Kosovo ima oko 1.8 miliona stanovnika. Službeni jezici su albanski i srpski, a glavni grad je Priština.
Ime
Kosovo se prema geografskim kriterijima može podijeliti na dvije cjeline: istočno Kosovo koje se tradicionalno zove Kosovo i zapadno Kosovo, koje Srbi zovu Metohija, a AlbanciDukađin odnosno Rrafsh i Dukagjinit. S vremenom je istočni dio regije cijelom Kosovu dao ime.
Riječ Kosovo dolazi od slavenske riječi kos, koje je ime za vrstu crne ptice na srpskohrvatskom jeziku i drugim slavenskim jezicima u regionu.[3] Postoje indicije da je postojalo mjesto sa istim imenom, po kojem je i čitava regija dobila ime. Kosovo je inače uobičajen naziv mnogih mjesta u Bosni i Hercegovini, Dalmaciji i sjevernoj Albaniji. Albanski naziv Kosova (ili Kosovë) albanizirana je slavenska riječ Kosovo.
Metohija potiče od grčke riječi μετόχια, izraza koji označava zemlju u vlasništvu manastira. Razlog za ovo je da su se neka imanja Srpske pravoslavne crkve (SPC) nalazila ovom zemljištu, koje su joj dodjelili srpski srednjovjekovni vladari. Naziv Metohija koriste isključivo Srbi, dok Albanci ne upotrebljavaju taj termin, već koriste naziv Dukađin (Dukagjin), po bogatoj albanskoj srednjovjekovnoj porodici (vidi: Leka Dukađini), koja je upravljala sjevernom Albanijom i zapadnim Kosovom. Po njima je ovaj region dobio njihovo albansko ime - Rrafsh i Dukagjinit.
Danas velika većina zemalja ovu teritoriju naziva Kosovom[7], osim Srbije, gde je Milošević Ustavom Republike Srbije donetim 1990. godine promenio ranije ime "Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo" u "Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija", kako bi dodatkom "Metohija" osnažio srpsku pretenziju na tu teritoriju. To njegovo nasleđe i danas je široko prihvaćeno u Srbiji.
U predantičko doba na prostorima Kosova su živeli iliri(verovatno danasnji Albanci) koji su svoju kulturu širili iz reona Vinče (Vinčanska kultura 3-4 vek pne. Kosovo nosi naziv po ptici Kos za koju u albanskom jeziku nema odgovarajuće reči a reč Metohija označava crkveni posjed. U antičko doba prostor današnjeg Kosova i Metohije se nazivao Dardanija. Ilirska plemena se uglavnom smatraju precima današnjih Albanaca[8], mad apostoje i drugi podaci da su oni naseljavani sa područja Kavkaza i na prostoru Kosova se nalaze od 2. milenijuma pne. Dardanci su naseljavali i prostor današnje jugozapadne Srbije i deo Makedonije.
U trećem i drugom veku pre nove ere, ovim regionom su vladali dardanski kraljevi: Longarus, Bato i Monunius, kao i Etuta, Monuniusova ćerka. Oblast Dardanije zatim dolazi pod vlast Makedonaca.
Rimljani osvajaju ovu oblast 160. godine p.n.e, u toku Ilirskih ratova. Teritorija kasnije ulazi u sastav rimske provincije gornje Mezije (Moesia Superior) 87. godine. Od cara Dioklecijana čini zasebnu provinciju Dardaniju (Dardania).
Srednji vek
Slovenska plemena su počela naseljavati Balkansko poluostrvo u 6. i 7. veku, dok su oblast Kosova počeli naseljavati približno u 9. ili 10. veku.[9] Sloveni su tu zatekli starosedeoce Arbreše. Arbreše, odnosno Ilire, mnogi smatraju za pretke današnjih Albanaca.[8][10][11] Prva slovenska država na Kosovu je bila Bugarsko carstvo, čija se vlast smenjivala za vizantijskom sve do kraja 12. veka.
