Straż Graniczna

Siedziba Komendy Głównej SG w Warszawie
Państwo	Polska
Data utworzenia	16 maja 1991
Komendant Główny Straży Granicznej	gen. bryg. SG Robert Bagan
zastępca Komendanta Głównego	gen. bryg. SG Wioleta Gorzkowska gen. bryg. SG Grzegorz Niemiec gen. bryg. SG Tomasz Michalski
Budżet	1 mld 382,4 mln zł (2016)[1]
Zatrudnienie	17 907 (2016)[2]
Adres
02-514 Warszawa al. Niepodległości 100
Położenie na mapie Warszawy Komenda Główna Straży Granicznej
Położenie na mapie Polski Komenda Główna Straży Granicznej
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Komenda Główna Straży Granicznej
52°11′58,93″N 21°00′45,27″E/52,199703 21,012575
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Straż Graniczna (SG) – jednolita, umundurowana i uzbrojona formacja wykonująca zadania związane z ochroną granicy państwowej i kontrolą ruchu granicznego w Rzeczypospolitej Polskiej. Jest organem ścigania. Komendant Główny Straży Granicznej jest centralnym organem administracji rządowej w sprawach ochrony granicy państwowej. Nadzór nad formacją sprawuje minister właściwy ds. wewnętrznych.

 Osobny artykuł: Straż Graniczna (1918–1919).

 Osobny artykuł: Straż Graniczna (1922–1923).

 Osobny artykuł: Straż Graniczna (1928–1939).

 Osobny artykuł: Wojska Ochrony Pogranicza.

Współczesna Straż Graniczna została powołana do życia ustawą z dnia 12 października 1990^[3], jej funkcjonowanie rozpoczęło się 16 maja 1991 wraz z rozformowaniem Wojsk Ochrony Pogranicza (WOP).

Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2002 roku został ustalony znak graficzny Straży Granicznej^[a].

• Komenda Główna Straży Granicznej
  • Komendant Główny Straży Granicznej: gen. dyw. SG Robert Bagan^[5]
  • Zastępca Komendanta Głównego Straży Granicznej: gen. bryg. SG Tomasz Michalski^[6]
  • Zastępca Komendanta Głównego Straży Granicznej ds. logistycznych: gen. bryg. SG Wioleta Gorzkowska^[7]
  • Zastępca Komendanta Głównego Straży Granicznej ds. granicznych: gen. bryg. SG Grzegorz Niemiec^[8]
• Komendy Oddziałów Straży Granicznej (OSG)
  • Warmińsko-Mazurski OSG (Kętrzyn)
  • Podlaski OSG (Białystok)
  • Nadbużanski OSG (Chełm)
  • Bieszczadzki OSG (Przemyśl)
  • Śląski OSG (Racibórz)
  • Nadodrzański OSG (Krosno Odrzańskie)
  • Morski OSG (Gdańsk)
  • Nadwiślański OSG (Warszawa)
  • Karpacki OSG (Nowy Sącz).

W skład struktur oddziałów Straży Granicznej wchodzą placówki SG oraz dywizjony SG (te ostatnie występują jedynie w Morskim OSG).

• Wyższa Szkoła Straży Granicznej w Koszalinie (dawniej: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie);
• Ośrodki szkolenia:
  • Centrum Szkolenia Straży Granicznej w Kętrzynie;
  • Ośrodek Szkoleń Specjalistycznych Straży Granicznej w Lubaniu.

Archiwum Straży Granicznej mieści się w Szczecinie.

• pojazdy obserwacyjne przeznaczone do patrolowania terenu, wykrywania i rozpoznawania obiektów, rejestracji na taśmie wideo wyników prowadzonej obserwacji i określania współrzędnych położenia obiektu, wyposażone w termowizor i noktowizor
• urządzenia do kontroli bagaży promieniami rentgena
• samochody terenowe typów Land Rover Defender, Mercedes G, Mitsubishi Pajero^[b] oraz Jeep Wrangler^[9]
• motocykle KTM LC 4E
• wszędołazy Honda TRX 300 FWX
• skutery śnieżne t. Scandic
• rowery
• pojazdy patrolowe typu Segway
• cyfrowe centrale telefoniczne, centra radiowe i radiotelefony

Na terenach, które są trudno dostępne pojazdom mechanicznym, Straż Graniczna może pełnić także służbę na koniach.

