Groenlandia

Kalaallit Nunaat (kl) Kalaallit Nunaat (lb)
Bandeira Brasón
Himno	Nuna asiilasooq (en) (1979)
Localización
72°N 40°O / 72, -40
Estado	Dinamarca
Capital	Nuuk
Contén a división administrativa	Avannaata Kujalleq Parque Nacional do Nordeste de Groenlandia Qeqertalik Qeqqata Sermersooq
Poboación
Poboación	56.609 (2023) (0,03 hab./km²)
Lingua oficial	Lingua groenlandesa
Xeografía
Parte de	Dinamarca América do Norte
Superficie	2.166.086 km²
Punto máis alto	Gunnbjörn Fjeld (3.694 m)
Comparte fronteira con	Canadá Islandia Nunavut Noruega
Datos históricos
Precedido por	Condado de Groenlandia
Creación	1 de maio de 1979
Organización política
Forma de goberno	Monarquía parlamentaria
• Xefe de estado	Frederico X de Dinamarca (2024–)
• Primeiro ministro	Múte Bourup Egede (2021–)
Órgano lexislativo	Inatsisartut , (Escano: 31)
Membro de	Consello Nórdico Consello Nórdico Occidental Associación de Países e Territorios de Ultramar Consello Circumpolar Inuit
PIB nominal	3.235.816.195 $ (2021)
Moeda	Coroa dinamarquesa
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC±00:00 UTC−01:00 UTC−02:00 UTC−03:00 UTC−04:00
Dominio de primeiro nivel	.gl
Prefixo telefónico	+299
Teléfono de emerxencia	112
Código de país	GL
ISO 3166-2	DK-GL
Sitio web	naalakkersuisut.gl

Groenlandia^[1][2] ou Grenlandia^[3] (en groenlandés: Kalaallit Nunaat, "Terra dos Groenlandeses"; en dinamarqués: Grønland) é un territorio de Dinamarca, situado xunto ao océano Ártico e ao norte do océano Atlántico. É a illa máis grande do mundo, estando case o 84% da súa superficie cuberta por xeo, ademais de ser o país cunha menor densidade de poboación.^[4]

Aínda que fisicamente é parte do continente norteamericano, Groenlandia atópase politicamente ligado a Europa dende hai máis dun milenio, pertencendo ata 1814 a Noruega pasando, ese mesmo ano, ao dominio de Dinamarca. En 1979, foille concedido autogoberno á illa, cunha relación coñecida en dinamarqués como Rigsfællesskabet, e en novembro de 2008 celebrou un referendo para ampliar a autonomía con vistas a unha futura independencia.

No ano 982 o mariño e explorador viquingo de orixe norueguesa Erik Thorvaldsson (950-1001), chamado "Erik o Vermello" debido a que fora proscrito de Islandia polo asasinato de varias persoas, navegou cara ao oeste de Noruega descubrindo unha enorme illa, a cal chamou en lingua dinamarquesa "Grønland", que evolucionou en galego a Groenlandia ou en inglés a Greenland, cuxo significado é terra verde, tentando deste xeito dar unha falsa imaxe de fertilidade para atraer aos futuros colonos. Con todo, ao chegar os colonizadores atopáronse cun clima xélido e hostil, aínda que as condicións climáticas eran máis benignas naquela época que na actualidade.

Groenlandia foi a terra que viu nacer varias culturas paleo-inuit na prehistoria, a derradeira das cales desapareceu arredor do ano 200. Tras isto, semella que a illa estivo deshabitada durante oito séculos. Os colonizadores islandeses dirixidos por Erik o Roxo (exiliado noruegués asentado en Islandia) atoparon a terra deshabitada cando chegaron no 982. Arredor de 984 estabeleceron os asentamentos oriental e occidental en profundos fiordes preto da punta orientada cara ó suroeste da illa, onde prosperaron nos séculos seguintes, e entón desapareceron tras máis de 450 anos alí.

