İçli köfte

Kızarmış içli köfte

İçli köfte ya da "arok" "kutilk"', bulgurun hamur hâline getirilerek içinin doldurulması suretiyle yapılan, Orta Doğu mutfağında bir yemektir.[1][2][3][4]

Aslen Levant mutfağına ait olan bu yemeğe kibbe ve bazı yörelerde "Kutilk" dolgulu köfte de deniliyor. İçli köfte, iki türlü hazırlanır. Bunlardan birincisi haşlama usulüdür. Bayram, söz, nişan, kına gecesi gibi özel günler ile misafir ağırlamada mutlaka sofradaki yerini alır. İkincisi ise kızartmadır. Türkiye'nin belli bölgelerinin geleneksel yemekleri arasında olan içli köfte, yapımı zor ve uzun olduğu için gündelik yemek olmaktan çıkıp özel gün yemeği sınıfına girmiştir.

İç harcı kıyma, soğan ve isteğe göre ceviz, maydanoz, biber salçası ve baharatlardan oluşuyor özellikle Kişniş ana baharat olarak kullanılıyor. veya kuyruk yağı içinde kavruluyor. Sonra hazırlanmış iç harcı dolapta soğuyana kadar dinleniyor. İnce köftelik bulgur, irmik, un, yumurta, biber salçası, baharatlar ve tuz karışımından hamur hazırlanıyor, ancak haşlanmış içli köfte yapımında ise irmik yerine yarma da kullanılıyor. Soğuk iç harcı kuru köfte şeklinde hazırlanır ve hamur doldurulur.

Ayran ile servis edilmesi yaygın bir uygulamadır. Türkiye'de Batman Adana, Bitlis, Osmaniye, Sivas, Kayseri, Kahramanmaraş, Tunceli, Bingöl, Elâzığ, Malatya, Mardin, Diyarbakır, Hatay, Kilis, Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman ve Yozgat yörelerinde yapılmaktadır. Haşlanmış köfteler eritilmiş tereyağı veya salçalı sos ile servis edilebilir.[5]

Çeşitleri

Adana içli köfte

Adana içli köfte; esmer ince bulgur veya setik, irmik, beyaz un, dövülmüş yağsız dana eti, tuz, kimyon, karabiber, yumurta, su ve biber salçası ile hazırlanan hamurdan ceviz büyüklüğünde parçalar alınarak bunların oyulması, bu parçaların içinin yağsız erkek koyun eti kıyması, biber salçası, mor kuru soğan, karabiber, tuz, bitkisel margarin ve maydanoz ile hazırlanan bir iç malzeme ile doldurulması ve ağzı kapatılarak limonlu suda haşlanması suretiyle yapılan içli köftedir. Binlerce yıllık Adana mutfak kültürünün en bilinen yemeklerinden biridir. Bulgurlu dış hamurdan alınan parçaların oyulması ustalık isteyen bir işlemdir. Özel bir el hareketi ile elde defalarca döndürülerek elde edilen köfteler 5–6 cm genişliğinde, yaklaşık 60 g ağırlığında, altından ve üstünden basık küre şeklindedir. Dış hamur cidarının hem dağılmayacak kadar dayanıklı hem de incecik oluşu, yuvarlak basık küre şekli, dış hamurunda dövülmüş dana eti olması, iç harcında maydanoz kullanılması, yağsız erkek koyun eti ve yağ olarak bitkisel margarin tercih edilmesi, dış hamur ve iç harç malzemelerinin miktarlarının ayarlanması, köftenin doldurulması ve sonrasında ağzının kapatılması sürecinde gereken yöresel ustalık becerisi Adana içli köfteye ayırt edici özellik ve lezzet katmaktadır. Adana içli köfte Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[6][7]

Urfa içli köftesi

Urfa içli köftesi / Şanlıurfa içli köftesi; bulgurlu dış harcın içine önceden hazırlanan kıyma etli iç harç doldurulduktan sonra kızartılması suretiyle üretilen yöresel bir lezzettir. Yapımı el becerisi ve ustalık gerektirmektedir. Şanlıurfa’da içli köftenin çiğ köfteden türediği rivayet edilir. Şanlıurfa’da yoğrulan etli çiğ köftenin hemen tüketilmesi gerekmektedir. Ancak rivayete göre Ramazan ayında yanlışlıkla iftardan uzun süre önce hazırlanan çiğ köftenin kullanılmasıyla bu yemek oluşmuş ve Şanlıurfa mutfağına yayılmıştır. Urfa İçli Köftesi Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[8][9]

Harput köftesi

Ayrıca bakınız: Harput köftesi

Arefe köftesi

Ayrıca bakınız: Arefe köftesi

İrok

Mardin'de kızartılarak yapılan içli köftedir. Mardin Irok 25.09.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[10]

İkbebet

Mardin'de haşlanarak yapılan içli köftedir. Mardin İkbebet 23.12.2009 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[11]

Kitel Raha

Mardin'de Süryaniler tarafından yapılan içli köftedir.[12]

Diyarbakır İçli Köftesi

Diyarbakır İçli Köftesi üretiminde ince bulgur, kuzu eti, biber salçası ve dövme ufağı (simindirik) kullanılır.Diyarbakır İçli Köftesi 20.08.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[13]