W Morskim Oddziale SG (MOSG) od 2005 działa Zautomatyzowany System Radarowego Nadzoru (ZSRN) polskich obszarów morskich. Obejmuje on swoim zasięgiem wschodni odcinek morskiej granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Federacją Rosyjską (obwód królewiecki), jest on zintegrowany z istniejącymi systemami radarowymi oraz systemami automatycznej identyfikacji statków (AIS, SWIBŻ). System ten umożliwia objęcie stałym nadzorem radiolokacyjnym morza na wschodnim odcinku granicy Polski oraz morskich wód wewnętrznych w Zatoce Gdańskiej i na Zalewie Wiślanym.

Typ	Liczba	Zdjęcie	Przeznaczenie	Przypisy
Śmigłowce
PZL Kania	5		patrolowo-poszukiwawcze	[10][11]
PZL W-3AM Anakonda	1		patrolowo-poszukiwawcze	[12][11]
EC 135 P3H	1		patrolowo-poszukiwawcze	[13][11]
Robinson R44	1		szkoleniowy	[14][11]
Samoloty
PZL M-20 Mewa	1		pasażersko-szkoleniowe	[15][11]
PZL M28	1		patrolowo-rozpoznawcze	[15][11]
PZL-104MF Wilga 2000	4		patrolowo-poszukiwawcze	[15][11]
ASP S15-1 Stemme	2		patrolowo-poszukiwawcze	[15][11]
Let L-410UVP E-20	4		patrolowo-rozpoznawcze	[16][11]

W siłach Morskiego Oddziału Straży Granicznej znajdują się jednostki pływające takie jak m.in.:

• Pełnomorska jednostka patrolowa typu OPV^[17]:
  • „Generał Józef Haller” (SG-301)^[18]
• Patrolowce projektu SKS-40:
  • „Kaper-1” (SG-311)
  • „Kaper-2” (SG-312)
• Patrolowce typu Patrol 240 Baltic:
  • „Patrol 1” (SG-111)
  • „Patrol 2” (SG-112)
• Łodzie interwencyjno-pościgowe typu SAR-1500:
  • „Strażnik-1” (SG-211)
  • „Strażnik-2” (SG-212)
• Łodzie interwencyjno-pościgowe typu IC 16 M III:
  • „Strażnik-3” (SG-213)
  • „Strażnik-4” (SG-214)
  • „Strażnik-5” (SG-215)
  • „Strażnik-6” (SG-216)
• Poduszkowce typu Griffon 2000TD:
  • „SG-411”
  • „SG-412”
• jachty p. Conrad 45/46:
  • „Galeon”

Do wykonania zadań na polskich obszarach morskich m.in. dysponuje w sumie 56 jednostkami pływającymi różnych projektów^[19].

Uzbrojenie Straży Granicznej określono w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 maja 2014. Zgodnie z nim na uzbrojenie SG składa się^[20]:

• broń palna: pistolety, rewolwery, broń gładkolufowa, pistolety maszynowe, karabinki, karabiny oraz karabiny maszynowe
• środki przymusu bezpośredniego: kajdanki, kaftany bezpieczeństwa, pasy obezwładniające, siatki obezwładniające, kaski zabezpieczające, pałki służbowe, psy służbowe, pociski niepenetracyjne, chemiczne środki obezwładniające (w postaci: ręcznych miotaczy substancji obezwładniających, granatów łzawiących lub innych urządzeń przeznaczonych do miotania środków obezwładniających), przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, kolczatki drogowe i inne środki służące do zatrzymywania oraz unieruchamiania pojazdów mechanicznych, pojazdy służbowe, środki przeznaczone do pokonywania zamknięć i innych przeszkód, w tym materiały wybuchowe, środki pirotechniczne o właściwościach ogłuszających lub olśniewających
• wyrzutnie siatek obezwładniających
• amunicja do broni palnej, kartridże do paralizatorów elektrycznych oraz naboje do wyrzutni siatek.

SG dysponuje bronią osobistą, np. pistolet typu Walther P99, USP, Glock 17, jak i również pistolet maszynowy PM-98, czy też strzelba gładkolufowa Mossberg 500, karabin wyborowy SWD. Wycofuje się z użytku pistolety P-83, P-64. Od czasu wybuchu konfliktu na Ukrainie funkcjonariusze Straży Granicznej są sukcesywnie uzbrajani w wojskowe karabinki beryl i odbywają szkolenia z zakresu używania broni wojskowej.

 Osobny artykuł: Umundurowanie funkcjonariuszy Straży Granicznej III RP.