Os fiordes da parte sur da illa eran exuberantes e tiñan un clima máis temperado naquel tempo, posibelmente debido ó que foi chamado o Período Morno Medieval. Estas comunidades remotas prosperaron e viviron da gandaría, agricultura, caza e comercio coa metrópole, e cando os reis noruegueses converteron os seus dominios ó cristianismo, foi nomeado tamén un bispo en Groenlandia, subordinado á arquidiocese de Nidaros. Semella que os asentamentos coexistiron de xeito bastante pacífico cos inuit, que emigraran cara ó sur dende as illas do Ártico de América do Norte arredor do 1200. En 1261, Groenlandia pasou a formar parte do Reino de Noruega.

Tras case cincocentos anos, os asentamentos escandinavos practicamente desapareceron, posibelmente debido á fame do século XV na Pequena Idade de Xeo, cando se deterioraron as condicións climáticas e o contacto con Europa perdeuse. Os ósos deste período foron atopados cunha condición coherente coa malnutrición. Algúns pensan que os colonos foron exterminados pola peste bubónica ou polos Inuit^{[Cómpre referencia]}. Outros historiadores teñen especulado que outros causantes como piratas españois ou ingleses ou tratantes de escravos da Costa Otomá contribuíron á extinción das comunidades groenlandesas.

Arruinada a colonización, foi redescuberta por Frobisher e Davis (s.XVI). Os primeiros estabelecementos daneses instaláronse en 1721. O conflito latente entre Dinamarca e Noruega sobre a colonia remite a este ano. As illas vencelladas a Noruega foron separadas dela polo Tratado de Kiel de 1814, a través do cal Noruega foi cedida ó Rei de Suecia, mentres que Dinamarca retivo tódalas súas posesións comúns, que, naquel momento, incluían pequenos territorios na India, África Occidental e as Indias Occidentais, así como as Illas Feroe, Islandia e Groenlandia.

Noruega ocupou e reclamou partes da entón inhabitada Groenlandia Oriental, e trocoulle o nome polo de Terra de Erik o Vermello en xullo de 1931, reclamando que constituían Terra nullius. Noruega e Dinamarca acordaron levar o caso á Corte Permanente de Xustiza Internacional en 1933, onde Noruega perdeu.

Durante a segunda guerra mundial, foi crebado o vencello de Groenlandia con Dinamarca o 9 de abril de 1940, cando Dinamarca foi ocupada por Alemaña. Pola criolita da mina de Ivigtut, Groenlandia puido pagar por bens mercados nos Estados Unidos e o Canadá. Durante a guerra trocouse o sistema de goberno. Eske Brun era o gobernador e dirixía a illa por unha lei de 1925 onde o goberno da illa podería, en condicións extremas, ser tomado polos gobernadores. O outro gobernador, Aksel Svane, moveuse ós EEUU como líder da comisión para darlle subministracións a Groenlandia. A Patrulla Sirius, gardando as costas norte orientais de Groenlandia con zorras de cans, detectou e destruíu varias estacións climatolóxicas alemás, dándolle a Dinamarca unha mellor posición na posguerra.

Groenlandia fora unha sociedade protexida e polo tanto illada até 1940. O goberno danés, que gobernaba as colonias de Groenlandia, estaba convencido de que a sociedade sufriría a explotación do mundo exterior ou incluso a súa extinción se o país se abría. Durante a guerra, porén, Groenlandia desenvolveu un sentido de independencia durante o seu período de autogoberno e independencia nas comunicacións co mundo exterior.

Porén, unha comisión en 1946 (co máis grande consello groenlandés Landsrådet como participante) recomendou paciencia e unha reforma non radical do sistema. Dous anos máis tarde foi dado o primeiro paso cara a alteración da gobernación de Groenlandia: o novo sistema foi iniciado tras fundarse unha gran comisión que, en 1950 presentou un estudo, o G-50. Groenlandia era unha sociedade do benestar moderna con Dinamarca como exemplo e protectora. En 1953, Groenlandia converteuse nunha parte normal de Dinamarca e o autogoberno foille outorgado o 21 de xuño de 1979.

