Tiran (czołg)
Tiran (hebr. טִירָן) – izraelska nazwa zmodernizowanych czołgów radzieckiej produkcji T-54A (Tiran 4), T-55 (Tiran 5/Ti-67) i T-62 (Tiran 6) zdobytych podczas wojny sześciodniowej w 1967 roku i wojny Jom Kipur w 1973 roku na armiach syryjskiej i egipskiej. Na podstawie decyzji izraelskiego dowództwa z 1967 roku czołgi zostały włączone do służby w Siłach Obronnych Izraela oraz rozpoczęto ich modernizowanie, zgodnie z potrzebami Sił Obronnych Izraela. Czołgi Tiran 4 i 5 wykorzystywane były w trakcie wojny Jom Kipur, a potem znajdowały się na wyposażeniu jednostek rezerwowych. Czołgi Tiran 6 zaczęły wchodzić do służby po 1973 roku. Od lat 80. XX wieku następował proces wycofywania czołgów Tiran ze służby w armii. Mimo to podejmowano dalsze próby modernizacji konstrukcji (np. wersja Samowar). Wycofywane czołgi przekazano jako pomoc dla wspieranych przez Izrael Armii Południowego Libanu i Siłom Libańskim w trakcie wojny domowej. Tirany były również sprzedane Iranowi, Rwandzie i Urugwajowi. Po wycofaniu wojsk Izraela z południa Libanu w 2000 roku część pojazdów znalazła się w posiadaniu armii libańskiej i Hezbollahu. Pozostałe Tirany posłużyły izraelskiemu wojsku do stworzenia gąsienicowego transportera opancerzonego Achzarit. HistoriaCzołgi radzieckiej konstrukcji znalazły się w armii izraelskiej już po kryzysie sueskim w 1956 roku. Były to czołgi T-34-85 z armatą kalibru 85 mm, które pochodziły z egipsko-czechosłowackiej umowy handlowej. Jednak pomysły przyjęcia ich do służby w izraelskich siłach pancernych nie spotkały się z powszechną akceptacją[1]. W trakcie wojny sześciodniowej w 1967 roku Siły Obronne Izraela zdobyły dużą ilość sprzętu syryjskiego, egipskiego i jordańskiego. Jeszcze w lipcu tego samego roku w Sztabie Generalnym izraelskiej armii odbyło się spotkanie, na którym podjęto decyzję o przyjęciu do służby zdobycznych, ale nieuszkodzonych czołgów Patton, Centurion, T-54 (w liczbie 81 sztuk) i T-55 (49 sztuk). Te ostatnie miały wejść do służby w 1968 roku. Równocześnie rozpoczęto prace modernizacyjne i ujednolicające uzbrojenie. Czołgi otrzymały nowe systemy celowania, łączności, armaty i amunicję, aby były takie same, jak w używanych już przez armię czołgach Magach i Szot. W celu odróżnienia wyglądu izraelskich maszyn od tych używanych w Egipcie, czy Syrii, zamontowano m.in na bokach i z tyłu wieży pojemniki transportowe. Postanowiono, że czołgi konstrukcji radzieckiej będą nazywane Tiran od Cieśniny Tirańskiej[2][3]. Po wojnie sześciodniowej zapadła również decyzja o tym, że francuskie czołgi AMX-13 zostaną wycofane ze służby i zastąpione będą przez czołgi produkcji radzieckiej. W związku z tym, że w Tiranach załogę stanowiło czterech żołnierzy, to załogi AMX-ów zostały uzupełnione przez żołnierzy formacji rezerwowych. Pierwszą brygadą pancerną, której wyposażenie stanowiły czołgi Tiran była 274 Brygada Pancerna[4]. Skutkiem wprowadzenia do służby dużej liczby Tiranów było utworzenie specjalnego centrum szkoleniowego koło kibucu Ce’elim na Negewie[5]. Po zakończeniu wojny na wyczerpanie zaczęto program przezbrajania Tiranów i radzieckie armaty kalibru 100 mm zastąpiono armatą M68 kalibru 105 mm używaną w Izraelu pod nazwą Szarir (hebr. שָׁרִיר, dosł. mięsień)[6]. Radziecki sprzęt został przejęty przez izraelską armię również po wojnie Jom Kipur. Wówczas, oprócz kolejnych czołgów T-54 i T-55 Izrael po raz pierwszy wszedł w posiadanie czołgów T-62 z armatą kalibru 115 mm. Izraelskie dowództwo i tym razem wyraziło zgodę na włączenie zdobycznych czołgów do służby, po ich modyfikacjach. W czołgach T-62, które w Izraelu służyły pod nazwą Tiran 6, armia izraelska spotkała się z automatycznym systemem wyrzutu łuski na zewnątrz pojazdu[7]. Próby Tirana 6 prowadzono na poligonie