საკონსტიტუციო რეფერენდუმითურქეთში, გაიმართა 2017 წლის 16 აპრილს, კვირა დღეს.[1] ამომრჩევლებს ხმა უნდა მიეცათ თურქეთის კონსტიტუციაში შემოთავაზებულ 18 ცვლილებას. ცვლილებები შემოსთავაზა მმართველმა სამართლიანობისა და განვითარების პარტიამ და მისმა დამფუძნებელმა, პრეზიდენტმაერდოღანმა, რომელიც შეთანხმდა ოპოზიციურ ნაციონალისტური მოძრაობის პარტიასთან (ნმპ). ცვლილებები მოიცავს ქვეყნის საპარლამენტო სისტემიდან საპრეზიდენტოზე გადასვლას, პრემიერ-მინისტრის თანამდებობის გაუქმდებას, ასევე საპარლამენტო მანდატთა რაოდენობის 550-დან 600-მდე გაზრდას და თურქეთის უზენაესი სასამართლოსა და პროკურორების კოლეგიის (HSYK) რეფორმირებას.
თავდაპირველად საკონსტიტუციო რეფორმაზე საუბარი სგპ-მ, 2011 წლის არჩევნების გამარჯვების შემდეგ დაიწყო, მაგრამ პარლამენტში საკონსტიტუციო კომიტეტის შექმნაზე კონსენსუს ვერ მიაღწიეს, რაც ოპოზიციური პარტიების ბოიკოტის შედეგად მოხდა. 2014 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ, სადაც რეჯეფ თაიფ ერდოღანიპრეზიდენტი გახდა, საკონსტიტუციო რეფორმის აუცილებლობა გაიზარდა, ხოლო 2015 წლის ორივე არჩევნებზე სგპ-ს წინაპირობა ამ ცვლილების შესრულება იყო. 2016 წლის 24 მაისს, პრემიერ-მინისტრის პოსტზე აჰმეთ დავუთოღლუბინალი ილდირიმმა შეცვალა, როდესაც დავუთოღლუ გადადგა, სავარაუდოდ, იმის გამო, რომ მას უთანხმოება მოუვიდა ერდოღანთან საკონსტიტუციო ცვლილებებთან დაკავშირებით, რომელიც შეამცირებს უფლებამოსილებას ან საერთოდ გააუქმებს პრემიერ-მინისტრის თანამდებობას. 2015 წლის ოქტომბერში, ოპოზიციურმა პარტია ნმპ-მ, რომელიც ისტორიულად ეწინააღმდეგებოდა აღმასრულებელი ხელისუფლების სათავეში პრეზიდენტის მოქცევას, მთავრობას მოუწოდა, რომ ისინი საკონსტიტუციო ცვლილებების პაკეტი პარლამენტს წარუდგინონ, ხოლო პარტიის ლიდერი დევლეთ ბაჰჩელი განაცხადა, რომ ითანამშრომლებს ცვლილებების შემუშავების პროცესში სგპ-სთან. ერთი თვის შემდეგ, 8 დეკემბერს სგპ-მ და ნმპ-მ მიაღწიეს შეთანხმებას ახალ კონსტიტუციასთან დაკავშირებით და დაიწყეს მოლაპარაკებები, საპარლამენტო პროწესისა და რეფერენდუმის შესახებ.
2017 წლის 20 იანვარს, პარლამენტმა კენჭი უყარა შემოთავაზებულ ცვლილებების, სადაც რეფერენდუმისთვის საჭირო 330 ხმის ნაცვლად 339 ხმა მოგროვდა. ამის საპასუხოდ, მთავარმა ოპოზიციურმა პარტიამ, სახალხო რესპუბლიკურმა პარტიამ (სრპ) განაცხადა, რომ ისინი შეეცდებიან გააუქმონ საპარლამენტო კენჭისყრა, საკონსტიტუციო სასამართლოს მეშვეობით, იმ მოტივით, რომ ხმის მიცემის დროს იყო დარღვევები, როგორიცაა ღია კენჭისყრა და დეპუტატების დაშინება კენჭისყრის პროცესში. თებერვალში, პრეზიდენტმა ერდოღანმა განაცხადა, რომ რეფერენდუმი ჩატარდება 2017 წლის 16 აპრილს.
წინარეისტორია
პირველად საპრეზიდენტო სისტემაზე გადასვლა, 2005 წელს, იუსტიციის ყოფილმა მინისტრმა, ჯემილ ჩიჩექმა შემოსთავაზა, ვისაც მხარი მაშინდელმა პრემიერ-მინისტრმა ერდოღანმა დაუჭირა.[2] მას შემდეგ, საპრეზიდენტო სისტემას უკვე ღიად უჭერდნენ მხარს სგპ-ს ლიდერები, „ახალი კონსტიტუციის“ იდეასთან ერთად. სგპ-ს ვიცე-პრეზიდენტმა, ჰაიათი იაზიჯიმ, რეფერენდუმის ჩატარების თარიღად, 2017 წლის აპრილი შესთავაზა.[3]
საკონსტიტუციო ცვლილებები
პირველადი ინიციატივები
2016 წლის 10 დეკემბერს, სგპ-მ და ნმპ-მ ერთობლივად შემოსთავაზეს 21 ცვლილება კონსტიტუციაში და დაიწყეს ხელმოწერების შეგროვება დეპუტატებისგან, რომ დაეწყოთ საპარლამენტო პროცედურები რეფერენდუმისთვის. საკონსტიტუციო კომისიის სხდომის შემდეგ, ცვლილებებიდან 3 წინადადება ამოიღეს, შესაბამისად, დარჩა 18 ცვლილება.
