A mediados de febreiro de 2011, protestas e manifestacións masivas estouparon en Libia contra o goberno de Gaddafi, estourando unha guerra civil. O 26 dese mesmo mes, as forzas Anti-Gaddafi informaron que tiñan baixo o seu control varias vilas costeiras e cidades e o día seguinte, o 27 de febreiro, crearíase un organismo coñecido como Consello Nacional Libio para actuar como o "rostro político da revolución", o cal foi recoñecido o 16 de setembro do mesmo ano como único representante legal do estado.[5]
Etimoloxía
O nome Libia (en árabe: ليبيا, Lībyāescoitar (axuda·info), en exipcio: R'bw, en púnico: lby, en grego antigo: Libúē, en latín: Libya) deriva orixinariamente da tribo bérber dos Libu (en grego antigo: Λίβυες, Líbues, en latín: Libyes). A terra dos Libu era Λιβύη (Libúē), coñecida en latín como Libya. Na Grecia clásica o termo tiña un significado moito máis amplo, e abranguía todo o continente que máis tarde (século II a.C.) pasou a ser coñecido como África, tendo en conta que na antigüidade África supoñía un terzo da superficie total da terra, xunto con Asia e Europa.[3]
Durante a Idade MediaIslámica, Ibn Khaldun rexistrou que a tribo Libu era coñecida como os Lawata[9] Libia acadou a súa independencia en 1951 como Reino Unido Libio (al-Mamlaka al-Libiyya al-Muttahida), trocando o seu nome a Reino de Libia (المملكة الليبية, al-Mamlaka al-Libiyya) en 1963. Despois do golpe de estado de 1969, o nome do país foi cambiado de novo, esta vez a República Árabe Libia.[4]
O actual nome oficial do estado é Gran Jamahiriya Árabe Libia Popular Socialista (en árabe: الجماهيرية العربية الليبية الشعبية الاشتراكية العظمى, al-Ǧamāhīriyyah al-ʿArabiyyah al-Lībiyyah aš-Šaʿbiyyah al-Ištirākiyyah al-ʿUẓmāescoitar (axuda·info)). Jamahiriya é un termo árabe xeralmente traducido como "estado das masas". O termo, un neoloxismo acuñado por Muammar al-Gaddafi, tentou ser un nome xenérico para describir un tipo de estado: unha "república gobernada polas masas" ou "república popular"[4].
Estado de Libia é ao ano 2020 o nome provisional do país até a aprobación dun novo texto constitucional[5].
En 1912, Libia foi invadida por Italia. Até ese momento, debido ao seu escaso valor económico e estratéxico, o territorio (naquel momento controlado por xefes beduínos) librouse da voracidade das potencias imperialistas europeas, pero os italianos, que desexaban crearse un imperio colonial, non tiñan mellores terras que invadir, ao que se uniu a proximidade xeográfica do territorio coa súa propia península. O dominio italiano sobre Libia durou até o final da segunda guerra mundial, conflagración na que o territorio foi testemuña da loita entre o Afrika Korps de Rommel, por parte do Eixo, e as tropas de Montgomery, por parte de Gran Bretaña.
Ao final da guerra os aliados non logran pórse de acordo sobre o futuro da antiga colonia italiana. Nese momento era un territorio máis de cinco veces maior que a propia Italia. Con todo, a poboación non excedía o millón de habitantes, polo que representaba un destino apropiado para o remanente de poboación de Italia que empezou a buscar lugares aos cales emigrar despois da guerra. Os receos entre occidente e a Unión Soviética fan que finalmente a ONU decida dar a independencia ao país deixándoo en mans do rei Idris.
Desta forma Libia convértese na primeira colonia africana en lograr a súa independencia. Máis adiante as potencias europeas lamentarían este feito, pois contribuíu a desencadear as diferentes loitas pola independencia africana. Ademais perderon para si a última oportunidade de construír un estado de estilo europeo no litoral sur do Mediterráneo.
Gran Jamahiriya
Idris I.
