Pałac

Ten artykuł dotyczy budowli. Zobacz też: inne znaczenia tego terminu.
Pałac w Wojanowie
Pałac w Wilanowie – barok
Pałac Komisji Wojewódzkiej Kaliskiej w Kaliszu, 1823–1824 (1858)[1]
Pałac Sprawiedliwości w Brukseli, 1866–1883 (2005)
Pałac w Szalejowie Dolnym

Pałac (st.czes. palác, z wł. palazzo, z łac. palātium, Palātium, Palatyn[2][3]) – reprezentacyjna budowla mieszkalna pozbawiona cech obronnych[4], rezydencja władcy, wielkopańska lub patrycjuszowska; od XIX w. także okazały budynek użyteczności publicznej, zwłaszcza siedziba władz lub instytucji państwowych[5][6]. Ze względu na funkcje i położenie wyróżnia się pałace: wiejskie, miejskie, myśliwskie i letnie[7].

Starożytność

W starożytności we wszystkich kręgach kulturowych wznoszono budowle typu pałacowego, np.:

W starożytnej Grecji ten typ budowli wykształcił się stosunkowo późno, w okresie hellenistycznym. Także w starożytnym Rzymie (np. na Palatynie, łac. Mons Palatinus) i Bizancjum powstawały okazałe budowle pałacowe.

Ruiny pałacu minojskiego w Knossos na Krecie

Średniowiecze

W średniowiecznej Europie budowle typu pałacowego występują jedynie w kręgu kultury bizantyjskiej i muzułmańskiej, funkcje reprezentacyjno-rezydencjonalne pełniły głównie zamki. W okresie przedromańskim i romańskim w Polsce wznoszono pałace książęce zwane palatium[7]. We Włoszech od XV w. wykształca się pałac miejski (np. pałac Strozzich we Florencji). Architektura tych budowli sprowadzała się do prostej bryły, najczęściej o trzech kondygnacjach i wewnętrznym czworobocznym dziedzińcu arkadowym[7].

Renesans

Intensywny rozwój architektury pałacowej nastąpił w okresie renesansu, głównie we Włoszech (Wenecja, Florencja, Rzym). Za formę przejściową można uznać palazzo in fortezza – ufortyfikowaną budowlę o wyraźnych cechach reprezentacyjno-rezydencjonalnych (przykłady: zamek w Łańcucie, zamek w Podhorcach, zamek w Rzeszowie, Krzyżtopór). W całej Europie przyjął się typ florenckiego renesansowego pałacu miejskiego (3-kondygnacyjna budowla z wewnętrznym czworobocznym dziedzińcem krużgankowym, elewacje boniowane lub podzielone gzymsami, czy też opilastrowane). Z czasem wzbogacano artykulację elewacji podziałami, zwiększano liczbę otworów, różnicując wysokość kondygnacji i ich program (piano nobile, mezzanino). Poza miastem wznoszono letnie pałace podmiejskie (willa).

Barok

Rozkwit architektury pałacowej w okresie baroku zawdzięcza się realizacjom francuskim. Największą popularność uzyskał typ pałacu entre cour et jardin, charakteryzujący się ścisłą osią symetrii i wielką skalą. Główny korpus pałacu posiadał najczęściej ryzalit akcentujący oś symetrii całego założenia z przylegającymi prostopadle do niego skrzydłami, między którymi powstawał reprezentacyjny dziedziniec zwany cour d’honneur. Po przeciwnej stronie pałacu znajdował się ogród, lub park[7]. Pałace miejskie miały często korpus główny przylegający do ulicy. W Polsce rozwinął się typ pałacu z alkierzami w narożach.

Klasycyzm

W okresie klasycystycznym schemat założenia bywał upraszczany przez zredukowanie skrzydeł, które zastępowały wolno stojące oficyny.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Iwona Barańska: Architektura Kalisza w dobie Królestwa Kongresowego. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2002, s. 147–151. ISBN 83-85638-24-5.
  2. ↑ Bańkowski A., Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 2, L–P, Warszawa 2000, s. 489. ISBN 83-01-13017-2
  3. ↑ Palast, [w:] Meyers Konversations-Lexikon, tom 12, Bibliographisches Institut, Lipsk 1885–1892, s. 618. (niem.)
  4. ↑ Pevsner N., Fleming J., Honour H., Encyklopedia architektury, Warszawa 1997, s. 267.
  5. ↑ Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Krystyna Kubalska-Sulkiewicz (red.), Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1996, s. 298, ISBN 83-01-11785-0, OCLC 69367176.
  6. ↑ Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 115. ISBN 83-85001-89-1.
  7. ↑ a b c d Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, s. 6. ISBN 978-83-89102-63-8.