პარლამენტის წევრად გახდომის ასაკობრივი ცენზი 25-დან 18 წლამდე შემცირება, ხოლო სამხედრო სავალდებულო სამსახურის გავლის აუცილებლობა ამოიღეს. პირი, რომელსაც აქვს კავშირი სამხედრო სტრუქტურასთან, არ აქვს უფლება არჩეული იყოს.
4
მუხლი 77
პარლამენტის ვადა ოთხიდან ხუთ წლამდე გაიზარდა. საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნები ჩატარდება ყოველ ხუთ წელიწადში ერთ და იმავე დღეს. თუ საპრეზიდენტო არჩევნებში კანდიდატმა ვერ გაიმარჯვა პირველ ტურში უბრალო უმრავლესობით, უნდა ჩატარდეს მეორე ტური.
5
მუხლი 87
პარლამენტის უფლებამოსილებებაა დეტალურად შეისწავლოს მინისტრების საქმიანობა და მოითხოვოს მთავრობისგან მისი საქმიანობის ანგარიში, აგრეთვე უქმდება მინისტრების ბრძანებულების გამოცემის უფლება რაიმე საკითხზე.
6
მუხლი 98
ახლა პარლამენტს შეუძლია შეამოწმოს მთავრობა და ვიცე პრეზიდენტი: საპარლამენტო გამოკვლევით, საპარლამენტო გამოძიებით, საჯარო დისკუსიით და წერილობითი შეკითხვით. ვიცე პრეზიდენტი ვალდებულია წერილობით შეკითხვას 15 დღის განმავლობაში უპასუხოს.
7
მუხლი 101
პრეზიდენტობის კანდიდატს, რომ მონაწილეობა მიიღო არჩევნებში, მხარი უნდა დაუჭიროს ერთმა ან მეტმა პარტიამ, რომელიც ბოლო საპარლამენტო არჩევნებში მოიპოვა 5% ან მეტი ხმა, ასევე საჭიროა 100000 ამომრჩევლის ხელმოწერა. არჩეულ პრეზიდენტს, შეუძლია შეინარჩუნოს პარტიული კუთვნილება, თუ რომელიმე პარტიის წევრია.
8
მუხლი 104
პრეზიდენტი ხდება, როგორც სახელმწიფოს, ისე მთავრობის მეთაური. მას გააჩნია ძალა, დანიშნოს მინისტრები და ვიცე-პრეზიდენტი. პრეზიდენტს შეუძლია გასცეს აღმასრულებელი განკარგულებები. თუ პარლამენტმა იგივე აღმასრულებელი განკარგულება გამოსცა, მაშინ პრეზიდებტის განკარგულება ბათილად ცხადდება.
9
მუხლი 105
საპარლამენტო გამოძიება, რომელიც ეხება პრეზიდენტის მიერ შესაძლო ჩადენილ დანაშაულებს, შეიძლება დაიწყოს პარლამენტს 3/5 ხმით. გამოძიების დასრულების შემდეგ, პარლამენტს შეუძლია დაადანაშაულოს პრეზიდენტი წევრთა 2/3 ხმით.
10
მუხლი 106
პრეზიდენტს შეუძლია დანიშნოს ერთი ან მეტი ვიცე-პრეზიდენტი. იმ შემთხვევაში, თუ პრეზიდენტის თანამდებობა ვაკანტურია, მაშინ ახალი საპრეზიდენტო არჩევნები უნდა ჩატარდეს 45 დღის განმავლობაში. თუ საპარლამენტო არჩევნებამდე ერთ წელზე ნაკლები დროა დარჩენილი, მაშინ საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნები ერთდროულად ტარდება. იმ შემთხვევაში, თუ პარლამენტის ვადის ამოწურვამდე ერთ წელზე მეტი აქვს დარჩენილი, მაშინ ახლად არჩეული პრეზიდენტი საპარლამენტო ვადის ამოწურვამდე მუშაობს, რის შემდეგაც ორივე, საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნები ტარდება. მას არ თვლიან პრეზიდენტის მეორე ვადათ. საპარლამენტო გამოძიება, რომელიც ეხება ვიცე-პრეზიდენტების და მინისტრების მიერ ჩადენილი დანაშაულების შესახებ, შეიძლება დაიწყოს პარლამენტს 3/5 ხმით. გამოძიების დასრულების შემდეგ, პარლამენტს შეუძლია დაადანაშაულოს ვიცე-პრეზიდენტები და მინისტრები, დეპუტატთა 2/3 ხმით. ბრალის დამტკიცების შემთხვევაში, ვიცე-პრეზიდენტი ან მინისტრი, ტოვებს თანამდებობას. თუ პარლამენტის წევრი დაინიშნა მინისტრად ან ვიცე-პრეზიდენტად, მათი საპარლამენტო მანდატი წყდება.
11
მუხლი 116
პრეზიდენტი და პარლამენტის 5/3 შეუძლია გადაწყვიტოს არჩევნების განახლება. ამ შემთხვევაში, საკანონმდობლო ორგანო იშლება.
12
მუხლი 119
საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების უფლება ენიჭება პრეზიდენტს, ხოლო ძალაში შედის პარლამენტის დამთკიცების შემდეგ. საგანგებო მდგომარეობა შეიძლება გაგრძელდეს ოთხ თვემდე, ხოლო საომარ მდგომარეობაში, საგანგებო მდგომარეობა ვადა განუსაზღვრელია. ამ დროს, პრეზიდენტის მიერ გაცემული ყველა ბრძანებას სჭირდება პარლამენტის დამთკიცება.
