Халакост у Бераставіцкім раёне

За час акупацыі практычна ўсе яўрэі Бераставіцкага раёна былі забітыя, а нешматлікія ацалелыя ў большасці ваявалі пасля ў партызанскіх атрадах.

Немцы, рэалізуючы нацысцкую праграму знішчэння яўрэяў, стварылі на тэрыторыі раёна 1 гета — у пасёлку Вялікая Бераставіца. У перадваенныя гады тут пражывала 720 яўрэяў[1]. Гета было арганізавана адразу пасля акупацыі. Яўрэяў пасёлка і бліжэйшых вёсак сагналі ў квартал, межамі якога былі цяперашнія вуліцы Савецкая, Леніна, Кастрычніцкая і Рабочая. Да акупацыі большасць яўрэяў Бераставіцы пражывала менавіта там, і там жа знаходзілася сінагога[2].

Лёс яўрэяў Вялікай Бераставіцы дагэтуль дакладна невядомы. Невялікімі групамі людзей з гета з самага пачатку везлі і забівалі ў Крынках, Гродне і Свіслачы. Увесну (па іншых сведчаннях, восенню) 1942 года ўсіх яўрэяў вывезлі ў Крынкі і забілі. Паводле іншай версіі, прадстаўнікоў народа вывезлі і расстралялі на станцыі Малпены (Малкеня) у Польшчы, а целы забітых спалілі[3]. Таксама маюцца паказанні, што ў гета мястэчка Крынкі павезлі толькі пажылых, якіх затым адправілі ў невядомым кірунку, а пакінутых яўрэяў часткай выкарыстоўвалі на цяжкіх фізічных працах у саміх Вялікіх Бераставіцах, а часткай вывезлі ў Ваўкавыск. Задакументаваныя сведчанні аб буйной акцыі ў Вялікіх Бераставіцах вясной 1942 года і таксама аб масавым забойстве зімой 1942 года (411 чалавек[1])[4][5][6][7][8][1][9].

За 150 метраў на захад ад вёскі Малая Бераставіца на могілках з 1965 года стаіць абеліск на брацкай магіле 15 расстраляных[1].

У Бераставіцкім раёне 5 чалавек былі ўдастоены ганаровага звання «Праведнік народаў свету» ад ізраільскага Мемарыяльнага комплексу Катастрофы і гераізму яўрэйскага народа «Яд ва-Шэм» «у знак глыбокай удзячнасці за дапамогу, аказаную яўрэйскаму народу ў гады Другой сусветнай вайны»: Доха Антон і яго жонка Яніна[10], Станеўская Анелія, Занеўская Алена[11], Шчалкоўская-Рымская Стэфанія[12][13].

У цэлым па Бераставіцкім раёне па даных Камісіі НДК з 634 забітых яўрэі склалі 411 чалавек (87 яўрэйскіх сем’яў)[6][7][8][14], што відавочна менш рэальнага ліку забітых у раёне яўрэяў[15].

Крыніцы

  1. ↑ а б в г Холокост на территории СССР 2011, с. 97.
  2. ↑ «Памяць. Бераставіцкi раён» 1999, с. 220.
  3. ↑ «Памяць. Бераставіцкi раён» 1999, с. 225.
  4. ↑ «Памяць. Бераставіцкi раён» 1999, с. 220-221.
  5. ↑ Берестовицкий райисполком. Официальный сайт.. Архівавана з першакрыніцы 8 лістапада 2016. Праверана 10 лістапада 2016.
  6. ↑ а б Л. Смиловицкий. «Гетто Белоруссии — примеры геноцида» Архіўная копія ад 3 снежня 2013 на Wayback Machine
  7. ↑ а б На берестовицкой земле — спустя 75 лет. Архівавана з першакрыніцы 11 лістапада 2016. Праверана 10 лістапада 2016.
  8. ↑ а б Большая Берестовица — артыкул з Расійскай яўрэйскай энцыклапедыі
  9. ↑ Свидетельствуют палачи 2010, с. 191.
  10. ↑ Яд Вашем. История спасения. Доха Антон и Янина. Архіўная копія ад 10 лістапада 2016 на Wayback Machine
  11. ↑ Яд Вашем. История спасения. Станевская Анелия и Заневская Елена. Архіўная копія ад 10 лістапада 2016 на Wayback Machine
  12. ↑ С. Гончарова. В книге «Праведники народов мира Беларуси» — сведения о наших земляках Архіўная копія ад 11 лістапада 2016 на Wayback Machine
  13. ↑ Яд Вашем. История спасения. Щелковская-Римская Стефания. Архіўная копія ад 10 лістапада 2016 на Wayback Machine
  14. ↑ «Памяць. Бераставіцкi раён» 1999, с. 221, 225.
  15. ↑ «Памяць. Бераставіцкi раён» 1999, с. 221.

Літаратура

  • Г.К. Кісялёў, С.А. Габрусевіч, П.П. Дудзько i iнш. (рэдкал.), М.I. Пацэнка (укладальнік). «Памяць. Бераставіцкi раён». — Мн.: «БЕЛТА», 1999. — ISBN 985-6302-16-1.
  • Холокост на территории СССР. Энциклопедия / Гл. ред. И. А. Альтман. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: РОССПЭН, 2011. — 1143 с. — ISBN 978-5-8243-1463-2.
  • Свидетельствуют палачи. Уничтожение евреев на оккупированной территории Беларуси в 1941—1944 гг. / Составители В. И. Адамушко, И. П. Герасимова, В. Д. Селеменев. — 2-е издание. — Мн.: НАРБ, 2010. — 199 с. — ISBN 978-985-6372-67-7.