Ο Σέξτος Ιούλιος Φροντίνος, λατιν.: Sextus Julius Frontinus, (π. 40 μ.Χ. – 103) ήταν εξέχων Ρωμαίος πολιτικός μηχανικός, συγγραφέας, στρατιωτικός και συγκλητικός τού τέλους τού 1ου αι. μ.Χ. Ήταν ένας επιτυχημένος στρατηγός υπό τον Δομιτιανό, διοικώντας δυνάμεις στη Ρωμαϊκή Βρετανία και στα σύνορα του Ρήνου και του Δούναβη. Ένας novus homo, ήταν ύπατος τρεις φορές. Ο Σ. Ι. Φροντίνος εκπλήρωσε επιδέξια πολλά σημαντικά διοικητικά καθήκοντα για τον Νέρβα και τον Τραϊανό. Ωστόσο, είναι περισσότερο γνωστός στον μετα-κλασικό κόσμο ως συγγραφέας τεχνικών πραγματειών, ιδιαίτερα του De Aquaeductu, που ασχολούνται με τα υδραγωγεία της Ρώμης.
Καταγωγή
Λόγω έλλειψης είτε τίτλου τιμητικού είτε επιτάφιου, δεν υπάρχει ένα περίγραμμα της ζωής τού Φροντίνου, τα ονόματα των γονιών του ή της συζύγου του. Κάποιες λεπτομέρειες μπορούν να συναχθούν από τυχαίες αναφορές: θεωρείται ότι είναι καταγωγής από τη Ναρβωνική Γαλατία και αρχικά ανήκε στην τάκη των ιππέων. [8] Από το όνομα τού Πόπλιου Καλβίσιου Ρούσο Ιούλιου Φροντίνου (ύπατου π. το 84), είναι πιθανό ο Σ. Ι. Φροντίνος να είχε μία αδελφή, η οποία ήταν η μητέρα τού άλλου. [9] Ο Φροντίνος είχε τουλάχιστον μία κόρη, τη σύζυγο τού Κόιντου Σοσίου Σενέκιο (ύπατου το 99 και το 107) και μητέρα της Σοσία Πόλα. [10]
Σταδιοδρομία
Το 70 μ.Χ. ο Φροντίνος συμμετείχε στην καταστολή της εξέγερσης της Ρηνανίας και αργότερα κατέγραψε, ότι έλαβε την παράδοση 70.000 Γαλατών της φυλής των Λινγκών. [11] Μεταξύ εκείνης της ημερομηνίας και τού διορισμού του ως κυβερνήτη της Βρετανίας για να διαδεχθεί τον Κόιντο Πετίλιο Σεριάλις λίγα χρόνια αργότερα, ο Φροντίνος διορίστηκε ως αντικαταστάτης ύπατος. Ενώ ήταν κυβερνήτης της Βρετανίας, υπέταξε τους Σίλουρες της Νότιας Ουαλίας και πιστεύεται ότι είχε εκστρατεύσει επίσης εναντίον των Βριγαντών. [12] Τον διαδέχθηκε ο Γναίος Ιούλιος Αγρικόλα, ο πεθερός τού διάσημου ιστορικού Π. Κ. Τάκιτου, το 77. Ο Μπίρλεϋ πιστεύει, ότι «είναι δίκαιο να υποθέσουμε», ότι ο Φροντίνος ήταν με τον Δομιτιανό κατά τη διάρκεια της γερμανικής εκστρατείας τού 83. Μία επιγραφή στην Ιεράπολη της Φρυγίας, καθώς και πολλά νομίσματα της Σμύρνης, μαρτυρούν ότι ήταν ανθύπατος της Ασίας το 86 μ.Χ. [12]
Το 97, διορίστηκε επιμελητής υδραγωγείων (curator aquarum) από τον Αυτοκράτορα Νέρβα, ένα αξίωμα που ανατίθετο μόνο σε άτομα πολύ υψηλού κύρους. Με αυτή την ιδιότητα, είχε ακολουθήσει έναν άλλο διακεκριμένο Ρωμαίο πολιτικό, τον Μ. Β. Αγρίππα, φίλο, σύμμαχο και γαμπρό τού Αυγούστου, ο οποίος είχε οργανώσει το 34 π.Χ. μία εκστρατεία δημοσίων επισκευών και βελτιώσεων, συμπεριλαμβανομένης της ανακαίνισης τού υδραγωγείου Aqua Marcia και της επέκτασης των σωληνώσεών του, για να καλύψει μεγαλύτερο μέρος της πόλης.
