Este artigo contén varias ligazóns externas e/ou bibliografía ao fin da páxina, mais poucas ou ningunha referencia no corpo do texto. Por favor, mellora o artigo introducindo notas ao pé, citando as fontes.
O concello da Pobra do Brollón ten unha superficie de 174,8 km², situados entre o Val de Lemos, na metade oeste, e a serra do Courel, ao leste. Está caracterizado pola súa topografía montañosa na metade leste. Cabe destacar os seguintes montes: Alto da Veneira (1.164 m), Mioteira (871 m), O Home Grande (824 m), Cerro de Pereira (648 m), O Covallo (564 m) e Moncai (531 m). A menor altitude sitúase na Ribeira de Val de Frades, xunto ao río Sil.
A rede hidrográfica do concello pertence á conca do río Sil, que fai de fronteira física polo sur nun pequeno tramo. As concas de dous dos seus afluentes, o Cabe e o Lor, drenan a superficie do concello.
O río máis importante é o Cabe, que travesa o concello en dirección nordés-suroeste. A súa conca drena a parte occidental e central do concello. Os seus principais afluentes son o Saa e o Picarrexo.
O río Saa tamén travesa o concello en dirección nordés-suroeste para desembocar no Cabe á altura de Fornelas, aós pés do Moncai. No seu percorrido pasa polo centro da capital municipal, onde recibe as augas do seu principal afluente, o Rubín. Outros afluentes son o río Lebrón e o regato das Lamelas.
O río Lor fai de lindeiro físico co concello de Quiroga polo leste nun tramo do seu percorrido. A súa conca drena a parte máis oriental do concello. O seu principal afluente é o Loureiro-Mazo.
Nas terras que rodean o paso do río Sil, no sur do concello, fórmase unha pequena ribeira. O regato de Trasmonte é o único que desemboca no Sil dentro dos límites do concello.
Clima
O clima é oceánico-continental, con características de oceánico de montaña na cara leste, froito dunha maior altitude. Na parte occidental, as temperaturas son suaves, con invernos fríos, abundantes xeadas e néboas, e veráns calorosos e secos. A temperatura media é de 13,3 °C (6,2 °C en xaneiro e 20,3 °C en xullo) e as precipitacións son duns 1.000 mm/anuais, con meses do verán con menos de 30 mm. Na parte máis montañosa as temperaturas medias roldan os 11 °C de media e as precipitacións son duns 1.300 mm/anuais. As nevadas son abundantes no inverno nesta zona, froito da altitude, que chega a superar os 1.000 metros.
A Pobra contaba en 2018 cunha poboación de 1.685 habitantes, 842 mulleres e 843 homes, segundo datos do IGE.
O concello da Pobra do Brollón cumpre coas características da Galicia rural. A poboación é regresiva, con crecemento natural negativo e cunha estrutura por idades moi envellecida. A poboación é dispersa en 22 parroquias e 118 entidades, sendo a súa densidade de 12,24 hab/km² en 2008. A maior parte dos poboamentos levántanse no sector occidental, mentres que o oriental está practicamente despoboado debido á topografía montañosa. No concello hai varias aldeas deshabitadas, a maioría delas concentradas na área da montaña.
Dende principios de século, a poboación non cesou na súa regresión (en 1900 tiña 7.992 habitantes e en 2008, 2.162); unha perda debida na súa maior parte aos efectos da emigración, sobre todo na década do 1950 ao 1960 (en 1950 tiña 8.116 habitantes, en 1960 tan só 5.444). Nas últimas décadas a regresión tamén é debida á baixa natalidade e a alta mortalidade.
O resultado de todo iso é unha pirámide de poboación con base moi estreita e ensanchada nos seus brazos superiores: un 5% da poboación ten menos de 16 anos, un 50% ten entre 16 e 65 anos e un 45% supera os 65. Estes datos fan que sexa o quinto concello máis envellecido de España[1]. En 2007 a taxa de natalidade era de 3,1 e a de mortalidade de 16,7.
A mediados do terceiro milenio a. C. migracións de pobos continentais chegaron a Galicia traendo con eles a primeira agricultura e a primeira metalurxia do cobre e do ouro. Manifestacións destes primeiros asentamentos, no que hoxe é o municipio da Pobra do Brollón, son os túmulos megalíticos, como mámoas ou medorras, propios da cultura castrexa, que se encontran repartidas por todo o seu territorio, así pódense ver en moitos lugares do concello como:
A Roda do Castro, O Castelo e As Mámoas do Chao en Salcedo;
Así mesmo o seu principal río, o Cabe, (Chalibes), era xa coñecido polas súas propiedades ferruxinosas e moi prezado á hora de temperar as espadas dos guerreiros célticos, que acudían de moitos lugares con ese fin.
