Po II wojnie światowejelektryczne zespoły trakcyjne produkowane były aż do 1997 wyłącznie w zakładach Pafawag[5]. Po ich prywatyzacji w latach 90. i wybudowaniu jednej sztuki zespołu ED73 w 1997 zaprzestały produkcji tego typu pojazdów[6]. Przez kilka lat w Polsce nie produkowano żadnych EZT. Nowe pojazdy tego typu pojawiły się na polskich torach dopiero w 2004. Pierwszym z nich był 13WE (EN95) wyprodukowany przez bydgoskąPesę dla Warszawskiej Kolei Dojazdowej. Od tamtego momentu przetargi na dostawę EZT wygrywają trzy przedsiębiorstwa: wspomniana Pesa Bydgoszcz (dawne ZNTK Bydgoszcz), Newag (dawne ZNTK Nowy Sącz) oraz Stadler Rail Polska[7].
Projekt elektrycznego zespołu trakcyjnego typu 14WE wykonało w 2004, we współpracy z Zakładami Naprawczymi Taboru Kolejowego Nowy Sącz, przedsiębiorstwo Energocontrol Kraków[8], zajmujące się między innymi projektowaniem, badaniami i pomiarami konstrukcji pojazdów[9]. Ze względu na większe koszty wprowadzania zupełnie nowego modelu nie zdecydowano się na projektowanie pojazdu od podstaw. Skład powstał jako modernizacja jednostki serii EN57 i pierwotnie jego projekt był oznaczany jako EN57/M[8]. Następnie EC Engineering, funkcjonujące po przekształceniach przedsiębiorstwa Energocontrol Kraków w ramach Grupy Energocontrol, stosowało także nazwę Halny[10], ale producent nie używał jej i nie oferował pojazdów tego typu pod tą nazwą[11]. W dniach 21–24 września 2004 projekt pojazdu 14WE zaprezentowano na Międzynarodowych Targach Kolejowych InnoTrans w Berlinie[8].
Początkowo planowano jedynie budowę egzemplarza przeznaczonego do prezentacji i reklamy[12], jednakże 5 lutego 2004 rozpoczęto tworzenie warszawskiego systemu kolei miejskiej, a 5 maja 2004 powstała spółka Szybka Kolej Miejska. Była ona zainteresowana składami o parametrach podobnych do EN57, ale posiadającymi jednocześnie nowoczesne wyposażenie wnętrza[13] oraz opływową sylwetkę, co odróżniałoby nowy tabor od starego. Pod koniec 2004 warszawski przewoźnik ogłosił przetarg na dostawę sześciu trójczłonowych EZT, który wygrał Newag[12].
Produkcja
Zbudowano 9 sztuk 14WE, wykorzystując do ich budowy wózki, urządzenia i niektóre instalacje 9 skasowanych zespołów serii EN57[13].
Pierwszych sześć zbudowano w 2005 dla SKM w Warszawie. Drugi pojazd z tego zamówienia oznaczony 14WE-02 został wykorzystany przez producenta do prezentacji na Międzynarodowych Targach Kolejowych Trako 2005 w Gdańsku[14]. W tym samym roku ZNTK Nowy Sącz zmieniły swoją nazwę na Newag, a dzięki 14WE miały szansę zaprezentować się na rynku jako nowe przedsiębiorstwo produkujące tabor kolejowy tego typu[12].
Siódma sztuka wyprodukowana w 2006 to zmodyfikowana wersja oznaczona jako EN61 i przeznaczona do obsługi Pociągu papieskiego, jeżdżącego w województwie małopolskim[15].
Dwie ostatnie sztuki, dla warszawskiego przewoźnika aglomeracyjnego, wybudowano w 2007[13].