Τον επόμενο χρόνο ο Φροντίνος έγινε αντικαταστάτης ύπατος τον Φεβρουάριο, με συνάδελφό του τον Τραϊανό, και δύο χρόνια αργότερα έγινε κανονικός ύπατος, πάλι με τον Τραϊανό. Ο Μπίρλεϋ σημειώνει ότι «αυτή η εξαιρετική τιμή υπογραμμίζει την υψηλή εκτίμηση, στην οποία είχε [ο Φροντίνος] και υποδηλώνει, περαιτέρω, ότι ο Τραϊανός είχε ένα χρέος να αποπληρώσει». [13] Ήταν επίσης μέλος τού Συλλόγου των Οιωνοσκόπων (Collegium Auguri). [13] Απεβίωσε το 103 ή το 104, μία ημερομηνία βασισμένη στο γεγονός ότι ο Πλίνιος ο Νεότερος έγραφε στους φίλους του, ότι εξελέγη στον Σύλλογο των Οιωνοσκόπων, για να καλύψει την κενή θέση, που είχε δημιουργήσει το τέλος τού Φροντίνου. [13]
Το κύριο έργο του Φροντίνου είναι το Περί Υδραγωγείων (De Αquaeductu), σε δύο βιβλία, μία επίσημη αναφορά στον Αυτοκράτορα για την κατάσταση των υδραγωγείων της Ρώμης. Παρουσιάζει μία ιστορία και περιγραφή της ύδρευσης της Ρώμης, συμπεριλαμβανομένων των νόμων που σχετίζονται με τη χρήση και τη συντήρησή της. Παρέχει την ιστορία, τα μεγέθη και τους ρυθμούς εκκένωσης και των εννέα υδραγωγείων της Ρώμης (την εποχή που έγραφε, δηλ.) στα τέλη του 1ου αι. μ.Χ.: Aqua Marcia, Aqua Appia, Aqua Alsietina, Aqua Tepula, Anio Vetus, Anio Novus, Aqua Virgo, Aqua Claudia και Aqua Augusta. Ο Φροντίνος περιγράφει την ποιότητα τού νερού που παρέχει το καθένα, κυρίως ανάλογα με την πηγή του, είτε είναι ποτάμι, λίμνη ή πηγή.
Απάτη και κλοπή από ιδιώτες
Μία από τις πρώτες δουλειές που ανέλαβε όταν διορίστηκε επίτροπος υδραγωγείων, ήταν να ετοιμάζει χάρτες τού συστήματος υδραγωγείων, ώστε να μπορεί να εκτιμήσει την κατάστασή τους, πριν αναλάβει τη συντήρησή τους. Λέει ότι πολλά είχαν παραμεληθεί και δεν δούλευαν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους. Ανησυχούσε ιδιαίτερα για την εκτροπή της παροχής από αδίστακτους αγρότες και εμπόρους, μεταξύ πολλών άλλων: σωλήνες έμπαιναν στο κανάλι των υδραγωγείων για να αντλήσουν από την παροχή. Έκανε, λοιπόν, μία σχολαστική έρευνα για την εισαγωγή και την παροχή κάθε γραμμής και στη συνέχεια διερεύνησε τις αποκλίσεις. Σφραγίδες των μολύβδινων σωλήνων, που έφεραν το όνομα τού ιδιοκτήτη, χρησιμοποιήθηκαν επίσης για την αποφυγή τέτοιας κλοπής νερού. Γνώριζε καλά το σημαντικό έργο De Αrchitectura τού Μ. Βιτρούβιου, το οποίο αναφέρει την κατασκευή και τη συντήρηση υδραγωγείων, που είχε δημοσιευτεί τον προηγούμενο αιώνα. Ο Φροντίνος αναφέρεται στην πιθανή επιρροή του Βιτρούβιου στους υδραυλικούς. [14]
Απομεινάρια τού Aqua Claudia.
Σύστημα διανομής
Η κατανομή τού νερού εξαρτιόταν με σύνθετο τρόπο: από το ύψος που εισέρχονταν στην πόλη, την ποιότητα τού νερού και τον ρυθμό απορροής του. Έτσι, το νερό κακής ποιότητας αποστελλόταν για άρδευση, κήπους ή έκπλυση, ενώ μόνο το καλύτερο προοριζόταν για πόσιμο νερό. Για τα πολλά λουτρά και τις βρύσες, χρησιμοποιείτο νερό μέσης ποιότητας. Ωστόσο, ο Φροντίνος επέκρινε την πρακτική της ανάμειξης των παροχών από διαφορετικές πηγές και μία από τις πρώτες του αποφάσεις ήταν να διαχωρίσει τα νερά από κάθε παροχή.
