Karl Frenzel

Karl Frenzel
Ilustracja
SS-Oberscharführer SS-Oberscharführer
Data i miejsce urodzenia

20 sierpnia 1911
Zehdenick

Data i miejsce śmierci

2 września 1996
Garbsen

Przebieg służby
Lata służby

1942–1945

Formacja

Schutzstaffel

Późniejsza praca

kierownik sceny

Odznaczenia
Krzyż Zasługi Wojennej II klasy (III Rzesza)
Cytaty w Wikicytatach

Karl August Wilhelm Frenzel (ur. 20 sierpnia 1911 w Zehdenick, zm. 2 września 1996 w Garbsen) – niemiecki stolarz, SS-Oberscharführer, zbrodniarz hitlerowski.

Był zdeklarowanym zwolennikiem nazizmu. W latach 1940–1942 uczestniczył w akcji T4. Następnie został przeniesiony do okupowanej Polski, aby wziąć udział w eksterminacji Żydów. W kwietniu 1942 roku rozpoczął służbę w obozie zagłady w Sobiborze. Przebywał tam aż do momentu likwidacji obozu w grudniu 1943 roku. Pełnił funkcję kierownika tzw. obozu I i był uznawany za jednego z najokrutniejszych esesmanów w Sobiborze. W ostatnim okresie wojny służył na wybrzeżu Adriatyku.

Po wojnie zamieszkał w Niemczech Zachodnich. Był sądzony w procesie załogi Sobiboru, który toczył się w Hagen w latach 1965–1966. Został skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Życiorys

Młodość i udział w akcji T4

Był synem kolejarza. Miał dwóch braci i siostrę. W latach 1918–1926 uczęszczał do szkoły podstawowej w Oranienburgu. Następnie powrócił do rodzimego Zehdenick, gdzie przez cztery lata terminował na stolarza[1]. Nie zdołał jednak znaleźć zatrudnienia w tym zawodzie, stąd przez pewien czas pracował w rolnictwie, a następnie jako kierowca w zakładzie rzeźniczym. W sierpniu 1930 roku wstąpił do NSDAP i SA. W nagrodę za aktywną działalność na rzecz ruchu nazistowskiego otrzymał z rąk Adolfa Hitlera honorowy sztylet NSDAP[2]. Dzięki swym znajomościom w partii zdołał latem 1933 roku uzyskać posadę policjanta w Zielonej Górze. Po kilku miesiącach odszedł jednak z policji i zatrudnił się w fabryce wyrobów metalowych[3]. W 1934 roku zawarł związek małżeński[4]. Od 1935 roku do sierpnia 1939 roku pracował jako dozorca na zamku w Lwówku Śląskim[5].

Na krótko przed wybuchem II wojny światowej został zmobilizowany i przydzielony do batalionu budowlanego[5]. Pod koniec 1939 roku dowiedział się, że godni zaufania członkowie partii są poszukiwani do udziału w realizacji „zadania specjalnego”. Zgłosił się na ochotnika, dołączając w ten sposób do personelu akcji T4, czyli tajnego programu eksterminacji osób psychicznie chorych i niepełnosprawnych umysłowo. Początkowo służył jako strażnik w „ośrodku eutanazji” w Grafeneck. Pod koniec 1940 roku, po uprzednim krótkim pobycie w ośrodku w Bernburgu, rozpoczął służbę w ośrodku w Hadamarze. Urządził komory gazowe w tamtejszej piwnicy, a później pełnił funkcję „palacza” w krematorium. Pod koniec 1941 roku powrócił do Bernburga, aby pomóc w demontażu znajdujących się tam „urządzeń eksterminacyjnych”[6].