13
მუხლი 142
სამხედრო სასამართლოები უქმდება. მათი განახლება შესაძლებელია, როდესაც ომის დროს ჯარისკაცების მიერ ჩადენილი დანაშაულებია გამოსაძიებელი.
14
მუხლი 159
მოსამართლეთა და პროკურორთა უმაღლესი საბჭო გადაირქმევა „მოსამართლეთა და პროკურორთა საბჭოთ“, წევრების რაოდენობა მცირდება 22-დან 13-მდე, დეპარტამენტები მცირდება 3-დან 2-მდე. 4 წევრს ნიშნავს პრეზიდენტი, 7 ნიშნავს პარლამენტი. მოსამართლეთა და პროკურორთა უმაღლესი საბჭოს (HSYK) წევრობის კანდიდატმა უნდა მიიღოს პარლამენტის 2/3 (400) წევრის ხმა პირველ ტურში და 3/5 (360) წევრის ხმა მეორე ტურში, რომ გახდეს საბჭოს წევრი. (სხვა 2 წევრი არის იუსტიციის მინისტრი და იუსტიციის მინისტრის მოადგილე, რომელიც უცვლელია)
15
მუხლი 161
პრეზიდენტი წარადგენს ბიუჯეტს პარლამენტს, ახალი საფინანსო წლამდე 75 დღით ადრე. პარლამენტის წევრებს არ შეუძლიათ შეიტანონ ცვლილებები სახელმწიფო ხარჯების ნაწილში. თუ ბიუჯეტი ვერ დამტკიცდა, მაშინ დროებითი ბიუჯეტი იქნება შემოთავაზებული. თუ დროებითი ბიუჯეტიც ვერ დატკიცდა, წინა წლის ბიუჯეტი იქნება გამოყენებული, წინა წლის მონაცემებით.
16
რამდენიმე მუხლი
კონსტიტუციის რამდენიმე მუხლის ადაპტაცია, რომელიც მინისტრთა კაბინეტის უფლებამოსილებას გადასცემს პრეზიდენტს.
17
დროებითი მუხლი 21
მომავალი საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნები გაიმართება 2019 წლის 3 ნოემბერს. თუ პარლამენტმა გადაწყვიტა ვადამდელი არჩევნები, მაშინ ორივე არჩევნები გაიმართება იმავე დღეს. მოსამართლეთა და პროკურორთა საბჭოს არჩევნების გაიმართება ამ კანონის მიღებიდან 30 დღის განმავლობაში. სამხედრო სასამართლოები გაუქმდა მას შემდეგ, რაც ეს კანონი ძალაში შევა.
18
რამდენიმე მუხლი
ცვლილებები (2, 4 და 7) ძალაში შევა მას შემდეგ, რაც ჩატარდება ახალი არჩევნები, ხოლო სხვა ცვლილებები (გარდა დროებითი მუხლისა) ძალაში შევა ახლად არჩეული პრეზიდენტის ფიცის დადების მომენტიდან. უქმდება ის მუხლი, რომელიც კრძალავს არჩეულ პრეზიდენტს პოლიტიკური პარტიის წევრობას.
საკონსტიტუციო კომისია
სგპ გადასცემს პარლამენტის თავმკდომარეს ისმაილ ქაჰრამანს, საკონსტიტუციო ცვლილებების პაკეტს. 2016 წლის დეკემბერისაკონსტიტუციო კომისიის სხდომა
მას შემდეგ, რაც ცვლილებებს სგპ-ს 316 პარლამენტის წევრმა ხელი მოაწერა, 21 შემოთავაზებული ცვლილება წარედგინა პარლამენტის თავმჯდომარეს, რომელიც შემდეგ გადაეცა საპარლამენტო საკონსტიტუციო კომისიას.[4] საპარლამენტო საკონსტიტუციო კომისია, რომელსაც სგპ-ს დეპუტატი მუსტაფა შენთოფი ხელმძღვანელობდა, დაიწყო ცვლილებების განხილვა 2016 წლის დეკემბერში, რომელიც 2017 წლის იანვრისთვის იყო დაგეგმილი. საკონსტიტუციო კომისია შეიქმნა 25 წევრის შემადგენლობით, სადაც 15 წევრი სგპ-დან, 5 წევრი სრპ-დან, 3 წევრი ხდპ-დან და 2 წევრი ნმპ-დან იყო წარმოდგენილი, პარლამენტის შემადგენლობის შესაბამისად. იქიდან გამომდინარე, რომ კომისიის წევრთა უმრავლესობას სგპ-ს დეპუტატები წარმოადგენდნენ, ამიტომ არ იყო მოსალოდნელი მინიმალური მოულოდნელი მოვლენებიც კი, შესწავლის ეტაფზე.[5] დებატები კომისიის სხდომებზე წხარე იყო, დეპუტატებს შორის მცირე შეხლა-შემოხლაც მოხდა.[6]
საკონსტიტუციო კომისიას უფლება აქვს შეცვალოს ან უარყოს შემოთავაზებული ცვლიბება, სანამ პლენარულ სხდომაზე კენჭისყრაზე გავა. კომისიამ უმნიშვნელო ცვლილებები შეიტანა მრავალრიცხოვან წინადადებებში, როგორიცაა მოსამართლეთა და პროკურორთა უზენაესი საბჭოს წევრების 12-დან 13-მდე გაზრდას ეხებოდა.[7] კომისიამ არ დააკმაყოფილა სამი ცვლილება შემოთავაზებული 21-დან, რაც საკონსტიტუციო პაკეტი 21-დან 18-მდე შეამცირა. მე-5 ცვლილება, რომელიც სარეზერვო დეპუტატების მიერ, საპარლამენტო ადგილების დაკავებას გულისხმობდა, არჩევნებს შორის დროში, უარყვეს.[8] სგპ-მ წევრბმა შეეწინააღმდეგეს სარეზერვო დეპუტატების ინიციატივას იმ მიზეზით, რომ ეს ემუქრება უსაფრთხოების ზომებს.[9] მე-15 ცვლილება, რომელიც პრეზიდენტს უფლებას აძლევდა, სამოქალაქო და სახელმწიფო ინსტიტუტების სტრუქტურირებას აღმასრულებელი განკარგულებებით, ასევე არ დაკმაყოფილდა.[10] ერთი დღის შემდეგ, 29 დეკემბერს, 14 ცვლილება, რომელიც პრეზიდენტს უფლებას აძლევდა, უფროსი ბიუროკრატიული მოხელეების დანიშვნას, აგრეთვე არ დაკმაყოფილდა.