Funkcjonariusze Straży Granicznej noszą umundurowanie typu wojskowego, według wzorów używanych w Siłach Zbrojnych RP. Zależnie od jednostki organizacyjnej funkcjonariusze noszą ubiory wz. Wojsk Lądowych, wz. Sił Powietrznych i wz. Marynarki Wojennej^[21].

Umundurowanie funkcjonariuszy Straży Granicznej składa się z czterech typów ubiorów^[21]:

• służbowego – noszony podczas wykonywania obowiązków służbowych, chyba że występuje konieczność występowania w innym typie ubioru
• wyjściowego – noszony podczas wykonywania obowiązków służbowych wymagających wystąpień w ubiorze wyjściowym, podczas oficjalnych spotkań i uroczystych wystąpień, jeżeli nie zachodzi konieczność występowania w ubiorze galowym oraz podczas meldowania się przełożonemu po przybyciu do nowej jednostki organizacyjnej Straży Granicznej lub przed odejściem na inne stanowisko służbowe.
• galowego – noszony podczas uroczystości związanych z uczczeniem świąt państwowych oraz święta Straży Granicznej, podczas uroczystości wręczania sztandarów, orderów i odznaczeń, mianowania na stopień oraz promocji funkcjonariuszy, podczas innych ważnych uroczystości o charakterze służbowym oraz w czasie niektórych uroczystości o charakterze prywatnym.
• polowego – noszony podczas wykonywania obowiązków służbowych wymagających wystąpień w ubiorze polowym oraz podczas szkoleń i ćwiczeń w ośrodkach szkolenia Straży Granicznej lub oddziałach Straży Granicznej, jeżeli charakter wykonywanych czynności nie wymaga noszenia innego rodzaju ubioru. Umundurowanie polowe wykonane jest z tkaniny pokrytej wzorem maskującym SG 14; ciemniejszą odmianą kamuflażu Suez, który sam jest kopią MultiCam.

Nakryciem głowy do ubiorów: służbowego, wyjściowego i galowego jest czapka garnizonowa w kolorze zielonym z jasnozielonym otokiem i lamówką (funkcjonariusze noszący ubiór wz. Wojsk Lądowych), w kolorze stalowym z czarnym otokiem (funkcjonariusze noszący ubiór wz. Sił Powietrznych) lub w kolorze białym z czarnym otokiem (funkcjonariusze noszący ubiór wz. Marynarki Wojennej)^[21].

Do umundurowania polowego funkcjonariusze noszą czapki typu kepi w kamuflażu SG 14 lub berety (funkcjonariusze noszący ubiór wz. Sił Powietrznych i wz. Marynarki Wojennej)^[21].

Według danych przedstawionych przez Komendę Główną Straży Granicznej (16.05.2017) w formacji służy (pracuje) obecnie łącznie 14 800 funkcjonariuszy (w tym prawie ¼ stanowią kobiety) oraz prawie 3500 pracowników cywilnych.

Ponadto Straż Graniczna ma do dyspozycji: 549 motocykli, 205 quadów, 38 Schengenbusów, 58 skuterów śnieżnych, 260 psów służbowych różnych specjalności oraz 8 koni służbowych.

Powyższymi siłami i środkami Straż Graniczna ochrania 3511 km granicy (lądowej) oraz obsługuje 70 przejść granicznych, w tym 18 przejść lotniczych, 19 drogowych, 14 kolejowych, 1 rzeczne (z Białorusią) oraz 18 morskich przejść granicznych^[22][23].

Na przełomie maja i czerwca 2013 Straż Graniczna w ramach ćwiczenia granicznego „Obława: Straż Graniczna” wzięła udział w programie Discovery Channel „Dorwać komandosa”^[24], w którym były komandos Navy SEAL, Joel Lambert, stanął przed zadaniem dotarcia do punktu docelowego swojej misji, nie dając się schwytać ścigającym go oddziałom^[25].

Zgodnie z planem ćwiczenia, przyjęto hipotetyczną sytuację polegającą na dokonaniu przekroczenia granicy wbrew przepisom na kierunku do RP, na odcinku granicy państwowej ochranianej przez funkcjonariuszy SG w Stuposianach. Osobą, która rzekomo nielegalnie przekroczyła granicę RP, był właśnie Joel Lambert, bohater programu „Dorwać komandosa”.

Odcinek zakończył się ujęciem komandosa, a tym samym sukcesem SG. W ćwiczeniu wzięli udział funkcjonariusze z placówek SG w Stuposianach, Ustrzykach Dolnych, Czarnej Górnej i Krościenku oraz Wydziału Zabezpieczenia Działań, Wydziału Koordynacji Działań i IV Wydziału Lotniczego ZG KGSG.