A partir do século IX, nos documentos de doazóns e de foros de mosteiros como os de Samos, San Vicente do Pino, Ferreira de Pantón, Meira, Oseira, Montederramo ou Celanova, comezan a ser citadas as igrexas e lugares de Terras do Brollón. Lugares como Salcedo, Cereixa, Barxa de Lor, O Brollón, Ferreiros, A Ferreirúa, Lamaigrexa, Domiz, Saa, Castrosante, Liñares, Martul ou Canedo xa aparecen neses documentos, o cal fai supoñer que estaban poboados dende moito antes, posiblemente dende as repoboacións do bispo Odoario e a súa familia (século VIII). Houbo dous mosteiros de moi curta vida: un en Vilachá, e o outro en Ferreiros. As xentes adicábanse o cultivo do centeo, viñedo e a horticultura. Criaban ovellas, cabras, pitas e coellos. O máis do terreo estaba a monte. En aldeas como Ferreiros e A Ferreirúa, como así o di o seu nome, había ferreiros, mineiros e carboeiros adicados á fabricación de ferraduras, cravos e algunha ferramenta para o agro.
A inseguridade social foi abondosa durante estes tempos, como o demostra a existencia de torres e recintos de vixilancia, dos que só queda o nome: Castrobón (A Ferreirúa), Castrelado Pequeno (Liñares) e Castrelín (Parada dos Montes).
Segundo unha investigación recente realizada pola escritora Olga Novo, hai indicios que apuntan a que a antiga vila podíase atopar na actual Santalla de Rei. Esta vila sería queimada e destruída por motivos descoñecidos, probablemente enmarcados en loitas pola sucesión ao trono de Castela na Idade Media, e trasladada ao lugar actual da vila da Pobra do Brollón, coñecido entón como San Pedro de Entrambasaugas.[2] A finais do século XIII, xa comeza a aparecer nos documentos o nome da nova vila, Puebla do Brollón ou Puebla de San Pedro. Parece ser que foi o Rei Sancho IV de Castela, quen outorgou o documento fundacional (sobre un vello castro mineiro) do lugar, a carta-puebla; e que o seu herdeiro, Fernando IV de León e Castela ratificou. Neste documento contíñanse as reparticións de terras, deberes e dereitos que se lles concedía ós poboadores da Pobra do Brollón e das súas doce aldeas; e un dereito moi importante, como era o de depender directamente do propio rei. A repoboación propiciada pola citada carta-puebla foi un éxito demográfico e económico, como se demostra polas rendas anuais que tiñan que pagar, e que a partir de entón A Pobra do Brollón aparecese en documentacións e mapas. A este desenvolvemento económico non debeu ser allea a súa situación estratéxica no obrigado paso de xentes e mercadorías, que querían entrar ou saír de Galicia polo camiño natural do val do río Sil. A presenza das ordes Hospitalarias e de Santiago nas Terras do Brollón así o confirman.
Sen lugar a dúbida, ser unha vila de homes dependentes do rei ou dos seus administradores, unha vila de homes libres da xurisdición de nobres e da igrexa, unha vila de homes ceibes defensores dos seus dereitos, motivou a participación de María Castaña, natural do Coto de Cereixa, nas sublevacións do pobo de Lugo contra os abusos do bispo da cidade (en torno ao 1382), e, que pasados uns anos, todo o pobo de A Pobra do Brollón o fixera contra os atropelos e pagos das rendas reais ó Conde de Lemos no século XV: a Revolta dos Guímaros, ó negarse a pagar un tributo. Conta Manuel Amor Meilán que, o Conde ó ter coñecemento de tal actitude intentou sometelos coas armas e, os campesiños non tardaron en ser sometidos ó xugo económico do conde de Lemos, aínda que novamente volveron reunirse baixo o piñeiro e acordaron manterse na súa decisión de non satisfaceren o tributo, a non ser que lles fora recollido nas súas casas sen necesidade de abriren a porta, tan só tirando a moeda por debaixo da porta. Dende entón ás xentes do condado de Lemos coñécenas como guímaros, é dicir, rudos, valentes e desconfiados. Durante moito tempo, e para conmemoraren estes episodios, os veciños da Pobra reuníanse a madrugada de tódolos domingos nas inmediacións onde tivera lugar o levantamento de finais do século XIV ou principios do XV, co fin de tomar acordos que afectasen ós intereses do municipio.
