Jednostka powstała w listopadzie 1920 w wyniku połączenia 212 ochotniczego pułku Ułanów Lubelskich i 209 ochotniczego pułku Ułanów Podkarpackich. Od czerwca 1924 do1939 stacjonowała w Brodach. W czasie kampanii wrześniowej pułk walczył w składzie macierzystej Kresowej Brygady Kawalerii, a potem w składzie Grupy „Chełm”.
Walki antenatów pułku w 1920
Latem 1920, w ramach Armii Ochotniczej, utworzono między innymi 2 Lubelski i 3 Siedlecki pułki jazdy ochotniczej. Dywizjony obu pułków weszły w skład Brygady Jazdy Ochotniczej mjr. Feliksa Jaworskiego. W związku z postępami ofensywy sowieckiego Frontu Zachodniego, część 3 Siedleckiego pułku jazdy ochotniczej formowana w Mińsku Mazowieckim została przesunięta w rejon Sochaczewa. 9 sierpnia nastąpiła koncentracja oddziałów Grupy Jazdy Ochotniczej mjr. Jaworskiego w rejonie Kurów – Puławy, skąd szwadrony przeszły w rejon wyjściowy do działań w ramach grupy uderzeniowej Frontu Środkowego[3].
16 sierpnia, rozpoczęła się kontrofensywa znad Wieprza. Grupa Jazdy mjr. Jaworskiego nacierała na styku 3. i 4 Armii dwoma kolumnami w kierunku Firlej – Hock – Radzyń Podlaski. Straż przednią stanowił 3/2 Lubelskiego pułku jazdy ochotniczej, a kolumnę boczną ubezpieczał jego 1 szwadron[4].
Ubezpieczenia kolumny bocznej starły się z nieprzyjacielem pod Annówką i odrzuciły go. Grupa nadal z powodzeniem prowadziła działania na kierunku Radzyń – Miedzyrzec Podlaski. 17 sierpnia zajęto Międzyrzec i wzięte 50 jeńców. W potyczce zginął też dowódca sowieckiego 508 pułku strzelców. W kolejnych dniach 3 szwadron por. Władysława Trzaski- Jarzyńskiego zajął Mordy biorąc do niewoli około 200 jeńców, zdobył liczne tabory i nadal kontynuował pościg w kierunku na Łosice[5].
Kolejnym zadaniem grupy było, we współdziałaniu z 1 Dywizją Piechoty Legionów, opanować przeprawy na Bugu w rejonie Tonkiele – Frankopol. Dowódca Grupy zdecydował prowadzić pościg dwoma kolumnami. Prawoskrzydłowa kolumna dowodzona osobiście przez mjr. Feliksa Jaworskiego opanowała przed świtem 18 sierpnia przeprawę na Bugu w wyznaczonym rejonie, a następnie folwark Frankopol. Tym sposobem od przepraw odcięta została cześć oddziałów sowieckich. Ich gwałtowne kontrataki zostały powstrzymane szarżą 1 szwadronu 2 Lubelskiego pułku jazdy ochotniczej por. Scieżyńskiego[6].
Rano 18 sierpnia lewoskrzydłowa kolumna Grupy dowodzona przez rtm. Pietraszewskiego opanowała Skrzeszew, odcinając tym samym kolejne oddziały sowieckie od przeprawy w rejonie Frankopola[7]. Jednak Sowieci j z powodzeniem kontratakowali, a szwadrony rtm. Pietraszewskiego zmuszone zostały do wycofania się w kierunku na Rudniki. Tu nastąpiła koncentracja Grupy i obie kolumny ponownie zaatakowały Frankopol i Skrzeszów. W szeregi sowieckie wkradła się panika, a 2., 7. i 21 Dywizja Strzelców, oraz resztki 8., 10. i 57 Dywizji Strzelców zmieniły kierunek odwrotu na Granne i Nur. W czasie walk w rejonie Skrzeszewa wzięto do niewoli ponad 1000 jeńców, zdobyto 4 sztandary, 11 dział i 9 karabinów maszynowych[8].