Konstrukcja
Sprzęg na czole pojazduKabina maszynisty EN61-01
Nadwozie
EZT typu 14WE składa się z trzech wagonów – rozrządczegora (typ 410B), silnikowegos (typ 309B) i rozrządczego rb (typ 410B). Wagony są połączone ze sobą tzw. krótkim sprzęgiem „fabrycznym” (bez głowicy, nierozłączalnym w warunkach eksploatacyjnych), gumowymi przegubami zewnętrznym i wewnętrznym, zapewniającymi izolację akustyczną i cieplną, oraz przejściem dla pasażerów o szerokości 1000 mm[1]. Na czołach wagonów sterowniczych (początek i koniec zespołu) zastosowano tzw. sprzęgi długie (samoczynne sprzęgi Scharfenberga), które umożliwiają połączenie zespołów w składy. Oś sprzęgu czołowego w 14WE umieszczona jest na wysokości 1040 mm ponad główką szyny[2]. Wysokość ta jest wymagana przez kartę UIC 522, która została opracowana wraz z kartą UIC 523 w związku z planowanym przed laty wprowadzeniem sprzęgu automatycznego UIC (Union Internationale des Chemins de fer(fr.) – Międzynarodowy Związek Kolei)[16]. W starszym taborze kolejowym, np. zespołach EN57 i ich pochodnych, sprzęgi montowano na wysokości 950 mm[17], co uniemożliwiało połączenie 14WE z tymi pojazdami. Z tego powodu bywały problemy z odholowaniem składów w razie awarii i zdarzało się, że uszkodzony 14WE blokował tunel średnicowy w Warszawie[18].
14WE posiadają w stosunku do EN57 całkowicie nowe nadwozie. Ostoja jest spawana, szkielet wykonano z profili otwartych. Poszycie boków pudła klejone jest z blach nierdzewnych, aluminiowych i tworzywa sztucznego, w części czołowej zastosowano tylko tworzywo sztuczne. Szyby czołowe są wielowarstwowe z ogrzewaniem w masie, szyby boczne natomiast są klejone i zespolone[19]. EZT przeznaczone dla Szybkiej Kolei Miejskiej w Warszawie przystosowano do potrzeb ruchu miejskiego, dostosowując pociąg do wysokich peronów. Podłoga na wysokości zbliżonej do tej w EN57 – 1157 mm ponad główką szyny[1] – umożliwia obsługiwanie peronów o wysokości 760 ÷ 1060 mm. Dodatkowo składy te, w związku z dużym rozrzutem wysokości peronów na przystankach, wyposażone są w jeden stopień oświetlany po otwarciu. W przedsionkach czołowych zamontowano dodatkowe stopnie służbowe dla wsiadania obsługi z poziomu gruntu oraz ewentualnej ewakuacji pasażerów[19]. Zamiast lusterek na zewnątrz kabin maszynisty zastosowano kamery boczne umożliwiające obserwację boków pojazdu oraz czołową, która pokazuje drogę przed pojazdem[15].
Skład Pociągu papieskiego wyróżnia złoty kolor poszycia, herb Jana Pawła II na czołach składu i dewiza polskiego papieża Totus Tuus na bokach[20].
Wnętrze i przestrzeń pasażerska
Wnętrze warszawskiego 14WEWnętrze papieskiego 14WE
W stosunku do EN57 zmniejszono liczbę miejsc siedzących na korzyść stojących. Zastosowano odskokowo-przesuwne drzwi pasażerskie o prześwicie 1300 mm[1] (po 2 pary z każdej strony każdego wagonu), wyposażając je przy tym w przyciski indywidualnego otwierania, fotokomórki i czujniki zapobiegające ściśnięciu pasażera[19].