O 25 de novembro de 2008 realizouse un votación consultiva para ampliar o estatuto, exercer o dereito de autodeterminación e ter o groenlandés (inuktitut) como única lingua oficial, cuxo resultado acordaron implicitamente respectar os gobernos de Nuuk e Copenhague, e que levaría a convocar outro referendo entre 2016 e 2020 sobre a independencia total do territorio en 2021. Coa aprobación do "si" por un 75%, o goberno groenlandés (socialdemócratas e liberais, presidido por Hans Enoksen) conseguiu a competencia sobre os recursos naturais (petróleo, gas, ouro, uranio, chumbo e zinc) e a certos aspectos políticos (policía, xustiza, penitenciaría e fronteiras), mentres Copenhague conservaría o control sobre a Constitución, nacionalidade, Tribunal Supremo, defensa, seguridade, política monetaria, divisas e política exterior^[5]. O proceso seguinte será a aprobación no Inutsisartut (parlamento groenlandés) e a posterior proposta de lei no parlamento danés por parte do primeiro ministro (Anders Fogh Rasmussen), coa intención de que se promulgue o 21 de xuño de 2009 (coincidindo cos 30 anos da autonomía da illa).

Con 2 166 086 km², Groenlandia é a illa máis grande do mundo despois da illa continente de Australia. Preto do 80% do territorio (1 755 637 km²) está cuberto de xeo, polo que constitúe a segunda reserva deste no planeta, por detrás da existente na Antártida. Por outra banda, a superficie libre de xeo (410.449 km²) é maior que a do Xapón, cunha baixa densidade de poboación. O extremo setentrional da illa está libre da capa de xeo, debido a que o aire é demasiado seco para producir a neve esencial para a creación da capa de xeo. Se a capa do centro da illa se fundise, podería observarse como o peso do xeo afundiu a terra por baixo mesmo do nivel do mar, dándolle unha forma similar ao dunha cunca.

As costas occidentais de Groenlandia están asucadas por unha corrente fría, a corrente do Labrador, con augas do océano Glacial Ártico e do ascenso de augas profundas na costa occidental e icebergs procedentes dos glaciares da propia Groenlandia. O mecanismo hidrolóxico ou oceanográfico desta corrente é distinto ao das outras correntes frías que están situadas a unhas latitudes moito menores, próximas aos trópicos: como sucede nas costas occidentais dos continentes nas latitudes medias, as augas diríxense, na superficie, de leste a oeste por dúas razóns: os ventos predominantes do leste (debidos á rotación terrestre) e a menor forza centrípeta das augas superficiais (menor que a das augas de maior profundidade) por estar máis afastadas do centro da Terra.

Con todo, no caso da corrente do Labrador, a auga na superficie queda canalizada e procedente do océano Glacial Ártico en dirección sueste até a illa de Terra Nova onde queda cortada abruptamente pola corrente cálida do Golfo que se dirixe cara ao nordés. É dita corrente do Labrador, a que explica a presenza de icebergs a unhas latitudes moito menores que noutras partes do Hemisferio Norte: o naufraxio do Titanic é un bo exemplo desta loita entre as dúas correntes.

Cun clima polar, posúe apenas unhas pequenas zonas costeiras onde a temperatura durante o verán supera os 10 °C, polo que a súa vexetación é de tundra e a agricultura inexistente. Entre 1989 e 1993, investigadores norteamericanos e europeos cavaron dentro do cumio da lámina de xeo de Groenlandia, obtendo un par de núcleos xigantes de xeo (3,2 km). A análise da composición química das capas destes núcleos provocou un novo e sorprendente rexistro acerca do cambio de clima no hemisferio norte producido ao redor de hai 100.000 anos, e puido demostrar que o clima e a temperatura do planeta, con frecuencia, cambiaron rapidamente desde un estado aparentemente estable a outro, con consecuencias mundiais.

O Xefe de Estado de Groenlandia é actualmente o rei Frederico X e o goberno da rei en Dinamarca nomea un Rigsombudsmand (Alto comisionado) que representa ao goberno e a monarquía danesa. Como parte integrante de Dinamarca elixe dous representantes no parlamento danés. O poder lexislativo corresponde a un Parlamento de trinta e un membros. O parlamento elixido nas eleccións de 2005 está composto por cinco partidos. O principal, con dez escanos, era o socialdemócrata Siumut. O xefe de goberno é o Primeiro Ministro, que normalmente é o líder do partido maioritario no Parlamento. Dende 2002 ocupaba ese cargo Hans Enoksen, mais tras as eleccións de xuño de 2009, o partido socialista Inuit Ataqatigiit, o cal aposta pola independencia total da illa, converteuse no partido máis votado, sendo o primeiro ministro Kuupik Kleist.