კომისიამ დაასრულა დამტკიცების პროცესი 30 დეკემბერს, სადაც ჯამში 21 ცვლილებიდან 3 უარყო.[11]
საპარლამენტო კომისიის შედეგები
ცვლილება
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
შედეგი
Y
Y
Y
Y
N
Y
Y
Y
Y
Y
Y
Y
Y
N
N
Y
Y
Y
Y
Y
Y
საპარლამენტო კენჭისყრა
დეპუტატები ხმის მიცემის დროს, იანვარი 2017
ცვლილებებზე საკონსტიტუციო კომისიის მსჯელობის შემდეგ, ცვლილებათა პაკეტის 18 მუხლი რატიფიცირებისთვის პლენარულ სხდომაზე გავიდა. საკონსტიტუციო ცვლილებების რეფერენდუმზე გატანისთვის პარლამენტის 3/5 (330) ხმაა საჭიროა, ხოლო პირდაპირ რატიფიზირებისთვის 2/3 (367) ხმაა საჭირო. კენჭისყრამდე, სგპ-ს წარმომადგენლები აცხადებდნენ, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ცვლილებები 367 დეპუტატის ხმას მიიღებს, მთავრობა არ მოახდენს ცვლილებების რატიფიცირებას რეფერენდუმის გარეშე.
პარლამენტმა ხმა მისცა თითოეულ 18 წინადადებებას ცალკე, ორ ტურად. პირველი რაუნდი გათვლილი იყო იმისთვის, შეაგროვებს თუ არა ცვლილებები საკმარის მხარდაჭერას. მეორე ტურში, პარტიებს აღარ ჰქონდათ ცვლილებების შეტანის უფლება. საბოლოო კენჭისყრაზე, ცვლილებემა 330 ხმა მოაგროვა, რომელიც საკმარისია რეფერენდუმზე გასატანად.[12]
პარლამენტის 550 წევრიდან, ხმის მიცემის უფლება 537 წევრს ჰქონდა. ხდპ-ს 11 დეპუტატი დაპატიმრებულია ტერორიზმის ბრალდებით, რომლებიც ვერ მიიღეს მონაწილეობა კენჭისყრაში, ხოლო დარჩენილმა 48 დეპუტატმა, ბოიკოტი გამოუცხადა კენჭისყრას.[13] პარლამენტის თავმჯდომარე ისმაილ ქაჰრამანი, კენჭისყრის დროს ცუდად გახდა და საავადმყოფოში გადაიყვანეს, ხოლო სხდომა სგპ-ს ვიცე-სპიკერმა, აჰმეთ აიდინმა გაუძღო.
ხმის მიცემის უფლების მქონე 537 დეპუტატიდან, სგპ-ს 315 წევრი, სრპ-ს 133 წევრი, ნმპ-ს 39 წევრი, ხდპ-ს 48 და 2 დამოუკიდებელი წევრი იყო. ნმპ-ს 39 დეპუტატიდან, 6 წევრმა ღიად განაცხადა, რომ ისინი ხმას ცვლილებების წინააღმდეგ გამოიყენებენ, რის გამოც დეპუტატდა საერთო რაოდენობა, რომელიც ხმას სავარაუდოდ ცვლილებების სასარგებლოდ გამოიყენებენ, 348 დეპუტატი შეადგინა. სრპ-ს 133 დეპუტატი და ორი დამოუკიდებელი დეპუტატი, აილინ ნაზლიაქა და იუმით იოზდაღი, ხმა ცვლილებების საწინააღმდეგ გამოიყენეს, ხოლო ხდპ-მ ბოიკოტი გამოუცხადა.
