Jako pierwszy z rodziny świecką edukację jako prawnik otrzymał Heinrich Marx, ojciec Karla. Gdy w 1816 jego wniosek o wykonywanie zawodu został odrzucony przez Ministerstwo Sprawiedliwości Prus ze względu na jego żydowskie pochodzenie i wiarę, Heinrich próbował opóźnić chrzest, jednak w 1819 sytuacja materialna zmusiła go do zmiany wiary by pozostać prawnikiem[5]. Heinrich Marx między kwietniem 1819 a 31 grudnia 1819 przeszedł z judaizmu na luteranizm, zmieniając wówczas imię z pochodzącego z języka jidysz Herschela na niemieckiego Heinricha[5]. W katolickim Trewirze Heinrich przeszedł na luteranizm dominujący w Prusach ze względu na swój racjonalizm[6].
Ojciec Karla popierał liberalizm klasyczny i zainteresował się ideami filozofów Imanuela Kanta oraz Woltera. Brał udział w agitacji na rzecz wprowadzenia w Prusach konstytucji i reform, które ograniczyłyby monarchię absolutną[7]. W 1815 roku rozpoczął karierę adwokacką, a w 1819 roku wraz z rodziną wprowadził się do dziesięciopokojowego domu przy Simeongasse (obecnie Simeonstrasse 8) w pobliżu Porta Nigra[8]. Jego żona, Henrietta Pressburg była holenderską Żydówką, która pozostała przy judaizmie. Henrietta była bardzo opiekuńcza i religijna, co nie pozostało bez wpływu na jej dzieci[9].
Karl urodził się 5 maja 1818 roku w Trewirze, w budynku 664 przy Brückergasse[10]. W 1928 roku lokal został zakupiony przez Socjaldemokratyczną Partię Niemiec, a współcześnie mieści się tam muzeum poświęcone Marxowi[11].
Niewiele wiadomo o dzieciństwie Karla[12]. Był trzecim z dziewięciorga dzieci, najstarszym synem stał się, gdy w 1819 roku zmarł jego brat Moritz[13]. Karl w sierpniu 1824 roku został ochrzczony w Kościele luterańskim wraz z rodzeństwem: Sophie, Hermannem, Henriette, Louise, Emilie i Karoline[14]. Do 1830 roku miał prywatnego nauczyciela, kiedy rozpoczął naukę w nowo utworzonej szkole gimnazjalnej, której dyrektorem był przyjaciel jego ojca Hugo Wyttenbach. Zatrudniał on jako nauczycieli wielu liberalnych humanistów, co rozgniewało konserwatywny rząd. W 1832 roku policja zorganizowała nalot na szkołę i znalazła na miejscu literaturę głoszącą liberalizm. Władze zreorganizowały szkołę i wymieniły kilku pracowników[15].
Okres studencki
W wieku 17 lat, w październiku 1835 roku, rozpoczął studia na Uniwersytecie w Bonn. Studiował prawo i ukończył sześć przedmiotów prawniczych, jednak był również zainteresowany filozofią i literaturą[16]. Kontynuował naukę, gdy udało mu się uniknąć służby wojskowej[17]. Nicolaievsky i Maenchen-Helfen twierdzą, że Marx dołączył do Klubu Poetów, który był monitorowany przez policję. Michael Heinrich stwierdza natomiast, że Marx był członkiem klubu literackiego, jednak nie ma dowodów na to, że był to ten sam krąg, ponieważ w aktach policji (które nie zostały zweryfikowane) nazwiska niektórych osób, które były w tym kręgu opuściły Bonn zanim Marx tam zamieszkał[18][19]. Młody Marx dołączył też do klubu Landsmannschaft der Treveraner, którego został współprzewodniczącym[20]. Marx lubił szermierkę, jednak nie brał udziału w żadnym pojedynku[21]. Michael Heinrich twierdzi, że przeniesienie Karla na Uniwersytet Berliński, nie było spowodowane chęcią ukrócenia pijactwa i zamieszek przez jego ojca, lecz było wcześniej zaplanowane, by Marx ukończył część studiów w Bonn, ponieważ były one znacznie tańsze niż w Berlinie[22].