Gaziantep İçli Köftesi / Antep İçli Köftesi

Gaziantep İçli Köftesi / Antep İçli Köftesi 12.07.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[14]

Emirdağ Dolgulu Köftesi

Afyonkarahisar Emirdağ Dolgulu Köftesinin dış kaplaması kıyma (orta yağlı dana/koyun kıyması), bulgur (düğür), kuru soğan, yumurta, tuz, karabiber, kırmızı toz biber, su, pul biber (isteğe bağlı), maydanoz (isteğe bağlı) ile hazırlanır. İç harcı ise kuyruk yağı, tuz, karabiber, kırmızı toz biber, pul biber (isteğe bağlı), kuru soğan, maydanoz (isteğe bağlı) ile hazırlanır. Suda haşlanır. Yuvarlak şekilli köftedir. Emirdağ Dolgulu Köftesi 26.05.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[15]

Malatya İçli Köftesi

Malatya İçli Köftesi 10.08.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[16]

Kübbülmişviyye

Kilis'te yapılan bir çeşit içli köftedir.[17] Kübbülmişviyye 16.02.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumuna tescillenmesi ve coğrafi işaret alması için başvuru yapılmıştır.[18] Kübbülmişviyye 08.12.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[19]

Sini köftesi

Ayrıca bakınız: Sini köftesi

Sac köftesi

Ayrıca bakınız: Sac köftesi

Hatay oruğu

Hatay Oruğu 18.04.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[20]

Polat İçli Köftesi / Polat Köftesi

Polat İçli Köftesi / Polat Köftesi 06.12.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[21]

Bulgur köftesi

Kıbrıs Türk mutfağındandır. Malzemeleri; bulgur, kıyma, soğan, maydanoz ve çeşitli baharatlardır.[22]

Gayle zengil

Ayrıca bakınız: Gayle zengil

Siirt içli köftesi / Siirt kiteli

Siirt içli köftesi / Siirt kiteli 17.04.2024 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Siirt adına coğrafi işaret almıştır.[23]

Hatay tepsi oruğu

Hatay tepsi oruğu 17.04.2024 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Hatay adına coğrafi işaret almıştır.[24]

Kaynakça

  1. ^ Marks, Gil (17 Kasım 2010). Encyclopedia of Jewish Food. HMH. ISBN 978-0-544-18631-6 – Google Books vasıtasıyla. 
  2. ^ Perry, Charles (2014). Davidson, Alan (Ed.). The Oxford Companion to Food. Oxford: Oxford University Press. ss. 244, 444-445. ISBN 978-0191040726. 
  3. ^ Howell, Sally (2000). Arab Detroit: From Margin to Mainstream. Wayne State University Press. ISBN 9780814328125. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2021 – Google Books vasıtasıyla. 
  4. ^ Helou, Anissa (4 Ekim 2018). Feast: Food of the Islamic World. Bloomsbury Publishing. ISBN 9781526605566. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2021 – Google Books vasıtasıyla. 
  5. ^ owadmin (14 Nisan 2022). "İçli Köfte Tarifi – İçli Köfte Nasıl Yapılır - Ow.com.tr". 9 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2022. 
  6. ^ https://www.ci.gov.tr/cografi-isaretler/detay/1216[ölü/kırık bağlantı]
  7. ^ https://www.ci.gov.tr/Files/GeographicalSigns/d63781fb-bd94-49a0-b7fa-9701e2b9621e.pdf[ölü/kırık bağlantı]
  8. ^ https://www.ci.gov.tr/cografi-isaretler/detay/38337[ölü/kırık bağlantı]
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Mart 2021. 
  10. ^ "Mardin Irok". Türk Patent ve Marka Kurumu. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022. 
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 19 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Aralık 2021. 
  13. ^ "Coğrafi İşaret Platformu". Coğrafi İşaret Platformu. 25 Ocak 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2022. 
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2022. 
  15. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2022. 
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022. 
  17. ^ "https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kilis/neyenir/kubbulmusviyye#:~:text=K%C3%BCbb%C3%BClm%C3%BC%C5%9Fviyye%20Yap%C4%B1l%C4%B1%C5%9F%C4%B1%3A,gelinceye%20kadar%20yo%C4%9Frulmaya%20devam%20edilir". 2 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022.  |başlık= dış bağlantı (yardım)
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022. 
  19. ^ "Kübbülmişviyye". Türk Patent ve Marka Kurumu. 13 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022. 
  20. ^ "Hatay Oruğu". Türk Patent ve Marka Kurumu. 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2022. 
  21. ^ "Polat İçli Köftesi / Polat Köftesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 20 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022. 
  22. ^ "GASTRONOMİ TURİZMİ VE KIBRIS SOKAK LEZZETLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA". Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi Cilt: 2, Sayı: Ek.1, Bahar: 637-651, 2018 e-ISSN: 2602-3008. 
  23. ^ "Siirt İçli Köftesi / Siirt Kiteli". Türk Patent ve Marka Kurumu. 15 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2024. 
  24. ^ "Hatay Tepsi Oruğu". Türk Patent ve Marka Kurumu. 15 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.