Pogarszający się stan koni i zmęczenie ludzi spowodował, że oddziały jazdy ochotniczej wycofano z frontu i skoncentrowano w Grajewie. Skąd 19 września przewieziono je transportami kolejowymi do Międzyrzeca i Radzymina Podlaskiego i tu nastąpiła ich reorganizacja[9].
Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze 2 Lubelskiego pułku jazdy ochotniczej odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1920[10]
por. Wiktor Czarnecki
kpr. Witold Fałęcki
wachm. Zygmunt Jaworski
ułan Edward Rudnicki
por. Zenon Sierzycki
Pułk w okresie pokoju
Formowanie i podporządkowanie
Święto 22 pułku Ułanów Podkarpackich w Brodach, fragment defilady; lipiec 1931
23 września w rejonie Międzyrzeca i Radzymina Podlaskiego zmęczone walkami pododdziały 2 Lubelskiego i 3 Siedleckiego pułku jazdy ochotniczej przechodziły reorganizację. Żołnierze pułków ochotniczych stanowili uzupełnienie dla tworzonego wówczas 19 pułku Ułanów Wołyńskich, IV dywizjonu 1 pułku strzelców konnych, a część z nich utworzyła 212 ochotniczy pułk Ułanów Lubelskich[11].
W tym czasie, w sierpniu i wrześniu 1920, w folwarku majątku dworskiego w miejscowości Nowosielce-Gniewosz, przemysłowiec lwowski, rotmistrz Henryk Towarnicki formował 209 ochotniczy pułk ułanów[12]. 10 września stan pułku wynosił 11 oficerów, 71 podoficerów, 262 szeregowców oraz 95 koni wierzchowych i 55 koni taborowych[13]. Przeprowadzona tego dnia przez Okręgowego lnspektora Armii Ochotniczej kontrola wykazała wiele braków w dziedzinie organizacji i wyszkolenia pułku. Następstwem kontroli był rozkaz ministra spraw wojskowych gen. Kazimierza Sosnkowskiego o reorganizacji pułku i przemianowaniu go z ochotniczego na etatowy 209 pułk Ułanów Podkarpackich. Jego dowódcą został mianowany płk Władysław Belina-Prażmowski, a zastępcą rtm. Towarnicki[14]. Na początku października pułk liczył 15 oficerów, 88 podoficerów, 88 podoficerów i 415 szeregowców oraz 261 koni wierzchowych i 69 koni taborowych. Brakowało rzędów wierzchowych i uzbrojenia[15].
7 października 1920 podkarpacki pułk zajął koszary w Przemyślu na Bakończycach[15]. W dniach od 8 do 14 listopada do koszar na Bakończycach został przewieziony 212 pułk ułanów. Tu nastąpiło scalenie obu oddziałów[16]. 209 pułk ułanów wydzielił ze swego składu I dywizjon, a 212 puł. – II dywizjon. Nowo powstała jednostka przyjęła nazwę – 22 pułk Ułanów Podkarpackich[17][18].
W latach 1921–1924 pułk wchodził w skład X Brygady Jazdy, a po reorganizacji w 1924, wraz ze zmianą terminu „jazda” na „kawaleria”, pułk wszedł w skład 6 Samodzielnej Brygady Kawalerii[19].
W ramach reorganizacji kawalerii przeprowadzonej latem 1930, pułk wszedł w podporzadkowanie nowej 2 Samodzielnej Brygady Kawalerii. Do Brodów przeniosło się też dowództwo brygady, a pułk stał się oddziałem gospodarczym dla dowództwa i sztabu swej macierzystej brygady. Wiosną 1937 nastąpiła kolejna reorganizacja. Dotychczasowa 2 Samodzielna Brygada Kawalerii otrzymała nazwę Kresowa Brygada Kawalerii, a pułk pozostał w jej składzie[20].
