Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), 1 Mayıs 1964 tarihinde çıkarılan TRT yasasıyla kurulan ve Türkiye'nin kamu yayıncılığı yapmakla görevli ilk ve tek kuruluşudur. TRT aynı zamanda Türkiye’den Avrupa Yayın Birliği (EBU)’ne tam üye olan ilk ve tek yayıncıdır.
Türkiye'de yayın yapan ikinci televizyon kanalıdır. 1952'de yayına başlayan ve sadece İstanbul'da yayın yapan İTÜ TV'nin 1970 yılında kapanmasından sonra TRT, 1990'ların başında ilk özel televizyon ve radyo kanalı yayına başlayana dek Türkiye'de radyo ve televizyon yayıncılığı yapan tek kurum olarak hizmet vermiş; ülkede televizyon ve radyo yayıncılığı konusunda ilk örnekleri oluşturmuştur. 1968 ve 1986 yılları arasında Türkiye'de yayın yapan tek televizyon kanalı TRT'nin yayımladığı TRT 1 kanalı olmuş; 1986 yılında TRT 2 yayına girmiştir.
Tarihi
359 sayılı "Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Yasası" ile 1964 yılında özerk kamu tüzel kişiliğine sahip bir kurum olarak, devlet adına radyo ve televizyon yayınlarını gerçekleştirmek amacıyla kuruldu. İlk Genel müdürü 29 Nisan 1964'te Adnan Öztrak oldu.[2]
Radyo yayını
TRT'nin Harbiye'deki İstanbul Radyoevi
İlk programlı radyo yayınına 1965 yılında geçildi ve bütün radyolar haber saatlerinde TRT Ankara Radyosu'na bağlandılar. Aynı yıl bünyesinde Türk Sanat Müziği ve Türk Halk Müziği Danışma Kurulu ve Klasik Batı Müziği ve Çağdaş Türk Müziği Danışma Kurulu toplandılar. Seçim sonuçlarını vermek için ilk sabaha kadar yayın yine bu yıl yapıldı. 1966 yılında TRT kapalı devre televizyon eğitimi yayınları başladı. Spor haberleri ilk kez 1967 yılında haber bülteni ile birlikte verildi. TRT Erzurum Radyosu ve TRT İzmir Radyosu yine bu yıl içerisinde yayın hayatlarına başladı. Televizyon yayınına yönelik çalışmalara hız verildi.
Televizyon yayınları
TRT'nin merkez binası, Ankara
Televizyon yayınları ise, 31 Ocak 1968 tarihinde Türkiye'de ilk deneme televizyon yayını Ankara'da bulunan Mithatpaşa Stüdyosu'nda Mahmut Tali Öngören'in açılış konuşmasıyla başladı. Haftada üç gün, üçer saat olarak başlayan deneme yayınları bir yıl sonra haftada dört güne çıktı. 1970'te İzmir televizyonu, ardından 1971'de İstanbul televizyonu faaliyete geçti. İlk canlı spor yayını, 1971 yılında İzmir'de oynanan Karşıyaka ile İstanbulspor arasında oynanan futbol maçını naklen vererek gerçekleştirdi. Sonraki sene televizyonda ilk kez Bedava Dünya Gezisi adlı yabancı dizi Türkçe seslendirildi. Aynı yıl reklam yayınlarına da başlandı. Münih'teki 1972 Yaz Olimpiyatları verilerek ilk dış naklen yayını gerçekleştirdi. Türkiye'de ilk defa Dünya Kupası maçları 1974'te TRT tarafından yayınlandı. Yine 1976'da Türkiye'de ilk defa Avrupa Futbol Şampiyonası maçları TRT'den yayınlandı.