Wnętrze pojazdów dla SKM Warszawa zostało przystosowane do ruchu aglomeracyjnego. Pojazdy te nie mają toalet[12]. Zamontowano w nich klimatyzację, nowe wandaloodporne siedzenia[11], poręcze i słupki stanowiące uchwyty dla pasażerów stojących, półki bagażowe, a także kasowniki warszawskiej komunikacji miejskiej. Wykładziny wykonano z kształtek z tworzyw sztucznych, okna uchylne są zabezpieczone zamkami przy działającej klimatyzacji[19]. Usunięto wewnętrzne drzwi międzyprzedziałowe (zastępując je przezroczystymi, szklanymi wiatrołapami) i międzywagonowe (zastępując gumowymi przegubami). W zespołach 14WE znalazły się także dwie windy ułatwiające wsiadanie osobom niepełnosprawnym (jedna po każdej stronie składu w pierwszych drzwiach od czoła w wagonie ra), cztery specjalne miejsca do przypięcia wózków inwalidzkich (po dwa w środkowych częściach wagonów ra i rb[1]), osiem stojaków na rowery (po cztery w środkowych częściach wagonów ra i rb) oraz wewnętrzny monitoring, rejestrujący obraz z 12 kamer[19][11][21]. W kabinach maszynisty zainstalowano całkowicie nowe pulpity sterownicze[19] i regulowane fotele[11]. Pod koniec 2015 roku jedna z jednostek została doposażona w ładowarki USB[22].
Pociąg papieski eksploatowany w województwie małopolskim ma nieco inne wnętrze. Wyposażony jest w monitory do prezentacji multimedialnych o trasie przejazdu i papieżu Janie Pawle II oraz słuchawki do odsłuchu lektora w innych językach. Posiada on także toaletę w systemie zamkniętym dostosowaną dla potrzeb osób niepełnosprawnych[3].
Podwozie
Każdy z wagonów skrajnych jest oparty na dwóch wózkach tocznych typu 36AN o rozstawie osi 2700 mm i średnicy kół 940 mm. Wagon środkowy oparty jest na dwóch wózkach napędnych typu 23MN o rozstawie osi 2700 mm i średnicy kół 1000 mm[1]. Wózki te to zmodernizowane wózki od jednostek serii EN57. Są one wyposażone w obręczowe zestawy kołowe, amortyzatory hydrauliczne i dwa stopnie usprężynowania – I stopień to sprężyny metalowo-gumowe, II natomiast to sprężyny śrubowe[19]. Rozstawy czopów skrętu wynoszą dla wagonów skrajnych i wagonu środkowego odpowiednio 14 900 mm i 15 870 mm[1].
Zasilanie i napęd
Układ elektryczny EZT typu 14WE zaprojektowano w oparciu o elementy znacznie starszych zespołów serii EN57, na nowe wymieniono manipulatory, styczniki, przełączniki i tablice pneumatyczne[19].
Prąd stały o napięciu 3000 V, przesyłany linią napowietrzną, odbierany jest przez dwa asymetryczne odbieraki prądu typu DSA 200-PKP[1], zamontowane na dachu członu środkowego. Napędza on cztery silniki szeregowe typu LKf-450 po regeneracji o łącznej mocy ciągłej 580 kW i łącznej mocy godzinowej 740 kW, znajdujące się na osiach wózków napędnych wagonu środkowego. Szafa niskiego napięcia umieszczona jest wewnątrz wagonu środkowego wzdłuż jednej ze ścian bocznych[19].
Zestawy wyposażone są w instalację hamulcową SAB-Wabco Instytutu Pojazdów Szynowych, hamulec mechaniczny klockowy i hamulec ręczny śrubowy na jeden wózek[19].
