριου του Πολιορκητή, "θεϊκή" απεικόνιση στον εικονιστικό τύπο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το πορτρέτο κοσμείται με κέρατα ταύρου, θεϊκά σύμβολα που παραπέμπουν στα κέρατα κριαριού του Άμμωνος Διός που φορούσε ο Αλέξανδρος αλλά και στον Διόνυσο. Μαρμάρινη προτομή (αρ. ευρ. 6149).
• 
  Πορτρέτο ηγέτη/ηγεμόνα της ελληνιστικής εποχής, πιθανώς του Αντίγονου Α΄ Μονόφθαλμου. Μαρμάρινη προτομή (αρ. ευρ. 6151).
• 
  Πορτρέτο του Πτολεμαίοου Β΄ Φιλάδελφου. Μαρμάρινη προτομή (αρ. ευρ. 6158).
• 
  Ο λεγόμενος «Ψευδο-Σενέκας» (Pseudo-Seneca). Σήμερα, ερμηνεύεται ως φανταστικό πορτρέτο του Ησίοδου ή του Λουκρήτιου. Ωστόσο, σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως Αριστοφάνης, Αίσωπος, Καλλίμαχος ή Απολλώνιος ο Ρόδιος. Προτομή (αρ. ευρ. 5616).
• 
  Πορτρέτο του Πύρρου της Ηπείρου. Το κράνος φέρει στεφάνι βελανιδιάς. Μαρμάρινη προτομή (αρ. ευρ. 6150).

• Βόρεια πλευρά της κολυμβητικής δεξαμενής (natatio)

• 
  Αθηνά Γοργολόφα, ρωμαϊκό αντίγραφο από ελληνικό πρωτότυπο πιθανώς της εποχής του Φειδία. Μαρμάρινη προτομή ερμαϊκής στήλης (αρ. ευρ. 6322).
• 
  Πορτρέτο πριγκίπισσας της ελληνιστικής εποχής. Μαρμάρινη προτομή ερμαϊκής στήλης (αρ. ευρ. 6188).
• 
  Πορτρέτο του Φιλέταιρου της Περγάμου. Μαρμάρινη προτομή ερμαϊκής στήλης (αρ. ευρ. 6148).
• 
  Πορτρέτο του Αρχιδάμου Γ΄, αντίγραφο πιθανώς από πρωτότυπο της ελληνιστικής εποχής. Μαρμάρινη προτομή ερμαϊκής στήλης (αρ. ευρ. 6156).
• 
  Πορτρέτο Έλληνα ρήτορα, πιθανώς του Δημοσθένη. Μαρμάρινη προτομή ερμαϊκής στήλης (αρ. ευρ. 6147).
• 
  Πορτρέτο Έλληνα ποιητή. Μαρμάρινη προτομή ερμαϊκής στήλης (αρ. ευρ. 6153).
• 
  Πορτρέτο φιλόσοφου. Μαρμάρινη προτομή ερμαϊκής στήλης (αρ. ευρ. 6154).

• 
  Μορφή σατυρίσκου (putto) με αμφορέα. Αγαλμάτιο - Σιντριβάνι (αρ. ευρ. 5023).
• 
  Μορφή σατυρίσκου (putto) με αμφορέα. Αγαλμάτιο - Σιντριβάνι (αρ. ευρ. 5027).
• 
  Πορτρέτο αγοριού. Μαρμάρινο άγαλμα (αρ. ευρ. 6105).

Παρατίθενται μερικές αποτοιχισμένες τοιχογραφίες,^[13] σε αποσπασματική κατάσταση, ζωγραφισμένες με τη μέθοδο της νωπογραφίας.

• 
  Πλαίσιο επιζωγραφισμένης ζωφόρου, με μαιανδρικό μοτίβο και ανθέμια που αποτελούνται από οκτώ πέταλα (αίθριο, αρ. 8548).
• 
  Δύο ορνιθόμορφα πτηνά (πιθανώς από το αίθριο, αρ. 8753).
• 
  Ελάφια και νηκτικά πτηνά (νησσίδες), περίπου 40 π.Χ., Β΄ Διακοσμητικός Ρυθμός της Πομπηίας (αρ. ευρ. 8759).
• 
  Αιλουρίδας με κρίκο στη μέση (αίθριο, αρ. ευρ. 8779), μέρος τοιχογραφικού συνόλου που περιλαμβάνει το απόσπασμα της τοιχογραφίας με τα Ασημένια αγγεία (αρ. ευρ. 9944).
• 
  Ασημένια αγγεία (αίθριο, αρ. ευρ. 9944), μέρος τοιχογραφικού συνόλου που περιλαμβάνει το απόσπασμα της τοιχογραφίας με τον Αιλουρίδα (αρ. ευρ. 8779).
• 
  Αίγα (αρ. ευρ. 8806).
• 
  Μέδουσα (αρ. ευρ. 8821Β).
• 
  Ερωτιδέας με δάδα και αγγείο πόσεως. Αποτοιχισμένη τοιχογραφία, σε αποσπασματική κατάσταση (αρ. ευρ. 9319).
• 
  Αρχιτεκτονικό τοπίο. Προκυμαία με ναΐσκο (tempietto) και πίσω μια έπαυλη (από τη λεγόμενη Στούφα (κλιβάνιο), νοτιοανατολικά του δωματίου V, η λεγόμενη βιβλιοθήκη, αρ. ευρ. 9399).
• 
  Αρχιτεκτονικό τοπίο (αρ. ευρ. 9458).
• 
  Αρχιτεκτονικό τοπίο (αρ. ευρ. 9499).
• 
  Ελάφι ή αίγα (αρ. ευρ. 9902).
• 
  Ρόπτρο πόρτας (αίθριο, αρ. 9951).

• Zarmakoupi, Mantha (2010). The Villa of the Papyri at Herculaneum: Archaeology, Reception, and Digital Reconstruction. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-020388-2. 
• Hornblower, Simon and Antony Spawforth. Oxford Classical Dictionary. 3rd ed. New York (1996).
• Μανδηλαράς, Βασίλειος Γ. (2014). «Ιστορία των παπύρων». Πάπυροι και παπυρολογία. Εισαγωγή στην επιστήμη της παπυρολογίας (4η έκδοση). Αθήνα: [χ.ό.] ISBN 9789609003827. 
• Μανδηλαράς, Βασίλειος (2007). «Ξαναζωντανεύουν οι πάπυροι». Τεκμήριον (Τμήμα Αρχειονομίας - Βιβλιοθηκονομίας Ιονίου Πανεπιστημίου) (7): 229-235. http://hdl.handle.net/10797/12877. 
• Barker, Ethel Ross (1908). Buried Herculaneum (στα Αγγλικά). London: A. & C. Black. 
• Castrucci, Giacomo (1858). Tesoro letterario di Ercolano, ossia, La reale officina dei papiri ercolanesi (στα Ιταλικά, Λατινικά, και Αρχαία Ελληνικά) (Terza έκδοση). Napoli: Fibreno. 
• Comparetti, Domenico· De Petra, Giulio (1883). La villa ercolanese dei Pisoni : i suoi monumenti e la sua biblioteca (στα Ιταλικά). Torino: Ermanno Loescher. 
• Waldstein, Charles· Shoobridge, Leonard (1908). Herculaneum: Past, Present and Future (στα Αγγλικά). London: Macmillan and Co. Limited. 

Πύλη αρχαιολογία