დეპუტატები პარტიის ფერებში. შავი ფერით აღნიშნული დეპუტატები არ დაუშვეს ხმის მიცემის პროცესზე
ჯამში
550
537
348
141
Y რეფერენდუმი
საპარლამენტო კენჭისყრა 9 იანვარს დაიწყო და პირველი ტური 15 იანვარს დასრულდა. ამავე დროს. ოპოზიციონერი პოლიტიკოსები ხმების გაყალბების ბრალდება წამოაყენეს.[14] ხმის მიცემის პროცესში დაფიქსირდა მრავალი დარღვევა, მაგალითად, სრპ-ს წევრები გადაიღეს, თუ როგორ სგპ-ს დეპუტატები ღიად აძლევენ ხმას ან აშინებენ გაურკვეველ დეპუტატებს „დიახ“ ხმის მიცემისთვის.[15][16] ვიდეო მასალაში მოხცდა ჯანდაცვის მინისტრი რეჯეფ აქდაღიც, რომელიც ღიად აძლევდა ხმას, რაც კონსტიტუციის მიხედვით არ არის ნებადართული, შემდგომში მან აღიარა ჩადენილი დანაშაული.[17] სგპ-ს დეპუტატებმა გამოეხმაურნენ მათი გადაღების მცდელობას მტრულად, ზოგჯერ ეს მცდელობა ჩხუბში გადადიოდა.[18] ერთ-ერთი განცხადების თანახმად, სრპ-ს წევრს ფათმა კაპლან ჰიურიეთს, თითქოს სგპ-ს საპარლამენტო ჯგუფის ლიდერი მუსტაფა ელითაში ახშობდა, მას შემდეგ, რაც ის გადაიღო, თუ როგორ ელითაში და პრემიერ-მინისტრი ბინალი ილდირიმი, ხმას ღიად აძლევდა.[19] შედეგად, რამდენიმე დეპუტატი საავადმყოფოში გადაიყვანეს, ხოლო პოდიუმი, სადაც დეპუტატები სიტყვით გამოდიოდნენ, გადაიყვანეს სხვა ადგილას და €15,000 ღირებულების მიკროფონები კი დაიკარგა.[20] მეორე ტური 20 იანვარს დასრულდა, სადაც ყველა შემოთავაზებული ცვლილებება დამტკიცდა. საბოლოოდ, ცვლილებები დამტკიცდა 339 ხმით, რაც რეფერენდუმისთვის საჭირო 330 ხმას, 9 ხმით აღემატებოდა.
კენჭისყრა მუხლების მიხედვით
ცვლილება
საკითხი
პირველი ტური
მეორე ტური
შედეგი
დეპუტატთა აქტივობა
დიახ
არა
სხვა
დეპუტატთა აქტივობა
დიახ
არა
სხვა
ხმის მიცემის პროცესის დაწყება
480
338
134
3
1
სასამართლოს ნეიტრალიტეტი
484
347
132
5
486
345
140
1
Y
2
პარლამენტის წევრთა რაოდენობის 550-დან 600-მდე გაზრდა
480
343
133
3
485
342
139
4
Y
3
კანდიდატის მონაწილეობის უფლება საპარლამენტო არჩევნებზე
485
341
139
5
486
342
137
6
Y
4
ყოველ ხუთ წელიწადში საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნების ჩატარება
486
343
139
4
486
342
138
6
Y
5
პარლამენტის უფლებამოსილება და მოვალეობა
354
343
7
4
486
342
140
4
Y
6
პარლამენტის აუდიტის ორგანოები
483
343
137
3
485
342
138
5
Y
7
პრეზიდენტის არჩევნები
482
340
136
6
484
340
136
8
Y
8
პრეზიდენტის მოვალეობები
481
340
135
6
483
339
138
6
Y
9
პრეზიდენტის სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა
485
343
137
5
483
341
137
5
Y
10
ვიცე-პრეზიდენტი და მინისტრები
483
343
135
5
481
340
136
5
Y
11
არჩევნების განახლება
483
341
134
8
481
342
135
4
Y
12
საგანგებო მდგომარეობა
482
344
133
5
484
342
138
4
Y
13
სამხედრო სასამართლოების გაუქმება
482
343
133
6
484
343
136
5
Y
14
მოსამართლეებისა და პროკურორების უმაღლესი საბჭო
483
341
133
9
487
342
139
6
Y
15
ბიუჯეტის რეგულირება
483
341
134
8
486
342
141
3
Y
16
სხვა მუხლების მიღება
482
341
134
7
486
342
141
3
Y
17
დროებითი მუხლი ახალ სისტემაზე გადასვლისთვის
484
342
135
7
485
341
139
5
Y
18
პრეზიდენტს შეუძლია პარტიული კუთვნილება დაიტოვოს
481
344
131
6
488
343
142
3
Y
ცვლილებები მიიღეს (330 რეფერენდუმი, 367 პირდაპირი ამოქმედება)
488
339
142
7
Y
სგპ-ს რამდენიმე დეპუტატმა ღიად დაუჭირა მხარი ცვლილებებს, რაც არღვევს საკონსტიტუციო მოთხოვნას, ფარული კენჭისყრის თაობაზე.[21]
რეაქცია
უარყოფითი რეაქცია
ნმპ-ს დეპუტატები ოზჯან იენიჩერი, იუმით იოზდაღი და იუსუფ ჰალჩოღლუ, აცხადებს მათ პოზიციას, საკონსტიტუციო ცვლილებებთან დაკავშირებითსრპ-ს საპარლამენტო ჯგუფის ლიდერი იოზგიურ იოზელი აცხადებს მისი პარტიის პოზიციასსრპ-ს წევრი შენალ სარიჰანი, კითხულობს პრეს-რელიზს საკონსტიტუციო ცვლილებების წინააღმდეგ