14WE w starej malaturze SKMWA14WE w nowej malaturze ZTM
Pierwszych sześć pojazdów 14WE wyprodukowano i dostarczono warszawskiej Szybkiej Kolei Miejskiej w 2005. Uroczyste przekazanie pierwszej jednostki miało miejsce na stacji Warszawa Centralna 23 września[12]. 3 października pojazd został przyjęty na stan przewoźnika[31] i tego samego dnia miał on wyjechać w pierwszy planowy kurs, ale z powodu awarii musiał zostać zastąpiony wypożyczoną od SKM Trójmiasto jednostką EN57-1107[32]. 5 października, już bez żadnych problemów, skład 14WE-01 wyjechał na mazowieckie tory[33]. 16 października został odebrany[31] i włączony do eksploatacji drugi pojazd tego typu, zaś 11 listopada dostarczono[12] i wpisano na stan trzeci egzemplarz[31]. 24 listopada dostarczono jednostkę 14WE-04[12] i dwa dni później została ona odebrana. 10 grudnia[31], dzień przed zmianą rozkładu jazdy[12], na stan wpisano piąty skład, zaś szósty[31], który także miał zostać wprowadzony do ruchu przed nowym rozkładem[12], ostatecznie odebrano dopiero 28 grudnia[31].
7 marca 2007 rozstrzygnięto przetarg na dostawę kolejnych dwóch identycznych EZT, który ponownie wygrał Newag[34]. Pojazdy zostały dostarczone w sierpniu 2007[35].
W oczekiwaniu na wprowadzenie międzynarodowego systemu identyfikatorów pojazdów w SKM Warszawa utworzono identyfikatory zastępcze w oparciu o oznaczenie typu zespołu – 14WE. W 2006 rozpoczęto wprowadzanie identyfikatorów UIC (PL-SKMWA 94 51 2 120 000 ÷ 023) i firmowych numerów operacyjnych (101 ÷ 108)[36]. Dwa ostatnie 14WE dla SKM Warszawa (o numerach bocznych 107 i 108) zapoczątkowały rejestr europejskich oznaczeń pojazdów trakcyjnych w Polsce i serię 212 w nim[35].
W 2008 ZTM Warszawa wprowadził nowy schemat malowania pojazdów komunikacji miejskiej, a że SKM Warszawa jest przewoźnikiem kolejowym wchodzącym w skład warszawskiego ZTM, to zmianie uległa również malatura pojazdów szynowych[37]. Pierwszym składem prezentującym nowe czerwono-żółto-kremowe malowanie była jednostka 14WE-03 o numerze inwentarzowym 103, którą przemalowano przy okazji naprawy okresowej i która w grudniu 2008 rozpoczęła obsługę pasażerów[38].
We wrześniu 2011 SKM Warszawa ogłosił, że planuje przebudowę wszystkich 14WE – miały one otrzymać nowe wózki, silniki i układy rozruchowe, przez co miały stać się całkowicie nowymi pociągami[39]. Trwały analizy ekonomiczne tego przedsięwzięcia badające jego zasadność wobec alternatywy jaką jest sprzedaż składów 14WE oraz zakup w ich miejsce nowych pojazdów[40]. Ostatecznie zdecydowano, że jednostki 14WE wraz z wprowadzeniem nowego rozkładu jazdy w połowie grudnia 2012 zostaną wycofane z ruchu[41] – sprzedane i zastąpione nowymi pociągami 35WE[42]. Pod koniec 2012 dwie sztuki 14WE przekazano Kolejom Śląskim[43].
22 lipca 2013 SKM Warszawa odebrał ostatni pojazd typu 35WE[44], w związku z czym 24 lipca 2013 wystawionych zostało na sprzedaż sześć pojazdów typu 14WE o numerach 02, 04, 05, 06, 08 i 09[45]. Pod koniec 2016 zostały one zakupione przez Industrial Division. Na początku 2017 nowemu właścicielowi zostały przekazane cztery jednostki[46], zaś pozostałe dwa składy o numerach 08 i 09 pozostały w eksploatacji w SKM Warszawa[27].
W czerwcu 2022 SKM zaprzestała korzystania z 2 własnych pojazdów 14WE, a w sierpniu z 2 dzierżawionych od Industrial Division, co było możliwe dzięki dostawom jednostek 45WEa[47].