Zakwaterowanie
Pułk powstał 24 listopada 1920 w koszarach artyleryjskich w Przemyślu na Bakończycach. W 1921 jeden z jego szwadronów stacjonował w koszarach kawaleryjskich w Samborze[21]. 23 października 1921 dowództwo, oddział sztabowy, kadra szwadronu zapasowego oraz 1 szwadron i szwadron ckm odeszły do Hruszowa, 3 szwadron do Jaworowa, natomiast 2. i 4 szwadron do Żurawicy[22]. Już 9 grudnia 1921 dokonano zamiany miejsc postoju 3. i 4. szwadronu, a przed kwietniem 1922 kadrę szwadronu zapasowego przeniesiono z Hruszowa do Żurawicy. 20 kwietnia 3 szwadron przeniesiono z Żurawicy do Hruszowa, 2 szwadron do Koszar Górnych w Radymnie, a kadrę szwadronu zapasowego do Koszar Dolnych w Radymnie. Do Koszar Górnych przeniosło się też dowództwo pułku oraz część oddziału sztabowego. Druga jego część, a także szwadron ckm pozostały w Hruszowie[23][24].
Ostatecznym garnizonem 22 pułku ułanów stały się Brody. 21 maja 1924 wyjechała do Brodów grupa przygotowawcza. Do Brodów miała trafić większość pododdziałów, z wyjątkiem 3 szwadronu, kadry szwadronu zapasowego oraz magazynów mobilizacyjnych, dla których planowano miejsce postoju w Złoczowie. Przedłużające się prace remontowe wymusiły jednak zmianę tych zamierzeń[25], a pułk zmuszony był niemal całe lato 1924 spędzić na placach ćwiczeń. Cały pułk skoncentrował się wówczas w Jaworowie i w okolicach, a następnie przemaszerował w okolice Podhorzec. W czerwcu do Koszar „Na Jurydyce" przeniosła się jedynie drużyna dowódcy pułku, a kadra szwadronu zapasowego kwaterowała w Złoczowie[26].
Manewry zakończyły się 15 września, ale z powodu trwającego nadal remontu Koszar „Na Jurydyce" pułk musiał pozostać na kwaterach polowych. Do koszar wprowadziło się jedynie dowództwo pułku. 1 szwadron rozlokował się w Ponikowicy, 2 szwadron w Koniuszkowie, 3 szwadron w Gajach Dytkowieckich, 4 szwadron w Gajach Smoleńskich, szwadron ckm w Dytkowcach[27].
W miarę postępującego remontu koszar, do Brodów sprowadzano kolejne pododdziały. Wiosną 1925 stacjonowały w nich szwadrony: 2., 3., 4. i jeden pluton szwadronu ckm. Tam również uruchamiano co roku szkołę podoficerską ckm. 1 szwadron kwaterował najpierw w Hłuszynie, a następnie w Hołoskowicach, a reszta szwadronu ckm w Dytkowcach. Po zakończeniu ćwiczeń letnich 2 września 1925 poza koszarami pozostały: po jednym plutonie 2. i 3 szwadronu w Jazłowczyku, 1 szwadron w Folwarkach Wielkich, szwadron ckm w Dytkowcach. Z początkiem grudnia wszystkie te oddziały ściągnięto do Brodów, a 4 szwadron wysłano do Zabłociec, natomiast pluton łączności do Krupca. 11 stycznia 1926 do Krupca przeszedł też 4 szwadron.15 maja 4 szwadron przeniósł się do Gajów Dytkowieckich. Po zakończeniu ćwiczeń letnich, 16 września 4 szwadron nadal nie miał swojego miejsca w koszarach i skierowany został do Koniuszkowa. Dopiero 22 listopada wszystkie pododdziały liniowe znalazły się w Koszarach „Na Jurydyce". Jedynie szwadron zapasowy stacjonował w Złoczowie[28][1].