A partir do século XV, a pesar das reformas da administración propiciadas polos Reis Católicos e os seus descendentes como soberanos de todo o Estado, as Terras do Brollón continuaron vinculadas á Casa de Lemos, ata as reformas administrativas do século XIX. A súa economía centrábase na agricultura (centeo e viño), gandería e a explotación das minas de ferro, principalmente a cova das Choias e A Veneira de Roques, (que chegou a ter 37 mineiros) que procuraban de mineral a tódalas ferrerías do contorno, incluídas as tres do termo: Ferrería de Biduedo, Ferrería de Barxa de Lor e a Ferrería de Loureiro.
A chegada do millo e a da pataca, a finais do século XVIII, contribuíu a gran crecemento demográfico, o que obrigou a poñer en explotación terras baldeiras ata entón e a construción de novas vilas. A finais do século XIX, as viñas sufriron a peste da filoxera que obrigou a abandonar o seu cultivo ata ven entrado o século XX.
Idade Contemporánea
Durante a Idade Contemporánea o concello comeza a adquirir servizos e a desenvolverse. En 1850 construíuse a estrada entre Lugo e Valdeorras pasando pola Pobra. No ano 1883 o rei Afonso XII inaugurou a liña de ferrocarril entre Madrid e A Coruña, que pasa polo concello da Pobra do Brollón. No lugar da Estación construíuse unha estación que aínda funciona na actualidade e que lle dá nome a este lugar.
A principios do século XX aumentou notablemente a poboación e tivo 7.992 habitantes en 1900, chegando aos 8.116 en 1950. Dende entón a poboación non cesou na súa regresión e agora conta con pouco máis dunha cuarta parte, 2.201 habitantes en 2007, debido á emigración dos anos 60 e 70 e da alta idade media da poboación.
Dende as últimas décadas do século ata agora estase a mellorar a calidade de vida nas parroquias rurais do concello e tamén da vila da Pobra, contando xa con moitos servizos básicos. Nos últimos anos puxéronse en servizo un punto limpo de reciclaxe e un centro para maiores, entre outros. Espérase que empece a haber nun futuro próximo un aumento da poboación.
Actualmente está en proxecto a autovíaA-76, que unirá Ponferrada e Ourense e que, tras moita polémica, pasará polo concello, paralela á N-120, e axudará ó desenvolvemento da zona xa que terá unha saída no concello. Tamén está previsto que a liña de alta velocidade Ponferrada-Monforte pase polo concello.
No concello abundan igrexas e capelas (hai 23 igrexas parroquiais e 11 capelas en todo o concello). Destacan as igrexas románicas de Veiga, cunha nave rectangular e unha ábsida de tramo rectangular e cabeceira semicircular con bóvedas de canón e cuarto de laranxa, e a de Ferreiros, que só conserva unha parte do seu pasado románico.
O templo de Lamaigrexa de 1788 posúe unha torre de tres corpos no frontal. O retablo maior é neoclásico, e ten outro neoclásico e outro rococó do século XVIII. Conta cun púlpito policromado, pía bautismal e dúas pias de auga bendita.
Na capela do San Vitoiro celébrase unha popular romaría na honra a este santo. Outras capelas son a de San Isidro Labrador da Estación, Santa Mª Madalena da Veneira de Roques, San Francisco de Biduedo, San Sebastián de Río de Bois, San Miguel de Canedo, Piñeiros (Castroncelos), Ferreiría (Óutara), Ferreira (Parada dos Montes), Nogueiras (Cereixa), Santiorxo (Liñares), Curral de Gándaras (Piño) e Loureiro (abandonada).
Arquitectura civil
Da arquitectura civil hai que destacar unha característica específica de pobos como Parada dos Montes onde os tellados das casas, feitos de lousa da zona, están unidos e superpostos para poder circular os días de chuvia ou nevadas intensas e protexerse así mellor da intemperie ou dos ataques de lobos. Tamén cabe destacar a aldea de Forgas.
A arquitectura popular ten o seu principal expoñente nos muíños, destacando o muíño de Folla en Santalla de Rei, o de Lebrón e os de Pacios de Veiga. Así mesmo, tamén é digna de mención a ponte de Barxa de Lor, do século XVI, considerada romana segundo a tradición.
O sistema económico do concello fundaméntase no sector primario (86,1 % da poboación activa), que se complementa cun terciario pouco especializado (9 %) e dun minoritario sector secundario (4,9 %).
Na agricultura destacan os cultivos de patacas, millo e centeo, xunto á explotación de árbores froiteiras, como o castiñeiro. A agricultura está enfocada á manutención da cabana gandeira, que é a que reporta un maior beneficio ó agricultor, tanto polas vendas como polo leite. Predomina a cabana bovina sobre a porcina e a ovina, e máis a explotación avícola. O aproveitamento forestal é outro dos recursos da zona, ademais do cultivo da vide en Vilachá, acollido á D.O. Ribeira Sacra e pertencente á subzona Quiroga-Bibei.
