Historia miasta sięga połowy XV wieku, kiedy wyodrębniają się pierwsze dobra siemiatyckie. Pierwotna osada dworska istniejąca w latach 1443–1542, wraz z cerkwią pw. Świętej Trójcy, św. św. Piotra i Pawła i św. Paraskewii usytuowana była na wzgórzu nad rzeką Muchawiec (obecnie na dawnym miejscu stoi wzniesiona w 1866 murowana cerkiew pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła). Na przeciwległym brzegu Muchawca ok. połowy XV w. zaczęła powstawać nowa osada o innym niż przycerkiewna charakterze narodowościowo-religijnym, dla której Michał Kmita Sudymontowicz ufundował w 1456 roku kościół. Już w początkach miasta można zatem obserwować dość typowe dla Podlasia zjawisko powstawania dwóch skupisk osadniczych, stanowiących jednakże jedno miasto, o odrębnym składzie religijnym, prawnym i etnicznym społeczeństwa[4]. W 1527 dobra siemiatyckie obejmują 7 wsi. Miasto prywatne posiadało prawo magdeburskie w 1542 roku. W styczniu 1542 Zygmunt August wydaje dokument zezwalający Siemiatyczom na korzystanie z prawa magdeburskiego (prawa miejskie). Korzysta z tego prawa Stanisław Tęczyński, który 2 kwietnia 1542 wprowadza władze miejskie i zleca pracę nad organizacją miasta i jego kolonizacją. Siemiatycze początkowo należały do ziemi mielnickiej[5], w 1546 zostały przyłączone do ziemi drohickiej[6], stanowiącej część województwa podlaskiego[7]. W 1580 w Siemiatyczach było 26 domów rynkowych, 186 domów ulicznych, 32 chałupy oraz 40 domów z zagrodami. Ogółem 282 domy zamieszkiwało 1900 osób. Siemiatycze zaliczały się wtedy do miast średniej wielkości w województwie podlaskim. Na 1582 datuje się początki osadnictwa żydowskiego na terenie Siemiatycz. Krzysztof Radziwiłł Piorun uzyskał dobra od Tęczyńskich i ufundował tu w 1588 roku zbór kalwiński. W 1599 roku Siemiatycze weszły w skład posagu Elżbiety Radziwiłłówny, która poślubiła Lwa Sapiehę, który polecił rozebranie zboru[8].
W latach 1655–1660 rozwój miasta zostaje zahamowany przez potop szwedzki. Blisko 30% społeczności traci życie. Zniszczenie przez Szwedów Mielnika i Drohiczyna sprawia, że wzrasta znaczenie Siemiatycz. Simiatycze posiadała w 1673 roku wojewodzina wileńska Anna Barbara Sapieżyna[9]. Pod koniec XVII wieku w mieście mieszkał Gedalia z Siemiatycz, uznawany za prekursora syjonizmu[10][11]. W latach 1710–1711 wielki pomór lub inaczej morowe powietrze (epidemia dżumy) dziesiątkuje ludność, a pozostali przy życiu chronią się w pobliskiej cerkwi na Grabarce, która od tej pory zyskuje sławę cudownego miejsca. W 1722 Zgromadzenie Księży Misjonarzy przejęło prowadzenie parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP. Misjonarze założyli i sprawowali opiekę nad szkołą i przytułkiem dla starców i kalek, prowadzili także działalność charytatywną. Przed kościołem zostaje wzniesiona brama z figurą św. Michała Archanioła.
W 1758 roku pożar zniszczył część pierzei rynkowej od strony kościoła. W 1758 Siemiatycze przechodzą w posiadanie księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej, wchodzą w skład klucza siemiatyckiego[12]. Następuje rozbudowa miasta. W tym samym roku wielki pożar niszczy większość zabudowań, w tym kościół. W 1772 na polecenie księżnej dokonano rozbiórki starego drewnianego ratusza, a w jego miejsce postawiono nowy murowany budynek. Ratusz miał cztery skrzydła i wewnętrzny prostokątny dziedziniec z niewielkim budynkiem wagi w środkowej części. W obrębie budynku uwzględniono miejsce na stragany (tzw. kramy). W 1775 liczba domostw w Siemiatyczach wynosiła 285; Siemiatycze były pod tym względem piątym miastem na całym Podlasiu po Międzyrzecu, Węgrowie, Tykocinie i Ciechanowcu.