3 września 2005, podczas pielgrzymki kolejarzy do Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach, z inicjatywy kapelana kolejarzy księdza Ryszarda Marciniaka powstał pomysł Pociągu papieskiego łączącego Kraków z Wadowicami, jako podziękowanie za pontyfikat Jana Pawła II[48][3]. W ramach tego projektu miał powstać specjalny skład oraz miał zostać wyremontowany szlak kolejowy wraz z dworcami[48].
Skład został zaprojektowany przez krakowską spółkę EC Engineering na podstawie użytkowanych przez SKM Warszawa składów 14WE i wykonany przez nowosądecki Newag jako siódma jednostka tego typu[3]. Po zakończeniu produkcji skład Pociągu papieskiego, będący własnością Newagu, został przekazany w użytkowanie PKP Przewozom Regionalnym, które oznaczyły go jako EN61-01[49].
28 maja 2006 papież Benedykt XVI podczas wizyty w Polsce poświęcił pociąg i otrzymał od kolejarzy jego miniaturę z inskrypcją „Polscy kolejarze na pamiątkę pierwszej wizyty Papieża Benedykta XVI w ojczyźnie Jana Pawła Wielkiego. Maj A.D. 2006 – Polska”[50], 31 maja odbyła się oficjalna prezentacja składu, a od 3 czerwca pociąg rozpoczął regularne kursowanie Kolejowym Szlakiem Jana Pawła II[3]:
W styczniu 2007 skład został odkupiony przez PKP Przewozy Regionalne za 7 mln zł i przeszedł na stan Zakładu Małopolskiego[52].
Od 11 września 2008, po kilkuletnich staraniach Fundacji Rozwoju Miasta Bielska-Białej, w wybrane dni trasa Pociągu papieskiego była wydłużana i wiodła przez Andrychów, Kęty, Bielsko-Białą, Żywiec i Czadcę aż do słowackiej Żyliny[53].
W 2009 skład wielokrotnie gościł w różnych rejonach Polski jako forma upamiętniająca wizyty Jana Pawła II w różnych miastach oraz w celu umożliwienia dojazdu na ważne wydarzenia religijne[54][55][56].
Od 1 września 2009 ze względu na malejące zainteresowanie zawieszono kursowanie pociągu. Skład przeznaczono do codziennej obsługi linii z Krakowa do Bielska-Białej[57]. Od 2010 skład obsługiwał połączenia między Krakowem a Zakopanem[3].
30 czerwca 2012 zostało wznowione na okres wakacyjny kursowanie jednostki na pierwotnej trasie, jednakże bez dofinansowania ze strony woj. małopolskiego[58]. Ponowne jego uruchomienie było planowane na wakacje 2013 jeśli będzie się cieszyło odpowiednio dużym zainteresowaniem[59].
22 października 2012 skład EN61-01 został wycofany z eksploatacji[60]. W lipcu 2013 zespół trakcyjny miał powrócić na trasę Kraków – Wadowice, jednak nie było to możliwe ze względu na zużyte poniżej dopuszczalnej normy zestawy kołowe i oczekiwanie na ich naprawę[60]. 2 września 2013 skład przywrócono do eksploatacji[61].
Na dni od 28 marca 2014 do 12 kwietnia 2014 planowano przejazd Pociągu papieskiego przez 14 metropolii. Skład miał wyruszyć z Wadowic, a z sanktuarium łagiewnickiego miał zabrać ogień symbolizujący iskrę. Ogień ten miał być w lampionie, a ten przechowywany w kaplicy umieszczonej wewnątrz jednostki. Ponadto w kaplicy miały się znaleźć również relikwie Jana Pawła[62]. Ostatecznie z braku funduszy pociąg nie został uruchomiony[63].
9 kwietnia 2014 Pociąg papieski został ponownie uruchomiony po półtorarocznej przerwie. Wydarzeniu towarzyszyło otwarcie Domu Rodzinnego Jana Pawła II[64].