O coronel Muammar al-Gaddafi tomou o poder en 1969 a través dun golpe de estado e implantou un réxime de goberno socialista (considerado por algúns como autoritario) coñecido como Jamahiriya (estado das masas) que pretende ser un sistema de goberno directo onde o pobo exerce o poder mediante a participación directa é protagonista nas tomas de decisións (Poder Popular). Defensor do panarabismo e do islam, Gaddafi patrocinou, supostamente, accións terroristas contra países occidentais e principalmente contra obxectivos estadounidenses. Por estes feitos Ronald Reagan ordenou o o bombardeo das dúas principais cidades libias, Trípoli e Bengasi, en 1986. Nestas accións morreron varios civís, incluíndo unha filla adoptiva de Gaddafi, Jana.
Desde 1978 e até 1987, existiron conflitos entre Libia e o Chad pola participación libia na guerra civil dese país. As forzas libias apoiaron a unha facción, achegaron tropas e útiles na zona fronteiriza, e nun momento dado lograron avanzar até a capital. Finalmente os chadianos conseguiron que os libios se retirasen do seu territorio, na chamada "Guerra dos Toyota".
A finais dos anos oitenta do século XX dous avións explotaron como consecuencia de atentados terroristas, un no Reino Unido e outro en África. Os Estados Unidos, Gran Bretaña e Francia acusaron a Libia das devanditas accións e emprenderon unha serie de sancións que levaron ao illamento do país.
Por outra banda, a Unión Africana formouse oficialmente en marzo de 2001, durante unha cerimonia levada a cabo na cidade libia de Sirte. En 2003 o goberno libio recoñeceu a responsabilidade de cidadáns libios nestes atentados e chegou a acordos polos que se comprometía a indemnizar aos familiares das vítimas dos dous avións. Como consecuencia, levantáronse as sancións que existían sobre o país.
A principios do 2011 prodúcese unha serie de protestas no mundo árabe e unha parte da poboación de Libia maniféstase contra o réxime de Gaddafi[11][12] mentres outro segmento mantén o seu apoio. Os opositores controlan mediante comités populares as cidades de Tobruk, Derna, Al Bayda, Al Marj, Bengasi e Ajdabiya no leste; Misurata, Bani Walid, Al Khums, Tarhunah, Gharyan, Zouara, Al Jufrah, Zauiya e Nalut no oeste, rodeando a capital. Gaddafi, con 120.000 revolucionarios (algunhas fontes falan de que son mercenarios chadianos, o cal é negado polo goberno do Chad), controla as cidades de Trípoli e Sirte no oeste e Sabha no sur. A prensa internacional sinala que o presidente Gaddafi reprime con gran dureza as manifestacións mediante mercenarios e ataques aéreos, retransmitidos pola cadea árabe Al Jazeera.
En Bengasi, polo menos 130 militares foron asasinados por negarse a disparar contra o pobo desarmado.[13][14] Algúns pilotos libios desertan para evitar cumprir as ordes de disparar contra a poboación civil e son varios os ministros, embaixadores e líderes relixiosos que abandonan a Gaddafi. A ONU fai unha estimación de máis de 2000 mortos civís a mans do réxime e solicita unha investigación internacional sobre a violenta represión. A Coalición Internacional contra os Criminais de Guerra contabiliza ademais 3980 feridos e polo menos 1500 desaparecidos. A situación das cidades de Zlitan e Al 'Aziziyah, no oeste e próximas a Trípoli, é incerta e hai combates en Misurata e Zauiya, onde as tropas de Gaddafi foron rexeitadas polos opositores.
O 25 de febreiro, o Goberno de EEUU anunciou que imporá sancións unilaterais contra Libia, e buscará coordinar sancións internacionais, non descartando unha intervención militar en Libia ante o uso da violencia por parte do réxime de Muammar al-Gaddafi. O 19 de marzo, forzas aéreas de Francia, os Estados Unidos e o Reino Unido comezaron os bombardeos sobre obxectivos militares fieis a Gadafi. En outubro, Gaddafi foi asasinado polas forzas opositoras, rematou así a guerra civil e o seu réxime de goberno.