Srpski vladari su za osvajanja teritorija južno od Raške uglavnom koristili krstaške pohode zapadnoevropskih vladara na Bliski istok.[9] Tokom 12. veka Srbi iz Raške počinju da prodiru na područje Kosova. Raški veliki župan Vukan je uspeo da osvoji Zvečan1091. i spali Lipljan, ali 1106. trpi poraz od Vizantije. Krajem 12. veka župan Stefan Nemanja dolazi do Lipljana i 1170. kod Sitnice odnosi pobedu nad vizantijskom vojskom. Početkom 13. veka srpski župani su svojim posedima priključili i Kosovo. Narednih dva veka Srbi grade mnoge crkve i zadužbine u ovoj oblasti. Od toga doba pa do pada pod tursku vlast, područje je važan deo srpske srednjevekovne države. Neko vreme je grad Prizren prestonica srpskih vladara Dušana i Uroša. Grad Peć je bio središte srpske pravoslavne Pećke patrijaršije1346.-1457. godine (kasnije ponovo 1557-1766). Područje se dobro razvija, rudarstvo i stočarstvo sa ratarstvom je prisutno. Rudnik Trepča se spominje od 1303. kao nalazište olova i srebra. Novo Brdo je jedan od najvažnijih rudnika Srbije toga doba, i iz njega se vadi srebro i olovo. Srebro u tom rudniku je bilo pomešano sa zlatom, i srpski vladari su imali dobre prihode od rada rudnika. Za vreme postojanja srpskih država od XIII do XV veka, većinu stanovništva u toj oblasti uglavnom su činili Srbi.[9]
1389. godine u bitci na Kosovu, Srbi i Bosanci su pobedili. Posredni dokaz je taj da se osmanska imperija nije odvažila na dalje napade sledećih 30 godina. Ipak zbog velikih ljudskih gubitaka na srpskoj strani oni su pristali na vazalni položaj čime se Osmanlijama otvara put za dalje osvajanje Balkanskog poluostrva. Između 1371 i 1398 godine Kosovom i Metohijom je vladao Vuk Branković, gospodar Kosova i Drenice, koji 1389. godine postaje turski vazal. Nakon propasti srednjevekovne srpske despotovine1459. godine, Kosovo dolazi pod otomansku vlast.
Između 1459 i 1912 godine, Kosovo je bilo u sastavu Osmanskog carstva. Područje Kosova do godine 1541. pripada rumelijskom ejalatu. Od 1541. do 1580. pripada budimskom, zatim bosanskom, a od 1607. opet rumelijskom ejalatu. Po turskom sistemu dolazi do podele na sandžake (okrug), kaze (srez), i nahije i kadiluke (opština). Tokom turske vladavine, na teritoriji današnjeg Kosova i Metohije su postojali Prizrenski i Vučitrnski sandžak, da bi kasnije bio formiran Kosovski vilajet, prvobitno sa sedištem u Prizrenu, a potom u Skoplju.
Tokom viševekovne Otomanske vladavine dolazi do krupnih demografskih promena u sastavu stanovništva. Od kraja 14. veka, dolazi do pomeranja srpskog i dela albanskog stanovništva (Klimenti) na zapad i sever Balkanskog poluostrva. Srbi su se neprestano iseljavali ka severu, u današnju Šumadiju, Srem, Mačvu i Vojvodinu.[9] S druge strane, Albanaci su se u plodnije krajeve doseljavali iz planinske i siromašne severne Albanije, o čemu svedoči činjenica da kosovski Albanci govore severnoalbanskim dijalektom „Gega“.[9]
Sve teže prilike u turskom carstvu vremenom dovode do ustanaka i nemira stanovnika, naročito za vreme ratova Austrije sa Turskom. U borbu protiv Turaka stupaju Srbi i Albanci se pridružuju austrijskoj vojsci Đ. Pikolominija koja nadire ka Skoplju. Nakon poraza Austrijanaca, sa austrijskom vojskom se povlače i Srbi, zajedno sa grupama Albanaca, iz Prištine, Peći, Mitrovice, Prizrena i Novog Pazara, u strahu od turske osvete. Najveće pojedinačno iseljavanje Srba sa Kosova zbilo se 1690. godine, a predvodio ga je patrijarh srpske pravoslavne crkve Arsenije III Čarnojević. Računa se da je tada sa patrijarhom u Vojvodinu došlo pešice i na kolima oko 100.000 “duša”[9], što je ostalo upamćeno kao Velika seoba Srba. Ovim premeštanjima, srpski etnički centar se seli iz starih područja Raške i Kosova u sliv Morave i Vojvodinu. Usled ovih seoba, neki smatraju da je srpsko stanovništvo na Kosovu već pri kraju 18. veka postalo brojčano manjinsko.[9]