Özerkliğin kaldırılması
1971 Muhtırası'nın ardından 1972'de anayasa değişikliği sırasında TRT'nin özerkliği kaldırıldı ve kurum, "tarafsız" bir kamu iktisadi kuruluşu olarak yeniden düzenlendi.[3]
359 sayılı Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Kanunu[4] 2 Ocak 1964'te, Resmî Gazete'de yayımlandı. Nisan ayında, TRT yönetim kurulu ilk toplantısını yaptı. Başkanlığına Sedat Tolga seçildi ve yönetim kurulu, oybirliği ile Adnan Öztrak'ı TRT'nin ilk genel müdürü olarak seçti. Aynı yıl mayıs ayında, 359 sayılı TRT Kanunu yürürlüğe girdi. Siyasi partilerin Türkiye radyolarında yapacakları seçim konuşmaları sırası için Yüksek Seçim Kurulunda kura çekildi. Haziran ayına gelindiğinde ise TRT, ilk kez EBU'nun Viyana'da yapılan genel kurul toplantısına katıldı. Eylül ayında 10 kw. gücünde Kıbrıs'ın Sesi Radyosu yayına başladı. Aynı yıl EBU'ya aktif üye olan TRT'DE 1965 yılının ocak ayında ilk kez programlı dönem başladı ve bütün radyolar haber saatlerinde Ankara Radyosu'na bağlandılar.
Türkiye Radyoları Program Dergisi yayınlanmaya başladı. Şubat ayında dönemin Türkiye Başbakanı Suat Hayri Ürgüplü, hükûmet programında Türkiye radyolarının tarafsız olacağını söyledi. TRT ile Anadolu Ajansı haber anlaşması yaptı. Behçet Kemal Çağlar, yönetim kurulu başkanı oldu ancak daha sonra Millet Partisi Ürgüplü'ye başvurarak TRT Kanunu'nun değişmesini istemiş, Danıştay ise özerk yapısı dolayısıyla TRT'nin devlet kurum ve kuruluşlarıyla doğrudan haberleşmeye yetkili olduğunu kararlaştırdı. Bunun üzerine genel müdür Adnan Öztrak Türkiye Cumhuriyeti Turizm ve Tanıtma Bakanlığı müfettişlerinin kurumu teftişine izin vermedi.
İlk televizyon oyunu
31 Ocak 1968 yılında ilk olarak Ankara televizyonu yayına başladı. 6 Şubat tarihinde de ilk televizyon oyunu Şair Evlenmesi canlı olarak yayınlandı. Aynı ay TBMM'de TRT bütçesinin başbakanlığa bağlanması kabul edildi, daha sonra TBMM KİT Karma Komisyonu TRT'nin üç yıllık mali raporunu kabul etmedi. Mart ayında 300 kw orta dalga ile Çukurova Radyosu deneme yayınına başladı. Ankara Radyosu 3. Programı FM bandından yayına başladı. Nisan ayında Yüksek Seçim Kurulu, TRT'nin haberlerinde siyasi partilere eşit yer vermesini kararlaştırdı.
Haber bültenleri içinde yer alan yorumlarda değişiklik yapıldı; radyoda kısıtlandı, televizyonda kaldırıldı. Ankara Televizyonu'nda kadrosuz çalışan yapım ve teknik personel sendika kurdu. Ağustos ayında, radyo teknisyenlerine ek çalışma ücreti verilmemesinden ötürü naklen yayınlar kaldırıldı ve ayın 22 Ağustos tarihinde 200 kw orta dalga İzmir radyo vericisi yayına başladı. 26 Ağustos tarihinde uluslararası fuar nedeniyle İzmir'de ilk televizyon deneme yayını yapıldı. 4 Ekim'de TRT, EBU Televizyon Program Komitesi'nin Stockholm'de yapılan toplantısına ilk kez katıldı. Aynı ay Anayasa Mahkemesi, TRT Kurumunun özerk yetkilerini karara bağladı. Cumhuriyet Senatosu, TRT'nin 1964, 1965, 1966 yılı hesaplarını kabul etmedi ve TRT, Kıbrıs'ın Sesi Radyosu yayın sorumluluğunu Genelkurmay Başkanlığı'na devretti. Kasım ayında, Çukurova Bölge Danışma Kurulu Mersin'de toplandı. Sartre'ın kitabını radyoda tanıtan beş kişi mahkemede suçsuz bulundu. Aralık ayında, 2 kw orta dalga ile Trabzon Radyosu yayına başladı. Yönetim Kurulu, TRT'nin TV-İş Sendikası ile görüşmelere başlamasını kabul etti.
