|
Rynek w Mysłowicach
Rynek w Mysłowicach – rynek w Mysłowicach, będący głównym ośrodkiem założenia urbanistycznego Starego Miasta. Jest to czworoboczny plac, z którego rozchodzą się trzy ulice: Kacza, Grunwaldzka i Bytomska, a także plac Mieroszewskich. Jego początki sięgają czasów lokacyjnych miasta Mysłowice z przełomu XIII i XIV wieku, a pierwsza wzmianka o jego istnieniu pochodzi z 1301 roku. Rynek zabudowany jest z trzech stron zwartą zabudową – głównie kamienicami mieszczańskimi z przełomu XIX i XX wieku, przeważnie dwu- i trójkondygnacyjnymi. Charakterystyka Rynek znajduje się na terenie mysłowickiej dzielnicy Stare Miasto, w jego północnej części[1]. Jest to plac o kształcie prostokąta, do którego dochodzą cztery ulice i place – od strony zachodniej plac Mieroszewskich i ulica Bytomska, a od strony wschodniej ulica Kacza i ulica Grunwaldzka[2]. Jest on jedną z trzech, obok placu Wolności i placu przed mysłowickim dworcem kolejowym na ulicy Powstańców, głównych przestrzeni publicznych mysłowickiego Starego Miasta[3]. Rynek klasyfikowany jest jako droga gminna nr 240006S o klasie drogi lokalnej (L)[4]. W systemie TERYT widnieje on pod numerem 19252[5], a kod pocztowy dla adresów przy nim to 41-400[6]. Rynek posiada nawierzchnię brukowaną, pośrodku której symbolicznie odtworzono obrys dawnego ratusza[7] w formie prostokąta, a także fontanny w formie koła[8]. Na placu tym znajduje się fontanna z pomnikiem św. Jana Chrzciciela oraz zrekonstruowana studnia[9], a ponadto jego przestrzeń uzupełniona jest elementami małej architektury i systemem monitoringu[7]. Zabudowa przy mysłowickim Rynku pochodzi przeważnie z przełomu XIX i XX wieku. Tworzą ją zabytkowe kamienice reprezentujące różne style architektoniczne – przeważnie eklektyzm[10], a największą wartością odznaczają się kamienice w południowej pierzei[11]. Zwarta zabudowa Rynku znajduje się we wschodniej, południowej i zachodniej pierzei. Północna jest natomiast częściowo zabudowana, a jej domknięciem jest atrapa po wyburzonych kamienicach w formie metalowej konstrukcji[12][7]. Jest częścią układu urbanistycznego miasta Mysłowice wpisanego do rejestru zabytków nieruchomych pod nr. A/1183/72[13]. Przez Rynek biegnie czerwony szlak turystyczny – Szlak im. Mariana Kantora-Mirskiego[14]. HistoriaPoczątkiPierwotne, średniowieczne założenie miejskie Mysłowic lokowane na prawie magdeburskim[15] wykształciło się na przełomie XIII i XIV wieku[16][17]. Zostało ono usytuowane około 200 m na południowy wschód od przedlokacyjnej osady. W środku obszaru wytyczono czworoboczny plac, od którego w prostych liniach rozbiegały się ulice[18]. Jedna z pierwszych wzmianek informująca o istnieniu Rynku w Mysłowicach pochodzi z 1301 roku[19]. Mysłowicki Rynek przez stulecia pełnił funkcję placu targowego. Tam też znajdował się ratusz, w którym zasiadały władze miasta[10]. Nieznana jest natomiast data powstania pierwszego mysłowickiego ratusza. Wiadomo natomiast, że został on splądrowany w 1587 roku przez wojska Jana Zamoyskiego podczas walk z Habsburgami o tron polski[20]. Pod koniec XVI wieku Rynek był głównym ośrodkiem miasta i wybiegały z niego cztery ulice. Narożnik południowo-zachodni połączony był z drogą przedlokacyjną krętą uliczką – późniejsza ulica Bytomska. Wybiegająca z narożnika południowo-wschodniego późniejsza ulica Grunwaldzka stanowiła przedłużenie traktu w kierunku Bierunia i dalej do Oświęcimia[21]. Zabudowa miasta była luźna, a jedynie w trzech pierzejach Rynku miała ona charakter zwarty. Były to obiekty drewniane, usytuowane szczytowo w zabudowie przyrynkowej i wzbogacone podcieniami[21]. W tym czasie Mysłowice miały charakter osady rolniczej[22]. Na mysłowickim Rynku dochodziło do ciągłych pożarów. W 1617 roku wybuchł pożar, który strawił m.in. południową pierzeję placu. W pożarze z 1669 roku spłonął ratusz i 7 budynków północnej pierzei. Podobnie stało się to w 1758 roku[23], kiedy to zniszczeniu uległo 20 domów i ratusz[24]. Zapis z 1737 roku wspomina o istnieniu w zachodniej części Rynku figury św. Jana Nepomucena[25]. Lata 