Schematyczny przebieg trasy BerlinkiBerlinka na mapie z 1939Budowa Berlinki, 1936Stan nawierzchni A11 w okolicach Penkun (2006)A6 koło Szczecina (2006)Berlinka z wiaduktem w Maciejewie (2006)Berlinka na południe od Królewca (2008)DK22 w Starogardzie Gdańskim, przez mieszkańców miasta nazywana potocznie Berlinką (2019)
Formalnie autostrada składała się z trzech odcinków:
RAB 4a: Stettiner Dreieck – Bäderstraße (obecnie węzełRzęśnica)
RAB 4b: Rzęśnica – Gdańsk
RAB 3: Gdańsk – Elbląg – Królewiec
Historia
Zaraz po dojściu do władzy w 1933 Adolf Hitler ogłosił czteroletni plan wychodzenia z kryzysu oraz ideę tworzenia wielkiej III Rzeszy. Ich ważny element stanowił program budowy autostrad, które miały w przyszłości służyć m.in. do przemieszczania się wojsk. Ponadto budowa dróg była jednym ze sposobów walki z gigantycznym, sześciomilionowym bezrobociem. Inwestycje drogowe finansowano głównie ze składek na ubezpieczenia społeczne[1], a do robót wykorzystywano bezrobotnych. Za realizację programu budowy RAB odpowiadał niemiecki inżynier Fritz Todt, któremu Hitler powierzył stanowisko generalnego inspektora budowy dróg. Już w 1933 Todt miał koncepcję budowy autostrady nr 4, łączącej Berlin z Gdańskiem i dalej przechodzącej w autostradę nr 3 od Gdańska przez Elbląg do Królewca na terenie Prus Wschodnich. Budowa autostrady została zainaugurowana pod koniec 1933, a prace wykonawcze ruszyły wiosną 1934 jednocześnie z dwóch krańców: od Berlina w kierunku Szczecina oraz od Królewca do Elbląga. Różnica była taka, że odcinek Berlin – Szczecin od razu budowano jako dwujezdniowy, natomiast Królewiec – Elbląg jako jednojezdniowy z możliwością dobudowania drugiej jezdni w razie wzrostu natężenia ruchu. W kwietniu 1936 przejezdny był fragment, pomiędzy stolicą Rzeszy i węzłemJoachimsthal (44,7 km). 27 września 1936 oddano do użytku pierwszy 112,5-kilometrowy odcinek od węzła Stettiner Dreieck (okolice Berlina) do Stettin-Süd (współczesna nazwa tego węzła: Szczecin Zachód)[1]. W tym czasie trwały już prace na drugim końcu trasy: od Królewca do Elbląga. W 1937 oddano do użytku 92-kilometrowy odcinek Königsberg (Królewiec) – Elbing-Ost (Elbląg-Wschód). Na tym fragmencie tymczasowo wykonano tylko jedną (południową) jezdnię, zostawiając miejsce na drugą, która miała być wybudowana wraz ze zwiększeniem natężenia ruchu. Rok później autostrada wydłużyła się o obwodnice Szczecina i Elbląga, odpowiednio do węzłów Bäderstraße (koło Wielgowa) i Elbing-West.
W 1938 Niemcy użyli autostrady jako pretekstu do wszczęcia wojny – zażądali eksterytorialnego korytarza łączącego oba jej fragmenty rozdzielone obszarem należącym do Polski. Prace na terenie budowy nieco zwolniły, gdyż kraj przygotowywał się do wojny i robotnicy byli potrzebni bardziej do budowy fortyfikacji oraz produkcji czołgów i amunicji.