Od sredine 19. veka vođena je Borba za nezavisnost Albanije, a centar albanskog nacionalnog pokreta je bio na Kosovu. 10. juna1878. godine na sastanku u Prizrenu Albanci osnivaju Prizrensku ligu. Zahtevi Turskoj su bili autonomija za Albance, i ujedinjenje u jedan vilajet. Porta je ovo odbila, i počeo je ustanak 1879. kojim je turska vlast svrgnuta u Vučitrnu, Prizrenu, Đakovici, Prištini, Peći i drugde. Turska šalje Derviš-pašu sa vojskom da razbije ustanak, i on od aprila 1881. ulazi u Prizren, Đakovicu i Peć. Smirenje je bilo privremeno, jer ponovo izbijaju nemiri po pašinom povratku u Carigrad. Lokalne bune niču 1883. i 1884. godine.[12] Od godine 1905. do 1912. Albanci dižu niz ustanaka. U julu 1908. u Ferizovićima (stari i sadašnji naziv Uroševac u čast srpskom caru Stefan Uroš) započinje albanski ustanak, kojim se pokušava izvesti oslobođenje od Turaka. Augusta 1909. izbija novi ustanak, a Mladoturci šalju vojsku koja u krvi guši ustanak Albanaca na Kosovu. Godine 1912. ponovo dolazi do ustanka pod vođstvom Opšteg ustaničkog komiteta, na području Drenice, Peći, Đakovice, i severne Albanije. Ustanici zauzimaju čitavo Kosovo, severnu Albaniju, pa čak i Skoplje, na šta Mladoturska vlada podnosi ostavku.
Nakon prisajedinjenja Kosova Kraljevini Srbiji, Kosovski Albanci su bili suočeni sa politikom prisilne srbizacije, koja se ogledala u zabrani korišćenja albanskog jezika, pokrštavanju, kolonizaciji i etničkom čišćenju.[14] U novoj državi, albanska naselja su bila preimenovana srpskim nazivima (npr. Ferizović u Uroševac), a Albancima je bilo zabranjeno da se školuju na svom jeziku.[15] Usled pojačanog pritiska na Albance i Turke pod srpskom upravom, mnogi se iseljavaju sa Kosova.[12]
Nakon stvaranja Kraljevine SHS 1918. godine, na Kosovu je započeo oružani otpor albanskih kačaka. Iste godine, osnovan je Komitet narodne odbrane Kosova, poznatiji kao Kosovski komitet, koji se borio za izdvajanje teritorija naseljenih Albancima (Kosova, Metohije, zapadne Makedonije i delova Sandžaka) iz novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i za njihovo pripajanje Albaniji.[16] Poznatije vođe kačaka su bili Azem Bejta (poznat i kao Azem Galica), Bajram Curi, Hasan Vučitrna, Iso Boljetinac, Mehmed Delija, Elez Jusug i drugi, koji su skoro u svim mestima imali svoje odrede.[17] Kačaci su u oblasti Drenice čak uspeli da oforme „oslobođenu“ oblast koju su nazivali Mala Albanija (alb. Arbnia e Vogel). Krajem septembra 1924. godine srpska vojska je u velikoj akciji uz opsežnu upotrebu artiljerije razbila većinu kačačkih odreda i likvidirala njihove vođe.[17]
Kraljevina Jugoslavija je nastojala da politikom agrarne reforme i merama kolonizacije utiče na izmenu etničke slike Kosova i Metohije.[18] Beogradska vlada je započela opsežan program kolonizacije Kosova, dajući prednost Srbima, a posebno bivšim vojnicima ili pripadnicima četničkih odreda.[19] Na Kosovo i Metohiju je planski kolonizivano oko 65.000 nealbanskog stanovništva sa raznih krajeva Jugoslavije.[18] Bilo je i oduzimanja zemlje od Albanaca, što dovodi do pobuna čitavih sela, i intervencije vojske. U međuratnom periodu (1918-1941), koji je trajao 23 godine, na Kosovu je skoro osamnaest godina bila uspostavljena vojna uprava.[20]
Komunistička partija Jugoslavije deluje na Kosovu i Metohiji, i 1938. komunisti stvaraju naziv Kosmet za područje. KPJ se zalaže za autonomiju Kosmeta i bratsku ravnopravnost njegovih naroda, protivi se iseljavanju Albanaca, oduzimanju njihove zemlje i teroru nad njima.[12]
Između 1941. i 1945. godine, za vreme okupacije Sila osovine, Kraljevina Italija je anektirala najveći deo Kosova i priključila ih Kraljevini Albaniji, pod italijanskim protektoratom (vidi: Velika Albanija). Manje delove Kosova zauzimaju Nemci i Bugari.[21] Italijani se prikazuju kao oslobodioci Albanaca, uvode albanski jezik u upravi i školstvu, i dozvoljavaju upotrebu albanske zastave.[21]
Zbog terora okupatora i albanskih kvislinških odreda, veliki broj Srba se seli u Crnu Goru i Srbiju. U oktobru 1941. osniva se i Metohijski NOP (narodno-oslobodilački partizanski) odred. Ipak, veće akcije se ne vrše na Kosovu sve do početka 1943. godine, kada postaje aktivniji NOP odred Zejnel Ajdini formiran krajem 1942.[21] Aprila 1943. ginu Boro Vukmirović i Ramiz Sadik, članovi CK KP. Uprkos svim naporima, do konačnog oslobođenja Jugoslavije, na Kosovu i Metohiji nije bilo slobodne teritorije i partizani deluju u vrlo teškim uslovima.[22] Takođe, tokom Drugog svetskog rata na teritoriji Kosova delovale su i četničke jedinice Koste Milovanovića Pećanca.