Sobibór

Wiosną 1942 roku, podobnie jak wielu innych uczestników akcji T4, został przeniesiony do okupowanej Polski, aby wziąć udział w eksterminacji Żydów. Przyznano mu także stopień SS-Oberscharführera. Pod koniec kwietnia 1942 roku rozpoczął służbę w nowo utworzonym obozie zagłady w Sobiborze[2]. Wkrótce objął funkcję kierownika obozu I, czyli strefy mieszkalnej dla „Żydów pracujących”, którym oszczędzono natychmiastowej śmierci w komorach gazowych (zastąpił na tym stanowisku Bruno Weissa)[7]. To on najczęściej prowadził tam poranne apele[8]. Odpowiadał za bezpieczeństwo Reichsführera-SS Heinricha Himmlera, gdy ten przeprowadzał inspekcję w Sobiborze[9].

Był uznawany za jednego z najokrutniejszych – obok Gustava Wagnera i Huberta Gomerskiego – esesmanów w Sobiborze[a][10]. Podczas przyjmowania transportów znajdował się zazwyczaj na obozowej rampie, gdzie nadzorował pracę „komanda kolejowego”. Razem z Wagnerem przeprowadzał selekcję nowo przybyłych ofiar, decydując kto zostanie przydzielony do komand roboczych, a kto skierowany wprost z rampy do komór gazowych[11]. Ponadto wyławiał z tłumu osoby starsze, chorych i wyczerpanych, a także małe dzieci bez opiekunów, które następnie wysyłał na egzekucję do obozu III[b]. Często posługiwał się pejczem, aby wymusić posłuszeństwo ofiar i zmusić je do szybszego wykonywania poleceń[5]. Świadkowie zeznali, że co najmniej kilkukrotnie zdarzyło mu się zastrzelić Żydów, którzy odmówili wyjścia z wagonu lub usiłowali się ukryć pod zwłokami osób zmarłych w czasie transportu. Kilkoro ocalałych więźniów zeznało ponadto, że mordował małe dzieci i niemowlęta, rozrywając je gołymi rękoma lub roztrzaskując im głowy o ściany wagonów[12].

Jako kierownik obozu I był dla „Żydów pracujących” panem życia i śmierci[5][13]. Upokarzał, terroryzował i maltretował więźniów, lubując się zwłaszcza w katowaniu ich pejczem[13][14]. Selekcjonował ich także pod względem zdolności do pracy, wysyłając chorych i wyczerpanych na egzekucję do obozu III[15]. Gdy dwóch Żydów uciekło z obozu, osobiście wybrał około 10–20 więźniów, którzy zostali następnie rozstrzelani[16]. Innym razem, podczas egzekucji 72 żydowskich mężczyzn z Holandii, rozkazał holenderskim Żydówkom śpiewać piosenki, a następnie zorganizował „zabawę taneczną”[17]. Przy innej okazji miał wraz z Wagnerem urządzić „konkurs strzelecki”, polegający na strzelaniu do wiader ustawionych na głowach więźniów; zabito wtedy piętnastu Żydów[18]. Gdy pewnego razu jeden z holenderskich Żydów usiłował popełnić samobójstwo, podcinając sobie żyły, Frenzel polecił sprowadzić konającego, po czym na oczach zgromadzonych na apelu więźniów wychłostał go i zastrzelił. Wcześniej oznajmił, że życie każdego Żyda należy do Niemców i tylko oni mogą podjąć decyzję o jego odebraniu[19].

14 października 1943 roku w Sobiborze wybuchło powstanie więźniów. Ze względu na prominentną funkcję, którą pełnił w obozie, Frenzel był jednym z głównych celów konspiratorów[20]. Zamierzając potajemnie go zlikwidować, zaprosili go do warsztatu stolarskiego, rzekomo w celu odbioru zamówionej szafki[21][22]. Frenzel nie pojawił się jednak w stolarni o wskazanej godzinie, gdyż brał wtedy prysznic[20]. Okazało się to jednym z czynników, które nie pozwoliły powstańcom w pełni zrealizować ich planów[23]. W kulminacyjnym momencie buntu Frenzel ogniem pistoletu maszynowego usiłował powstrzymać uciekających Żydów[24]. Następnie z powodu nieobecności Franza Reichleitnera i Gustava Wagnera oraz śmierci Johanna Niemanna przejściowo objął dowodzenie nad obozową załogą[20]. To on wieczorem 14 października wezwał na pomoc stacjonujące w pobliżu Sobiboru jednostki SS, Wehrmachtu i policji[25].