Lata 1775–1918
W 1777 w Siemiatyczach rozpoczęto budowę pałacu księżnej Anny Jabłonowskiej. W pałacu urządzono Gabinet Historii Naturalnej, w którym prezentowano zebrane przez Jabłonowską zbiory zoologiczne i botaniczne, dzieła sztuki medalierskiej, znaleziska archeologiczne, księgozbiór, miedzioryty i inne[13]. Zbiory te oglądali m.in. król Stanisław August, wielki książę Paweł Romanow, dostojnicy oraz ludzie nauki: Stanisław Staszic, Kołłątaj. Jest to także prawdopodobny rok umieszczenia posągów Sfinksów na sarkofagowych cokołach bramy pałacowej, które po rekonstrukcji można oglądać obecnie. W 1789 roku król Stanisław August Poniatowski na wniosek właścicielki zgodził się na czwarty czterotygodniowy jarmark w mieście, który przypadał na święto św. Anny w dniu 26 lipca[14].
7 lipca 1807 na mocy traktatu tylżyckiego Siemiatycze wraz z okolicznymi terytoriami włączono do Cesarstwa Rosyjskiego. W 1825 Siemiatycze zamieszkiwało 1945 osób. W mieście stało 20 budynków murowanych, 330 drewnianych, 2 manufaktury, 10 sklepów, 40 szynków, łaźnia i 2 parki miejskie. W 1861 gmina siemiatycka obejmowała 25 wiosek i przysiółków.
6-7 lutego 1863 to data bitwy pod Siemiatyczami, stoczonej pomiędzy oddziałami powstańczymi dowodzonymi przez Lewandowskiego, Cichorskiego i Rogińskiego a wojskiem rosyjskim pod przywództwem gen. Maniukina. Bitwa rozegrała się na miejscowym cmentarzu i w jego okolicach (obecnie między ulicami Ciechanowiecką i Powstania styczniowego). W wyniku dużej przewagi ogniowej Rosjan i nieudolnego dowodzenia oddziałami powstańczymi bitwa zakończyła się klęską powstańców. Po odniesionym zwycięstwie Rosjanie w odwecie ograbili i spalili miasto. Całkowitemu zniszczeniu uległ pałac Anny Jabłonowskiej, którego potem już nie odbudowywano.
29 kwietnia 1865 – poświęcono kamień węgielny pod budowę murowanej cerkwi prawosławnej na wzgórzu obok nadwyrężonego budynku drewnianego. Budowę ukończono w 1866. 2 listopada nowa cerkiew została wyświęcona pod wezwaniem Świętych Piotra i Paraskiewy. W 1897 społeczeństwo Siemiatycz stanowili: 75% żydzi, 15% katolicy, blisko 10% prawosławnych oraz nieliczni ewangelicy. W 1900 nieopodal synagogi powstaje neobarokowy Przyszkółek (Dom Talmudyczny). Po wojnie w budynku tym mieściło się m.in. państwowe przedszkole, później przez dłuższy czas był siedzibą Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Anny Jabłonowskiej, aktualnie znajduje się tam Zasadnicza Szkoła Zawodowa. W budynku po koszarach zorganizowano jednoklasową szkołę cerkiewno-parafialną, przekształconą później w dwuklasową.
II Rzeczpospolita
Siemiatycze w okresie I wojny światowej
W 1921 Siemiatycze liczyły 5694 mieszkańców (6816 os. w 1931). Orientacyjny skład społeczeństwa był następujący: 65% żydzi, 25,7% katolicy, 9% prawosławni. Za Polaków uważało się 33%, do narodowości żydowskiej przynależność deklarowało ok. 61% i białoruskiej ok. 5%. Orientacyjnie w mieście mieszkało ok. 26% Polaków, 65% Żydów, 8% Białorusinów. Gminę siemiatycką zamieszkiwało 10 676 osób, 54% prawosławnych, 45% katolików, Polacy stanowili połowę ludności, druga połowa to Białorusini. 3 Maja 1921 roku odsłonięto nieistniejący już pomnik Tadeusza Kościuszki, który następnie podczas II Wojny Światowej został zburzony przez Niemców.