Nakon kapitulacije Italije 1943. godine, Nemci okupiraju Albaniju i Kosovo. Područje zauzimaju partizani posle povlačenja Nemaca u novembru 1944.[22] Međutim, u decembru 1944. u većem delu Kosova dolazi do masovne pobune Albanaca protiv NOV i Jugoslavije. Vrhovni štab NOV i POJ šalje oko 30.000 vojnika JNA, a 8. februara 1945. godine uvodi vojnu upravu za područje Kosova i Metohije. Tim merama je tek u martu1945. slomljen otpor kosovskih Albanaca.[22]
Posle završetka rata, Kosovo i Metohija su vraćeni Jugoslaviji i ulaze u sastav Narodne (kasnije Socijalističke) Republike Srbije. Autonomna Kosovsko-Metohijska Oblast (AKMO) zvanično je proglašena 10 Jula 1945. godine. Aprila 1963. godine AKMO je uzdignuta na nivo pokrajine, postavši Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija. Novembra1968. godine ime pokrajine je promenjeno u Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo, a Metohija je uklonjeno iz naziva. Prema ustavu Srbije iz 1974. godine, Kosovo je imalo de facto status federalne jedinice SFRJ, iako je formalno i dalje bilo deo Srbije.
Kosovski Albanci su početkom 1980-ih tražili da SAP Kosovo postane sedma republikaSFRJ i da Albanci budu izjednačeni u pravima sa ostalim slovenskim narodima Jugoslavije.[9] Jugoslovenske vlasti su na albanske zahteve odgovorile slanjem vojske i policije i zavođenjem vanrednog stanja na Kosovu.
Nakon što je tadašnji predsednik Centralnog komiteta Saveza komunista SrbijeSlobodan Milošević masovnim protestima srušio pokrajinske vlasti Vojvodine i republičke vlasti Crne Gore, na njihovo mesto postavivši svoje pristalice, započeo je pritiske na rukovodstvo Kosova.[23] Početkom 1989. godine najavljene promene srpskog ustava izazvale su generalni štrajk albanskih rudara u rudniku Stari Trg kod Prištine. 28. februara Predsedništvo SFRJ odobrava upotrebu vojske i zavodi vanredno stanje na Kosovu. Nakon toga, specijalne snage srpske policije upale su u rudarska okna i ugušile štrajk albanskih rudara. Pohapšeno je na stotine osoba, a pokrajinsko rukovodstvo je smenjeno. 23. marta 1989. godine kosovski parlament usvaja ustavne amandmane. Kosovo gubi dotadašnju široku autonomiju i ponovo dobija Metohija u nazivu.
