Rynek

Państwo	Polska
Miejscowość	Żywiec
Położenie na mapie Żywca Rynek
Położenie na mapie Polski Rynek
Położenie na mapie województwa śląskiego Rynek
Położenie na mapie powiatu żywieckiego Rynek
49°41′20,5″N 19°12′10,8″E/49,689040 19,202990
Multimedia w Wikimedia Commons

Rynek w Żywcu – średniowieczny plac znajdujący się w Żywcu, wytyczony prawdopodobnie w pierwszej połowie XV w.

Początków istnienia Rynku w Żywcu należy doszukiwać się najprawdopodobniej w pierwszej połowie XV wieku, kiedy to część ludności nękanego ustawicznymi wylewami rzeki Soły Starego Żywca zaczęła przenosić się na tereny u stóp góry Grojec, około dwa kilometry w kierunku południowym od dawnego miejsca zamieszkania^[1]. Nowe miasto lokowano na surowym korzeniu i wytyczono charakterystyczny dla miast lokacyjnych regularny, czworoboczny rynek. W południowej pierzei placu założono cmentarz, zbudowano drewnianą dzwonnicę oraz kościół^[2] , który był pierwszą kamienną budowlą w okolicach żywieckiego placu. W połowie XV wieku wokół istniała już stosunkowa zwarta, regularna zabudowa, od zewnątrz odgrodzona płotami^[3].

Początkowo liche, drewniane budynki z czasem nabierały coraz solidniejszego charakteru. Właściciele Żywca nadawali niekiedy monopole, z których dochód mieszkańcy domostw mieli przeznaczać na remont i rozbudowę – tak na przykład w 1537 r. Komorowscy, wystawiając przywilej na wyszynk, zastrzegli, że

Pierwsze potwierdzone źródłowo domy kamienne przy Rynku to kamienice Kantorowska oraz Rymarzowska, które powstały zapewne w II poł. XVI/ I poł. XVII wieku^[5]. Na przełomie XV i XVI wieku Żywiec był centrum wymiany znajdującym się na przecięciu szlaków handlowych w kierunku Orawy, Moraw, Bielska i Krakowa^[6]. Handel skupiał się na Rynku, a w celu jego ułatwienia miasto otrzymywało liczne przywileje oraz pozwolenia na jarmarki. Pierwsze dwa jarmarki ustanowiono w Żywcu w 1518 roku^[6] z woli Zygmunta Starego. Dalsze przywileje jarmarczne nadawali Żywcowi Stefan Batory oraz Jan Kazimierz – łącznie na Rynku żywieckim odbywało się około 12 jarmarków rocznie^[7]. Od początku XVIII wieku na Rynku zaczęto przeprowadzać egzekucje skazanych przestępców, co wcześniej miało miejsce poza obrębem miasta^[8].

Okres prosperity i rozbudowy otoczenia Rynku trwał mniej więcej do początku XVIII wieku. W 1708 r. właściciel Żywca, Franciszek Wielopolski, anulował przywilej wyszynku, co wraz z uciskiem fiskalnym doprowadziło do osłabienia zamożności mieszkańców – w 1716 roku około 50 domostw w Żywcu było pustostanami^[9]. W 1711 r. od uderzenia pioruna spłonął kościół parafialny nieopodal Rynku^[10]. W 1721 r. wybuchł kolejny pożar, który strawił znaczną część budowli znajdujących się przy placu, wraz z drewnianą dzwonnicą^[11]. Odbudowano ją tym razem z kamienia i w takiej formie zachowała się ona do dziś. Dalsze pożary wybuchały na Rynku m.in. w 1830 i 1857 roku^[12]. W 1782 r. w domu Mikuszewskich na Rynku zatrzymał się przejeżdżający przez Żywiec cesarz Józef II^[13]. Rynek w Żywcu w początku XIX wieku opisuje podróżujący przez miasto Ludwik de Leveaux:

Sytuację mieszkańców utrudniały dodatkowo przemarsze wojsk przez miasto oraz katastrofy naturalne. W 1813 r. Żywiec nawiedziła powódź tak gwałtowna, że po Rynku przemieszczano się łodziami^[15]. Mimo tego pod panowaniem austriackim Rynek w Żywcu stopniowo odbudował się i rozwinął, o czym świadczy opis pozostawiony przez turystę odwiedzającego miasto około 1840r.:

Druga połowa XIX w. to okres stopniowego upowszechnienia nowoczesnej, kamiennej zabudowy Rynku – proces ten nabrał tempa zwłaszcza po pożarze z 1857 r., w którym spłonęła znaczna część starych, drewnianych domów^[10]. W tymże wieku także na Rynku zakładają swoje siedziby najważniejsze instytucje państwowe, takie jak Rada Miejska, która w 1868 r. wprowadziła się do nowo wybudowanego Magistratu, Starostwo Powiatowe czy urząd podatkowy^[17].

Po wybuchu Wielkiej Wojny w 1914 r. z Rynku wyrusza ok. 700-osobowy oddział ochotników do walki na froncie wschodnim^[10]. W okresie wojny na terenie Rynku ma miejsce wiele ważnych politycznie wydarzeń z dziejów Żywca, takich jak ogłoszenie Dekretu dwóch cesarzy w 1916 r. czy wielki protest Polaków przeciw zaborcy z lutego 1918 r.^[10] W 1938 r. Rynek oficjalnie przemianowano na Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego. 4 września 1939 r. Żywiec zajęły wojska niemieckie. Za okupacji hitlerowskiej w dokumentach i kartografii używano niemieckiego wariantu nazwy Ringplatz. W budynku Magistratu ulokowano sąd okupacyjny, a większość mieszkańców Rynku wysiedlono, zajęte budynki oddając niemieckim urzędnikom^[18]. Niemcy zniszczyli także stojący na Rynku od XIX wieku posąg św. Floriana^[19]. Od stycznia do kwietnia 1945 Żywiec znajdował się na linii frontu wojennego, a naloty radzieckie uszkodziły w tym czasie kilka budynków przy Rynku^[20]. W czasach PRL-u Rynek funkcjonował pod nazwą Plac Zjednoczenia, z której w czasach III RP zrezygnowano i powrócono do tradycyjnej nazwy Rynek^[21]. W 1967 r. dokonano gruntownej renowacji płyty Rynku, którą przy okazji obniżono o ok. 40 cm^[22]. 22 maja 1995 r. na Rynku w Żywcu odbyło się spotkanie mieszkańców z Janem Pawłem II^[23].

Zabytki przy żywieckim Rynku

O ile sam Rynek nie jest wpisany do Rejestru zabytków jako osobny obiekt zabytkowy, to stanowi on część zabytkowego układu urbanistycznego Żywca i z tego względu podlega ochronie. Dodatkowo na Rynku znajdują się 23 budynki wpisane do rejestru zabytków^[24]:

Dodatkowo w sąsiedztwie Rynku znajdują się m.in. zabytkowe konkatedra oraz dzwonnica.

• Zofia Rączka: Żywiec. Rys historyczny od powstania miasta do 1918 r. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 1996.
• Mirosław Miodoński: Rynek w Żywcu przez wieki. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 2006. ISBN 83-920626-9-8.
• Hieronim Woźniak: Żywiecczyzna od czasów najdawniejszych do czasu pojawienia się rodziny Komorowskich. Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej. [dostęp 2019-02-24]. (pol.).

• Archiwalne widoki rynku w bibliotece Polona