II wojna światowa
11 września 1939 oddziały niemieckie wkraczają do Siemiatycz i zajmują miasto. W dniach 17-20 września 1939 miasto i jego okolice są opuszczane przez Niemców ustępujących przed wkraczającymi oddziałami radzieckimi. Podczas okupacji i wycofywania się Niemcy dokonują aktów przemocy i terroryzują okoliczną ludność. 7 listopada 1940 władze radzieckie postawiły w Siemiatyczach pomnik Lenina, by uczcić przyłączenie miasta do terytorium Białoruskiej Republiki Radzieckiej. Pomnik zniszczyli Niemcy 5 lipca 1941[15]. Od 29 sierpnia do końca lipca 1941 roku doszło w mieście do zamieszek antyżydowskich[16][17]. W trakcie potyczek z oddziałami radzieckimi i okupacji, w 1941, dochodzi do licznych morderstw ludności cywilnej, przeprowadzono pacyfikacje i palenia okolicznych wsi. Niemcy często przeprowadzają działania odwetowe na ludności polskiej za straty jakie ponoszą w wyniku prowadzonych walk, nie oszczędzając osób w podeszłym wieku i dzieci. Następuje ostateczne zniszczenie siemiatyckiego ratusza, jednego z bardziej okazałych budynków tego typu w rejonie. Ratusz nie został odbudowany, a jego ruiny po zasypaniu ziemią zmieniły się w skwer pośrodku rynku.
W sierpniu okupanci tworzą w Siemiatyczach getto (w kwadracie ulic: Górnej, Wysokiej, Koszarowej i Słowiczyńskiej) głównie dla ludności żydowskiej z Siemiatycz i okolic. W getcie zgromadzono 4,2 tys. osób, byli to mieszkańcy Siemiatycz i okolicznych wsi. W dniach 2–9 września 1942 nastąpiła pierwsza deportacja z getta. W dniach 8–10 listopada 1942 wywieziono Żydów z getta, a jego mieszkańcy trafili głównie do obozu zagłady Treblinka II (ok. 90 km od Siemiatycz), gdzie zostali zamordowani wraz z 750 tys. innych więźniów. Żydzi, którzy uciekli z getta, utworzyli oddział zbrojny, pod dowództwem Herszla Szebesa, który działał w lasach pod Siemiatyczami[18].
Siemiatycze zostały zdobyte 22 lipca 1944 roku przez oddziały radzieckie 65 Armii[19]. W dniu 6 kwietnia 1945 roku, dokonano napadu zbrojnego na dom Judy Blumberga (tzw. mechaniczną piekarnię) przy ul. Berka Joselewicza, w którym mieszkało 28 Żydów[18]. Atak przerwało dopiero powrócenie do miasta zaalarmowanych oddziałów wojskowych[18].
W okresie wojny miasto utraciło 60% zabudowy mieszkalnej i ok. 50% budynków użyteczności publicznej, zniszczeniu (także celowemu) uległy zakłady przemysłowe i elektrownia. Tuż po wyzwoleniu szacowano ludność miasta na 3000 osób (40% stanu z 1939 – 7850 os.). Po powrocie części mieszkańców, w 1946 ludność Siemiatycz liczyła 4106 osób, 52% stanu z 1939. Niemal całkowitej zagładzie uległa ludność żydowska, stanowiąca przed wojną 60% mieszkańców Siemiatycz[20].
W 1952 z południowej części powiatu bielskiego wyodrębniono nowy powiat ze stolicą w Siemiatyczach. Siemiatycze pozostają miastem powiatowym do roku 1975. 1 maja 1973 w siemiatyckiej cerkwi wybucha pożar. Budynek nie zostaje doszczętnie zniszczony, ogień powoduje jednak znaczne straty, ucierpiały wyposażenie cerkwi i ikony. 12 lipca wyremontowaną cerkiew wyświęcił metropolita warszawski Bazyli. W 1975 oddano do użytku pierwszy siemiatycki zalew. Aktualnie są 3 zbiorniki.
Po roku 1989
W 1990 ukazuje się pierwszy numer „Głosu Siemiatycz”, czasopisma regionalnego, pierwotnie czarno-białego, od kwietnia 2000 wydawanego co tydzień w kolorowej szacie graficznej. 14 października 1998 miasto odwiedził prawosławny patriarcha Konstantynopola Bartłomiej I, który w asyście metropolity Sawy dokonał uroczystego aktu wmurowania kamienia węgielnego w przygotowany już fundament nowej cerkwi pw. Zmartwychwstania Pańskiego. 18 sierpnia 2010 Patriarcha Ekumeniczny ponownie gościł w Siemiatyczach i dokonał pełnego poświęcenia nowo wybudowanej cerkwi. Nie był to jedyny wysoki prawosławny dostojnik, jaki odwiedził Siemiatycze. 18 sierpnia 2001 do miasta przybył Patriarcha Aleksandrii i całej Afryki Piotr VII. W wyniku reformy administracyjnej w 1999 powiat siemiatycki zostaje reaktywowany, obejmując gminy: Drohiczyn, Dziadkowice, Grodzisk, Mielnik, Milejczyce, Nurzec-Stacja, Perlejewo, Siemiatycze. Powiat jest częścią województwa podlaskiego, ze stolicą w Białymstoku.
