Powiat augustowski

powiat
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
TERC	2001
Siedziba	Augustów
Starosta	Piotr Rusiecki
Powierzchnia	1658,27 km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności	58 068[1]
• gęstość	35 os./km²
Urbanizacja	55,56%
Tablice rejestracyjne	BAU
Adres urzędu: ul. 3 Maja 29 16-300 Augustów
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich 1 Liczba gmin miejsko-wiejskich 1 Liczba gmin wiejskich 5
Położenie na mapie województwa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Powiat augustowski – powiat w Polsce (województwo podlaskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Augustów.

W skład powiatu wchodzą^[2]:

• gminy miejskie: Augustów
• gminy miejsko-wiejskie: Lipsk
• gminy wiejskie: Augustów, Bargłów Kościelny, Nowinka, Płaska, Sztabin
• miasta: Augustów, Lipsk

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] powiat zamieszkiwało 58 068 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 57 908 osób^[4].

Powiat augustowski położony jest w północno-wschodniej Polsce w północnej części woj. podlaskiego. Od północy graniczy z powiatami suwalskim i sejneńskim. Od wschodu przebiega granica państwowa z Białorusią. Od południa sąsiaduje z powiatami sokólskim, monieckim i grajewskim, zaś od zachodu – z ełckim (woj. warmińsko-mazurskie). Powiat augustowski jest jednym z trzech powiatów polskiej części Suwalszczyzny (wraz z suwalskim i sejneńskim).

Pod względem fizykogeograficznym największa część powiatu leży na obszarze Równiny Augustowskiej, południowa część obejmuje fragment Wzgórz Sokólskich i Kotliny Biebrzańskiej, zaś zachodnia – Pojezierza Ełckiego.

W okolicy wsi Rudawka przy śluzie Kurzyniec działa sezonowo polsko-białoruskie osobowe przejście graniczne (od 1.05 do 1.10 w godz.7:00-19:00)^[5].

Zgodnie ze statutem powiat posiada herb, flagę i sztandar^[6]. Herb i flagę ustanowiono w 2001 r., zaś sztandar – w 2008^[7].

Tarcza trójdzielna z falą srebrną z lewa w skos.
W polu górnym błękitnym z prawa – mitra książęca złota.
Pole dolne – zielone.

Flaga trójdzielna z pasem srebrnym z lewa w skos.
W polu górnym błękitnym z prawa – mitra książęca złota.
Pole dolne – zielone.
Proporcje długości boków – 5:8.

• Mitra książęca złota: nawiązuje do herbu Augustowa – stolicy powiatu.
• Pole błękitne: symbolizuje błękit nieba i wody Pojezierza Augustowskiego.
• Fala srebrna: odnosi się do Kanału Augustowskiego oraz rzek powiatu.
• Pole zielone: symbolizuje tereny leśne Puszczy Augustowskiej i upraw rolnych powiatu.

Według spisu powszechnego z 1921 roku, powiat w ówczesnych granicach zamieszkiwało 62384 osób, w tym 58896 (94,4%) Polaków, 2789 (4,5%) Żydów, 531 (0,9%) Rosjan, 92 (0,1%) Białorusinów, 42 (0,1%) Niemców, 11 Litwinów, 4 Rusinów, 1 Czech, 1 Estończyk i 17 osób nieznanej narodowości^[8].

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2012):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	59 914	100	30 562	51,01	29 352	48,99
Miasto	33 289	55,56	17 519	29,24	15 770	26,32
Wieś	26 625	44,44	13 043	21,77	13 582	22,67

W 2010 r. powiat zajmował pod względem liczby ludności 202 miejsce^[9].

• Piramida wieku mieszkańców powiatu augustowskiego w 2014 roku^[10]:

W listopadzie 2021 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 2049 osób, a stopa bezrobocia wynosiła 9,2%^[11].

Według spisu powszechnego z 1921 roku, 56400 (90,4%) mieszkańców powiatu w ówczesnych granicach wyznawało rzymski katolicyzm, 4036 (6,5%) judaizm, 932 (1,5%) było staroobrzędowcami, 683 (1,1%) prawosławnymi, 289 (0,5%) protestantami, 23 grekokatolikami. 4 osoby zadeklarowały brak wyznania, a w przypadku 17 osób nie ustalono go^[8].