Początkowo święto pułkowe obchodzono 19 sierpnia w rocznicę boju pod Skrzeszewem. Z uwagi na to, że w sierpniu jednostka przebywała na obozie letnim święto przeniesiono na dzień 22 czerwca[29]. 19 maja 1927 minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski ustanowił dzień 28 czerwca, jako datę święta pułkowego[30][1].
Pułk czynił starania o uzyskanie szefostwa honorowego księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Pomimo braku zgody naczelnych władz wojskowych, pułk nieoficjalnie używał nazwy 22 pułk Ułanów Podkarpackich im. Księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, co potwierdzała treść tablicy z nazwą pułku, umieszczonej na bramie koszar w Brodach[20].
Pod koniec grudnia 1920 dywizjon pod dowództwem podpułkownika Władysława Antoniego Rozlau w składzie 1 i 2 szwadronu z półszwadronem karabinów maszynowych został skierowany nad granicę polsko-radziecką. W czerwcu 1923 dywizjon zakończył działania nad granicą[31]. 6 grudnia 1923 na stanowisko dowódcy „Dyonu Hruszów” został przeniesiony major Leon Rajner-Kotulski[32].
Konie
Konie starano się grupować według maści w poszczególnych pododdziałach według następującego schematu: 1. i 2 szwadron – jasne kasztany, 3 szwadron – ciemne kasztany 4 szwadron – brudne kasztany, szwadron ciężkich karabinów maszynowych – brudne kasztany i gniade, pluton łączności oraz pluton trębaczy – konie maści siwej. Przez pewien czas znaczkowy pocztu dowódcy pułku jeździł na koniu srokatym[33].
Z zapisów dziennika dowódcy Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie, gen. bryg. Władysława Langnera wynika, że „w nocy z 19/20 sierpnia 1939 skradziono z magazynu mobilizacyjnego jednego ze szwadronów 22 pułku kawalerii w Brodach dwa karabiny maszynowe. Wysłałem natychmiast na miejsce komisję w składzie prokuratora, szefa wywiadu oraz dowódcę plutonu żandarmerii ze Stanisławowa dla wykrycia sprawców. Po dokładnym sprawdzeniu ewidencji jeden z wartowników owej nocy miał zaznaczone, że jest podejrzany o należenie do organizacji bojowej ukraińskiej. Dzięki sprężystej akcji żandarmerii po kilku dniach karabiny maszynowe odnaleziono ukryte w stodole w rejonie Krasne”[35].
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[36][c]
Stąd skierowano go do Otwocka, gdzie 12 września zostało włączone w skład „nowej" Kresowej Brygady Kawalerii. Już następnego dnia zgrupowanie ppłk. dypl. Płonki odłączyło się od sił głównych brygady i pomaszerowało na Chełm[40]. 18 września w rejonie Chełma napotkano trzy szwadrony 1pułku szwoleżerów oraz część 1 dywizjonu artylerii konnej. Byli tam też, poszukujący swoich oddziałów, dowódca 12 pułku ułanów ppłk Andrzej Kuczek i dowódca pułku kawalerii KOP ppłk Feliks Kopeć. Wówczas ppłk dypl. Władysław Płonka utworzył grupę kawalerii pod swoim dowództwem[41].