W kolejnych tygodniach uczestniczył w pracach związanych z likwidacją obozu. Na przełomie listopada i grudnia 1943 roku wraz z Wagnerem kierował egzekucją grupy Żydów, których przywieziono do Sobiboru z obozu w Treblince, aby pracowali przy wywózce mienia, wyburzaniu budynków i zacieraniu śladów ludobójstwa[26].

Dalsze losy

Pod koniec 1943 roku podobnie jak większość weteranów akcji „Reinhardt” został przeniesiony do Einsatz R operującej na wybrzeżu Adriatyku. Zadaniem tej jednostki była likwidacja miejscowych Żydów oraz walka z jugosłowiańską i włoską partyzantką. Frenzel służył w pododdziałach Einsatz R w Trieście i Fiume. Wiosną 1944 roku został poważnie ranny w wypadku motocyklu. Otrzymał Krzyż Zasługi Wojennej II klasy[27].

W ostatnim okresie wojny trafił do amerykańskiej niewoli. Do połowy maja 1945 roku był przetrzymywany w obozie jenieckim koło Monachium. Po zwolnieniu z niewoli pozostał tam jeszcze przez trzy miesiące, pracując w amerykańskiej kuchni[27]. Przez pewien czas pracował także jako stolarz w Gießen[28]. W listopadzie 1945 roku powrócił do swego domu w Lwówku Śląskim. Tego samego dnia zmarła jego żona Sofia[20] – zgwałcona i zarażona durem brzusznym przez sowieckich żołnierzy[29].

Zatrudnił się w studiu filmowym w Getyndze jako kierownik sceny. Wkrótce znalazł również nową partnerkę życiową[27]. Na początku lat 50. zachodnioniemiecka prokuratura wszczęła przeciw niemu dwa postępowania przygotowawcze, które dotyczyły odpowiednio jego służby w Sobiborze oraz w „ośrodku eutanazji” w Hadamarze. Oba postępowania zostały umorzone, gdyż w tym czasie jego miejsce pobytu pozostawało nieznane[30].

Śledztwo i proces

W lipcu 1959 roku Centrala Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu wszczęła śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych w Sobiborze[31]. Nazwisko Frenzla bardzo często pojawiało się w zeznaniach ocalałych więźniów. W konsekwencji 9 marca 1962 roku prokuratura w Dortmundzie wydała nakaz jego aresztowania[32]. Zatrzymanie nastąpiło trzynaście dni później[5]. Podczas przesłuchań Frenzel deklarował żal z powodu „niesprawiedliwości”, która spotykała Żydów w Sobiborze, niemniej konsekwentnie zaprzeczał, aby dopuścił się jakichkolwiek zbrodni. Twierdził nawet, że był lubiany przez żydowskich więźniów[33].

Akt oskarżenia przeciwko Frenzlowi i jedenastu innym esesmanom został wniesiony w czerwcu 1964 roku[34]. Postawiono mu zarzut zamordowania 42 Żydów i współudziału w zgładzeniu kolejnych 250 tys.[35] Proces załogi Sobiboru toczył się w Hagen w latach 1965–1966[35][36]. Po samobójczej śmierci Kurta Bolendera Frenzel stał się głównym oskarżonym[37]. Udowodniono mu zamordowanie sześciu osób i współudział w zamordowaniu 150 tys.[35] Jako jedyny z oskarżonych został uznany winnym współsprawstwa w morderstwie i skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności[c][38].