Gminy w pow. augustowskim (2012)^[12]

Herb	Gmina	Rodzaj	Siedziba	Sołectwa	Obszar km²	Obszar %	Ludność	Ludność %	Osób/km²
	Augustów	miejska	Augustów	–	81	4,88	30 799	51,41	380
	Lipsk	miejsko-wiejska	Lipsk	30	184	11,09	5512	9,2	29,96
	Augustów	wiejska	Augustów	36	267	16,09	6910	11,53	25,88
	Bargłów Kościelny	wiejska	Bargłów Kościelny	30	188	11,33	5795	9,67	30,82
	Nowinka	wiejska	Nowinka	26	204	12,30	2947	4,92	14,44
	Płaska	wiejska	Płaska	15	372	22,42	2600	4,34	6,99
	Sztabin	wiejska	Sztabin	39	363	21,88	5351	8,93	14,74
	7	3	6	176	1659	100,00	59914	100,00	36,1

Gmina Płaska, której 82% powierzchni zajmują lasy, ma najniższą gęstość zaludnienia (ok. 7 os./km²) wśród wszystkich gmin w Polsce^[13]. Najwięcej mieszkańców w pow. augustowskim ma gmina miejska Augustów, a wśród gmin wiejskich – gmina wiejska Augustów, najmniej – gmina Płaska. Największa jest gmina Płaska, najmniejsza – gmina miejska Augustów.

Miasta w pow. augustowskim (2012)^[12]

Herb	Miasto	Obszar km²	Obszar %	Ludność	Ludność %	Osób/km²
	Augustów	81	4,88	30799	51,41	380,23
	Lipsk	5	0,30	2490	4,16	498
	Ogółem	86	5,18	33289	55,56	387,08

Wartości procentowe w tabelach odnoszą się do powierzchni lub liczby ludności całego powiatu.

Powiat augustowski położony jest na szlaku komunikacyjnym, prowadzącym do państw bałtyckich (Litwa, Łotwa, Estonia), północnej Rosji oraz Finlandii. Szlak obejmuje zarówno połączenie drogowe (Via Baltica^[14]), jak i kolejowe (Rail Baltica).

Długość dróg w pow. augustowskim w 2007^[15]:

Rodzaj	Długość (km)	Obiekty inżynierskie
Krajowe	101,407	18 mostów, 114 przepustów
Wojewódzkie	61,729	2 kanały, 1 wiadukt, 9 mostów
Powiatowe	500,516	106 przepustów, 34 mosty
Gminne	568,000
Wszystkie	1163,472

W 2010 na terenie powiatu zarejestrowane były 35 402 pojazdy samochodowe^[16].

Nr	Rodzaj	Skąd dokąd	Przebieg w powiecie
E67	międzynarodowa (trasa europejska)	Helsinki – Praga	identyczny jak DK8 (tzw. Via Baltica)
8	krajowa	Kudowa-Zdrój – Budzisko	granica z pow. sokólskim – Sztabin – Białobrzegi – Augustów – Szczebra – Nowinka – Olszanka – granica z pow. suwalskim
16	krajowa	Dolna Grupa – Ogrodniki	granica z pow. ełckim – Żarnowo Drugie – Augustów – Przewięź – Serski Las – Macharce – granica z pow. sejneńskim
61	krajowa	Warszawa – Augustów	granica z pow. grajewskim – Bargłów Kościelny – Netta Druga – Augustów
664	wojewódzka	Raczki – Lipszczany	granica z pow. suwalskim – Janówka – Mazurki – Augustów – Jasionowo – Lipsk – Lipszczany
673	wojewódzka	Sokółka – Lipsk	granica z pow. sokólskim – Lipsk – skrzyżowanie z DW664

Drogi krajowe w pow. augustowskim podlegają pod Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Białymstoku (rejony: Augustów i Suwałki)^[17], zaś drogi wojewódzkie – pod Podlaski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Białymstoku^[18].