pod Sziwtą. Ich pomyślne zakończenie doprowadziło do powołania nowego batalionu używającego wyłącznie tej wersji czołgu[8]. Analiza licznych strat w wojnie w 1973 roku sprawiła, że wojsko podjęło próby zwiększenia przeżywalności załogi w Tiranach. W ten sposób zaczęto montować na zdobytych czołgach pancerz reaktywny krajowej produkcji – Blazer[9]. W trakcie operacji „Pokój dla Galilei” w 1982 roku Izrael zdobył syryjskie czołgi T-62 i T-55, ale wówczas nie podjęto już decyzji o wcieleniu ich do służby w armii[7]. W latach 80. XX wieku armia izraelska zdecydowała o wycofywaniu ze służby czołgów Tiran. Mimo to wciąż ulepszano i modyfikowano czołgi radzieckiej produkcji. Przykładem była wersja nazwana Samowar, która miała stanowić konstrukcję opartą jedynie na kadłubie Tirana, a wyposażenie (systemy i uzbrojenie) pochodzić miały z państw NATO. Pozostałe na wyposażeniu armii izraelskiej Tirany postanowiono zmodyfikować i wykorzystać jako bazę do gąsienicowych transporterów opancerzonych Achzarit[1][7]. Wersje i modyfikacjeW zdobytych czołgach T-54A, T-55 i T-62 armia izraelska wprowadziła modyfikacje mające na celu zmodernizować te konstrukcje oraz zunifikować ich uzbrojenie z tym, które było używane w Cahalu. Na ich podstawie w Izraelu używano następujących wersji czołgów:
Dane taktyczno-techniczne
UżytkownicyPierwsze wykorzystanie Tirana w warunkach bojowych miało miejsce podczas operacji Rawiw w trakcie wojny na wyczerpanie prowadzonej pomiędzy Egiptem i Izraelem[10]. W nocy z 8 na 9 września 1969 roku na egipski brzeg Kanału Sueskiego dokonano desantu sześciu Tiranów 5 oraz trzech transporterów BTR-50. Maszyny te zostały wykorzystane ze względu na podobieństwo do czołgów egipskich, co miało zapewnić efekt zaskoczenia. Operacja mająca na celu zniszczenie radarów i wyrzutni rakiet zakończyła się sukcesem, bez strat w pojazdach po stronie izraelskiej[10][2]. W 1969 roku powołano do życia 274. Brygadę Pancerną, która dysponowała zdobycznym sprzętem radzieckim, w tym czołgami Tiran 4 i 5. W związku z tym została nazwana „pierwszą brygadą Tiranów”. Brygada brała udział w wojnie Jom Kipur. W jej pierwszej fazie służyła jako rezerwa. 12 października podporządkowano ją 162. Dywizji, a 14 października brygada wzięła udział w ataku na siły egipskie i zniszczyła 40 czołgów wroga[15][16]. Tirany były na wyposażeniu jeszcze trzech brygad (889., 265., 320.) i 11. Rezerwowej Brygady Pancernej, która stacjonowała na Synaju. Ze zdolności amfibijnych Tiranów miała także korzystać Brygada Giwati[13][16][17][18].  Zebrane źródła nie pozwalają jednoznacznie podać liczby zdobytych lub użytkowanych czołgów produkcji radzieckiej. W latach 90. XX wieku w izraelskiej armii miało znajdować się jeszcze 400 Tiranów 4 i 5, a w latach dwutysięcznych ok. 287. Z kolei Tiranów 6 było w latach 90. XX wieku 110 sztuk, później 100[19]. Armia Południowego Libanu34 czołgi Tiran zostały przekazane przez Izrael w ramach wsparcia podczas libańskiej wojny domowej. Były to Tirany 4 z armatą kalibru 100 mm oraz Tirany 5. Załogi tych czołgów zostały przeszkolone wcześniej przez izraelskich wojskowych[10][11][16][20].  HezbollahPo wycofaniu armii izraelskiej z południa Libanu w 2000 roku część czołgów Tiran Armii Południowego Libanu miała zostać przejęta przez oddziały Hezbollahu[10].
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
.jpg)
.jpg)
| Czołgi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Transportery opancerzone | |||||||
| Artyleria samobieżna | |||||||
| Artyleria rakietowa | |||||||
| Broń przeciwlotnicza |
| ||||||
| Pojazdy rozpoznawcze i samochody pancerne | |||||||
| Pojazdy inżynieryjne | |||||||
| Ciężarówki i samochody | |||||||
| Prototypy | |||||||
| Pojazdy bezzałogowe | |||||||
| Wyposażenie |
|
