Rosjanie w Polsce – mniejszość narodowa zamieszkująca różne obszary Polski, której przedstawiciele w większości są wyznawcami prawosławia w wersji kanonicznej i staroobrzędowej.
Ludność ogółem
Z licznej przed II wojną światową mniejszości rosyjskiej (140 tysięcy osób) pozostało w 1945 roku 20-30 tysięcy. Jest to związane nie tylko ze zmianą granic, lecz także z obawą przed represjami ze strony sowieckiej, jakie mogłyby spaść na to środowisko. Obecnie Polskę zamieszkuje 10 do 13 tysięcy osób pochodzenia rosyjskiego, w tym 2,5 do 3 tysięcy stanowią starowiercy. Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 narodowość rosyjską zadeklarowało 13046 osób, z czego 5176 jako jedyną[1]. Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002, tylko w jednej polskiej gminie, mniejszość rosyjska stanowi więcej, niż 0,5% mieszkańców – jest to Gmina Augustów (0,66% ogółu mieszkańców)[2].
Obszar zamieszkania
Mniejszość rosyjską można podzielić na dwie części – Rosjan pozostałych w Polsce po okresie zaborów i emigracjiporewolucyjnej oraz staroobrzędowców, którzy na terytorium Rzeczypospolitej osiedlali się już w XVII wieku. Na Suwalszczyznę przybyli oni w II poł. XVIII wieku, a na Mazury w 1830 r.
Staroobrzędowcy zamieszkują w trzech skupiskach w województwie warmińsko-mazurskim oraz województwie podlaskim. Do naszych czasów dotrwały tylko trzy wsie, w których ludność ta mieszka w zwartych grupach. Są to Gabowe Grądy, Wodziłki i Wojnowo. Duże grupy staroobrzędowców mieszkają też w Suwałkach i Augustowie. Pozostali są rozproszeni w wielu miejscowościach województwa (głównie wokół Rucianego i Ukty). Rosjanami są też jednowiercy skupieni wokół wojnowskiej parafii. W latach 70. i 80. zmalało znacznie skupisko mazurskie na skutek emigracji do Niemiec.
Od XIX wieku w Polsce mieszkają grupy Rosjan skupionych w dużych miastach, a przede wszystkim w Białymstoku, Łodzi i Warszawie. Ze względu na przekrój społeczny (inteligencja, w części wręcz arystokracja), stanowili oni w latach międzywojennych środowisko o dużych wpływach kulturalnych. Obecnie, po fali emigracji do państw zachodnich, środowisko to polonizuje się, zachowując właściwie tylko wyznanie.
W latach II wojny światowej oraz w okresie PRL w Ludowym Wojsku Polskim służyło od 20 do 30 tysięcy obywateli ZSRR[3], z których część przyjęła polskie obywatelstwo[4]. W okresie 1949–1955 w sumie 682 radzieckich oficerów wojskowych przyjęło obywatelstwo polskie i pełnili wysokie stanowiska w armii PRL[4].
Od roku 2004 w Warszawie działa największe stowarzyszenie mniejszości rosyjskiej „Nasz dom”, które wydaje własne pismo, organizuje międzynarodowe konferencje naukowe „Rosjanie w Polsce na przestrzeni wieków”, ma na swoim koncie liczne wydawnictwa w postaci książek, broszur, CD na temat obecności Rosjan w Polsce[6], stworzyło bibliotekę online publikacji na temat mniejszości rosyjskiej w Polsce https://rosjaniewpolsce.com/
Wydawnictwa
Do lat 70. ukazywał się w Łodzi „Russkij Gołos”. Działalność wydawnicza została wstrzymana po administracyjnym rozwiązaniu Rosyjskiego Towarzystwa Kulturalno-Oświatowego w 1975 roku[7].
W roku 1991 w Warszawie, jako pierwsze wydanie rosyjskojęzyczne w postradzieckiej Europie zaczęto wydawać „Rosyjski Kurier Warszawski”. Gazeta jest ogólnopolskim miesięcznikiem.
Od roku 2003 ukazuje się ogólnopolskie czasopismo „Европа.RU” w języku rosyjskim z dodatkiem „Zdrawstwujte!/Здравствуйте!”, który jest organem mniejszości rosyjskiej w Polsce.
Mniejszość rosyjska w polskich mediach
TVP3 Białystok nadawał raz w miesiącu program w języku rosyjskim z polską listą dialogową, o tematyce związanej z mniejszością rosyjską zamieszkującą województwo podlaskie pt. Wiadomości rosyjskie (dawniej Rosyjski głos, a poprzednio również w programie wszystkich mniejszości narodowych i etnicznych w województwie podlaskim pt. Sami o sobie). Program został zdjęty z powodu oszczędności w trakcie pandemii COVID-19[8][9].
Obywatele rosyjscy w Polsce
Według danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców w 2022 r. 15 307 obywateli Rosji (8 045 kobiet i 7 262 mężczyzn) posiadało ważny dokument uprawniający do legalnego pobytu w Polsce.[10] Najwięcej (5026) takich dokumentów wydano w województwie mazowieckim (2715 kobiet i 2311 mężczyzn), najmniej (76) w województwie opolskim (42 kobiety i 34 mężczyzn).[11]
Liczba obywateli Rosji posiadających ważne dokumenty uprawniające do pobytu w Polsce
Edward Jan Nalepa: Oficerowie Armii Radzieckiej w Wojsku Polskim 1943-1968. Warszawa: Bellona, Wojskowy Instytut Historyczny, 1995. ISBN 83-11-06168-8.
Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1975, s. 728 (hasło Wojsko Polskie 1944-45, rozdz. Radziecka pomoc materialna i kadrowa).