24 września grupa pomaszerowała w kierunku na Krasnystaw i dalej na południowy zachód. 27 września 1939 weszła w skład nowo utworzonej grupy wojsk płk. dypl. Tadeusza Zieleniewskiego i w jej składzie maszerowała w „korytarzu” pomiędzy ustępującymi wojskami niemieckimi i nadchodzącymi wojskami sowieckimi w kierunku granicy polsko-węgierskiej. 29 września stoczono bój z ariergardami niemieckiej 27 Dywizji Piechoty w okolicach Dzwoli i Krzemienia. Doszło do pertraktacji z Niemcami. Zgodzono się jedynie na wymianę jeńców, zebranie rannych i poległych. Przed zmrokiem, z uwagi na zbliżanie się sowieckiej kawalerii, na rozkaz płk. Płonki, oddziały przerwały walki z Niemcami i pomaszerowały na południe. Wysyłane patrole i podjazdy stwierdzały, że dalszy marsz w kierunku na Karpaty jest niemożliwy. Morale żołnierzy obniżyło się, a brak żywności i amunicji ograniczał możliwość dalszej walki. Następnego dnia okazało się, że linia Sanu jest obsadzona przez oddziały niemieckie, natomiast ze wschodu i północnego wschodu podchodzą oddziały sowieckie. W tym położeniu zapadła decyzja o kapitulacji wobec oddziałów sowieckich. Nastąpiła ona 2 października w Bukowcu pod Biłgorajem[42].
Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Grono przemysłowców Borysławia postanowiło ofiarować pułkowi sztandar[48]. Po zatwierdzeniu projektu sztandaru przez władze 23 października 1923 w Przemyślu odbyło się jego uroczyste wręczenie, którego dokonał inspektor Armii gen. broni Lucjan Żeligowski. Pośrodku prawej strony sztandaru widnieje Biały Orzeł otoczony złotym wieńcem, a w rogach monogramy pułku okolone wawrzynem. Po lewej stronie sztandaru widnieje napis „Honor i Ojczyzna”, który jest otoczony wieńcem laurowym. W rogach znajdują się: herby Lwowa z napisem „209 pułk ułanów podkarpackich – 25.VII 1920” i Lublina z napisem „212-y pułk ułanów Lubelskich – 25.VIII 1920”. W dolnej części emblemat górniczy z napisem „22-i pułk ułanów – 10.I 1921” oraz wizerunek św. Barbary z napisem „1922”[49].
10 lutego 1925 Minister Spraw Wojskowych, generał dywizji Władysław Sikorski zatwierdził wzór odznaki pamiątkowej 22 pułku ułanów[50]. Odznaka o wymiarach 50x50 mm (od 1928 - 37x37 mm) ma kształt zbliżony do krzyża maltańskiego o złotych krawędziach, którego ramiona pokryte są białą emalią z czerwonym trójkątem. Na środku krzyża nałożona czerwona tarcza z białym emaliowanym godłem wz. 1919. Między ramionami krzyża krąg w kształcie srebrnych promieni nawiązujących do promieni słońca w herbie Podola. Odznaka dwuczęściowa, wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym, emaliowana. Autorem projektu odznaki był porucznik Stefan Oskar Pronaszko, a wykonawcą Wiktor Gontarczyk z Warszawy[51][52].
Barwy
3 maja 1921 Minister Spraw Wojskowych, generał porucznik Kazimierz Sosnkowski „zatwierdził dla 22 p.uł. (b. 209 p.uł.) proporczyk biały z amarantowym trójkątem przy drzewcu”[53][54].
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[37].
↑Gwiazdką oznaczono oficera, który pełnił jednocześnie więcej niż jedną funkcję[38].
↑W 1921 przywrócono barwne proporczyki w broniach jezdnych.
↑ Karmazynowe patki ułanów (zamiast proporczyków) nawiązywały do dawnych barw mundurów i wyłogów tych formacji od XVIII wieku po 1831[59].
↑Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[73].
↑Nie publikowany fragment dziennika generała Langnera, oprac. Wojciech Włodarkiewicz, Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 3 (157), Warszawa 1996, ISSN 0043-7182, s. 180-181.
Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
Cezary Jankowski, Juliusz S. Tym: Historia pułku. W: 22 Pułk Ułanów Podkarpackich. Kraków: Edipresse Polska SA, 2012, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7769-352-0.
Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 22 pułk ułanów. T. 31. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
"Księga jazdy polskiej": pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.
