PROFILPELAJAR.COM

Bolivya Çokuluslu Devleti
*Estado Plurinacional de Bolivia* (İspanyolca)
*Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta* (Keçuva)
*Wuliwya Walja Ayllunakana Marka* (Aymara)
*Tetã Hetate'ýigua Mborívia* (Guaranice)
Bolivya Çokuluslu Devleti Estado Plurinacional de Bolivia (İspanyolca); Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta (Keçuva); Wuliwya Walja Ayllunakana Marka (Aymara); Tetã Hetate'ýigua Mborívia (Guaranice)
	Bayrak Arma
	Slogan; La unión es la fuerza! (Birlik kudrettir!)
	Millî marş; Bolivianos, el hado propicio;
Başkent	Sucre (anayasal)
En büyük	Santa Cruz de la Sierra
Resmî dil(ler)	İspanyolca, Keçuvaca, Aymara, Guaraní ve diğer 33 diller.
Etnik gruplar	68% Mestizo 20% Kızılderililer 5% Beyaz 2% Cholo 1% Siyah 3% Diğer
Demonim	Bolivyalı
Hükûmet	Sosyalist cumhuriyet
• Başkan
• Başkan	Luis Arce
• Başkan Yardımcısı	David Choquehuanca
• Bağımsızlık ilanı
• Bağımsızlık ilanı	6 Ağustos 1825
• Tanınma	21 Temmuz 1847
• Şu anki anayasa	7 Şubat 2009
Yüzölçümü
• Toplam	1.098.581 km2 (28.)
• Su (%)	1,29
Nüfus
• 2019 tahminî	11.428.245 (83..)
• Yoğunluk	10,4/km2 (224.)
GSYİH (SAGP)	2019 tahminî
• Toplam	89,018 milyar $ (88.)
• Kişi başına	7.790 $ (123..)
GSYİH (nominal)	2019 tahminî
• Toplam	40,687 milyar $ (90.)
• Kişi başına	3.823 $ (117.)
Gini (2018)	▼ 42.2; orta
İGE (2019)	0.718; yüksek · 107.
Para birimi	Boliviano (BOB)
Zaman dilimi	UTC-4
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	591
ISO 3166 kodu	BO
İnternet alan adı	.bo

Bolivya, resmî adıyla Çokuluslu Bolivya Devleti, Güney Amerika'nın merkezinde yer alan ve denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Batı sınırında, dünyanın en büyük tropikal sulak alanı olan Pantanal’ın bir kısmı bulunur. Bolivya, kuzeyde ve doğuda Brezilya, güneydoğuda Paraguay, güneyde Arjantin, güneybatıda Şili ve batıda Peru ile kara sınırlarına sahiptir. Hükûmetin merkezi, yasama, yürütme ve seçim organlarının bulunduğu La Paz'dır. Anayasal başkent ise yargı organlarının merkezi olan Sucre'dir. Ülkenin en büyük şehri ve başlıca sanayi merkezi, doğuda Llanos Orientales adı verilen tropikal alçak bölgelerde yer alan Santa Cruz de la Sierra'dır. Bu bölge, çoğunlukla düz bir araziye sahip olup, And dışı zengin bir kültüre sahiptir.

Bolivya'nın egemen devleti, anayasal olarak dokuz departmana bölünmüş üniter bir devlettir. Coğrafyası, And Dağları'nın karla kaplı batı zirvelerinden Amazon havzası içinde yer alan doğu ovalarına kadar yükseklik dalgalanmalarına göre değişmektedir. Ülkenin üçte biri, And Dağları'nda yer almaktadır. 1.098.581 km² (424.164 sq mi) yüzölçümüyle Bolivya, Brezilya, Arjantin, Peru ve Kolombiya'nın ardından Güney Amerika'nın en büyük beşinci ülkesidir ve Paraguay ile birlikte Amerika kıtasında denize kıyısı olmayan iki ülkeden biridir. Yüzölçümlerine göre Dünya'nın en büyük 27. ülkesi olan Bolivya, Kazakistan, Moğolistan, Çad, Nijer, Mali ve Etiyopya'nın ardından, denize kıyısı olmayan en büyük yedinci ülkedir.

Bolivya, 6 Ağustos 1825'ten bu yana ülkenin anayasal ve tarihi başkenti olarak kabul edilen Sucre şehrinde, bir ulus olarak doğdu. Simón Bolívar'ın adını taşıyan Cumhuriyetin kurulmasından önce, 16 yıl boyunca sürecek bir mücadele yaşandı. Bolivya, 19. yüzyıl boyunca ve 20. yüzyılın başlarında, Brezilya'nın Acre bölgesi ve Şili'nin ülkenin Pasifik kıyı bölgesini ele geçirdiği Pasifik Savaşı (1879) gibi birçok çevre bölgenin kontrolünü komşu ülkelere kaptırdı.

Tarihçe

Bolivya, 1809 yılında İspanya'ya karşı bağımsızlığını ilan etmesine karşın, İspanyol askerlerin ülkeden kovulması çok daha sonra, ancak 1825 yılında gerçekleştirilebildi.