Zabytki
Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i PawłaKlasztor MisjonarzyDom talmudyczny, obecnie Zasadnicza Szkoła ZawodowaPosąg sfinksa przy dawnej bramie wjazdowej do pałacu księżnej Anny JabłonowskiejSynagoga, ob. dom kultury
Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP fundowany w 1456 pw. św. Michała, budowany w obecnym późnobarokowym kształcie od 1719–1727 według projektu Karola Antoniego Baya. Fasadę przekomponowano w 1729 i 1732. Zachowane są w nim także starsze elementy renesansowe.
Klasztor misjonarzy – zbudowany w obecnym późnobarokowym kształcie w latach 1719–1727 według projektu Karola Antoniego Baya. Po 1914 rozebrano spalony pawilon pn-wsch.
Ogrodzenie i dzwonnica późnobarokowa z lat 1725-27.
Figura św. Jana Nepomucena z XVIII wieku.
Szpital z 1726 wzniesiony przez Wincentego Rachettiego. Oszpecony przebudową w 1850.
Dawna bożnica z 1797 zbudowana według projektu z 1777 autorstwa Szymona Bogumiła Zuga. W stylu klasycystycznym. Odbudowana w 1964 z zatarciem cech stylowych.
Przyszkółek z 1900 przy ul. Pałacowej 10 w stylu neobarokowym i modernistycznym.
Kaplica cmentarna ewangelicko-augsburska z 1 poł. XIX wieku, pierwotnie kaplica grobowa rodziny Fanshawe.
Kaplica cmentarna św. Anny z 1826-27.
Oranżeria z 1860 r.
Domy klasycystyczne przy ul. Pałacowej (nr 14, 19, 25, 28).
Posągi sfinksów przy dawnej bramie wjazdowej do pałacu księżnej Anny Jabłonowskiej.
Od 27 czerwca 1991 na terenie miasta działa Towarzystwo Sportowe. Stowarzyszenie założone przez nauczycieliwychowania fizycznego organizuje imprezy rekreacyjno-sportowe. Na początku lat 90. stowarzyszenie przejęło majątek i zadania Rejonowego Ośrodka Sportu i Rekreacji. W tym czasie zorganizowano siłownie, triathlon, Biegi Niepodległości, zajęcia aerobiku i kick-boxingu, sekcje piłki ręcznej. W 1993 miasto rozwiązało umowę z Towarzystwem Sportowym, od tego czasu dotacje od burmistrza miasta systematycznie malały co skutkowało pogorszeniem się oferty rekreacyjno-sportowej. Organizacja skupiła się na promowaniu piłki ręcznej, w której osiąga liczne sukcesy.
27 stycznia 1999 decyzją Rady Miasta Siemiatycze utworzono Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji (MOSiR). Ośrodek odpowiedzialny jest za organizację wydarzeń sportowych i utrzymanie obiektów na terenie miasta. W 2020 pod jego patronatem znajdują się 2 zalewy wodne, ponad 60 hektarów terenów zielonych[22] i obiekty sportowe takie jak pływalnia „Wodne Tarasy”, skatepark, stadion piłkarski, hala widowiskowo-sportowa, trasy biegowe, oraz kompleks boisk ORLIK[23]. Corocznie organizowanych jest wiele wydarzeń sportowych.
Gospodarka
Ośrodek przemysłowo-usługowy; przemysł spożywczy, materiałów budowlanych i meblowy. Rzemiosło ludowo-artystyczne. Do największych zakładów produkcyjnych należą: producent maszyn rolniczych, komunalnych i recyklingowych Pronar, mleczarnia Polser należąca do koncernu Lactalis, oraz fabryki soków i mrożonek Oerlemans i OK stworzone na bazie dawnego ZPOW „Hortex”.
Przeciętna stopa bezrobocia w latach 1997-2006
Na podstawie obwieszczeń Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Stan na dzień 30 czerwca danego roku.
