Lo Prèmi Nobel es una recompensa de portada internacionala fondada en 1901. Lo Prèmi es decernit cada an a de personas qu'an aportat lo mai grand benefici a l'umanitat, per lors invencions, descobèrtas e melhoraments dins divèrses domenis de la coneissença, per l'òbra literària pus impressionanta, o per lor trabalh en favor de la patz, per exemple. Los prèmis son basats suls darrièrs desirs d'Alfred Nobel, inventor de la dinamita.
Los prèmis son actualament decernits al corrent del mes d'octobre de cada annada. La ceremonia de remesa dels prèmi a luòc lo 10 de decembre, jorn anniversari de la mort d'Alfred Nobel (defuntat lo 10 de decembre de 1896).
A sa mòrt, Alfred Nobel daissa un eretatge de 32 milions de coronas. Son testament, redigit en 1895, prevei pas cap de legat a sos eretièrs dirèctes, mas Alfred Nobel demanda que siá creada una institucion que s'encargarà de recompensar cada an de personas qu'an rendut de grands servicis a l'Umanitat, tot permetent un melhorament o un progrès considerable dins lo domeni dels sabers e de la cultura dins cinc disciplinas diferentas : patz o diplomacia, literatura, quimia, fisiologia o medecina, fisica.
Lo testament precisa en mai que la nacionalitat dels sabents premiats deu pas jogar cap de ròtle dins l'atribucion del Prèmi. La Fondacion Nobel vei lo jorn en junh de 1900. Es ela que gerís l'execucion de las darrièras volontats del testaire, contraròtla lo respècte de las règlas dins la designacion dels laureats e verifica lo bon debanament de lor eleccion. Tanben es encargat, pel mejan d'un comitat pròpri a cada branca e segon las proposicions de personalitats eminentas dins los cinc domenis, d'establir de listas prealablas de nominacions comunicadas a las diferentas instàncias qu'atribuisson lo Prèmi.
La recompensa e son organizacion son finançadas pels revenguts provenent del legat d'Alfred Nobel, defuntat sens enfants, aqueste patrimòni es plaçat en accions « de paire de familha ».
La primièra ceremonia per atribuir lo Prèmi Nobel se debanèt dins l'anciana Acadèmia Reiala de Musica d'Estocòlme, lo 10 de decembre de 1901. A partir de 1902, los prèmis foguèron remeses de las mans del rei de Suècia lo 10 de decembre de cada an.
Los laureats de cada Prèmi Nobel se partejan un montant de 10 milions de coronas suedesas (siá mai d'un milion d'èuros), e ne dispausan liurament, mas aquò lor permet sustot de contunhar lors recèrcas o òbras sens subir de pressions financièras.
Lo Prèmi pòt pas èsser remés de biais postum: es obligatòriament atribuit a de personalitats de lor vivent.
Los Prèmis
Los Prèmis Nobel son atribuits dempuèi 1901 dins los domenis seguents :
Alfred Nobel a pas jamai explicat sas motivacions a prepaus de l'abséncia de las matematicas.
La legenda pretend qu'Alfred Nobel auriá refusat d'onorar las matematicas per evitar que lo Prèmi venga un jorn a Gösta Mittag-Leffler, un matematician suedés que li auriá panat lo còr de sa femna Sophie Hess. Segon Lars Garding e Lars Hörmander, es sens fondament[1].
Çaquelà, se pòt avançar tres rasons plausiblas: lo subjècte l'interessava pas, o li semblava inapropriat perque tròp teoric, o lo rei de Suècia ja aviá ja fondat un prèmi a la demanda del matematician suedés Gösta Mittag-Leffler.
