O birimbao[1][2]ou trompa galega[3] é un instrumento musical, da categoría dos idiófonos punteados, consistente nunha lámina vibratoria fixada a un marco en forma de 'U'.
Orixe e emprego
Birimbaos no centro de música tradicional Soinuenea.
O birimbao atópase en múltiples culturas musicais de toda Europa, Asia e Oceanía. Nun debuxo chinés do século IV adC aparece a que puidera ser a primeira representación dun instrumento similar[4]. Malia non existiren evidencias, asúmese en xeral a súa orixe é asiática, relacionando a súa expansión coas rutas comercias entre Asia e Oriente Próximo polas que chegaría a Europa no século XIII. O birimbao asóciase, nalgúns ambiente culturais, á maxia e é un instrumento común en rituais xamánicos dado que o seu son facilita os estados de transo. Unha coñecida variante do instrumento é o Dan Moi vietnamita, moi empregado por varias minorías étnicas do país.
Historicamente atópanse algúns exemplos do seu uso na música clásica de orixe europea: arredor de 1765Johann Georg Albrechtsberger, profesor de Ludwig van Beethoven, compuxo, cando menos, sete concerti para trompa, mandora e cordas, dos que se conservan tres. A obra Holidays Symphony do compositor americano Charles Ives contén un pequeno solo para o instrumento no primeiro movemento ('Washington's Birthday').
O birimbao é un lamelófono. Posúe unha lámina de metal ou de bambú chamada palleta[5] fixada a un marco alongado en forma de ferradura. Este marco é colocado na boca do intérprete contra os dentes, de xeito que á palleta poida vibrar libremente sen tocar nas partes carnosas da boca. A mandíbula e a cavidade bucal empréganse como caixa de resonancia, modulando o son emitido pola lamela. A nota producida deste xeito ten ton constante, pero cambiando a forma da boca (e nalgunhas tradicións pechando a glote), o instrumentista pode variar o volume dos harmónicos da nota fundamental e crear melodías apoiándose nela. O volume da nota pode modificarse tamén respirando dentro e fóra. Nalgunhas variantes do instrumento utilízanse varios marcos e palletas a un tempo, e noutras tócase diante da boca aberta.
O birimbao en Galiza
O birimbao estivo presente en todo o territorio galego, onde se empregaba en solitario, sen asociarse a outros instrumentos. Era tradicionalmente fabricado polos ferreiros, que manufacturaban por separado os marcos e as lingüetas.[6] O instrumento tivo unha forte presenza nas montañas orientais de Galiza, A Fonsagrada, Ozcos, Taramundi etc. Alí é denominado trompa, e o seu uso foi conservado e transmitido até hoxe por trompeiros como César Fernández de Leitoego ou Emilio do Pando[7]. Na actualidade existen diferentes artesáns, como Xosé Vázquez (O Che da Luaña)[8], que continúan coa tradición construtiva, e que conseguiron fabricar birimbaos en diferentes tonalidades, fito que permite a súa afinación con outros instrumentos e que facilita a súa integración en agrupacións musicais.[9]