Pod koniec grudnia 1976 roku został zwolniony z więzienia, lecz w maju 1980 roku zatrzymano go ponownie. W rezultacie spędził w więzieniu kolejnych szesnaście miesięcy[39]. W kwietniu 1983 roku udzielił wywiadu byłemu więźniowi Sobiboru, Thomasowi Blattowi[40]. W latach 1982–1985 jego sprawę rozpatrywał sąd apelacyjny, który utrzymał w mocy wyrok dożywotniego więzienia[39]. Niemniej ze względu na wiek i stan zdrowia Frenzel nie powrócił już do celi[41]. Zamieszkał w domu spokojnej starości w Garbsen w pobliżu Hanoweru, gdzie zmarł 2 września 1996 roku[20].

Film

Frenzel jest jednym z głównych antagonistów w brytyjskim filmie telewizyjnym Ucieczka z Sobiboru z 1987 roku. W jego postać wcielił się Kurt Raab[42].

Frenzel jest także głównym antagonistą w rosyjskim filmie Sobibór (ros. Собибор) z 2018 roku. W jego postać wcielił się Christopher Lambert[43].

Uwagi

  1. ↑ Ocalali Żydzi za najokrutniejszego esesmana w Sobiborze zgodnie uznawali Gustava Wagnera. Frenzla określali mianem „jednego z najgorszych”. Patrz: Bryant 2014 ↓, s. 135, 137, 140–141.
  2. ↑ Obszar zagłady, w którego obrębie znajdowały się komory gazowe, masowe groby i ruszty spaleniskowe.
  3. ↑ Wyroki skazujące usłyszało także pięciu innych oskarżonych, uznano ich jednak za winnych wyłącznie pomocnictwa w morderstwie i skazano na kary kilkuletniego więzienia. Patrz: Bryant 2014 ↓, s. 184.

Przypisy

  1. ↑ Schelvis 2014 ↓, s. 250.
  2. ↑ a b Webb 2017 ↓, s. 325.
  3. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 148–149.
  4. ↑ Blatt 2010 ↓, s. 306.
  5. ↑ a b c d e Bryant 2014 ↓, s. 149.
  6. ↑ Schelvis 2014 ↓, s. 251.
  7. ↑ Arad 1999 ↓, s. 33.
  8. ↑ Bem 2014 ↓, s. 190.
  9. ↑ Arad 1999 ↓, s. 165–166.
  10. ↑ Webb 2017 ↓, s. 349.
  11. ↑ Schelvis 2014 ↓, s. 251–252.
  12. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 150, 173, 179–181.
  13. ↑ a b Schelvis 2014 ↓, s. 251 i 253.
  14. ↑ Webb 2017 ↓, s. 76, 97, 325–326.
  15. ↑ Webb 2017 ↓, s. 77 i 126.
  16. ↑ Bem 2014 ↓, s. 250.
  17. ↑ Bem 2012 ↓, s. 86.
  18. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 150.
  19. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 131 i 182.
  20. ↑ a b c d e Webb 2017 ↓, s. 326.
  21. ↑ Arad 1999 ↓, s. 328.
  22. ↑ Bem 2014 ↓, s. 274.
  23. ↑ Arad 1999 ↓, s. 333.
  24. ↑ Arad 1999 ↓, s. 331–332.
  25. ↑ Bem 2014 ↓, s. 279–281.
  26. ↑ Bem 2014 ↓, s. 294.
  27. ↑ a b c Schelvis 2014 ↓, s. 252.
  28. ↑ Webb 2017 ↓, s. 320.
  29. ↑ Blatt 2010 ↓, s. 307.
  30. ↑ Bem 2014 ↓, s. 309.
  31. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 125.
  32. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 140–141.
  33. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 141.
  34. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 144.
  35. ↑ a b c Webb 2017 ↓, s. 373.
  36. ↑ Bem 2014 ↓, s. 310–311.
  37. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 148 i 279.
  38. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 184.
  39. ↑ a b Schelvis 2014 ↓, s. 253.
  40. ↑ Blatt 2010 ↓, s. 303.
  41. ↑ Schelvis 2014 ↓, s. 254.
  42. ↑ Escape from Sobibor. Full Cast & Crew. imdb.com. [dostęp 2018-01-01]. (ang.).
  43. ↑ Sobibór. filmweb.pl. [dostęp 2018-08-01].

Bibliografia