Początek działalności (1836–1843)
W lecie 1836 roku zaręczył się z Jenny von Westphalen, którą znał od wczesnej młodości. Odtąd spoważniał i bardziej odpowiedzialnie podchodził do nauki i pracy[23]. Ich związek nie budził kontrowersji jako iż w XIX w. po chrzcie Żydzi byli traktowani tak samo jak chrześcijanie, tak samo pozycja społeczna rodzin Marx i Westphalen była mniej więcej taka sama[24]. Problemem był jednak wiek Jenny która poświęcała swoje możliwości zaręczyn dla Karla - siedemnastoletniego studenta[24], Marx jednak zaakceptowany przez ojca Jenny, liberalnego arystokratę Ludwiga von Westphalena z którym się przyjaźnił i był jego mentorem w Trewirze[25].
W październiku 1836 roku przybył do Berlina, gdzie wynajął pokój przy Mittelstraße. W listopadzie 1837 podczas choroby w tym mieście zainteresował się filozofią niedawno zmarłego Georga Wilhelma Freidricha Hegla. Jest też możliwe że przez czytanie Hegla Marx porzucił swoje próby pisania wierszy[26]. W 1837 roku, w czasie rekonwalescencji w Stralau, dołączył do Klubu Doktora (Doktorklub), którego członkowie dyskutowali filozofię Hegla, związał się z radykalnym nurtem interpretacji Hegla, tzw. młodoheglistami. Najważniejszymi jego przedstawicielami byli m.in. Ludwig Feuerbach, Bruno Bauer i Adolf Rutenberg, którego Marx poznał osobiście i z którym się zaprzyjaźnił. Młodohegliści odrzucili metafizyczne założenia Hegla, lecz przyjęli jego metodę dialektyczną, którą zastosowali w krytyce społeczeństwa, polityki i religii z lewicowego punktu widzenia[27]. W maju 1838 zmarł ojciec Marxa, z którym łączył go silny związek emocjonalny[28][29].
W 1837 roku zakończył pisanie krótkiej powieści komediowejSkorpion i Felix, napisał też kilka wierszy miłosnych poświęconych Jenny, które zostały opublikowane[30]. Porzucił pisarstwo i zajął się nauką języka angielskiego i włoskiego, studiami historii sztuki i tłumaczeniem klasyków łacińskich[31]. Napisał rozprawę doktorską pod nazwą Różnice między demokrytejską a epikurejską filozofią przyrody. Pracę nad rozprawą ukończył w 1841 roku[32]. Wzbudziła ona pewne kontrowersje w kręgach konserwatywnych profesów Uniwersytetu w Berlinie. Marx zdecydował się zaprezentować ją na bardziej liberalnym Uniwersytecie w Jenie, który w kwietniu 1841 roku nadał mu doktorat[33]. W 1840 roku rozpoczął współpracę z wojującym ateistą Bruno Bauerem, w marcu 1841 roku zaczęli planować wydawanie pisma „Archiv des Atheismus” („Archiwum Ateizmu”), pomysł ten jednak nigdy nie został zrealizowany.
Kariera akademicka została zniwelowana przez silną opozycję rządu wobec klasycznego liberalizmu i młodoheglistów[34]. W 1842 roku Marx przeprowadził się do Kolonii, gdzie pracował jako dziennikarz, pisząc dla radykalnej gazety „Rheinische Zeitung” („Gazeta Reńska”), wyrażając w niej swoje wczesne poglądy na temat socjalizmu i ekonomii. Krytykował zarówno prawicowe rządy europejskie, jak i ruchy liberalne oraz socjalistyczne, które uważał za szkodliwe lub nieskuteczne[35]. Gazeta zwróciła uwagę cenzury rządu pruskiego, która przed drukowaniem materiału sprawdzała wydania pisma. Po tym, gdy w 1843 roku, „Rheinische Zeitung” opublikowała artykuł mocno krytyczny wobec monarchii rosyjskiej i cara Mikołaja I, rząd rozpoczął nagonkę na gazetę. Represje spowodowane były demokratyczno-radykalnym charakterem pisma. Doprowadziły do ustąpienia redaktora naczelnego i zamknięcia pisma w marcu 1843 roku[36][37]. 19 czerwca 1843 roku Karl wziął ślub z Jenny w kościele protestanckim w Bad Kreuznach[38].