1969 yılına gelindiğinde ocak ayında TRT Teknik Danışma Kurulu İstanbul'da toplandı. Şubat ayına gelindiğinde, köye yönelik televizyon yayınlarının izlenmesi için, Ankara'nın dört köyüne televizyon izleme merkezi kuruldu. Bakanlar Kurulu, yeni TRT Kanun Tasarısını onayladı. Televizyon yayınlarına ilk Hükûmet yasağı kondu. Nisan ayında, Televizyon yayınları, vericide meydana gelen bir arızadan ötürü yapılamadı. TRT Kanun tasarısı TBMM Başkanlığına verildi. TRT Kanun tasarısı TBMM'de geçici komisyona havale edildi. CHP Genel Başkanı İsmet İnönü, TRT konusunda iktidarı uyarması için Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a muhtıra verdi. Mayıs'ta Adnan Öztrak, siyasi kuruluşlara dostluk çağrısında bulundu. TRT kanun tasarısı TBMM geçici komisyonunda kabul edildi. TRT ile SACEM arasında müzik eserleri telif hakları ile ilgili sözleşme imzalandı ve Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışının 50. yılı dolayısıyla ilk kez Ankara dışından bağlantılı naklen yayın yapıldı.
1969 yılının mayıs ayı içerisinde TRT sitesi kurulması ile ilgili çalışmalar başladı ve bir ay sonra Anayasa Mahkemesi TRT'ye mali özerlik tanıdı ve ardından iki adet televizyon naklen yayın arabasının satın alınmasına karar verildi. TRT'nin radyo ruhsatiye ücretlerinin tespiti için dava açmasına karar verildi. Televizyon, insanın aya ilk ayak basışı ile ilgili televizyon filmini, normal yayın günü dışında özel olarak yayınladı. Ağustos'ta yönetim kurulu, Türk Sanat Müziği ve Türk halk müziği konusunda 9 uzmanın hazırladığı müzik eğitim planını kabul etti. Bir ay sonra Yönetim Kurulu, televizyonda gösterilecek filmlerin seçimi için komisyon kurulması kararlaştırıldı. Türk Dil Kurumu, ilk radyo ve televizyon dil ödülünü, Metin Öztekin'in Bu Dilin Ustaları adlı radyo dizisine verdi.
1970'ler
1970 yılında ilk olarak İzmir Radyosu 2. Program yayınına başladı. Aynı ay yönetim Kurulu, bölge yayınları konusunda sosyal, ekonomik ve kültürel ihtiyaç ve özelliklerin araştırılmasına karar verdi. Yönetim Kurulu, program planlarının üçer aylım düzenlenmesine karar verdi. TRT, müzik sanatçılarının "zam farklarının ödenmemesi" konusunda açtıkları dava sonucu ₺500.000 tazminat ödemeye mahkûm oldu.
1980'ler
1980 yılının son günü, yılbaşı gecesi oryantal Nesrin Topkapı ilk kez televizyona çıktı. 1984 yılında TRT tümüyle renkli yayına geçti. Yine aynı yıl radyolar da stereo yayına başladı. 1980'lerde TRT'nin yılbaşı özel programları popüler hale geldi ve özel kanalların açılmasına kadar en çok rating alan programlardan oldu. 1986 yılında TRT 2'nin (TV-2) kurulmasıyla TRT 1'in 1968 yılından beri kullandığı bölgesel televizyon isimleri kaldırılarak (TRT Ankara Televizyonu, TRT İstanbul Televizyonu gibi) TV-1 ismini aldı. 1989 yılında ise TRT 3'ün (TV-3) kurulmasıyla kanal sayısı 3'e yükseldi.