Od jesieni 1939 na budowę skierowano ponownie robotników, w tym przymusowych m.in. uwięzionych przez III Rzeszę Żydów. Zbudowano następny odcinek Bäderstraße (Rzęśnica) – Stargard – Massow (Łęczyca). Był on, podobnie jak „królewiecki”, jednojezdniowy, jednak zbudowane zostały krawężniki do wylania jezdni północnej. Na całej długości wyżej opisanych odcinków zbudowana została pełna infrastruktura ówczesnej autostrady, tj. dwupoziomowe skrzyżowania, przyautostradowe przystanki, stacje benzynowe itp. Na przedłużeniu odcinka zachodniego (Stargard – Massow (Łęczyca) na wschód) wykonano też wiele prac ziemnych, których ślady można spotkać nawet w okolicach Kościerzyny. Gdzieniegdzie stoją do dziś fragmenty obiektów inżynieryjnych, a nawet kompletne wiadukty. W lesie niedaleko Złocieńca znajdują się wyraźne ślady budowy węzła „Berlinki” z wykonywaną równocześnie (i także niedokończoną) RAB 49 do Witnicy k. Gorzowa Wlkp., gdzie łączyć się miała ona z RAB 48 Szczecin – Liberec[4]. Ślady budowy RAB 49 sięgają do jeziora Studnickiego, na południowy zachód od Mirosławca.
Stara autostrada (a właściwie niedokończona autostrada) jest lokalną atrakcją wielu miejsc na Pomorzu, choć przewodniki turystyczne rzadko o niej wspominają.
Czasem termin Berlinka jest używany również w odniesieniu do dzisiejszej drogi krajowej nr 22 na odcinku Chojnice – Malbork. Po zajęciu Polski we wrześniu 1939 Niemcy bardzo szybko przedłużyli ówczesną Reichstraße No. 1 używając identycznej technologii, jak ta używana do budowy autostrad, a betonowa nawierzchnia zachowała się na większości trasy do początku XXI w., kiedy rozpoczęła się sukcesywna modernizacja i zmiana na nawierzchnię bitumiczną. W rejonie węzła z drogą 91 nawierzchnia jest brukowana.
Późniejsze dzieje
Działania wojenne nie były dla „Berlinki” dotkliwe, jednak w 1945 wycofujący się Niemcy zniszczyli mosty nad Odrą, Iną, Pasłęką, Młynówką, Banówką i Omazą oraz kilka wiaduktów. Kilka miesięcy później, wybudowane fragmenty „Berlinki” zostały przedzielone dwiema granicami państwowymi.
Kilka lat po wojnie zostały odbudowane mosty na Odrze i Banówce. W latach 70. XX wieku wykonano nową nawierzchnię bitumiczną na niedokończonym odcinku od dawnego węzła Stargard-Massow (Łęczyca) do okolic planowanego węzła Stargard-Freienwalde w miejscowości Lisowo k. Chociwla oraz odbudowano most nad Iną. Na „Berlince” w okolicach Wielgowa utworzono lotnisko zapasowe, tzw. drogowy odcinek lotniskowy.
W związku z małą użytecznością pociętej drogi i brakiem odpowiedniej konserwacji, zaczęła ona niszczeć, a na odcinku wschodnim nawet częściowo zarastać. Zarosły też prawie całkowicie wszystkie ślady budowy autostrady na wschód od Lisowa.
W latach 90. XX wieku wyremontowany został 14-kilometrowy odcinek autostrady A6 od zachodniej granicy państwa. W latach 2005–2007 wykonano remont na prawie 8-kilometrowej długości – do dawnego węzła Altdamm (Dąbie; współczesna nazwa tego węzła: Szczecin Kijewo), gdzie Berlinka stanowi fragment drogi ekspresowej nr 3. Odbudowano też most nad Omazą, a na przełomie XX i XXI wieku pozostałe mosty i wiadukty na elbląskim odcinku Berlinki, natomiast 24 września 2008 dawny odcinek RAB 3 Elbląg – Grzechotki otwarto jako fragment drogi ekspresowej S22.
Wiadukt Berlinki nad DK20 w Lisowie, stan przed wyburzeniem w 2019 r.
W latach 2017–2018 ponownie zbudowano 22-kilometrowy odcinek między węzłami Bäderstraße (Rzęśnica) i Stargard-Massow (Łęczyca). Dwa niepotrzebne wiadukty nad Berlinką oraz nieużywane przęsło mostu nad Iną zostały rozebrane. Cała betonowa nawierzchnia została rozebrana. Gruz został wykorzystany do budowy nowej warstwy konstrukcyjnej. Berlinka na większości długości tego odcinka ma jedną jezdnię asfaltową. Zostały wykonane lewoskręty, a w dwóch miejscach, w tym na węźle Łęczyca dobudowano brakujące łącznice po stronie północnej. Drogowy odcinek lotniskowy został zlikwidowany. Pozostałości niedokończonej budowy z lat 40. (krawężniki i fragmenty opasek jezdni północnej) zostały zlikwidowane[5].