1742–1922Na skutek wojen śląskich w 1742 roku Mysłowice weszły skład Królestwa Prus, co przyczyniło się zasadniczo do zmiany procesów kształtujących przestrzeń Mysłowic, w tym Rynku[26][27]. Do drugiej połowy XVIII wieku układ urbanistyczny Mysłowic nie uległ natomiast większym zmianom, a życie miejskie koncentrowało się wówczas wokół Rynku, którego układ wyznaczały ulice Bytomska i Grunwaldzka[28]. Jednocześnie służył on jako plac, na którym każdego tygodnia odbywał się targ, a cztery razy w roku jarmark[29]. W 1787 roku na Rynku ponownie wybudowano ratusz[30]. Został on przedstawiony na rycinie z przełomu XVIII i XIX wieku jako obiekt drewniany, parterowy o konstrukcji wieńcowej, kryty dachem mansardowym z podcieniem od strony południowej. Stał on pośrodku placu[31], a obok niego znajdowała się studnia oraz pręgierz[32]. Przygraniczne położenie miasta Mysłowice, a także doprowadzenie w latach 40. XIX wieku linii kolejowej Kolei Górnośląskiej były ważnymi czynnikami miastotwórczymi Mysłowic, a sama linia kolejowa wpłynęła m.in. na przemiany urbanistyczne, a także na rozwój handlu i turystyki w mieście[33]. Sam Rynek w połowie XIX wieku odgrywał znaczącą rolę w sferze społecznej jako przestrzeń publiczna, stanowiąc miejsce codziennych kontaktów zarówno mieszkańców Mysłowic, jak i okolicznej ludności[26].  Mysłowice w pierwszej połowie XIX wieku zaczynały zatracać swój rolniczy charakter, a zabudowa drewniana zaczęła być stopniowo zastępowana przez murowaną. Pierwsze murowane domy nawiązywały jeszcze do tradycji budownictwa ludowego, były jednokondygnacyjne, szczytem zwrócone do ulicy i najczęściej lokowane przy Rynku[34][10]. W następnych latach w miejsce budynków jedno- lub dwurodzinnych zaczęto budować kilkukondygnacyjne kamienice czynszowe[35]. Południową i zachodnią pierzeję placu wypełniły wąskie, murowane domy, w większości trójkondygnacyjne z głębokimi podwórzami. Masywnymi budynkami zabudowano także wschodnią pierzeję. W budynkach przy Rynku mieściły się sklepy i warsztaty rzemieślnicze. W połowie XIX wieku w północnej pierzei stało natomiast jeszcze pięć niskich drewnianych budynków z podcieniami[36]. W 1828 roku w Mysłowicach powstała pierwsza apteka, którą ulokowano przy Rynku. Jej właścicielem był Fengier, od którego w 1840 roku odkupił ją Koepsch. W rękach tej rodziny apteka pozostawała do wybuchu II wojny światowej[37]. W latach 1851–1855 nawierzchnia placu po raz pierwszy została wybrukowana, a w 1872 roku została ona wymieniona[38]. W 1855 roku mysłowicki drewniany ratusz stojący na Rynku został rozebrany[30], a pod koniec XIX wieku w miejscu wyburzonego ratusza wybudowano fontannę[20]. .jpg) Pod koniec XIX wieku nastąpił szczególnie korzystny okres dla rozwoju handlu i gastronomii w mieście, a większość placówek koncentrowało się wówczas m.in. na Rynku. Na osi od dworca kolejowego przez Rynek do ulicy Bytomskiej wykształciła się nowoczesna i ekskluzywna dzielnica handlowa[39]. W tym też okresie, po uprzednim wyburzeniu budynku w północno-zachodniej parceli, wytyczono bezpośrednio ulicę łączącą Rynek z ulicą Bytomską – późniejszy plac Mieroszewskich[40]. W 1901 roku przy Rynku mieszkało 688 osób[41]. Około 1907 roku przy Rynku zaczęło działać pierwsze mysłowickie kino – „Union”[20]. W 1913 roku przy Rynku funkcjonowały działalności z rożnych branż. Znajdowały się tutaj m.in.: gabinety lekarskie, sklep żelazny, magazyn odzieży, karczmy, piekarnie, fabryka i hurtowania alkoholi, sklep kolonialny, restauracja, kancelaria radcy prawnego, banki, księgarnia i Główny Urząd Meldunkowy, a także różnego typu sklepy i inne działalności gospodarcze[42]. Okres żywiołowego rozwoju Mysłowic przerwał wybuch I wojny światowej[43]. Rynek przed 1922 rokiem był nie tylko miejscem handlu czy spędzania wolnego czasu, ale i też organizowano tutaj uroczystości państwowe. W 1920 roku odbył się na nim ostatni apel Reichswehry przed wymarszem z Mysłowic[20]. Lata 1922–1945 W 1922 roku Mysłowice zostały przyłączone do państwa polskiego[44]. W latach międzywojennych układ urbanistyczny