ცვლილებები გააკრიტიკის ოპოზიციურმა პარტიებმა და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, სადაც განსაკუთრებული კრიტიკა დაიმსახურა ძალაუფლების განაწილების და საპარლამენტო ანგარიშვალდებულების გაუქმებამ. საკონსტიტუციო სამართლის ექსპერტებმა, როგორიცაა ქემალ გიოზლერი და იბრაჰიმ ქაბაოღლუ, განაცხადა, რომ ცვლილებები გამოიწვევს პარლამენტის უძლურობას, ხოლო პრეზიდენტს ექნება კონტროლი აღმასრულებელ, საკანონმდებლო და სასამართლო სისტემაზე.[22][23] 4 დეკემბერს, „ათათურქის მეაზროვნე ასოციაცია“ (ADD), „თანამედროვე ცხოვრების მხარდაჭერთა ასოციაცია“ (ÇYDD) და „მევაჭრეთა პროფკავშირების გაერთიანებამ“, ანკარაში აქცია გამართა, სადაც მოუწოდეს აღმასრულებელი საპრეზიდენტო სისტემაზე გადასვლაზე უარისკენ, იმ მიზეზით, რომ ეს სისტემა ემუქრება მართლმსაჯულების დამოუკიდებლობასა და სეკულარულ დემოკრატიულ ღირებულებებს.[24]
თავდაპირველად სრპ-მ არაერთგვარი პოზიცია დაიკავა ცვლილებების მიმართ, რომელიც უკვე დიდი ხანია აკრიტიკებდა სგპ-ს საკონსტიტუციო გეგმებს. მას შემდეგ, რაც წინადადებები საჯარო გახდა და 10 დეკემბერს წარადგინეს პარლამენტში, პრემიერ-მინისტრმა ბინალი ილდირიმმა განაცხადა, რომ სრპ დათანხმდა ხუთ შემოთავაზებულ ცვლილებას.[25] თუმცა, სრპ-მ რეაქცია ნეგატიური იყო, ხოლო პარტიის ლიდერის მოადგილმ, სელინ საიეკ ბიოქემ განაცხადა, რომ ცვლილებები არსებითად „სულთანათი“ შექმნა.[26] სრპ-ს საპარლამენტო ჯგუფის ლიდერმა, ლევენთ გიოქმა, ერთ-ერთმა პირველმა განაცხადა, რომ შემოთავაზებული ცვლილებები, თურქულ საპარლამენტო დემოკრატიას დააბრუნებს 140 წლის წინ და მოუწოდა ყველა მხარეს, უარი უთხრან ცვლილებებს.[27] სრპ-ს საპარლამენტო ჯგუფის კიდევ ერთმა ლიდერმა, იოზგიურ იოზელმა, ცვლილებები შეაფასა „რეჟიმის შეცვლის“ მცდელობათ, სადაც პარლამენტი დარჩება არსებითად უძლური, მინისტრების კონტროლის მხრივ.[28] იოზელმა ასევე განაცხადა, რომ სგპ რეფერენდუმისთვის საჭირო 330 ხმას ვერც მოიპოვებს და გაუკვერდებოდა, თუ მომხრე დეპუტატთა რაოდენობა მიახწევს 275.[29] სრპ-ს დეპუტატმა, სელინა დოღანმა განაცხადა, რომ ცვლილებების ავტორიტარული ბუნება, დაასრულებს თურქეთის ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესს, ცვლილებების ევროპულ ღირებულებებთან შეუსატყვისობის გამო.[30] სრპ-ს დეპუტატმა, ჯემალ ოქტან იუქსელმა განაცხადა, რომ ცვლილებები ასადისსირიის კონსტიტუციას ჰგავს, რომელიც არ იქნება ეროვნული კონსტიტუცია, არამედ „სირიის კონსტიტუციიდან ნათარგმნია“.[31]
მიუხედავად იმისა, რომ ნმპ ოფიციალურად მხარს უჭერდა ცვლილებებს, გავრცელდა ინფორმაცია, რომ თურქი ნაციონალისტები ასევე უაღრესად კრიტიკულად აფასებდნენ ცვლილებებს და მათი პარტიის ჩართულობას მის შემუშავებაში.[32]ბაჰჩელი, რომელიც ისტორიულად მხარს უჭერდა სგპ-ს საკამათო სიტუაციებში, ყველა ძირითადმა პარტიამ გააკრიტიკა, მისი საკონსტიტუციო ცვლილებების მხარდაჭერის გამო, ხოლო კრიტიკოსებმა ბაჰჩელი მოიხსენიეს, როგორც სგპ-ს „უკანა ბაღი“, „ცხოვრების ხაზი“ ან „სათადარიგო საბურავი“.[33][34][35] 2016 წლის 24 ოქტომბერს, ნმპ-ს 40 საპარლამენტო წევრებიდან ხუთმა უარი განაცხადა საკონსტიტუციო ცვლილებების მხარდაჭერაზე, მათი პარტიის წინააღმდეგ.[36] იუმით იოზდაღი, რომელიც ბაჰჩელის წინააღმდეგ მოძრაობას ხელმძღვანელობდა და ერთ-ერთია იმ 5 დეპუტატიდან, რომლებიც აკრიტიკებენ ცვლილებების, პარტიამ მისი წევრობა ნოემბერში გააუქმა.[37] გამოკითხვა, რომელიც „Gezici“-ის მიერ დეკემბერში გამოქვეყნდა, აჩვენა, რომ ნმპ-ს მხარდამჭერთა 2/3 შემოთავაზებული ცვლილებების წინააღმდეგ იყვნენ.[38] 2016 წლის 27 დეკემბერს, ნმპ-ს საპარლამენტო დეპუტატი ქადირ ქოჩდემირი, პარტიის მეხუთე დეპუტატი გახდა, რომელიც ცვლილებების წინააღმდეგ გამოვიდა.[39]
ცვლილებების გამოქვეყნებიდან ცოტა ხნის შემდეგ, ხდპ-დ პრესსპიკერმა, აიჰან ბილგენმა გააკრიტიკა შემოთავაზებული ცვლილებები, მისი ანტი-დემოკრატიული და მოსამართლის დამოუკიდებლობის პრინციპის დარღვევის გამო. საკონსტიტუციო ცვლილებებზე ხმის მიცემის დროს, ხდპ-მ ბოიკოტი გამოუცხადა მას.[40]
პოზიციები
მმართველი პარტია სგპ და ოპოზიციური პარტია ნმპ, ცვლილებებზე ხელმომწერნი არიან. ნმპ-მ უზრუნველყო მათი პირობითი მხარდაჭერა, სანამ მათი პირობები არ დაკმაყოფილდა.[41] მთავარი ოპოზიციური პარტიის, სრპ-ს თავდაპირველი პოზიცია, ცვლილებების დასრულების ლოდინი იყო. სრპ-ს ლიდერმა, ქილიჩდაროღლუმ ერთხელ აღნიშნა, რომ ელოდებიან ცვლილებების შემოტანას პარლამენტში.[42] მოგვიანებით, სრპ-მ ცვლილებების წინააღმდეგი გახდა და დაიწყო კამპანის სახელად „Türkiye'yi Böldürmeyeceğiz“ (თურქეთის დაშლის უფლებას არ მივცემთ). პარლამენტის მეოთხე პარტია ხდპ ცვლილებების წინააღმდეგია.
