PROFILPELAJAR.COM

*Sforziada*
*La Sforziada* (wł.)
*Commentarii rerum gestarum Francisci Sfortiae* (łac.)
	; Karta egzemplarza z Biblioteki Narodowej w Warszawie
Autor	Giovanni Simonetta
Data powstania	lata 70. XV w.
	Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Mediolan
Język	łacina, włoski
Data wydania	1483, 1486, 1490
Wydawca	Antonio Zarotto
	Multimedia w Wikimedia Commons

Portret *La Bella Principessa* przypisywany Leonardowi da Vinci, mogący pochodzić z egzemplarza *Sforziady*

Sforziada (wł. La Sforziada, łac. Commentarii rerum gestarum Francisci Sfortiae) – dzieło Giovanniego Simonetty (Ioannes Simonetta) z lat 70. XV wieku poświęcone Franciszkowi Sforzy, władcy Mediolanu i założycielowi dynastii Sforzów^[1].

Wydania

Dzieło trzykrotnie wydał w Mediolanie w swojej oficynie Antonio Zarotto (Antonius Zarotus)^[1]:

w 1483 po łacinie
w 1486 po łacinie
w 1490 po włosku (in lingua fiorentina)

Mecenasem i promotorem wszystkich wydań był Ludwik Sforza, syn Franciszka^[1]. Cześć edycji została wydrukowana na pergaminie oraz ozdobiona iluminacjami Giovanniego Pietro Birago, będącymi jednymi z najwybitniejszych zabytków sztuki lombardzkiej XV wieku^[1].

Z edycji z 1490, tłoczonej na pergaminie oraz iluminowanej, zachowały się cztery egzemplarze^[1]. Na podstawie różnic w symbolice dekoracji kart ustalono, że adresatami poszczególnych egzemplarzy byli^[1]:

Ludwik Sforza (egzemplarz w British Library)
Gian Galeazzo Sforza (egzemplarz w Bibliothèque Nationale w Paryżu)
Galeazzo Sanseverino (egzemplarz w Bibliotece Narodowej w Warszawie)
książęca biblioteka w Pawii (fragment egzemplarza w Galerii Uffizi we Florencji)

Egzemplarz w Bibliotece Narodowej

Opis

Egzemplarz przechowywany w Bibliotece Narodowej w Warszawie pochodzi z depozytu Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie^[1]. Wymiary książki to 34x23,8 cm^[1].

Szczególnie cenna jest siódma karta dzieła, na której znajdują się: tytuł, portret Franciszka Sforzy, bordiury na marginesach (lewy, górny, prawy) oraz alegoryczna miniatura figuralna z postaciami putt, symbolizującymi osobistości z dworu w Mediolanie (dolny margines)^[1]. Centralnie umieszczone ciemnoskóre putto symbolizuje Ludwika Sforzę, który nosił nadane przez ojca przezwisko Il Moro – Maur, zaś ciemnoskóra dziewczynka obejmująca jednego z dworzan to nieślubna córka księcia, Bianka, oraz jej mąż Galeazzo Sanseverino^[2].

Egzemplarz warszawski jest jedynym sygnowanym przez miniaturzystę – na karcie siódmej w podstawie prawej bordiury znajduje się podpis: „P[re]SB[yte]R IO[annes] PETR[u]S BIRAGUS FE[cit]”^[1]. Podpis ten umożliwił także przypisanie Giovanniemu Pietro Birago kilkunastu innych dzieł przechowywanych w różnych muzeach, a uznawanych wcześniej za anonimowe^[1].

Historia

Nie jest pewne, kiedy i w jakich okolicznościach Sforziada znalazła się w Polsce. Hipoteza, którą stawiali Bogdan Horodyski i Alodia Kawecka-Gryczowa, że egzemplarz trafił do Polski w 1518 wraz z królową Boną z okazji jej ślubu z Zygmuntem Starym, nie znalazła potwierdzenia^[1]^[3]. Mógł jednak zostać przekazany Bonie i Zygmuntowi w późniejszym czasie, a potem odziedziczony przez ich syna, Zygmunta Augusta^[4]. Następnie po śmierci władcy trafił do zbiorów Jana Zamoyskiego, być może podarowany przez Annę Jagiellonkę lub zabrany osobiście przez Zamoyskiego z księgozbioru królewskiego w Tykocinie^[5].

Pierwsza udokumentowana wzmianka dotycząca egzemplarza pochodzi ze spisu inwentarza biblioteki Akademii Zamojskiej z 1675^[6]. Po raz kolejny dzieło wymienione jest w spisie książek akademii z 1776^[7]. W początkach XIX w. egzemplarz księgi został przeniesiony do nowo powstałej Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie w Pałacu Błękitnym^[8]. Z tego okresu pochodzi wklejony do dzieła ekslibris o treści: „Z BIBLIOTEKI ORDYNACJI ZAMOYSKIEJ W WARSZAWIE ROKU 1815”^[8]. Nie oznacza to jednak, że dokładnie w 1815 egzemplarz był już w Warszawie, gdyż wiele książek znajdujących się w bibliotece otrzymało ten ekslibris później^[8]. Sforziada jest za to wymieniona w dokładnym spisie książek z 1836^[8]. W czasie powstania warszawskiego Niemcy spalili Bibliotekę Ordynacji Zamoyskich, Sforziada znalazła się jednak wśród nielicznych ocalałych książek. W 1946 Jan Tomasz Zamoyski przekazał kolekcję zachowanych dzieł, w tym Sforziadę, do Biblioteki Narodowej w Warszawie^[9]. Od 2024 egzemplarz prezentowany jest na wystawie stałej w Pałacu Rzeczypospolitej^[10].

La Bella Principessa

Osobny artykuł: La Bella Principessa.

W 2010 Martin Kemp i Pascal Cotte opublikowali pracę, w której postawili tezę, że wykonany na pergaminie portret La Bella Principessa, dotąd uznawany za anonimową grafikę niemiecką z XIX w., jest w istocie autorstwa Leonarda da Vinci^[11]. Osobą przedstawioną na portrecie może być zaś Bianka Sforza^[11]. W toku dalszych badań postanowili sprawdzić hipotezę, że portret może pochodzić z egzemplarza Sforziady przechowywanego w Bibliotece Narodowej w Warszawie^[11]. W styczniu 2011 przeprowadzili badania egzemplarza w Warszawie^[12]. Na podstawie badań stwierdzili, że portret mógł pierwotnie być częścią warszawskiego egzemplarza Sforziady i znajdować się za tekstem wstępnym, a przed kartą z iluminacjami Giovanniego Pietro Birago^[13]. Wskazuje na to m.in. podobieństwo welinu, na którym wykonana jest i książka, i portret, a także odpowiadające sobie ślady zszyć^[13]. Nie jest pewne, kiedy portret został oddzielony od książki – jednym z możliwych okresów jest przełom XVIII i XIX wieku^[14].