Obwodnica Augustowa – fragment drogi krajowej nr 8 (odcinek jednojezdniowy) oraz drogi ekspresowej nr 61 (odcinek dwujezdniowy). Obwodnica na odcinku S61 ma długość 12,7 km,odcinek drogi ekspresowej S61 od węzła Raczki do węzła Lotnisko (Suwałki Południe).

Średni dobowy ruch pojazdów silnikowych na drogach krajowych i wojewódzkich w powiecie augustowskim zmierzony przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad w 2010^[19][20]. Największe natężenie ruchu zanotowano w granicach Augustowa oraz na drogach krajowych nr 8 i 61.

Droga	Odcinek lub punkt pomiarowy	Liczba pojazdów na dobę
krajowa nr 8	Augustów – Olszanka	11 621
	Augustów – Suchowola	8114
	Augustów (3 przejścia)	17 215 18 752 17 767
krajowa nr 16	Augustów – granica powiatu	3900
	Augustów (wylot)	4399
	Augustów – Pomorze	3924
krajowa nr 61	Augustów – Rajgród	8277
wojewódzka nr 664	Augustów – Raczki	1564
	Augustów (przejście)	4252
	Augustów – Lipsk	1845
	Lipsk – granica państwa	558
wojewódzka nr 673	Lipsk – Dąbrowa Białostocka	2458

Drogi powiatowe i ulice powiatowe znajdujące się pod nadzorem Powiatowego Zarządu Dróg w Augustowie^[21]:

Rodzaj	Liczba	Długość (km)
Drogi powiatowe zamiejskie	56	453,06
Ulice powiatowe miejskie w Augustowie	65	41,50
Ulice powiatowe miejskie w Lipsku	7	5,25
Razem	128	499,82

Ponadto w ciągu dróg powiatowych zamiejskich i miejskich znajdują się 34 mosty o łącznej długości 581,75 m^[22].

Połączenia autobusowe powiatu obsługuje głównie przedsiębiorstwo PKS Suwałki. Oprócz niego działają także przewoźnicy: PKS Białystok, PPKS Łomża, PKS Polonus, Veolia Transport Mazury. Autobusy kursują bezpośrednio do miast takich jak: Białystok, Ełk, Grajewo, Kraków, Łomża, Olecko, Olsztyn, Sejny, Suwałki, Warszawa, Węgorzewo, Wrocław^[23].

W stolicy powiatu, Augustowie, działa od 1959 komunikacja miejska. 6 linii o łącznej długości 54 km obsługiwanych jest przez autobusy Zakładu Komunikacji Miejskiej^[24]. W Augustowie funkcjonuje też kilka firm taksówkarskich^[25].

Przez teren powiatu przebiega odcinek linii kolejowej nr 40 Sokółka-Suwałki (kilometraż: 45,2–87,8 km), o długości 42,6 km. Jest to linia jednotorowa, niezelektryfikowana, o znaczeniu państwowym. Maksymalna szybkość jazdy pociągów wynosi 90 km/h^[15]. W granicach powiatu funkcjonują 2 stacje: Jastrzębna, Augustów (główna stacja powiatu), oraz 5 przystanków: Ostrowie Biebrzańskie, Balinka, Augustów Port, Blizna, Szczepki. Linia zarządzana jest przez PKP Polskie Linie Kolejowe. Pociągi pasażerskie i autobusy szynowe, obsługiwane przez PKP Intercity oraz Przewozy Regionalne, kursują bezpośrednio do Białegostoku, Suwałk, Szostakowa (na Litwie) i Warszawy^[26]. Jeden z wariantów modernizacji międzynarodowej trasy kolejowej E75 (Rail Baltica) zakłada włączenie w nią linii kolejowej nr 40^[27].

W północnej części powiatu przy jeziorze Wigry biegnie fragment Wigierskiej Kolei Wąskotorowej (ok. 6,5 km^[28]). Kolej wąskotorowa o szerokości toru 600 mm została zbudowana w 1916 w czasie okupacji niemieckiej w celu dostarczania drewna z wyrębów do tartaku w Płocicznie. Przewozy drewna zakończono w 1989. Od 2001 wyremontowana kolejka wykorzystywana jest do przejazdów turystycznych (od maja do września kursy regularne, pozostała część roku – na zamówienie^[29]).