Συντήρηση
Ανησυχούσε πολύ για τις διαρροές στο σύστημα, ειδικά εκείνες στους υπόγειους αγωγούς, οι οποίοι ήταν δύσκολο να εντοπιστούν και να επιδιορθωθούν, ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν ακόμη και σήμερα οι μηχανικοί ύδρευσης. Τα υδραγωγεία επάνω από το έδαφος χρειάζονταν φροντίδα για να διατηρηθεί η τοιχοποιία σε καλή κατάσταση, ειδικά εκείνα που λειτουργούσαν σε τοξωτές υπερκατασκευές. Ήταν, είπε, απαραίτητο να κρατάμε τα δέντρα σε απόσταση, έτσι ώστε οι ρίζες τους να μην βλάπτουν τις κατασκευές. Εξέτασε τον υφιστάμενο νόμο που διείπε τα κρατικά υδραγωγεία, καθώς και την ανάγκη εφαρμογής των καταστατικών τους.
Στρατιωτική τακτική
Ο Φροντίνος έγραψε επίσης μία θεωρητική πραγματεία για τη στρατιωτική επιστήμη, η οποία έχει χαθεί. Το σωζόμενο έργο του σε στρατιωτικά θέματα, οι Στρατηγήματα (λατιν.: Strategemata), είναι μία συλλογή παραδειγμάτων στρατιωτικών στρατηγημάτων από την ελληνική και τη ρωμαϊκή ιστορία, για χρήση στρατηγών. Βασίζεται στη δική του εμπειρία ως στρατηγού στη Γερμανία επί Δομιτιανού, αλλά οι ομοιότητες μεταξύ των ανέκδοτων που καταγράφει και των εκδόσεων άλλων Ρωμαίων συγγραφέων, όπως ο Βαλέριος Μάξιμος και ο Τ. Λίβιος υποδηλώνουν, ότι βασίστηκε κυρίως σε λογοτεχνικές πηγές. Η αυθεντικότητα τού τέταρτου βιβλίου αμφισβητήθηκε. [15] Ένα παράδειγμα, που δίνει για τον έλεγχο τού νερού τού ποταμού κατά τη διάρκεια μίας πολιορκίας, είναι:
Ο Λεύκιος Μέτελος, όταν πολεμούσε στην Hispania Citerior, άλλαξε την πορεία ενός ποταμού και τον κατεύθυνε από το υψηλότερο επίπεδο που ήταν, εναντίον τού στρατοπέδου τού εχθρού, που βρισκόταν σε χαμηλό έδαφος. Έπειτα, όταν οι εχθροί πανικοβλήθηκαν από την ξαφνική πλημμύρα, τους σκότωσε από άνδρες, τους οποίους είχε τοποθετήσει σε ενέδρα γι' αυτόν ακριβώς τον σκοπό.
Επιλεγμένες εκδόσεις και μεταφράσεις
Στρατηγήματα, 1664
De aquaeductu
Η τυπική έκδοση τού λατινικού κειμένου τού μεγάλου έργου τού Φροντινου, με εκτενή σχολιασμό στα αγγλικά, είναι τού R. H. Rodgers, Frontinus: De aquaeductu urbis Romae (Cambridge University Press, 2004).
Ο Rodgers δημοσίευσε την αγγλική του μετάφραση στο διαδίκτυο [1]
Αποσπάσματα από μια πραγματεία για την τοπογραφία γης που αποδίδεται στον Frontinus σώζονται στο B. Campbell (2000), The Writings of the Roman Land Surveyors: Introduction, Text, Translation and Commentary, Λονδίνο.
Ashby, Thomas (1934) The Aqueducts of Rome, Οξφόρδη.
Blackman, Deane R., Hodge, A. Trevor (2001). Η κληρονομιά του Frontinus: Essays on Frontinus' de aquis urbis Romae . University of Michigan Press.(ISBN978-0-472-06793-0)ISBN978-0-472-06793-0
Herschel, C (1973) The Two Books on The Water Supply of the City of Rome of Frontinus, (μετάφραση με επεξηγηματικά κεφάλαια) New England Water Works Association.
Hodge, AT (2001). Roman Aqueducts & Water Supply, 2nd ed. Λονδίνο: Ντάκγουορθ.
Frontinus at LacusCurtius : πλήρη κείμενα των De aquis και Strategemata στα λατινικά και τα αγγλικά. εικονογραφημένο με κάποιο από το χειρόγραφο Monscassinensis από την έκδοση Herschel.
.jpg)