პოლიტიკური პარტიები
ძირითადი პარტიები, წარმოდგენილები ბოლო საპარლამენტო არჩევნებზე
Revolusi Xinhai (辛亥革命)Revolusi Tiongkok 1911Bagian dari Gerakan Anti-QingRevolusi Sepuluh Kembar di Jalan Nanjing, Shanghai setelah Pemberontakan Shanghai, tampak banyak bendera Kesatuan Lima Ras berkibar, yang kemudian digunakan oleh kaum revolusioner di Shanghai dan Tiongkok Utara.Tanggal10 Oktober 1911 (1911-10-10) – 12 Februari 1912 (1912-2-12)(4 bulan dan 2 hari)LokasiDinasti QingHasil Pihak Revolusioner menang Kaisar Xuantong turun takhta Jatuhnya dina...
Dalam artikel ini, nama keluarganya adalah Lo. Anson LoAnson Lo in 2023Nama asal盧瀚霆Lahir7 Juli 1995 (umur 28)Hong Kong BritaniaPekerjaanPenyanyipenaripemeranrapperpenulis laguTahun aktif2018–kiniAgenHKTVEKarier musikGenreCantopoppopdance popInstrumenVokalpianoLabelMusic NationArtis terkaitMirror Anson Lo Hanzi tradisional: 盧瀚霆 Hanzi sederhana: 卢瀚霆 Alih aksara Mandarin - Hanyu Pinyin: lú hàn tíng - Bopomofo: ㄌㄨˊㄏㄢˋㄊㄧㄥˊ Yue (Kantonis) - Jyu...
Public research university in Singapore National University of SingaporeUniversiti Nasional Singapura (Malay)新加坡国立大学 (Chinese)சிங்கப்பூர் தேசிய பல்கலைக்கழகம் (Tamil)Coat of armsFormer namesStraits Settlements and Federated Malay States Government Medical School (1905–1921)King Edward VII College of Medicine (1921–1949)University of Malaya, Singapore campus (1949–1962)University of Singapore (1962–19...
Academy Awards ke-87Poster resmiTanggal22 Februari 2015TempatDolby TheatreHollywood, Los Angeles, California, A.S.Pembawa acaraNeil Patrick Harris[1]Pembawa pra-acaraJess CagleRobin RobertsLara SpencerMichael StrahanJoe Zee[2]ProduserNeil MeronCraig Zadan[3]Pengarah acaraHamish Hamilton[4]SorotanFilm TerbaikBirdman or (The Unexpected Virtue of Ignorance)Penghargaan terbanyakBirdman or (The Unexpected Virtue of Ignorance) dan The Grand Budapest Hotel (4)Nominasi...
Audre Lorde Lorde in 1980 Lahir Audrey Geraldine Lorde 18 Februari 1934 New York City, New York, Amerika Serikat Meninggal 17 November 1992 (umur 58) Saint Croix, U.S. Virgin Islands Sebab meninggal Kanker Hati Pekerjaan Penyair, penulis, aktivis, esais dan pustakawan Pendidikan Universitas Columbia, Hunter College High School, Hunter College, National University of Mexico Aliran sastra Puisi, non-fiksi Angkatan Hak-hak sipil Karya terkenal The First Cities, Zami: A New Spelling of...
Goenarso S.F. Karier militerPihak IndonesiaDinas/cabang TNI Angkatan DaratPangkat Mayor Jenderal TNINRP14625SatuanArtileri (Art.)Sunting kotak info • L • B Mayor Jenderal TNI (Purn.) Goenarso S.F. merupakan seorang perwira angkatan darat Indonesia. Pendidikan Kursus Reguler Angkatan VII, Sekolah Staf dan Komando Angkatan Darat (1969 – 1970)[1] Karier militer Komandan Batalyon Pertahanan Udara Ringan 3, Komando Daerah Militer VI/Siliwangi (20 April 196...
American baseball umpire, local hero (born 1983) Baseball player John TumpaneTumpane in 2014Born: (1983-05-04) May 4, 1983 (age 40)Evergreen Park, Illinois, U.S.[1]MLB debutAugust 2, 2010 Crew InformationUmpiring crew11Crew members#51 Marvin Hudson (crew chief)#21 Hunter Wendelstedt#74 John Tumpane#48 Nick Mahrley Career highlights and awardsSpecial assignments Wild Card Games (2017, 2020) Division Series (2018, 2019, 2022, 2023) League Championship Series (2020) World Baseball C...
American media executive (born 1970) This article is about the media executive. For the golfer, see Ben Silverman (golfer). This biography of a living person needs additional citations for verification. Please help by adding reliable sources. Contentious material about living persons that is unsourced or poorly sourced must be removed immediately from the article and its talk page, especially if potentially libelous.Find sources: Ben Silverman – news · newspapers �...