Os seus 1770 quilómetros de costa, fan de Libia o país africano con máis costa mediterránea .[15][16] A porción do mar Mediterráneo que baña o norte libio é habitualmente coñecida como Mar de Libia. O clima édun xeito predominante seco e de natureza desértica. Porén, ás rexións do norte gozan dun clima mediterráneo suave.
Os maiores perigos naturais que soporta son, entre outros, a calor, a seca ou o siroco cargado de po (coñecido en Libia como o gibli). O siroco é un vento que sopra do sueste dun a catro días durante a primavera e o outono. Hai tamén Tormentas de po e de area. Hai tamén diversos oasis repartidos ao longo de Libia, sendo os máis importantes os de Ghadames e Kufra.
O deserto líbico
Ao redor do 90% de Libia é deserto.
O deserto líbico, que cobre gran parte de Libia, é un dos lugares máis áridos da Terra.[17] Nalgúns lugares, pasan xa décadas sen ningunha chuvia. Incluso nas terras máis altas raramente hai precipitacións, sendo a media de ao redor dunha vez cada cinco ou dez anos. En Uweinat, no ano 2006, a última precipitación pluvial rexistrada foi en setembro de 1998. Un accidente xeográfico destacado deste deserto é a depresión de Qattara, no noroeste de Exipto, que chega a ter unha altitude mínima de 133 metros baixo o nivel do mar, sendo o segundo punto máis baixo de África (despois do lago Assal en Djibuti).
Do mesmo xeito, a temperatura no deserto de Libia pode ser extrema,[18] o 13 de setembro de 1922 a cidade de Al 'Aziziyah, que está situado ao suroeste de Trípoli, rexistrou unha temperatura de 57,8 °C, a cal é xeralmente aceptada como a meirande temperatura acadada na Terra.
No deserto líbico hai uns dispersos pequenos oasis deshabitados, polo xeral ligados ás maiores depresións, onde se pode atopar auga cavando a uns metros de profundidade. Na zona oeste hai un gran grupo disperso de oasis inconexos alleos ás depresións, o grupo Kufra, que consiste en Tazerbo, Rebianae e Kufra. A parte das escarpas, a chaira xeral é só interrompida por series de altiplanos e macizos preto do centro do deserto, en toro á converxencia das fronteiras entre Exipto, Sudán e Libia.
Un pouco máis ao sur están os macizos de Arkenu, Uweinat e Kissu. Estas montañasgraníticas son moi antigas, xa que foron formadas antes da arenita que as rodea. Arkenu e Uweinat Occidental son complexos en forma de anel moi semellantes ás Montañas de Aïr (en Níxer). Uweinat Oriental (o punto máis alto do deserto líbico) é unha meseta de pedra arenita adxacente á parte granítica do oeste. A chaira ao norte de Uweinat está salpicada con elementos volcánicos erosionados. Co descubrimento de petróleo nos anos 1950 tamén foi descuberto un xigantesco acuífero debaixo de gran parte do país. A auga deste acuífero é auga fósil anterior á última idade do xeo e ao propio deserto do Sáhara. O país é tamén fogar dos cráteres de Arkenu, un par de cráteres de impacto atopados no deserto.
O 2 de marzo de 1977 proclamábase a Jamahiriya (estado das masas). O fundamento deste sistema é a terceira teoría universal (estilo de goberno descrito por Gaddafi) á súa vez baseada no nacionalismo árabe, o estado de benestar e a democracia directa ou poder popular socialista, ademais dun sistema moral islámico que entre outras cousas prohibiu o alcol e o xogo. A esta mestura Gaddafi chamouna socialismo islámico, onde economicamente está permitido o control privado sobre as empresas pequenas e as empresas familiares do sector de servizos mentres o goberno controla as empresas máis grandes.