Nieistniejący już dworzec autobusowy przy ulicy Grodzieńskiej
Komunikację autobusową od stycznia 2017 zapewnia firma PKS NOVA Sp. z o.o., która powstała poprzez przejęcie dotychczasowych PKS w Suwałkach, Łomży i Siemiatyczach. Posiada dalekobieżne linie do Białegostoku i Warszawy oraz niewielką siatkę połączeń lokalnych. Od momentu likwidacji PKS Siemiatycze i powstania PKS Nova komunikacja publiczna w mieście przeżywa zapaść. Spółka zlikwidowała m.in. linię Białystok-Rzeszów, przez co mieszkańcy stracili jedyne połączenie z Rzeszowem i jedno z nielicznych publicznych połączeń z Lublinem. Przez Siemiatycze przestał jeździć również autobus Suwałki-Kraków. Od listopada 2017 przestał kursować funkcjonujący od 1989 autobus dalekobieżny na trasie Siemiatycze-Gdańsk[24]. Po włączeniu siemiatyckiego PKS w struktury PKS Nova przestały być realizowane także międzynarodowe kursy do Brukseli, gdzie mieszka wiele osób pochodzących z Siemiatycz[25]. 7 czerwca 2017 spółka sprzedała również dotychczasowy dworzec autobusowy, pozostawiając jedynie dwa stanowiska odjazdu autobusów[26].
Od 2017 w mieście znajdują się dwa tzw. zielone przystanki – dwie wiaty zbudowane z drewnianych paneli oraz zbiorników na ziemię, porośnięte krzewami, zielonym bluszczem i kwiatami. Nocą przystanki podświetlone są lampami LED[27].
Obsługą komunikacji miejskiej w Siemiatyczach zajmuje się spółka PKS Nova[28]. W Siemiatyczach funkcjonują 3 linie autobusowe:
1: ulicami Armii Krajowej – Kościuszki – Grodzieńską – pl. Jana Pawła II – Ciechanowiecką (powrót do pl. Jana Pawła II ulicami: Głowackiego – 3 Maja)
2: ulicami Armii Krajowej – Kościuszki – Żwirki i Wigury – 11 Listopada – Legionów Piłsudskiego – Ogrodową – Drohiczyńską – pl. Jana Pawła II – Grodzieńską – Wysoką – Andersa – Górną – Kasztanową – Słowiczyńską
3: ulicami 11 Listopada – Legionów Piłsudskiego – Ogrodową – Drohiczyńską – pl. Jana Pawła II – Grodzieńską – Wysoką – Andersa – Górną – Kasztanową – Słowiczyńską
Demografia
Herb miasta w centrum Siemiatycz
Według spisu ludności z 30 września 1921 roku w Siemiatyczach mieszkały 5694 osoby w 766 domach, 1889 podało narodowość polską, 281 – białoruską, 3489 – żydowską, 26 – rosyjską, 9 – litewską[29]. 1459 osób było wyznania rzymskokatolickiego, 509 osób było wyznania prawosławnego, 6 ewangelickiego, 8 zadeklarowało przynależność do wyznania greckokatolickiego, 3718 – do wyznania mojżeszowego[29].
↑„Rocznik Białostocki”, tom IX, red. nacz. Tadeusz Dzierżykray-Rogalski. Muzeum w Białymstoku, Białystok 1970, s. 121.
↑Studia i materiały do dziejów Siemiatycz, HenrykH.Majecki (red.), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 11, ISBN 83-01-07983-5, OCLC834092751.
↑Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, w: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 97.
↑Jan Mironczuk, Wyznania protestanckie na obszarze dystryktu podlaskiego, w: Odrodzenie i Reformacja w Polsce vol. 62 (2018), s. 147.
↑Anna Laszuk, Zaścianki i królewszczyzny : struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1998, s. 121.
↑Janina Berger-Mayerowa, Księżna Pani na Kocku i Siemiatyczach : (działalność gospodarcza i społeczna Anny z Sapiehów Jabłonowskiej), w: Archiwum Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Wydział 2, Historyczno-Filozoficzny. Tom 18, Zeszyt 1, Lwów 1937, s. 330.
↑Dziennik podróży Stanisława Staszica 1789-1805, wyd. Cz. Leśniewski, Kraków 1931, s. 353
↑"Relacja Joszuy Kejlesa o wystąpieniach antyżydowskich w lipcu 1941 r. w Siemiatyczach", Wojewódzka Komisja Historyczna, Białystok, 5 III 1946 r., l. p . 34/6
↑Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 256
↑Maria Kałamajska –M.K.–Saee.Maria Kałamajska –M.K.– (red.), Województwo białostockie. Z. 1, Siemiatycze, Drohiczyn i okolice, Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1996 (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce : Seria Nowa ; T.12), s. 71, ISBN 83-85938-91-5.
Studia i Materiały do dziejów Siemiatycz, HenrykH.Majecki (red.), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-07983-5, OCLC834092751. Brak numerów stron w książce
.jpg)
.jpg)
