Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. liczyło 2032 mieszkańców[1] (833. miejsce w kraju), natomiast gęstość zaludnienia wynosiła 1154,5 osób/1 km² (18. miejsce w województwie dolnośląskim).
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Schenow[5][6]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Schoenovia[7].
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880–1902 podaje dwie nazwy miejscowości niemiecką: Schoenau oraz polską historyczną Szunów[3]. Również po 1945 roku początkowo używano nazw Szunów albo Sieńsk[8], do momentu nadania obecnej nazwy.
Świerzawa swą historią sięga roku 1195, kiedy to na miejscu dzisiejszego miasta Bolesław I Wysoki wybudował drewniany kościółek. Według legendy niemiecka nazwa Schönau pochodzi od wypowiedzi Agnieszki Habsburżanki, żony Bolka II Małego, która w drodze z Jawora do Złotoryi zatrzymała się w tym miejscu i rzekła "Hier will ich ein Haus haben auf der schönen Aue ("Chcę mieć dom na tej pięknej łące"). Pierwsza pisemna wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1268, po śmierci Bolesława II Rogatki w 1278 należała do księstwa lwóweckiego. Od 1286 polegała księstwu świdnicko-jaworskiemu, prawa miejskie nadał jej książę świdnicki Bolko I Surowy w 1296 roku. Świerzawa początkowo podlegała pod jurysdykcję Złotoryi, w 1321 została sprzedana przez Henryka jaworskiego rodowi Zedlitzów, w 1543 stała się samodzielnym miastem. Rozwijała się szybko i dynamicznie, gdyż leżała na głównym szlaku handlowym z Kamiennej Góry do Złotoryi[10].
Miasto wielokrotnie nawiedzały epidemie, pożary i wojny, miasto było celem ataków ponieważ nie posiadało murów miejskich. Największe zniszczenia przyniosła wojna trzydziestoletnia, podczas której, w wyniku pożaru, spaleniu uległa większa część zabudowy. Po tym incydencie nastąpiło wyraźne spowolnienie rozwoju i rozbudowy miasta. W latach 1818–1932 Świerzawa wspólnie z Bolkowem była siedzibą powiatu. W czasie I i II wojny światowej miasto nie doznało zniszczeń.
W 1945 r. miasto zostało włączone w granice Polski. Jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. W 1973 zniesiono prawa miejskie Świerzawy, degradując ją do rangi wsi. Prawa te zostały przywrócone w 1984 roku.
30 września 2022 roku patronem Szkoły Podstawowej w Świerzawie został lekarz, pedagog, pisarz, publicysta i działacz społeczny – Janusz Korczak[11].
Świerzawa nie odniosła znaczących strat w zabudowie podczas II wojny światowej.
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[12]:
ośrodek historyczny miasta, rynek otaczają XIX-wieczne kamieniczki, w tym budynek dawnej apteki z 1690 r.
kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, z II poł. XIV w, mieszczący się w centralnej części miasta. Powstawał etapami – w 1381 r. wzniesiono część dzisiejszego prezbiterium, w I poł. XV w. powstał korpus kościoła. Odbudowany po pożarze w 1487 r., przebudowany na początku XVI i w XIX w[13]. Od samego początku był to kościół parafialny i taką też funkcję pełni do dzisiaj. Zewnętrzne ściany świątyni zdobią XVII-wieczne renesansowe płyty nagrobne. Wewnątrz kościoła m.in. XVIII-wieczny ołtarz i XVIII-wieczne figurki świętych. Ozdobne portale zdobiące wejścia do kościoła wykonane są w stylu późnogotyckim.
Kościół św. Józefa Opiekuna, w ścisłym centrum, przy pl. Wolności. Kościół wzniesiony przez ewangelików latach 1747–1748, odbudowany po pożarze w 1762 r., wieża powstała w 1845 r., został gruntownie przebudowany w latach 1876–1878[13]. Od początku do zakończenia wojny służył wiernym z gminy ewangelickiej, obecnie (od 1999) jest kościołem filialnym świerzawskiej parafii.