No esquema oficial de goberno, Gaddafi (o Caid, traducido como líder; transliteración estrita Qāʼid) non ocupa ningún cargo público e concédeselle un título honorífico de "Guía da Gran Revolución do Primeiro de Setembro da Jamahiriya Popular Socialista Árabe e Libia" ou "Irmán Líder da Revolución" nas declaracións do goberno e a prensa oficial. Con todo Gaddafi é o líder de facto do Estado xunto cunha parte da cúpula de militares sublevados que tomaron o poder en 1969 e persoas próximas a Gaddafi, posición que conservan por ser os artífices da revolución.
Outro órgano do Estado é o Congreso Xeral Popular, que asume o poder lexislativo. As competencias dos 19 ministerios que formaban o Comité Xeral Popular transferíronse a congresos populares municipais no ano 2000. Outro é o Comité Xeral Popular, que substitúe ao Consello do Mando Revolucionario no executivo. O Comité Xeral Popular, é presidido por un Primeiro Ministro. O poder xudicial está en mans do Comité Popular de Xustiza, exercido como tribunal supremo, constituído por un presidente e varios maxistrados. A parte, hai tribunais de apelación e de primeira instancia. O exército libio de terra, contaba con 45.000 membros en 2003, a armada 9.000 e as forzas aéreas sumaban 25.000 homes. Existen 13 bases militares en Libia.
Divisións administrativas
Historicamente consideráronse tres provincias (ou estados) na área de Libia:[19]Tripolitania no noroeste, Barka (Cirenaica) no leste, e Fezzan no suroeste. Foi a conquista do territorio por parte de Italia durante a guerra Ítalo-Turca o que as uniu nunha soa entidade política. Baixo os italianos, en 1934, Libia foi dividida en catro provincias e un territorio (ao sur): Trípoli, Misurata, Benghazi, Al Bayda, e o Territorio do Sáhara Libio.
Despois de acadar a independencia, Libia foi dividida en tres three gobernacións (muhafazat)[20] As gobernacións foron legalmente abolidas en febreiro de 1975, e creáronse nove "axencias de control" para tratar directamente nove áreas, respectivamente: educación, saúde, vivenda, servizos sociais, traballo, agricultura, comunicacións, servizos financeiros e economía, cada un co seu propio ministro. Con todo, os tribunais e algunhas outras axencias continuaron a operar como se aínda existisen ás gobernacións. En 1983 Libia dividiuse en corenta e seis distritos (baladiyat), que pasaron a ser 1987 vinte e cinco. En 1995, foi dividida de novo, esta vez en trece distritos (shabiyah), que pasaron a ser en 1998 vinte e seis, e en 2001 trinta e dous. Estes últimos reorganizáronse en vinte e dous distritos en 2007:
Os distritos libios atópanse subdivididos en Congresos Populares de Base, que actúan como concellos ou boroughs. A seguinte táboa amosa as dez cidades máis poboadas do país (algunhas poden ser consideradas partes de cidades máis grandes).
A economía de Libia baséase fundamentalmente no petróleo, que constitúe a práctica totalidade das súas exportacións (95%), sendo a fonte de ingresos máis importante, xa que supón o 50% dos ingresos estatais e 25% do PIB. En 2002 a produción de cru de foi de 481 589 800 barrís. O país pertence á OPEP dende a súa fundación.
Debido á aridez das terras do país, o territorio cultivable de Libia atópase case exclusivamente na zona norte, na rexión de Tripolitania. Só o 1,2% do territorio é de chan cultivado, o 0,2 % de maneira permanente, tendo que importar o 75% dos alimentos consumidos no país. Con todo, o sector agrario emprega ao 15% da poboación activa. Os principais cultivos en Libia son os cereais (215.000 toneladas), a froita (385.000 toneladas), as hortalizas (850.000 toneladas) e os plantas para aceites vexetais (45.000 Toneladas). En cantidades menores, Libia produce produce tamén algúns minerais, tales como o potasio e a sal mariña. Tamén dispón de depósitos xeso.