mysłowickiego Starego Miasta pozostawał bez zmian[45]. W tym okresie na Rynku organizowano uroczystości państwowe, wojskowe oraz inne o charakterze narodowym[20]. Jednocześnie żywa była tradycja organizowania tutaj jarmarków[46]. Pod adresem Rynek 11 funkcjonowała Destylarnia oraz Wytwórnia Likierów i Hurtownię Win „Isaac Grunwald” i S-ka – Fabryka Wódek i Wyszynk[47], Rynek 17 – Hurtownia Węgla[48], Rynek 18 – znana wówczas na Górnym Śląsku Fabryka Wyrobów Aluminiowych „Benno Duhl” (specjalizowała się w produkcji sztućców)[49], a pod Rynek 19 – Biuro Przemysłowo-Handlowe „Jan Usarowski i S-ka”[48]. Działały tu wówczas także różnego rodzaju sklepy, w tym m.in. „Obuwie”, „Tekstylia”, „Centrala Światło”, „Stara Apteka Miejska”, Obuwniczy „Lea”, Skład Firmowy „Salamander”, Skład „Galanteryjny” czy Skład Mebli. Funkcjonowało też kino „Odeon” i restauracja[50]. W czasach niemieckiej okupacji Polski mysłowicki Rynek nosił nazwę Ring[51], a plac ten udekorowany był flagami III Rzeszy i portretem Adolfa Hitlera. W tym też czasie Niemcy rozebrali figurę św. Jana Nepomucena[20]. Pod nr. 19 działał sklep „Gross-und Kleinhandel mit Tabakwaren und Süsswaren", pod nr. 24 sklep „Einzelhandel mit Schuhwaren”, a pod nr. 26a sklep „Handarbeiten, Wolle und Wollwaren – Damen und Kinderbekleidung”[51]. Funkcjonowało też kino „Capitol”, a pod nr. 4 po koniec września 1939 roku wznowiła działalność Stadtbibliothek (niem. Biblioteka Miejska)[52]. Lata po II wojnie światowej W czasach Polski Ludowej Rynek był miejscem, w którym organizowano zarówno pochody pierwszomajowe, jak i procesje Bożego Ciała[20]. W latach 60. XX wieku rozebrano znajdującą się na placu fontannę[20], natomiast 5 maja 1972 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa katowickiego został wpisany układ urbanistyczny miasta Mysłowice, którego ośrodkiem był Rynek[13]. Ukierunkowanie gospodarki regionu na przemysł wydobywczy doprowadziło do degradacji historycznej tkanki miasta Mysłowice, w tym do całkowitego wyburzenia w latach 80. XX wieku kamienic w pierzei północnej Rynku[53][45]. W późniejszych latach została ona częściowo odbudowana – wzniesiono dwa budynki w północno-zachodniej części pierzei[53].  Rynek w latach 90. XX wieku został przebudowany, a prace te poprzedzono badaniami archeologicznymi, którymi rozpoznano lokalizację najstarszej części miasta[9]. Na przełomie XX i XXI wieku na Rynku w miejsce wyburzonych kamienic na pierzei północnej stanęła stalowa konstrukcja stanowiąca imitację kamienic[54], a w 2004 roku wzniesiono fontannę św. Jana Chrzciciela[55]. Po 1989 roku Mysłowice znajdowały się w niekorzystnej sytuacji gospodarczej, co wywarło również wpływ na historyczne centrum miasta[56]. W 1999 roku w rejonie ulic Katowickiej i ks. N. Bończyka w mysłowickiej dzielnicy Bończyk-Tuwima został wybudowany hipermarket sieci Real, co znacząco zmniejszyło atrakcyjność historycznego centrum miasta, gdyż nowy sklep stał się miejscem zakupów i spędzenia wolnego czasu dla okolicznych mieszkańców[57]. W 2013 roku plac miał wybitnie lokalny charakter i stanowił miejsce spotkań osób zamieszkujących najbliższą okolicę. W tym czasie dominowały placówki z działalnością handlową o zasięgu lokalnym. Podejmowano próby ożywienia tego miejsca, lecz organizowane w tym okresie wydarzenia miały charakter incydentalny, a ich zasięg był lokalny[56]. Obiekty zabytkowe i miejsca pamięci.jpg) .jpg) .jpg) Obiekty zabytkowe i historyczne:
Pomniki i miejsca pamięci:
Gospodarka i instytucjeWedług stanu ze stycznia 2024 roku przy Rynku znajdowało się 49 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON, w tym m.in. Filia w Mysłowicach Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Józefa Lompy w Katowicach (Rynek 17), firmy budowlane, placówki medyczne, pracownia złotnicza, apteka, sklepy wielobranżowe, firmy usługowo-handlowe i inne[69]. Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy Rynku przynależą do parafii Krzyża Świętego[70]. Przypisy
Bibliografia
Information related to Rynek w Mysłowicach |
||||||||||||||||||||
