PROFILPELAJAR.COM

Η επαρχία (λατινικά: provincia‎‎) ήταν η μεγαλύτερη διοικητική υποδιαίρεση του αρχαίου ρωμαϊκού κράτους, μέχρι την εισαγωγή του συστήματος της τετραρχίας στα τέλη του 3ου αιώνα. Σε επαρχίες ήταν διαιρεμένα όλα τα εκτός ιταλικής χερσονήσου εδάφη. Τα εδάφη της ιταλικής χερσονήσου ονομάζονταν Ιταλία και δεν αποτελούσαν επαρχία, αλλά ενέπιπταν στην άμεση δικαιοδοσία των αρχών της πόλης της Ρώμης.

Περίοδος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας

Επί Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, υπεύθυνη για τη διακυβέρνηση των επαρχιών στο όνομα του λαού της Ρώμης ήταν η Σύγκλητος. Αυτή ασκούσε την εξουσία διορίζοντας τον έπαρχο, συνήθως κάποιον απερχόμενο ύπατο ή πραίτορα της πόλης. Οι πρώτοι στέλνονταν στις επαρχίες που χαρακτηρίζονταν από συχνές εξεγέρσεις ή βαρβαρικές επιδρομές, τις καλούμενες «ανθυπατικές» (επειδή διοικούνταν από ανθύπατο, proconsul, δηλ. απερχόμενο ύπατο). Οι δεύτεροι τοποθετούνταν σε λιγότερο σημαντικές επαρχίες, τις «αντιστρατηγικές» (υπό έναν propraetor).

Οι επαρχίες αυτής της περιόδου είναι οι ακόλουθες (αναφέρεται το έτος που οργανώθηκαν επίσημα ως επαρχίες, όχι αυτό της κατάκτησης):

241 π.Χ. - Σικελία¹
231 π.Χ. - Κορσική & Σαρδηνία²
203 π.Χ. - Γαλατία εντεύθεν των Άλπεων², καταργήθηκε το 42 π.Χ. και ενσωματώθηκε στην Ιταλία
197 π.Χ. - Εντεύθεν Ιβηρία² ³ (Hispania Citerior) η ανατολική Ιβηρική
197 π.Χ. - Εκείθεν Ιβηρία² (Hispania Ulterior) η νότια Ιβηρική
167 π.Χ. - Ιλλυρία² ³
146 π.Χ. - Μακεδονία²
146 π.Χ. - Αφρική¹, τα εδάφη που κατακτήθηκαν από την Καρχηδόνα
129 π.Χ. - Ασία¹, τα παράλια του Αιγαίου και η ενδοχώρα τους
120 π.Χ. - Γαλατία πέραν των Άλπεων² και αργότερα Ναρβωνική Γαλατία, οι μεσογειακές ακτές της σημερινής Γαλλίας
74 π.Χ. - Βιθυνία και Πόντος²
74 π.Χ. - Κρήτη και Κυρηναϊκή²
66 π.Χ. - Γορδυηνή³, τμήμα του σημερινού Κουρδιστάν
64 π.Χ. - Κιλικία (Ρωμαϊκή επαρχία) και Κύπρος²
64 π.Χ. - Συρία² ³, το 72 μ.Χ. επεκτάθηκε ως την Κομμαγηνή
51 π.Χ. - Γαλατία Κομητησία, οι κατακτήσεις του Ιουλίου Καίσαρα στην κεντρική και βόρεια Γαλατία
30 π.Χ. - Αίγυπτος³
46 π.Χ. - Νουμιδία (ως Νέα Αφρική: η ανατολική Νουμιδία [Αλγερία]). Ο Ι. Καίσαρας προσάρτησε την ανατολική Νουμιδία και η νέα επαρχία ονομάστηκε Νέα Αφρική (Africa Nova), για να τη διαχωρίσει από την παλαιότερη επαρχία Αφρικής που είχε δημιουργηθεί το 146 π.Χ., που τώρα ονομάστηκε Παλαιά Αφρική (Africa Vetus). Η δυτική Νουμιδία προσαρτήθηκε στη Νέα Αφρική το 40 π.Χ. και παρέμεινε άμεσα μέρος της Αυτοκρατορίας (εκτός από το 30-25 π.Χ. που ο Αύγουστος την παραχώρησε προσωρινά στον Ιόβα Β΄ ως πελατειακό βασίλειο).
29 π.Χ. - Μοισία² ³

¹ Ανθυπατική, ² Αντιστρατηγική, ³ Αυτοκρατορική μετά το 27 π.Χ.

Αυτοκρατορική περίοδος (έως το 296 μ.Χ.)

Κατά την αυτοκρατορική περίοδο οι υφιστάμενες επαρχίες διαιρέθηκαν σε «συγκλητικές» και «αυτοκρατορικές» (27 π.Χ.) - οι πρώτες παρέμειναν στη δικαιοδοσία της Συγκλήτου και των επάρχων που αυτή διόριζε, ενώ στις δεύτερες έπαρχος θεωρείτο ο ίδιος ο αυτοκράτορας και τις κυβερνούσε μέσω των λεγάτων αντιστρατήγων και των εφόρων του. Όσον αφορά τις καινούργιες, αυτές συνήθως εντάσσονταν στις αυτοκρατορικές.