W pow. augustowskim leży cały polski odcinek Kanału Augustowskiego (82 km i 3,5 km w strefie granicznej^[30]), wybudowanego w latach 1824–1839. Kanał łączy rzeki Biebrza i Niemen. Na system kanału składają się sztuczne przekopy, uregulowane koryta rzek (Czarna Hańcza, Netta) oraz jeziora (m.in. Necko, Jezioro Białe Augustowskie, Jezioro Studzieniczne). Na terenie Polski znajduje się 14 śluz, zaś przez jedną przebiega granica z Białorusią. Odbudowa białoruskiej części kanału na początku XXI w. przywróciła możliwość dotarcia nim do Niemna. Współcześnie na kanale odbywa się głównie ruch turystyczny (spływy kajakowe, rejsy wycieczkowe). Do lat 90. XX w. wykorzystywany był do spławu drewna pozyskiwanego w Puszczy Augustowskiej.

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 2002 r. ws. klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych kanał ma klasę Ia (droga wodna o znaczeniu regionalnym, maks. długość statków z napędem i barek – 24 m, maks. szerokość – 3,5 m, maks. zanurzenie – 1 m)^[31]. Kanał Augustowski oraz rzeki: Czarna Hańcza, Netta i Rospuda administrowane są przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie (Nadzór Wodny w Augustowie)^[30][32].

Obszary ochrony przyrody w pow. augustowskim (2009)^[16]

Forma ochrony	Liczba	Pow. w ha	Pow. w km²	% pow. powiatu
Parki narodowe	2	9 422,4	94,22	5,68%
Rezerwaty przyrody	10	3 570,5	35,71	3,22%
Obszary chronionego krajobrazu	4	101 380,0	1013,80	61,10%
Użytki ekologiczne	16	37,3	0,37	0,02%
Inne formy		3 603,3	36,03	2,17%
Ogółem (*)		110 806,9	1108,07	66,76%

(*) Obszary poszczególnych form ochrony mogą się pokrywać, zatem powierzchnia rodzajów nie sumuje się.

Na terenie powiatu augustowskiego położone są częściowo lub w całości poniższe formy ochrony przyrody^[33].

Parki narodowe:

1. Biebrzański Park Narodowy
2. Wigierski Park Narodowy

Obszary chronionego krajobrazu:

1. Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Biebrzy I”
2. Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Rospudy”
3. Obszar Chronionego Krajobrazu „Jeziora Rajgrodzkie”
4. Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszcza i Jeziora Augustowskie”

Rezerwaty przyrody:

1. Rezerwat przyrody Brzozowy Grąd
2. Rezerwat przyrody Glinki
3. Rezerwat przyrody Jezioro Kalejty
4. Rezerwat przyrody Jezioro Kolno
5. Rezerwat przyrody Kozi Rynek
6. Rezerwat przyrody Kuriańskie Bagno
7. Rezerwat przyrody Mały Borek
8. Rezerwat przyrody Perkuć
9. Rezerwat przyrody Stara Ruda
10. Rezerwat przyrody Starożyn

Ponadto zarejestrowanych jest 16 użytków ekologicznych i ponad 70 pomników przyrody.

Prawem międzynarodowym chronione są:

• Konwencja ramsarska: Biebrzański Park Narodowy, Wigierski Park Narodowy
• Natura 2000 – Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków i Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk:
  • Biebrzański Park Narodowy
  • Wigierski Park Narodowy
  • rezerwaty przyrody: Brzozowy Grąd, Jezioro Kalejty, Kozi Rynek, Kuriańskie Bagno, Mały Borek, Perkuć, Stara Ruda, Starożyn

• Jan Urbański (-1922/1923)^[34]
• Tadeusz Giedroyć (1922/1923-)^[35]

• Zabytki powiatu augustowskiego
• Powiat dąbrowski (białostocki)