Z punktu widzenia stanu zachowania można wydzielić na terenie Polski kilka fragmentów:
od zachodniej granicy państwa do węzłaSzczecin Kijewo – autostrada A6; gruntownie wyremontowana, spełniająca prawie wszystkie wymagania stawiane współczesnej autostradzie (jedynie węzeł Radziszewo, z uwagi na trudne warunki terenowe, dotychczas nie został przebudowany; posiada bardzo krótkie pasy hamowania i rozpędzania, dlatego na krótkim odcinku wprowadzono ograniczenie do 90 km/h. Na lata 2020–2021 planowana jest jego całkowita przebudowa w ramach budowy obwodnicy Gryfina). Oddany do użytku w 2010 roku węzeł Szczecin Klucz wyznacza początek wspólnego przebiegu A6 i drogi ekspresowej S3,
od węzła Szczecin Kijewo do węzła Rzęśnica – oznaczona jako A6 i S3; dwujezdniowa, czteropasmowa, posiadająca nawierzchnię asfaltową po remoncie[7],
od węzła Rzęśnica do Łęczycy – oznaczona jako droga wojewódzka nr 142 – wygodna droga asfaltowa zbudowana w 2018 w miejscu oryginalnej betonowej Berlinki,
od Łęczycy do Lisowa – współczesna asfaltowa droga jednojezdniowa przebiegająca pod szeregiem wiaduktów i na autostradowych mostach dokładnie w tym miejscu, gdzie miała biec betonowa Berlinka; niedaleko Lisowa droga zbacza na południe i łączy się z dzisiejszą drogą krajową nr 20 ok. 200 m od wiaduktu niewybudowanej autostrady,
na wschód od Lisowa – łatwo odnajdywalne nasypy, wykopy, obiekty inżynieryjne i inne pozostałości budowy w różnym stanie zaawansowania, ciągnące się regularnie aż do wschodnich okolic miejscowości Miłocice. Od tego miejsca zalesione po 1945 ślady po budowie autostrady ciągną się dalej w kierunku północno-wschodnim i kończą na północ od miejscowości Dźwierzno,
od dawnej granicy polsko-niemieckiej w okolicy miejscowości Skwierawy do okolic miejscowości Kucborowo są jeszcze doskonale widoczne ślady jej budowy pod postacią wykopów i nasypów – w głównej mierze jednak są one zarośnięte krzakami i drzewami,
od południowo-wschodnich granic miasta Pruszcz Gdański do miejscowości Marynowy jest ciąg słabo zachowanych śladów po pracach ziemnych prowadzonych w kwietniu 1943. Najlepiej zachowanym świadectwem tych prac jest ślad na południe od miejscowości Stawiec. Pozostałe ślady na tym odcinku padły ofiarą działalności rolniczej – chociaż znając zakres i kierunek prowadzonych prac – można dostrzec je na zdjęciach satelitarnych,
odcinek od Elbląga do granicy z Rosją – droga ekspresowa S22 wybudowana w miejscu dawnej jezdni południowej, w okolicach węzłów istnieją dwie jezdnie; odbudowane mosty i wiadukty są współczesne i zbudowane na śladzie nieistniejącej jezdni północnej (pozostawiono jednak fragment zbudowany z płyt betonowych w okolicach wsi Wielewo).
Zbigniew Nienacki opisał w swej powieści Pan Samochodzik i zagadki Fromborka (1971) pościg pana Samochodzika za innym samochodem, który odbywa się po wschodnim odcinku Berlinki. Autor pominął fakt, że autostrada była w wielu miejscach nieprzejezdna z powodu zniszczonych mostów i wiaduktów.
↑W różnych publikacjach pojawiają się różne nazwy węzłów. Jako pierwsze w tabeli podano te z dokumentacji GDDKiA. Na obecnym odcinku DW142 i dalszym (148–259 km), podano domyślne nazwy polskie.
↑W nawiasach umieszczono nazwy węzłów wybudowanych/projektowanych według pierwotnego opracowania, pominięte we współczesnych projektach autostrad i dróg ekspresowych.
_2006.jpg)
.jpg)