En 1985 Groenlandia deixou a Comunidade Europea (actual Unión Europea), a diferenza de Dinamarca que segue sendo un membro, aínda que mantén algúns lazos coa organización a través de Dinamarca. No entanto, a lei da Unión Europea en gran parte non se aplica a Groenlandia excepto na área do comercio.

Dende 2018, Groenlandia atopáse dividida administrativamente en cinco concellos: Avannaata, Kujalleq, Qeqertalik, Qeqqata e Sermersooq,^[6][7] así como o Parque Nacional do Nordeste de Groenlandia, que é unha área non incorporada. A base aérea de Thule está baixo a administración da Forza Aérea dos Estados Unidos de América como un enclave rodeado polo territorio de Avannaata.

Name	En lingua groenlandesa	Capital do concello	Escudo	ISO[8]	Poboación	Área (km2)	Mapa	Groenlandia
Avannaata	Avannaata Kommunia	Ilulissat		GL-AV	10 820 (2021)[9]	522 700 km²		Divisións administrativas de Groenlandia (dende 2018).
Kujalleq	Kommune Kujalleq	Qaqortoq		GL-KU	6 292 (2022)	32 000 km²
Qeqertalik	Kommune Qeqertalik	Aasiaat		GL-QT	6 176 (2021)[10]	62 400 km²
Qeqqata	Qeqqata Kommunia	Sisimiut		GL-QE	9 378 (2020)	115 500 km²
Sermersooq	Kommuneqarfik Sermersooq	Nuuk		GL-SM	23 123 (2020)	531 900 km²

O Parque Nacional do Nordeste de Groenlandia é unha área non incorporada e non forma parte de ningún concello, sendo ademais o parque nacional máis grande do mundo, cunha área de 972.000 quilómetros cadrados. A base espacial Pituffik é unha área non incorporada como enclave dentro do municipio de Avannaata.

Área	Superficie	Mapa
Parque Nacional do Nordeste de Groenlandia	972 000 km²

Groenlandia ten unha poboación estimada no ano 2009 de 57.600 habitantes,^[11] dos cales 88% son inuit groenlandeses ou mestizos de dinamarqueses e inuit, sendo o 12% restante de orixe europea, principalmente procedentes de Dinamarca.

A maioría da poboación é luterana e viven principalmente ao longo dos fiordes do suroeste da illa principal, onde se atopa a capital Nuuk, xa que posúen alí un clima relativamente suave. O interior da illa atópase deshabitado.^[12]

Tanto o groenlandés como o dinamarqués foron utilizados en asuntos públicos dende o estabelecemento do goberno autónomo en 1979, e a maioría da poboación fala ambas as linguas. O groenlandés, falado por preto de 50.000 persoas, algunhas das cales son monolingües, tornouse a única lingua oficial en xuño de 2009.^[13] Unha minoría danesa de inmigrantes sen devanceiros inuit falan o dinamarqués como a súa primeira ou única lingua. O inglés é amplamente coñecido e falado como un terceiro idioma.^[14] Groenlandia ten un 100% de taxa de alfabetización.^[11]

O groenlandés é a lingua máis popular das linguas esquimo-aleutianas e posúe máis falantes que todas as outras linguas da familia xuntas. Dentro de Groenlandia, tres principais dialectos son recoñecidos: o dialecto do norte Inuktun ou Avanersuarmiutut falado por preto de 1.000 persoas na rexión de Qaanaaq, o groenlandés occidental ou Kalaallisut que serve de padrón da lingua oficial, e o dialecto do leste Tunumiit oraasiat ou Tunumiutut.

Groenlandia posúe abondosos recursos minerais, entre os que destacan o zinc, chumbo, mineral de ferro, carbón, molibdeno, ouro, platino e uranio. En 1994, o descubrimento de petróleo, zinc e ouro, promete mudar a economía, aínda bastante dependente de Dinamarca, así pois hoxe a economía baséase na extracción de bens minerais ademais da pesca e caza de focas e baleas. A caza da foca marca a vida dos habitantes do norte, dependendo hoxe criticamente da pesca e das exportacións de pescado, sendo a industria da pesca de camaróns a máis rendible do país, xunto coa emisión e venda de selos postais.