TRT'nin çoklu kanala geçmesiyle kanalların isimleri TV şeklinde anılmaya başladı: 1986'da haber ve kültür ağırlıklı yayın yapan TV2, 1989'da ise spor programları ve TBMM yayınlarını veren TV3 ve TRT GAP kuruldu. 1990 yılında TRT Telegün ismi ile teletekst yayınları devreye girdi. Aynı yıl müzik ve eğitim üzerine programlar yayınlayan TV4 ve dünya üzerindeki tüm Türklere yönelik yayın yapmaya başlayan TV5 kuruldu. Yönetim Kurulu, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde televizyon şebekesi kurulması için inceleme yapılmasını kararlaştırdı.
28 Eylül 1992'de kanallar yeniden TRT adını aldı. 1990'ların ortalarında TRT İnt Avrasya, iki ayrı kanala ayrılarak TRT İnt ve TRT Avrasya (2001-2009 arası TRT Türk) olarak yayına başladı. 2001 yılında TRT tüm logolarında değişikliğe gitti.
TRT 6'nın adının TRT Kurdî olarak değişmesiyle birlikte 10 Ocak 2015 tarihiyle güncellenen kanal logosu.
2 Şubat 2006 tarihinde ise sayısal yayıncılığın test yayınına geçti. 2008 yılının Kasım ayında TRT Çocuk adlı çocuk televizyon kanalı, aynı yılın son günlerinde Kürtçe yayın yapan TRT 6 yayın hayatına başlamış 2009 yılında ise TRT 1 ve TRT 3 logoları değişmiş, ayrıca Nevruz bayramında Türk dillerini konuşan halklara hitap eden ve Azerice, Türkmence, Özbekçe, Kazakça, Kırgızca dillerinde programlar yayınlayan TRT Avaz, 18 Ekim 2009'da ise belgesel ve turizm programları yayınlayan TRT Belgesel adlı kanal yayına başladı. 4 Nisan 2010'da ise TRT'nin Arapça yayın yapan kanalı TRT Arabi açıldı. Ayrıca dünya çapında İngilizce yayın yapmakta olan TRT World haber kanalı da 29 Ekim 2015'te yayına başladı.[5]
TRT'de gerçekleşen ilk sürekli 16:9geniş ekran ölçekli yayın, 2009'da yurt dışında yaşayan Türklere yönelik açılan TRT Türk üzerinden yapılmıştır. Günümüzde TRT kanallarının tamamı 16:9 geniş ekran ölçekli yayın yapmaktadır.
HD yayın ise ilk olarak, 2008 Yaz Olimpiyatları sırasında TRT 3 üzerinden geçici olarak verilmiştir. İlk sürekli HD yayın olarak 27 Mayıs 2010'da TRT HD'nin açılmasıyla başladı. Bununla birlikte Türkiye'de ilk defa Dünya Kupası karşılaşmaları HD kalitesiyle izleyicilere nakledildi. Ardından 19 Mayıs 2012'den itibaren TRT 1 de HD yayın yapmaya başladı. Böylelikle kurum bünyesinde HD yayın yapan 2.kanal oldu.
Şubat 2015'te TRT 4K'nin açılmasıyla 4K yayınlara da başlanmış oldu.
30 Eylül 2021'de TRT 3/TBMM TV'nin HD yayına geçmesi itibarıyla TRT'nin tüm kanalları HD olarak da yayın yapmaktadır. Halihazırda TRT 1, TRT Haber, TRT Spor, TRT Çocuk, TRT Müzik, TRT Belgesel gibi kanallar SD yayınlara devam etmektedir. İlerleyen yıllarda bu kanalların SD yayınları sonlanıp, HD yayınlara geçmesi bekleniyor.