 Osobny artykuł: Stopnie służbowe w Straży Granicznej III RP.

SG, mimo że jest formacją typu policyjnego, nosi umundurowanie typu wojskowego oraz używa stopni służbowych określonych w ustawie.

Od kilku lat realizowany jest proces dostosowania systemu ochrony granicy do standardów wspólnotowych. Ramy prawne dla tego procesu, którego ostatecznym celem było uzyskanie przez Polskę członkostwa w grupie państw Schengen, określone zostały w aktach europejskich, takich jak Partnerstwo dla członkostwa i Stanowiska Negocjacyjne Komisji Europejskiej oraz akty krajowe – Narodowa Strategia Integracji, Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa, Stanowiska Negocjacyjne Rządu RP oraz Polska, Strategia Zintegrowanego Zarządzania Granicą.

Podstawowym wymogiem członkostwa w Unii Europejskiej było przyjęcie przez Polskę dorobku prawnego UE wraz z dorobkiem Schengen. W celu wypełnienia tych warunków w Komendzie Głównej Straży Granicznej opracowano Program zagospodarowania granicy państwowej na lata 2003–2005, zgodny ze Strategią Zintegrowanego Zarządzania Granicą.

Efektem działań dostosowawczych jest m.in. nowelizacja Ustawy o Straży Granicznej z 2001 roku, zwiększająca uprawnienia i zasięg działania SG.

• płk SG Marek Lisiecki (30.11.1990 – 01.06.1992)
• p.o. ppłk SG Krzysztof Janczak (01.06.1992 – 31.10.1992)
• płk SG Jan Wojcieszczuk (01.11.1992 – 03.01.1997)
• gen. bryg. SG Andrzej Anklewicz (03.01.1997 – 07.11.1997)
• gen. bryg. SG Marek Bieńkowski (12.11.1997 – 26.10.2001)
• gen. dyw. SG Józef Klimowicz (26.10.2001 – 05.10.2005)
• p.o. gen. bryg. SG Marian Kasiński (06.10.2005 – 03.11.2005)
• gen. bryg. SG Mirosław Kuśmierczak (03.11.2005 – 17.12.2007)
• p.o. gen. bryg. SG Jacek Bajger (17.12.2007 – 16.01.2008)
• gen. bryg. SG Leszek Elas (16.01.2008 – 10.04.2012)
• gen. dyw. SG Dominik Tracz (11.04.2012 – 30.12.2015)
• gen. bryg. SG Marek Łapiński (31.12.2015 – 22.01.2018)
• gen. dyw. SG Tomasz Praga (od 23.01.2018 – 19.01.2024)
• gen. dyw. SG Robert Bagan (od 19.01.2024)

• Medal za zasługi w zwalczaniu kryzysu migracyjnego lat 2015–2016 (Słowenia, 2018)^[26]

• straż graniczna (w innych krajach)
• Korpus Ochrony Pogranicza
• Policja
• Święto Straży Granicznej
• Wojska Ochrony Pogranicza
• Medal za Zasługi dla Straży Granicznej

• Zbigniew B. Kumoś: Granice Rzeczpospolitej Polskiej: (na przestrzeni dziejów). Warszawa: Wydawnictwo Comandor, 2005. ISBN 83-7473-002-1.
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• GrzegorzG. Goryński GrzegorzG., Nowe patrole Straży Granicznej, [w:] Biuletyn 3/2010, tytuł części Nowe patrole Straży Granicznej; tom Co na granicy, Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 2010, s. 47–66, ISSN 1492-2505  (pol.).
• Grzegorz Goryński: Trudne początki – nieznane dokumenty dotyczące narodzin Straży Granicznej i ruchu związkowego. W: Biuletyn 1–2/2012. T. Z historii ochrony granic. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 2012, s. 153–204. (pol.).

• Straż Graniczna – Strona główna
• Sudecki Oddział Straży Granicznej w Kłodzku. sudecki.strazgraniczna.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-12)].
• Straż Graniczna – Strona nieoficjalna. polska.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-28)].
• Podlaski Oddział Straży Granicznej w Białymstoku
• Nadodrzański Oddział Straży Granicznej w Krośnie Odrzańskim
• Nadbużański Oddział Straży Granicznej w Chełmie
• Morski Oddział Straży Granicznej w Gdańsku
• Muzeum Polskich Formacji Granicznych