As principais estradas do país transcorren pola costa, conectando Trípoli con Tunes e a Benghazi con Tobruk e Alexandría. A principal estrada polo centro do país é a que une á Sabha coas cidades costeiras. Libia ten aproximadamente 85.000 km de estradas, das cales o 58% están pavimentadas. O principal servizo de transporte aéreo atópase nas cidades de Trípoli e Benghazi, ambas con voos internacionais. En canto ao transporte marítimo os principais portos son: Benghazi, Tobruk, Trípoli e Misurata. O sistema de telecomunicacións de Libia atópase a cargo do Estado.
Cómpre destacar o Gran Río Artificial (GMR, النهر الصناعي العظيم), un dos proxectos de enxeñaría máis grandes e custosos (uns 24.000 millóns de dólares) da humanidade. O río consiste nunhas grandes tubaxes para transportar a auga dende os acuíferos fósiles do Sáhara (depósitos naturais subterráneos de cando o deserto era unha fértil sabana e bosques) no sur do país até a costa, onde se concentra a poboación. A obra consta de máis de 1.300 pozos, a meirande parte de máis de 500 metros de profundidade, e fornece 6 500 000 m³ de auga doce por día.
Na rexión de Kufra, ao sur do país, existe tamén un importante proxecto hídrico e de irrigación que pretende desenvolver os cultivos de vexetais no deserto. A rega faise con auga subterránea, xa que as choivas na rexión son practicamente inexistentes. A irrigación leva a cabo a través do sistema radial. O oasis de Kufra é unha das creacións humanas que mellor pode verse desde o espazo. Cada círculo ten aproximadamente 1 km de diámetro (ver na imaxe da dereita).
Demografía
Catedral de Trípoli.Mesquita de As Sahaba.
Fareed Zakaria dixo en 2011 que:[21] "O inusitado sobre Libia é que é un país moi grande cunha poboación moi pequena, pero realmente a poboación concéntrase estreitamente ao longo da costa". A densidade de poboación é de 50 persoas por km² nas dúas rexións do norte de Tripolitania e Cirenaica, mais cae a menos dunha persoa por km² en calquera outro lugar. O 90% da poboación vive en menos do 10% de área, principalmente á beira do mar. Ao redor do 88% da poboación é urbana, principalmente concentrada en tres cidades: Trípoli, Benghazi e Al Bayda. Libia ten unha poboación de ao redor de 6,5 millóns, dos cales máis ou menos a metade teñen menos de 15 anos. En 1984 a poboación acadou os 3,6 millón e continuou medrando sobre un 4% anual, unha das medias máis altas do mundo.
Os libios nativos son principalmente bérberes; bérberes arabizados e turcos; árabes, principalmente beduínos do deserto; e tuareg. No sur de Libia tamén hai pequenas tribos nómades ou seminómades Hausa e Tubu. Entre os residentes estranxeiros, o meirande grupo constitúeno os procedentes doutras nacións africanas, incluíndo norteafricanos (principalmente exipcios), e subsaharianos. En 2011, había tamén uns 60.000 bangladesíes, 30.000 chineses e 30.000 filipinos en Libia. O país é tamén fogar dunha gran cantidade de inmigración ilegal, cuxo número supero o millón, principalmente exipcios e subsaharianos. Tamén hai unha pequena minoría italiana. Anteriormente a presenza destes era meirande, mais despois de acadar Libia a independencia moitos deixaron o país en 1947 e outros moitos durante a chegada de Muammar al-Gaddafi en 1970.
A principal lingua falada en Libia é o árabe (no seu dialecto libio), falada polo 80% da poboación. O árabe estándar moderno é tamén lingua oficial. O tamazight (i.e. linguas bérberes e tuaregs), falado polo 20%, aínda que non ten status oficial é falado polos bérberes e tuaregs do sur xunto co árabe. Os falantes bérberes viven sobre todo na rexión de Jebel Nafusa (Tripolitania), na cidade de Zuwarah na costa, e nas cidades oasis de Ghadames, Ghat e Awjila. Ademais, os tuaregs falan tamahaq, a única lingua tamasheq (tuareg) setentrional coñecida. Tamén se fala o tubu nalgunhas zonas da vila de Qatroun e Koffra. O italiano e o inglés son ás veces utilizados nas cidades máis grandes, aínda que os falantes de italiano son principalmente das xeracións máis vellas.