27 π.Χ. - Αχαΐα² - ολόκληρη η Πελοπόννησος και η Στερεά Ελλάδα
25 π.Χ. - Γαλατία (Μικρά Ασία)³, το εσωτερικό της Ανατολίας
22 π.Χ. - Η Κομητησία Γαλατία διαιρείται σε τρεις επαρχίες: Ακουϊτανική Γαλατία³, Βελγική Γαλατία³, Λουγδουνική Γαλατία³
15 π.Χ. - Ραιτία³, τμήματα της σημερινής Ελβετίας, Βαυαρίας και Λομβαρδίας
13 π.Χ. - Η Άπω Ισπανία διαιρείται σε δύο επαρχίες: Βαιτική² (σημ. Ανδαλουσία) και Λουσιτανία³
12 π.Χ. - Μεγάλη Γερμανία (ανατολικά του Ρήνου έως τον Έλβα), χάθηκε 21 χρόνια αργότερα
6 - Ιουδαία³
14 - Άλπεις Παραλιακές (Alpes Maritimae)³, πολύ μικρή επαρχία πέριξ της Νίκαιας
18 - Καππαδοκία³ ¹
20 έως 50 - Η Ιλλυρία διαιρείται σε δύο επαρχίες: Εξωτερική³ και Εσωτερική Ιλλυρία³
40 - Μαυριτανία Τιγγιτανή (Mauretania Tingitana)³, τμήμα του σημερινού Μαρόκου στην περιοχή της Ταγγέρης
40 - Μαυριτανία Καισαρησία (Mauretania Caesariensis)³, ανατολικά της προηγουμένης
περ. 40 - Νωρικό (Noricum)³, σημ. Αυστρία και Σλοβενία
43 - Βρετανία³
43 - Λυκία και Παμφυλία³
46 - Θράκη³
47 - Άλπεις Ποινιναί³, η κοιλάδα της Αόστα και το Βαλαί
63 - Άλπεις Κοττίαι³, νοτίως των Ποινινικών
67 - Ήπειρος³
84 - Άνω Γερμανία³
84 - Κάτω Γερμανία³, στον Κάτω Ρήνο (σημ. Ολλανδία και κομμάτι της Γερμανίας)
85 - Η Μοισία διαιρείται σε δύο επαρχίες: Άνω Μοισία³ και Κάτω Μοισία³.
105 - Αραβία Πετραία³, η χερσόνησος του Σινά
107 - Δακία³, τις επόμενες δεκαετίες διαιρείται σε Άνω Δακία³ και Κάτω Δακία³.
107 - Η Παννονία διαιρείται σε Άνω Παννονία³ και Κάτω Παννονία³
115 - Οι Αρμενία, Ασσυρία και Μεσοποταμία κατακτούνται από τον Τραϊανό. Ο Αδριανός τις εγκαταλείπει τρία χρόνια αργότερα.
166 - Η Δακία σπάει σε τρεις επαρχίες.
193 - Η Συρία διαιρείται σε δύο επαρχίες: Κοίλη Συρία³ και Φοινίκη³
193 - Νουμιδία³ χωρίζεται από την επαρχία της Αφρικής.
197 - Επανιδρύεται η επαρχία της Μεσοποταμίας.
197 (επισημα 212) - Η Βρετανία διαιρείται σε δύο επαρχίες: Άνω Βρετανία³ και Κάτω Βρετανία³
214 - Οσροηνή στην περιοχή της Αντιόχειας

¹ Συγκλητική Ανθυπατική, ² Συγκλητική Αντιστρατηγική, ³ Αυτοκρατορική

Υστερορωμαϊκές επαρχίες

Ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός (284-305) αναδιοργάνωσε την επαρχιακή διοίκηση, θέτοντάς τη σε νέες βάσεις: ο αριθμός των επαρχιών αυξήθηκε με τη διαίρεση των παλαιών επαρχιών, οι κυβερνήτες τους έχασαν τον έλεγχο των στρατιωτικών μονάδων που έδρευαν σε αυτές και μετατράπηκαν σε καθαρά πολιτικούς αξιωματούχους, η παλιά διάκριση μεταξή αυτοκρατορικών και συγκλητικών επαρχιών καταργήθηκε, ενώ δημιουργήθηκε και ένα ενδιάμεσο διοικητικό επίπεδο, η λεγόμενη «διοίκησις» (dioecesis), υπό έναν βικάριο, που περιλάμβανε αριθμό ομόρων επαρχιών. Το υστερορωμαϊκό σύστημα οριστικοποιήθηκε υπό τον Κωνσταντίνο Α΄ και τους διαδόχους του, όταν ιδρύθηκαν και οι τέσσερις μεγάλες επαρχότητες (ή υπαρχίες) του πραιτωρίου, που περιλάμβαναν αριθμό διοικήσεων. Στη Δύση το σύστημα αυτό επιβίωσε με διάφορες μικροαλλαγές μέχρι και μετά την οριστική πτώση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους (τα βασίλεια των Οστρογότθων και Βησιγότθων διατήρησαν τη διοικητική διαίρεση σε επαρχίες), ενώ στην Ανατολή αντικαταστάθηκε από το σύστημα των θεμάτων περί τα μέσα του 7ου αιώνα, συνεπεία των αραβικών κατακτήσεων.