Bağımsızlık sonrası Bolivya'daki siyasal yaşam sık sık kesintiye uğramıştır. Ülke ulusal bağımsızlığını kazandığı 1825 yılından günümüze değin 180'e yakın darbe, ondan fazla değişik anayasa ve seksen civarında cumhurbaşkanı gördü. Cumhurbaşkanlarından bazıları yönetimi kan dökerek ele geçirdiler ve yine aynı şekilde kaybettiler. Altı cumhurbaşkanı görev başındayken öldürüldü.

Bolivya'nın komşularıyla, özellikle Şili ve Paraguay ile olan ilişkileri istikrarsız olmuştur. 1879 yılında müttefiki Peru ile birlikte, sınır anlaşmazlıkları yaşadığı güçlü komşusu Şili'ye saldırdı. Ancak 1883'te biten Pasifik Savaşı, Bolivya için tam bir yıkım oldu. Pasifik Okyanusu bölgesindeki kıyı şeridini Şili'ye kaptıran Bolivya'nın okyanus ile olan bağlantısı kesildi ve ülke bir kara devletine dönüştü. Bolivya halkı bu savaşın sonuçlarını bugün bile unutabilmiş değildir. Ülke yine bir sınır sorunu yüzünden 1932 yılında komşusu Paraguay ile savaşa tutuştu. Chaco Savaşı olarak adlandırılan bu savaş 1935 yılında, Paraguay'ın zaferi ve sınır sorununun çözülmesini sağlayan bir barış antlaşmasının imzalanması ile sona erdiğinde, Bolivya tartışmalı bölgenin ancak yüzde yirmi beşini (%25) topraklarına katabildi.

1966 senesinde Ernesto Che Guevara önderliğinde ve Küba desteğiyle başlatılan Bolivya devrim hareketinde, Guevara'nın yaklaşık elli kişiden oluşan ve ELN (İspanyolca: Ejército de Liberación Nacional de Bolivia, Türkçe: Bolivya Ulusal Kurtuluş Ordusu) adı altında eylem yapan gerilla kuvveti iyi donatılmıştı ve dağlık Camri bölgesinde Bolivya düzenli ordusuna karşı bazı başarılar elde etti. Eylül'de ise ordu iki gerilla grubunu ve liderlerden birini öldürmeyi başardı. Daha sonraları gittikçe başarısızlığa doğru giden bu devrim girişimi, 9 Ekim 1967'da La Higuera'da Che'nin öldürülmesiyle son buldu. Ama Che'nin Bolivya'da öldürülmesi bir sempatinin oluşmasına neden oldu. Bunun sonucu olarak Sosyalizme Doğru Hareket Partisi'nin günümüzde iktidar olmasını sağladı.

Coğrafya

Bolivya, Güney Amerika'nın merkez bölgesinde, 57°26'–69°38'B ve 9°38'–22°53'G arasındadır. Orta And Dağları'ndan Gran Chaco, Pantanal'ın bir kısmına ve Amazon'a kadar uzanan bölgede 1.098.581 kilometrekare (424.164 sq mi) yüzölçümüyle Bolivya, dünyanın en büyük 28. ülkesi ve Güney Amerika'nın en büyük beşinci ülkesidir.^[7] Ülkenin coğrafi merkezi Río Grande üzerinde, Ñuflo de Chávez Eyaleti, Santa Cruz Bölgesi'ndeki Puerto Estrella ("Yıldız Limanı") 'dır.

Ülkenin coğrafyası çok çeşitli arazi ve iklimlere sahiptir. Bolivya, dünyanın en büyüklerinden biri olarak kabul edilen yüksek düzeyde biyoçeşitlilik^[8] ve ayrıca Altiplano, tropikal yağmur ormanları (Amazon yağmur ormanları dahil), kuru vadiler ve tropikal bir savan olan Chiquitania gibi ekolojik alt birimleri olan birkaç ekolojik bölge'ye sahiptir.

Bu alanlar, Nevado Sajama'da deniz seviyesinden 6542 m yükseklikten Paraguay nehri boyunca yaklaşık 70 m] yüksekliklere kadar çok büyük farklılık gösterir. Bolivya, büyük bir coğrafi çeşitliliğe sahip bir ülke olmasına rağmen, Pasifik Savaşı'ndan bu yana karayla çevrili bir ülke olarak kaldı. Puerto Suárez, San Matías ve Puerto Quijarro, Bolivya Pantanal'dadır.