O sector secundario industrial localízase principalmente noutra banda, a extracción de rocas, conta con boas instalacións e alto grao de comercialización cun mercado nacional e mesmo internacional.
O sector terciario céntrase na capital municipal. O sector servizos baséase no pequeno comercio. Na hostalería atópase bastante desenvolvido, sobre todo grazas ás axudas do Plan Leader, contando con numerosos restaurantes que ofrecen a gastronomía típica da zona e hospedaxes de turismo rural. No sector transportes existen pequenas empresas e algúns autotaxis.
Ponte medieval de Barxa: situada na ruta sur do Camiño de Santiago. Unha ponte anterior no mesmo lugar era romana e por ela pasaba unha vía romana. A tradición di que por ela pasou un rei a cabalo. Consta de tres vanos de formas e dimensións diferentes. O arco maior está no extremo meridional, é de medio punto, lixeiramente apuntado e ten unha luz moi grande, de máis de vinte metros que non é doado encontrar nas pontes antigas do noroeste.
Adegas de Vilachá: adegas centenarias sitas nesta aldea vinícola, na ribeira do Sil, onde tamén hai un miradoiro, o da Capela.
Parada dos Montes: aldea típica rural de alta montaña. Os tellados das casas están unidos e superpostos para poder circular os días de nevadas intensas e protexerse mellor da intemperie.
Forgas: aldea tamén importante como conxunto arquitectónico.
Cova das Choias: gruta sita preto da aldea de Biduedo. É de orixe natural, aínda que predominan nela as cavidades practicadas pola man do home para a extracción do mineral de ferro, basicamente durante os séculos XVI e XVII. Bóveda de máis de 30 metros de altura, lonxitude duns 120 metros e anchura de 20. A gruta consta de tres niveis.
Sobreira de Santiorxo: árbore varias veces centenaria e de dimensións moi grandes: case 3 metros de diámetro e 10,8 de perímetro.
Comunicacións
A Pobra do Brollón é un concello bastante ben comunicado, aínda que na metade leste as comunicacións son dificultosas debido ás altas montañas. Está situado por estrada a 14 km de Monforte de Lemos, a 58 km de Ourense, a 65 km de Lugo, a 135 km de Santiago e a uns 150 das principais cidades galegas, Vigo (153 km) e A Coruña (159 km).
Estradas
En total o concello ten unha rede de estradas asfaltadas de case 200 km. Entre as estradas destaca a N-120, que une o concello con Monforte de Lemos, Ourense e Ponferrada e pasa 2 km ao sur da capital municipal, xunto ao lugar da Estación. Está en proxecto a autovía A-76 seguindo o mesmo percorrido que a anterior.
Á altura da Estación, da N-120 parte un ramal que conecta coa LU-652, que chega a Bóveda onde enlaza co corredor CG-2.2 que une Monforte e Lugo. Paralela á N-120, atópase a estrada autonómica LU-933 que une o concello con Monforte e Quiroga. Tamén hai outra estrada local, a LU-653, que une o concello co Incio, co que limita polo norte.
Ademais, un total de 13 estradas secundarias pertencentes á Deputación de Lugo vertebran o concello. Finalmente, hai que engadir a rede de estradas municipais, que dependen do concello e chegan a todos os lugares e parroquias.
Actualmente só para nela un tren de media distancia procedente de Vigo e con destino Ponferrada, que circula diariamente e pasa por outras localidades importantes como Ourense, Monforte e O Barco de Valdeorras. Con todo, non existe parada de ningún tren en sentido contrario.
Celébrase en febreiro en Salcedo con desfiles de disfraces, descenso de carrilanas e outras actividades lúdicas, como obras de teatro. Cabe destacar a figura do Oso de Salcedo.
Outras festas
Entroido da Pobra do Brollón. Celébrase en febreiro na Pobra do Brollón, con actividades semellantes ás de Salcedo.
Cata do Viño de Vilachá. Ten lugar o primeiro domingo de maio, coincidindo moitas veces coa ponte do Traballo. Celébrase nas numerosas adegas da aldea de Vilachá.
Santa Bárbara. En Piño, o sábado da Ascensión, normalmente en maio.
Romaría da Santa Lucía. Ten lugar en Santalla de Rei, o penúltimo sábado de agosto. Celébrase unha romaría coa posterior misa campestre. Antigamente era unha das romarías de máis sona da comarca.
San Bartolomeu. En Eixón, o primeiro domingo despois do 24 de agosto, día de San Bartolomeu.