En canto ás actividades de explotación de hidrocarburos, aínda serán necesarios varios anos antes que a súa produción de sexa iniciada, sendo creada unha compañía petrolífera estatal chamada NUNAOIL, a fin de estimular esta industria. Ademais foron lanzadas accións da empresa estatal Nunamineral na bolsa de valores de Copenhaguen, a fin de reunir os capitais necesarios para o aumento da produción de ouro iniciada en 2007. A explotación de depósitos de rubí tamén comezou en 2007. Rexístrase tamén a prospección doutros minerais (uranio, aluminio, níquel, platino, tungsteno, titanio e cobre).

O turismo é o único sector con algún potencial a curto prazo, mais é limitado debido á curta temporada e aos custos elevados. O sector público, incluíndo empresas públicas e municipios, desempeña un papel predominante na economía de Groenlandia. Cerca de metade das receitas gobernamentais veñen de subsidios do goberno danés, un importante complemento ao produto interior bruto (PIB), sendo o PIB per cápita equivalente ao das economías máis pobres da Europa.

O país sufriu unha recesión económica no inicio da década de 1990 mais, a partir de 1993, a economía medrou. O goberno ten adoptado unha política de aperto fiscal dende o final dos anos 1980, o que contribuíu para crear superavit orzamentario e manter a inflación baixa. Dende 1990, cando foi pechada a última mina de chumbo e zinc, Groenlandia rexistra déficit na balanza comercial.

A cultura de Groenlandia comeza co poboamento por parte dos inuit da cultura Dorset, desde o segundo milenio a.C. tras a fusión do xeo ártico das zonas habitables. No século X os viquingos de orixe norueguesa poboaron a zona meridional da illa, mentres que unha nova onda inuit, a cultura thule, introdúcese na illa dende o norte e expándese cara ao sur. O choque cultural entre ambos os pobos está testemuñado polo achado dun fragmento de cota de malla viquinga nunha latitude alta da illa, mentres que unha figura tallada en marfil de morsa de clara adscrición inuit foi achada en Bergen, Noruega. Ámbolos obxectos han de entenderse como un claro testemuño das transaccións comerciais entre os dous pobos.

Tras un período de arrefriamento cara ao final da Idade Media, os viquingos abandonan a illa, refuxiándose os seus últimos poboadores posiblemente en Islandia. Desta forma, a illa englóbase dende entón na súa totalidade na cultura Inuit, até a chegada dos dinamarqueses a comezos do século XVIII. Hoxe en día, o 80% da poboación é de orixe inuit, mentres que o 20% restante é de orixe danesa ou europea. As distancias en Groenlandia mídense en sinik, "soños", no número de "sonecas" que dura unha viaxe. Non pode dicirse que realmente sexa unha distancia porque, segundo o tempo e a estación do ano, o número de sinik pode variar. Tampouco se trata dun concepto temporal.

Groenlandia non é especialmente famosa polos deportes mais ten algúns equipos nacionais, como no caso do fútbol, administrado pola Unión de Fútbol de Groenlandia, que conta cun estadio con capacidade para 2.000 persoas na capital Nuuk. Tamén cabe destacar a selección de balonmán, que logrou participar xa en máis dunha ocasión no Mundial de Balonmán (Francia 2001, Portugal 2003 e Alemaña 2007), aínda que só lograron gañar un partido nas tres edicións, concretamente fronte á selección dos Estados Unidos por 26 a 18 no ano 2001. Ademais, Groenlandia compite cada dous anos nos Xogos das Illas, unhas competicións celebradas cada dous anos que enfrontan a equipos de diversas illas do mundo.

Commons ten máis contidos multimedia sobre:  Groenlandia

• Historia de Groenlandia
• Coroa groenlandesa
• Consello Nórdico
• Experimento dos pequenos dinamarqueses

• Greenland - Wikivoyage (en)
• Goberno de Groenlandia
• Parlamento de Groenlandia
• Sitio web oficial de Groenlandia. Turismo e Consello de Comercio
• Sitio oficial web de Estatísticas de Groenlandia
• Atlas de Groenlandia