TRT ve EBU
1964 yılında ilk yayınını takiben 1970'li yılların sonunda ilk EBU toplantısına gözlemci üye sıfatı ile katılan TRT, 1988'de tam üye olarak birliğe katılmıştır. Tüm kamu yayıncılarının olduğu gibi TRT de bu üyelikle gelen avantajlardan yararlanmaktadır. İlk yıldan beri kesintisiz olarak Eurovision şarkı yarışmalarına da iştirak etmektedir. TRT, oylama sisteminin adil olmadığı düşüncesi ile 2012 yılında yarışmadan çekilmiş ve tekrar katılmama kararı almıştır. Bunun yanı sıra TRT, EBU’dan gelen Eurovision Çocuk Şarkı Yarışması’na katılım davetlerini kabul etmemiş ve yarışmanın başladığı 2002 yılından itibaren yarışmaya katılmamıştır. EBU Medya Zirvesi 24-25 Mayıs 2022 tarihlerinde TRT'nin organizatörlüğünde İstanbul’da gerçekleştirilmiştir. Bu zirveye Avrupa’nın dört bir yanından gelen EBU üyesi kamu yayıncıları katılım sağlamıştır.
İzlenebilirlik
TRT canlı yayın araçları.
TRT yayınları tüm Türkiye'de ve ayrıca tüm kıtalarda dinlenebilmekte ve izlenebilmektedir. Ayrıca Türksat uydusu üzerinden yapılan sayısal yayın yoluyla Avrupa'da yaşayan Türklere de ulaşılmaktadır.
tabii, TRT'nin uluslararası dijital platformu 2 Mayıs 2023'te ismi, logosu ve içerikleri tanıtılıp 7 Mayıs'ta yayına giren dijital platformudur.[14][15] Ayrıca TRT'de yayınlanan güncel diziler, TRT Arşiv, arşivden diziler ve programlar izlenebilir.
TRT Haber kanalında yayınlanan 42 söz programından 22’sine hükûmet ve AK Parti temsilcileri ile adayları katıldı, diğer 20 programda ise AK Parti'ye yakınlığıyla bilinen gazeteci, akademisyen, stratejist, sendikacı, STK temsilcisi kişilere söz verildi.
Canlı yayınlanan mitinglerde Cumhurbaşkanı Erdoğan’a 2 bin 705 dakika (45 saat), Başbakan Ahmet Davutoğlu’na 3 bin 280 dakika (54.5 saat), CHP’ye 846 dakika, MHP’ye 454 dakika, HDP’ye ise 194 dakika yer verildi.
TRT, CHP'nin 7 Haziran 2015 genel seçimleri için hazırladığı "Milletçe alkışlıyoruz" temalı reklam filmini, AK Parti’yi eleştirdiği gerekçesiyle yayınlamama kararı aldı.[25]RTÜK üyesi Ersin Öngel'e göre TRT kanalları, "hükûmet kontrolündeki televizyon kanallarından daha fazla AKP propagandası" yapmaktadır.[21]
TRT, 17-25 Aralık yolsuzluk ve rüşvet operasyonlarının yıl dönümünde sadece AKP'li milletvekilleri, bakanlar ve AKP'ye yakınlıkları ile bilinen gazetecilerden görüş aldığı "17-25 Aralık Darbe Girişimi" adlı bir belgesel yayınladı.[26]
TRT Haber kanalında AKP'nin 128 milyar dolar iddialarına verdiği "CHP'nin yalan stratejisi" isimli videolu yanıtın yayınlanması, bir devlet kurumunun tarafsızlığı çiğnemesi konusunda tepki çekti.[27][28][29]
Logolar
1968-1986
1986-1990
1990-2001
2001-2012 (Halihazırda Yine Bu Logoyu 2021'e Kadar Bazı TV Kanallarında Kullandılar)
2012-2018 (Bazı Kanallar Bu Logoyu 2021'e Kadar Kullandı)
2018-günümüz (İlk Önce TRT World Kanalında Kullanıldı)
.svg){kind=logo}
.svg){kind=logo}
.svg){kind=logo}
.svg){kind=logo}
.svg){kind=logo}
.svg){kind=logo}
.svg){kind=logo}
.svg){kind=logo}
.svg){kind=logo}
.png)