Bolivya üç fizyografik bölgeye ayrılabilir:

And bölgesi güneybatıda ulusal toprakların %28'ini kaplar ve 307.603 kilometrekare (118.766 sq mi) boyunca uzanır. Bu alan 3000 m rakımın üzerindedir ve iki büyük And zinciri, Cordillera Occidental ("Batı Sahası") ve Cordillera Central ("Merkez Sahası") arasındadır ve 6542 m rakımlı Nevado Sajama ve 6462 m rakımlı Illimani gibi Amerika'daki en yüksek noktalardan bazılarına sahiptir. Ayrıca Cordillera Central'da bulunan Titikaka Gölü, dünyanın ticari dolaşılabilen en yüksek gölü ve Güney Amerika'nın en büyük gölüdür;^[9] göl Peru ile paylaşılır. Ayrıca bu bölgede Altiplano ve dünyanın en büyük tuz düzlüğü ve önemli lityum kaynağı Salar de Uyuni Gölü bulunur.
Ülkenin merkezinde ve güneyinde bulunan And Altı bölgesi, Altiplano ile doğu llanos arasında bir ovadır; bu bölge Bolivya topraklarının %13'ünü kaplar, 142.815 km² (55.141 sq mi) boyunca uzanır ve Bolivya vadileri ile Yungas bölgesini kapsar. Tarım faaliyetleri ve ılıman iklimi ile ayırt edilir.
Kuzeydoğudaki Llanos bölgesi, 648.163 km² (250.257 sq mi) ile bölgenin %59'unu oluşturur. Cordillera Central'ın kuzeyinde yer alır ve And dağlarının eteklerinden Paraguay nehrine kadar uzanır. Hepsi muazzam biyolojik çeşitlilik içeren geniş yağmur ormanlarıyla kaplı düz arazi ve küçük platolardan oluşan bir bölgedir. Bölge, deniz seviyesinin 400 m altındadır.

Bolivya'da üç drenaj havzası vardır:

İlki, Kuzey Havzası da denilen (724.000 km² (280.000 sq mi)/bölgenin %66'sı) olan Amazon Havzası'dır.

Bu havzanın nehirleri genellikle Pando departmanı'ndaki Murillo Gölü gibi göller oluşturan büyük mendereslere sahiptir. Bolivya'nın Amazon havzasına ana akarsu kolu, 2000 km uzunluğundaki Beni Nehri ile birleştiği yere kadar akan 1113 km uzunluğunda ve ülkenin en önemli ikinci nehri olan Mamoré Nehri'dir. Beni Nehri, Madeira Nehri ile birlikte Amazon Nehri'nin ana kolunu oluşturur. Havza doğudan batıya Madre de Dios Nehri, Orthon Nehri, Abuna Nehri, Yata Nehri ve Guaporé Nehri gibi diğer önemli nehirlerden oluşur. En önemli göller Rogaguado Gölü, Rogagua Gölü ve Jara Gölü'dür.

İkincisi, Güney Havzası olarak da adlandırılan (229.500 km² (88.600 sq mi)/bölgenin %21'i) olan Río de la Plata Havzası'dır. Bu havzadaki kollar, genel olarak Amazon Havzasını oluşturanlardan daha az boldur. Rio de la Plata Havzası, esas olarak Paraguay Nehri, Pilcomayo Nehri ve Bermejo Nehri tarafından oluşturulmuştur. En önemli göller, her ikisi de Bolivya bataklığında bulunan Uberaba Gölü ve Mandioré Gölü'dür.
Üçüncü havza, endorheik havza olan (145.081 kilometrekare (56.016 sq mi)/bölgenin %13'ü) Merkez Havzadır. Altiplano, And dağları tarafından çevrelendiği için herhangi bir okyanusa akmayan çok sayıda göl ve nehre sahiptir. En önemli nehir, Altiplano'nun en uzun nehri olan 436 km (271 mil) uzunluğundaki Desaguadero Nehri'dir; Titikaka gölü'nde başlar ve ardından güneydoğu yönünde Poopó Gölü'ne doğru ilerler. Havza daha sonra Titikaka Gölü, Poopó Gölü, Desaguadero nehri ve Salar de Uyuni Gölü ve Coipasa Gölü dahil olmak üzere büyük tuz düzlüklerinden oluşur.

Demografi

2021 nüfus sayımına göre Bolivya'nın nüfusu 11.832.936 kişidir nüfus çoğunlukla Keçuva (%45,6) ve Aymaralardan (%42,2) oluşur. Bunlardan farklı olarak 37 farklı halkta içerir.İspanyolca halkın çoğunluğu (%60,7) tarafından konuşulur. Ülkede en fazla inanılan din Katolik'tir (%81,8) sonrasında ise Evanjelizm (%11,5) ve Protestanlık (%2,6) gelir.^[10]

Kaynakça

^ "Moneda de 10 Centavos" [10 Cent Coins] (İspanyolca). Central Bank of Bolivia. 28 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2014.
^ "Justia Bolivia :: Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO :: Ley de Bolivia". bolivia.justia.com. 25 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2017.
^ ^a ^b "Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund. 27 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2020.
^ ^a ^b ^c ^d "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 23 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2020.
^ "GINI index (World Bank estimate) – Bolivia". World Bank. 11 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
^ "Country Comparison :: Area". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2014.
^ "The top 10 most biodiverse countries". Mongabay Environmental News (İngilizce). 21 Mayıs 2016. 19 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2021. Several countries — Bolivia ... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s
^ "Lake Titicaca". UNESCO. 17 Haziran 2005. 17 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2014.
^ "Population, total - Bolivia | Data". data.worldbank.org. 8 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2022.