Kościół św. Jana i Katarzyny, romański. Kościół wzniesiony w połowie XIII w (w źródłach pisanych pierwszy raz o kościele informowano w 1268 r.). poza obrębem miasta na miejscu swego drewnianego poprzednika (wzmiankowanego już w 1195 r.). Zbudowany z kamienia łamanego (z piaskowcowymi narożnikami, portalami i obrzeżami okiennymi). Pierwotnie był budowlą bez wieży, jednonawową z prezbiterium i wyodrębnionym łukiem tęczowym. Prezbiterium zabudowane jest od wschodu (kościół jest orientowany) apsydą. Do północnej ściany przylega dobudowana po połowie XIII w. zakrystia. Wieża górująca nad świątynią została dobudowana w 1507 r., po zniszczeniach wywołanych pożarem w XV w. Nieco później kościół zyskał przybudówkę na ścianie południowej. Po zniszczeniach przebudowano również w ścianie południowej dwa okna. Prezbiterium przykrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe, nawę - drewniany strop podparty dwiema kolumnami z drewna jodłowego[14].
cmentarz przykościelny; 5 maja 2015 umieszczono na nim tekst po polsku i niemiecku o treści "Pokój Boży niech będzie z Nami wszystkimi - Uczcijmy pamięć zmarłych, których groby już nie istnieją. Oni stworzyli dobra, które nas otaczają. Byli i obecni mieszkańcy Świerzawy"[15]
ogrodzenie z budynkiem bramnym, z XVI w.
dawna plebania, ul. Jeleniogórska 6, z ok. 1800 r.
ratusz, Świerzawski magistrat pochodzi z 1810 roku i od początku służy tym samym celom. Powstał w miejscu poprzedniego ratusza który stał w tym miejscu. Ratusz wieńczy czworoboczna wieża zakończona hełmem, a samą wieże zdobi czterotarczowy zegar. Ozdobą ratusza jest płaskorzeźba przedstawiająca herb miasta czyli otwartą dłoń. Wewnątrz na uwagę zasługuje zabytkowa waga miejska zamieszczona na suficie w dolnym korytarzu. Świerzawski ratusz mieści się w centrum miasta na pl. Wolności. Budynek obecnie zajmuje Urząd Miasta i Gminy Świerzawa
domy, pl. Wolności 2, 23 (d. Rynek), z 1767 r., XVIII i XIX w.
most, ul. Zielona – Kościuszki, z XVI w.
inne zabytki techniki:
wał przeciwpowodziowy wzdłuż rzeki Kamiennik pochodzący z XX wieku jest ciekawym rozwiązaniem inżynierii
most kamienny, XVIII-wieczny, znajduje się nieco dalej.
Gospodarka
Świerzawa jest głównie ośrodkiem usługowo-handlowym dla rolniczej okolicy. W mieście nie ma większych zakładów przemysłowych. Istnieje tutaj urząd pocztowy, punkty handlowe, usługowe, kilka serwisów, bar, stacja benzynowa, posterunek policji, biblioteka i dwie szkoły.
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Świerzawy w 2014 roku[16].
Świerzawa leży w ciekawym turystycznie regionie na Pogórzu Kaczawskim i w pobliżu Gór Kaczawskich. Zabytki architektoniczne poświadczają jej długoletnią historię. Wszelkich informacji o historii, kulturze i zabytkach miasta oraz o bazie noclegowo-gastronomicznej udziela Centrum Kultury i Turystyki w Świerzawie przy ul. Jeleniogórskiej.
Sport
W mieście działa klub piłkarski "Pogoń Świerzawa" założony w 1946 roku[17]. Największy sukces klubu to gra w III lidze w sezonie 1995/96.
↑Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