Na początku marca 2015 skład odstawiony od 8 miesięcy na bocznicy w Suchej Beskidzkiej został pozbawiony emblematów i napisów Totus Tuus[65]. W kwietniu Małopolski Oddział Przewozów Regionalnych poinformował o planowanym wykorzystaniu Pociągu papieskiego podczas Światowych Dni Młodzieży 2016[66]. W połowie listopada jednostka powróciła na trasę z Krakowa do Bielska-Białej[67] i Wadowic[68]. Na początku 2017 skład ponownie był odstawiony i oczekiwał na naprawę, którą wówczas planowano wykonać w I półroczu tego roku[69].
31 października 2012 Koleje Śląskie rozstrzygnęły przetarg na dostawę dwóch używanych, jednoprzestrzennych elektrycznych zespołów trakcyjnych. Specyfikację przetargową spełniały tylko zespoły 14WE, jedynie SKM Warszawa złożył swoją ofertę i to właśnie ona została wybrana. W pierwszej połowie listopada 2012 podpisano umowę na roczną dzierżawę dwóch 14WE z wykupem po zakończeniu[43]. Pojazdy skierowano do obsługi pociągów relacji Katowice – Gliwice[75]. Po zakończeniu okresu dzierżawy Koleje Śląskie skorzystały z opcji wykupu pojazdów[76].
W lipcu 2016 przewoźnik, przygotowując się do przeprowadzenia napraw okresowych posiadanych dwóch pojazdów, planował zainstalowanie w nich toalet[77]. Do końca sierpnia w ogłoszonym przetargu na modernizację składów ofertę złożyły ZNTK „Mińsk Mazowiecki”[78]. Pod koniec września została ona zaakceptowana[79] i w połowie października podpisano umowę[80], a w zakres modernizacji, która miała zostać wykonana do końca 2016[79], prócz montażu toalet, weszła również modyfikacja systemu monitoringu i informacji pasażerskiej oraz przemalowanie składów w barwy Kolei Śląskich[80]. Ostatecznie przebudowa przedłużyła się ze względu na większy zakres prac do wykonania nieprzewidziany wcześniej przez wykonawcę. W połowie stycznia 2017 w okolicach Mińska Mazowieckiego widziany był ukończony skład 14WE-01. Wówczas przewoźnik zakładał, że pojazdy powrócą do niego w lutym[81]. Pierwszy skład, oznaczony jako 01, rzeczywiście dotarł do bazy przewoźnika pod koniec lutego[82], a 28 lutego powrócił do eksploatacji[83].
Pod koniec lipca 2017 jeden pojazd 14WE należący do Industrial Division został wynajęty przez Pesę Bydgoszcz. Producent, ze względu na opóźnienia w dostawach składów z rodziny Elf II dla Kolei Śląskich, zdecydował się przekazać temu przewoźnikowi jednostkę 14WE w charakterze pojazdu zastępczego[84]. 28 lipca skład 14WE-02 wyruszył z Mińska Mazowieckiego do Katowic, a trzy dni później dotarł do bazy Kolei Śląskich[84][85]. Na przełomie sierpnia i września przewoźnikowi przekazano drugi pojazd tego typu[86][87]. Wówczas Koleje Śląskie eksploatowały 4 zespoły typu 14WE – 2 własne oraz 2 wypożyczone przez Pesę od Industrial Division[87].
12 stycznia 2018 KŚ podpisały z przedsiębiorstwem Industrial Division półroczną umowę ramową na wynajem pojazdów 14WE[88]. W maju 2018 kolejne 2 pojazdy 14WE trafiły do KŚ jako zastępstwo za opóźnionego elfa II[89].
Industrial Division
Pod koniec 2016 przedsiębiorstwo Industrial Division odkupiło od SKM Warszawa jednostki typu 14WE. Zgodnie z podpisaną umową, na początku 2017 do nowego właściciela trafiły 4 pojazdy, które skierowano do modernizacji w ZNTK „Mińsk Mazowiecki”[46].