Albanci su nakon oduzimanja autonomije upražnjavali pasivni otpor, odbijajući da učestvuju u političkom životu Srbije, ne izlazeći na izbore ni na popis. Nekoliko meseci kasnije, većinsko albansko stanovništo pokrajine je 1990. godine proglasilo nezavisnost Republike Kosova, što nije priznala ni jedna država osim Albanije. Od tada Albanci su počeli da organizuju paralelne državne institucije, kao što su škole, poreski sistem, sudstvo i policija. 1994. godine je od osnovana Oslobodilačka vojska Kosova, paravojna organizacija čiji je cilj bio nezavisno Kosovo, koja se pri tome koristila sredstvima oružane borbe. Ona je 1996. započela sa oružanim napadima na srpsku vojsku i policij, posle čega su u oblasti Drenica izbili veći oružani sukobi između OVK i srpsko-jugoslovenskih snaga u kojima su se našli i mnogi nedužni civili.[24] 23.11. 1998., UN je zabilježio 200.000 raseljenih osoba po Kosovu. Pregovori između srbijanskih i kosovskih vlasti oko statusu Kosova nisu završili sporazumom niti dogovorom.[25] Pojavio se obrazac: OVK napadne MUP Srbije, a ovaj onda izvrši nesrazmjeran odgovor, sa Vojskom Jugoslavije i teškim oružjem, pri čemu dolazi i do nerazlikovanja albanskih vojnika od civila.[26]
Tri sedmice nakon početka bombardovanja SRJ je registrovano je 525.787 albanskih izbeglica sa Kosova. Mesec dana kasnije, broj izbeglica je porastao na 781.618.[27] Sukob je završen kada je u junu 1999. SRJ pristala na povlačenje svojih vojnih i policijskih snaga.
Podaci iz jula 2009. godine pokazuju je da je hrvatska manjina koja je postojala na Kosovu sve do NATO bombardovanja SRJ u potpunosti nestala.[28]
Posle NATO bombardovanja SRJ1999 godine, Kosovo i Metohija dolazi pod upravu Ujedinjenih nacija. Prema Rezoluciji 1244, Kosovo i Metohija je deo Srbije i Savezne republike Jugoslavije, ali je pod kontrolom UN. Administracione poslove obavljaju Ujedinjene nacije bez učešća Srbije (rezolucija 1244 Saveta bezbednosti od 10. juna 1999.). Zločini nad nealbanskim življem na Kosovu i Metohiji su intenzivirani dolaskom međunarodne uprave.[29]
Nakon što međunarodni pregovori o statusu Kosova nisu doveli do konsenzusa o ustavnom statusu, Kosovski parlament je 17. februara2008. proglasio nezavisnost Kosova od Republike Srbije. Tu odluku je Vlada Srbije još iste večeri poništila kao protivpravni akt privremenih organa u Prištini[30], i od tada srpska diplomatija intenzivno radi protivu kosovske nezavisnosti. Međunarodna reakcija na proglašenje nezavisnosti Kosova je i dalje podeljena. Republiku Kosovo je dosad priznalo 93 država članica UN-a i Tajvan.[31] Ipak, UN i dalje službeno smatra Kosovom dijelom Srbije. Albanci imaju vlast na najvećem delu Kosova, uz iznimku nekih enklava koje su pod kontrolom Srba, odnosno pojasa na severu poznatog kao Severno Kosovo. Kontrola sigurnosti (unutarnji poslovi), sudski sistem i vanjski poslovi su i dalje pod punom kontrolom UNMIK-a.
Republika Kosovo, priznata od strane 102 države članice Ujedinjenih nacija
Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija u sastavu Srbije, prema Vladi Srbije i državama koje nisu priznale nezavisnost Republike Kosovo
Kosovo ima oko 1,804,838 stanovnika (jul 2009).[28] Kosovo trenutno ima najmlađu populaciju u Evropi, sa fertilitetom procenjenim na 2,4 dece po ženi.[32]
Prema etničkoj pripadnosti stanovništvo Kosova čine:[28]
↑... "cela Severna Arbanija sa glavnim mestima Skadrom, Prizrenom, Đakovicom, Peći i Prištinom bila je očišćena od turske vlasti i vojničkih garnizona". Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 81) Prosveta, Beograd, 1950.
↑NGL Hammond The Relations of Illyrian Albania with the Greeks and the Romans. In Perspectives on Albania, edited by Tom Winnifrith, St. Martin’s Press, New York 1992
1 Značajan dio teritorija se nalazi u Aziji. • 2 U potpunosti u Aziji, ali ima društvene i političke veze s Evropom. • 3 Posjeduje zavisne ili slične teritorije izvan Evrope.
Napomene: 1 Uključujući države i teritorije koje su proglasile svoju nezavisnost i kao takve su ili delimično priznate ili potpuno nepriznate, kao i teritorije koje nisu zvanično proglasile svoju nezavisnost, ali funkcionišu ili su funkcionisale kao takve u određenom vremenskom periodu. 2 U spisak bivših faktički nezavisnih država i teritorija uračunate su one faktički nezavisne države i teritorije koje su kao takve postojale od druge polovine 20. veka do danas.
.svg)
_map.png)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
