Klasycyzm

Klasycyzm (z łac. classicus „doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony”) – styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do kultur starożytnych Rzymian i Greków. Styl ten nawiązywał głównie do antyku. W Europie tzw. „powrót do źródeł” (klasycznych) pojawił się już w renesansie – jako odrodzenie kultury starożytnego Rzymu. Jako styl dominujący epoki wpływał na kształt innych nurtów kulturowych okresu, jak manieryzm, barok, rokoko. Trwał do końca wieku XVIII, w niektórych krajach do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Zmodyfikowany klasycyzm przeradzał się czasem w eklektyzm końca XIX wieku. Klasycyzm jako styl panował w epoce oświecenia. Najpełniejszy rozkwit klasycyzmu nastąpił w I poł. XVIII wieku. W dziedzinie literatury swoisty kres klasycyzmu przyniosła walka klasyków z romantykami.

Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku, pod postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród artystów awangardowych, np. u Picassa. Klasycyzm w Polsce bywa też zwany stylem stanisławowskim (od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego).

Cechy klasycyzmu

tematyka 'akt'
wzorowanie się na tematyce i architekturze starożytnych Grecji i Rzymu (rzymski Panteon i Partenon w Atenach),
chęć wiernego odwzorowania elementów dekoracji, stroju czy architektury Antyku,
statyka zamiast dynamizmu,
oszczędność wyrazu,
spokój – przeciwieństwo barokowej ekspresji,
uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności,
obraz idealistyczny,
kształt ważniejszy niż barwa,
tematyka moralizatorska, często propagandowa (np. Jacques-Louis David Śmierć Marata),
ukazywanie momentu przed ważnym wydarzeniem lub akcją (np. Jacques-Louis David Przysięga Horacjuszy),
używanie silnego strumienia, „snopu” światła (np. Jacques-Louis David Śmierć Sokratesa).

Architektura klasycystyczna, podstawowe cechy

Osobny artykuł: Architektura klasycystyczna.

wzorowanie się na starożytnych budowlach greckich i rzymskich oraz na niektórych budowlach odrodzenia;
kopiowanie elementów architektury starożytnej;
budowle wznoszone na planie zwartym, koła lub prostokąta;
stosowanie kolumnad i kolumnowych portyków ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu; pilastrów, dużych okien; tympanon przeważnie dekorowany płaskorzeźbą;
kolor przyporządkowany rysunkowi;
dążenie do uzyskania efektu harmonii, zrównoważonej kompozycji, stosowanie symetrii;
w opozycji do baroku przeważają fasady o liniach prostych bez wygięć i skrętów;
oszczędne stosowanie zdobnictwa; jeżeli się pojawiało, były nim: uskrzydlone postacie lwów z ludzkimi głowami, orły, wieńce, wazony, girlandy z róż, kokardy, hełmy, tarcze, skrzyżowane sztandary nawiązujące do tradycji cesarstwa rzymskiego;
rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego jak: urzędy, teatry, szpitale, szkoły, zakładane wówczas muzea;
pałace – duże, niskie, wydłużone, na planie prostokąta, z wysuniętą częścią środkową ozdobioną portykiem;
we wnętrzach wielkie, podłużne, jasne sale, chętnie malowane na biało, płaskie sufity, okna duże, kwadratowe;
kościoły – często na planie koła, przykryte kopułą;
dwory wraz z ogrodami i parkami wzbogacone: alejami z drzewami, stawami rybnymi; w obrębie dworu były: młyn oraz browar;
wnętrza dworów ozdabiano portretami rodzinnymi, trofeami myśliwskimi, a na ścianach wieszano tkaniny ozdobne zwane arrasami.

Przykłady przedstawicieli klasycyzmu

Muzyka

Architektura

Francja: Jacques Germain Soufflot, Jean François Chalgrin, Charles Percier
Anglia: Robert Adam
Niemcy: Karl Friedrich Schinkel, Leo von Klenze, Carl Gotthard Langhans, Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff
Włochy: Giovanni Battista Piranesi
Rosja: Carlo Rossi
Polska: Piotr Aigner, Antonio Corazzi, Wawrzyniec Gucewicz, Jan Chrystian Kamsetzer, Jakub Kubicki, Dominik Merlini, Efraim Szreger, Stanisław Zawadzki, Szymon Bogumił Zug

Malarstwo i grafika

Cechy:

Statyczne oparte na układach pionowych.
Kontur.
Chłodny koloryt.
Miękki światłocień.
Gładka faktura.
Wzniosłość.

Malarstwo wyraziło się głównie w tematykach: historycznej (starożytnej), mitologicznej, alegorycznej i portrecie.

Jacques-Louis David – Porwanie Sabinek, Portret konny Stanisława Kostki Potockiego
Jean-Auguste-Dominique Ingres – Wielka odaliska, Jowisz i Tetyda (Zeus i Tetyda)
Giovanni Battista Lampi
Giovanni Battista Piranesi
Thomas Gainsborough
Marcello Bacciarelli
Bernardo Bellotto

Rzeźba

Antonio Canova – rzeźbił głównie posągi i grupy mitologiczne („Dedal i Ikar”, „Trzy Gracje”); rzeźbił także postacie współczesne, przedstawiając je jednak jako postacie mitologiczne (Henryka Lubomirskiego przedstawił jako Amora);
Bertel Thorvaldsen – rzeźby mitologiczne, religijne, historyczne pomniki, popiersia. Autor pomników Mikołaja Kopernika i księcia Józefa Poniatowskiego (ten drugi wzorowany na rzymskiej statui Marka Aureliusza);
Andrzej Le Brun – tworzył rzeźby do dekoracji Zamku Królewskiego i Łazienek, a także popiersia znanych Polaków;
Jakub Tatarkiewicz – wyrzeźbił popiersie Fryderyka Chopina.