Relixión
Con moito, a relixión predominante en Libia é o islam, co 97% da poboación asociada con esa fe. A gran maioría dos musulmáns de Libia adhírense a corrente sunita, a cal é unha pedra angular na política gobernamental. Con todo, unha minoría (entre o 5 e o 10%) seguen a corrente do ibadismo (unha rama do caridxismo), sobre todo en Jebel Nefusa e na cidade Zuwarah, ao oeste de Trípoli. Existen tamén minorías cristiás, entre as que destacan os 60.000 da igrexa ortodoxa copta e 40.000 católicos romanos.
Cultura
Leptis Magna.
A cultura libia é semellante á dos seus estados veciños magrebís. Os libios considéranse así mesmos unha parte importante da comunidade islámica. Así, o estado libio tende a reforzar esta sensación considerando ao árabe a única lingua oficial, prohibindo a ensinanza e mesmo o uso da lingua bérber. Os árabes libios teñen unha herdanza de tradicións beduínas e asócianse así mesmo cunha determinada tribo.
Libia conta con poucos teatros ou galerías de arte. Durante moitos anos non houbo teatros públicos, e só uns poucos cinemas mostran películas estranxeiras. A tradición da cultura popular segue viva con grupos de interpretación de música e danzas nos frecuentes festivais, tanto en Libia e no estranxeiro.
A principal produción da televisión libia adícase a mostrar varios estilos de música libia tradicional. A música e a danza tuaregs son moi populares en Ghadames e no sur. Os programas televisivos libios son maioritariamente en árabe, aínda que cada tarde retransmítese un telexornal de trinta minutos en inglés e francés. O goberno mantén un control estrito sobre tódolos medios de comunicación: unha análise feita Comité para a Protección dos Xornalistas atopou que os medios de comunicación libios eran os máis estreitamente controlados do mundo árabe.
Moitos libios frecuentan as praias do país e visitan os sitios arqueolóxicos, especialmente Leptis Magna, que é considerado un dos sitios arqueolóxicos da época romana mellor preservados do mundo. De feito é Patrimonio da Humanidade dende 1982. A capital do país, Trípoli, conta con numerosos museos e arquivos, os cales inclúen a Biblioteca do Goberno, o Arquivo Nacional, o Museo da Epigrafía e o Museo Islámico. Con todo o máis coñecido é o Museo Arqueolóxico de Trípoli, tamén coñecido como Museo da Jamahiriya.
↑ 3,03,1Lewis, Charlton T.; Short, Charles. "A Latin Dictionary". perseus.tufts.edu(en Inglesa). Consultado o 13/02/2021.
↑ 4,04,14,24,34,4Guía del Tercer Mundo. El mundo visto desde el sur. Montevideo - Uruguai: Instituto del Tercer Mundo. 2005. p. 359 -360. ISBN9974-574-43-9.
↑ 5,05,15,2"Fichas país Libia"(PDF). Ministerio de Asuntos Exteriores, Unión Europea y Cooperación de España. Consultado o 13/02/2021.
↑"Libya". Britannica(en inglés). Consultado o 14/02/2021.
↑"Idris I". Britannica(en inglés). Consultado o 14/02/2021.
↑Véxase, por exemplo, o capítulo "Les Loouatah" do Le dialecte de Syouah de René Basset, Paris, Leroux, 1890 (texto en pdf online)(p. 1–14). P. 3: "On voit que les Lebou figurent au premier rang des barbares qui menaçaient l'Egypte du côté de l'ouest ; c'est aussi dans les régions qu'ils occupaient que les auteurs arabes placent les Loouata dont le nom correspond aux Lebou des Egyptiens, aux Loubim de la Bible, aux Levathae de Procope et aux Ilaguaten de Corripus".
↑"Libia". Guía del mundo.org.uy. Consultado o 14/02/2021.
.svg)
_-_LBY_-_UNOCHA.svg&lang=gl)
.svg&lang=gl)