Pengelasan listrik gas metal arc (MIG welding) Las atau kimpal (bahasa Inggris: welding) adalah tindakan menyambung besi dan sebagainya dengan cara membakar.[1] Lebih lanjut, pengelasan adalah salah satu proses fabrikasi logam, termoplastik, atau semacamnya yang berupa penggabungan dua benda dari bahan-bahan tersebut dengan cara melelehkan ujung kedua benda bersama-sama menggunakan panas tinggi dan kemudian membiarkannya menjadi dingin sehingga kedua ujung tersebut menyatu. Pengel...
Artikel ini bukan mengenai Rotherham. RotterdamKota dan munisipalitasDari atas ke bawah, kiri ke kanan: Rotterdam sore hari, Gereja Sint-Laurenskerk, patung Kota Hancur, Euromast, Rumah kubus, De Kuip: stadion Feyenoord, Balai Kota Rotterdam, Rumah Schieland, Hotel New York, Pusat kota bersejarah Delfshaven, Pelabuhan Rotterdam BenderaLambang kebesaranLogoJulukan: Rotown, Manhattan di MeuseMotto: Sterker door strijd (Lebih kuat dengan berjuang)Lokasi RotterdamNegara BelandaProv...
Part of Coly-Saint-Amand in Nouvelle-Aquitaine, FranceSaint-Amand-de-ColyPart of Coly-Saint-Amand Coat of armsLocation of Saint-Amand-de-Coly Saint-Amand-de-ColyShow map of FranceSaint-Amand-de-ColyShow map of Nouvelle-AquitaineCoordinates: 45°03′52″N 1°14′53″E / 45.0644°N 1.2481°E / 45.0644; 1.2481CountryFranceRegionNouvelle-AquitaineDepartmentDordogneArrondissementSarlat-la-CanédaCantonVallée de l'HommeCommuneColy-Saint-Amand Area126.40 km2 (10.19&...
Swedish politician Fredrik Olovssonmember of the RiksdagIncumbentAssumed office 2002 Personal detailsBorn24 May 1973Political partySocial Democratic Fredrik Olovsson (born 24 May 1973) is a Swedish Social Democratic politician who has been a member of the Riksdag since 2002. References Fredrik Olovsson (S) vte← Members of the Riksdag, 2018–2022 → Speaker: Andreas Norlén (M) First Deputy Speaker: Åsa Lindestam (S) Second Deputy Speaker: Lotta Johnsson Fornarve (V) Third Deputy Spea...
Turkish footballer Musa Aydın Personal informationFull name Musa AydınDate of birth (1980-11-01) 1 November 1980 (age 43)Place of birth Samsun, TurkeyHeight 1.72 m (5 ft 8 in)Position(s) WingerYouth career1991–1999 Ceditılıcaspor1999–2000 SamsunsporSenior career*Years Team Apps (Gls)2000–2006 Samsunspor 136 (9)2006–2007 Sakaryaspor 32 (3)2007–2010 Sivasspor 95 (16)2010–2011 Bucaspor 21 (5)2011–2012 Antalyaspor 20 (0)2012–2016 Samsunspor 114 (13) *Club d...
Zonal council in India States under North Indian Zonal Council in Red This article is part of a series on the Politics of India Constitution and law Constitution of India Fundamental Rights, Directive Principles and Fundamental Duties of India Human rights Judicial review Taxation Uniform Civil Code Basic structure doctrine Amendment Law of India Indian criminal law Bharatiya Nyaya Sanhita Bharatiya Nagarik Suraksha Sanhita Bharatiya Sakshya Adhiniyam Code of Civil Procedure (India) Governmen...
Porridge of boiled cornmeal For the Canadian political party colloquially known as the Grits, see Liberal Party of Canada. For other uses, see Grit (disambiguation). GritsGrits, as a breakfast side-dish with bacon, scrambled eggs and toastTypePorridgePlace of originUnited StatesMain ingredientsGround cornVariationsHominy gritsYellow speckled gritsCheese grits Media: Grits Grits with cheese, bacon, green onion and a basted egg Grits are a type of porridge made from coarsely ground dr...
Public high school in Zamboanga del Norte, Philippines Philippine Science High School - Zamboanga Peninsula Region CampusAddressNational Highway, Brgy. CogonDipolog, Zamboanga del NortePhilippinesCoordinates8°27′32″N 123°21′17″E / 8.45885°N 123.35459°E / 8.45885; 123.35459InformationTypePublic specialized science high schoolEstablished2015[1]Campus DirectorChuchi GarganeraNicknamePSHS - ZRCAffiliationDepartment of Science and TechnologyAdmissionNati...
مقاطعة إسكس علم الإحداثيات 40°47′N 74°15′W / 40.79°N 74.25°W / 40.79; -74.25 [1] تاريخ التأسيس 7 مارس 1683 سبب التسمية إسكس تقسيم إداري البلد الولايات المتحدة[2][3] التقسيم الأعلى نيوجيرسي[4] العاصمة نيوآرك[4] التقسيمات الإداري�...
Overview of the status of women in Fiji This page's infobox may require expansion, verification, or otherwise need cleanup. Please make sure that the infobox meets Wikipedia's guidelines for infoboxes. There might be relevant comments on the talk page. You may also want to view the infobox template page to view the full parameter list and read guidance on usage of that infobox. Women in FijiNative Fijian women, 1935.Gender Inequality Index[1]Value0.318 (2021)Rank77th out of 191 Global...