22 marca 2017 Koleje Śląskie otworzyły oferty w przetargu na dzierżawę 11 EZT na cały 2018[90]. W drugiej części tego postępowania, dotyczącej leasingu 4 pojazdów z opcją na kolejne 4 składy, ID zaoferowało jednostki typu 14WE[46]. Ostatecznie ta część przetargu została unieważniona, w związku z czym przedsiębiorstwo nie znalazło nowego użytkownika dla tych pojazdów[91].
25 maja 2017 ID odebrało pierwszy zmodernizowany pojazd o numerze 06[92], zaś 13 czerwca ukończono modernizację drugiego o numerze 04[93]. Zespoły w ramach przebudowy zostały doposażone m.in. w toalety, system informacji pasażerskiej, gniazdka elektryczne[46] i stopnie wejściowe. Pojazdy pomalowano na biało, co stanowiło podkład pod malaturę ewentualnego nowego użytkownika[93].
W okresie od końca lipca do początku września 2017 ID wydzierżawiło wszystkie swoje jednostki typu 14WE. Po 2 pojazdy trafiły do Kolei Śląskich i Kolei Małopolskich[84][87].
Pozostałe 2 kupione składy miały zostać przekazane nowemu właścicielowi na początku 2018[46]. Ostatecznie tak się jednak nie stało[28].
Koleje Małopolskie
Na początku sierpnia 2017 Koleje Małopolskie rozpoczęły jazdy testowe zespołów 14WE-04 i 06 należących do Industrial Division[94]. 2 września jednostki rozpoczęły poranne i wieczorne kursy z pasażerami na trasach do stacji Tarnów i przystanku Kraków Lotnisko[87].
↑ abcdefPociąg papieski. W: Judyta Kurowska-Ciechańska, Ariel Ciechański: Koleje album. Carta Blanca, 2007, s. 152-153. ISBN 978-83-60887-96-7. (pol.).
↑Paweł Terczyński. Elektryczny zespół trakcyjny EN61-001. „Świat Kolei”. 9/2006, s. 17-19. Łódź: Emi-press. ISSN1234-5962.
↑Ryszard Rusak. Od Pafawagu do Bombardiera. 60 lat Państwowej Fabryki Wagonów Pafawag we Wrocławiu. „Świat Kolei”. 10/2005, s. 12-17. Łódź: Emi-press. ISSN1234-5962.
↑ abcdefghijRafał Wodzicki. Nowy tabor dla SKM Warszawa. Wymysł Kaczyńskiego?. „Świat Kolei”. 12/2005, s. 12-15. Łódź: Emi-press. ISSN1234-5962.
↑ abcZespoły trakcyjne 14WE i tzw. Pociąg Papieski. W: Robert Kroma, Janusz Sosiński, Krzysztof Zintel: Normalnotorowe wagony silnikowe kolei polskich 1991–2013. Wyd. 1. Poznań: BWH Kolpress, 2014, s. 240-248, seria: Encyklopedia taboru. ISBN 978-83-933257-6-4. (pol.).
↑PKP Szybka Kolej Miejska w Trójmieście Sp. z o.o.. Dane techniczne. „Dokumentacja Systemu Utrzymania – Elektryczny Zespół Trakcyjny 5B+6B+5B, 5B+6B+6B+5B (EN57, EN71)”, s. 47, 2010. Gdynia.
↑Ryszard Stankiewicz, Marcin Stiasny: Atlas Linii Kolejowych Polski 2011. Wyd. pierwsze. Rybnik: Eurosprinter, 2011. ISBN 978-83-931006-4-4. (pol.). Brak numerów stron w książce
↑Paweł Terczyński. Nowości w komunikacji podmiejskiej Krakowa. „Świat Kolei”. 4/2007. s. 3.
.jpg)
.jpg)