Wyjazd do Paryża
Po ślubie Marx przeniósł się do Paryża. We Francji miał wraz z Arnoldem Ruge wydawać radykalne pismo emigracyjne, jednak ze względu na rozbieżności ideowe redaktorów, jak i problemy z kolportażem, wyszedł tylko jeden podwójny numer pisma zatytułowanego „Roczniki Niemiecko-Francuskie”. Marx opublikował w nim dwa eseje: Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa i W kwestii żydowskiej, w których ostatecznie porzucił idealizm i po raz pierwszy ujawnił się jako rewolucjonista i internacjonalista, odwołujący się do Mas i Proletariatu. W 1844 stworzył Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne, którymi rozpoczął swoją krytykę ekonomii politycznej i filozofii heglowskiej. Rozwijał w nich również teorię humanizmu socjalistycznego.
We wrześniu 1844 poznał Friedricha Engelsa, przyszłego przyjaciela i głównego współpracownika. Obaj uczestniczyli aktywnie w życiu politycznym Paryża i wspólnie opracowywali idee socjalizmu proletariackiego, czyli komunizmu. Ich pierwszą wspólną pracą była Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki, analizująca krytycznie poglądy heglistów, ze szczególnym uwzględnieniem Bruno Bauera.
Wyjazd do Brukseli
W 1845 roku został na skutek działań rządu pruskiego wydalony z Paryża i wyjechał do Brukseli. W latach 1845–1846 powstawał pierwszy wykład tez materializmu historycznego autorstwa obu teoretyków, zawarty w Ideologii niemieckiej. W latach 1845–1847 Marx pisał do gazet, wydawanych zarówno we Francji, jak i w Niemczech. Jego artykuły można było znaleźć w „Vor-warts, Deutsche-Brusseler Zeitung, Das Westphalische Dampfboot” i „Der Gesellschaftsspiegel”. W roku 1847 wydał Nędzę filozofii; dzieło, w którym poddał krytyce poglądy Proudhona.
Marx zaangażował się w tworzenie Związku Komunistów, którego członkiem został wraz z Engelsem wiosną 1847. W listopadzie 1847 obaj brali udział w II Zjeździe tego związku w Londynie. Ich czynny udział w związku przejawiał się również w tym, iż obaj są autorami jego programu. Stanowił go wydany w 1848 roku Manifest partii komunistycznej, który zawierał idee rozwiniętego materializmu, dialektyki, walki klas i przypisywał proletariatowi potencjał rewolucyjny. Był to pierwszy program oparty w całości na zasadach socjalizmu naukowego. Marx prowadził w tym czasie działalność publicystyczną. W 1848 wyszło jego Przemówienie w sprawie wolnego handlu. Po wybuchu rewolucji lutowej 1848, Marx został wydalony z Belgii. Wrócił do Paryża, a stamtąd po rewolucji marcowej udał się do Kolonii. Został tam redaktorem naczelnym wychodzącej od 1 czerwca 1848 do 19 maja 1849 „Nowej Gazety Reńskiej”. Marx publikował w niej m.in. artykuły Praca najemna a kapitał i Liberałowie przy władzy.
Wyjazd do Londynu
Został oskarżony o przestępstwa prasowe i nawoływanie do stawiania oporu zbrojnego rządowi, stanął przed sądem, który go uniewinnił 9 lutego 1849. 16 maja 1849 został wydalony z Królestwa Prus. Wyjechał do Paryża, skąd po demonstracji 13 czerwca 1849 udał się do Londynu, w którym spędził resztę życia. W Anglii, borykając się z dużymi problemami finansowymi, utrzymywał się z działalności publicystycznej oraz z bezzwrotnych pożyczek od Engelsa. W Londynie podjął ostrą polemikę z krytykami swojej teorii i osoby. Od 1851 do 1862 był stałym współpracownikiem „New York Tribune”, gdzie część jego artykułów była publikowana jako materiały redakcyjne. W piśmie tym opublikował m.in. Rewolucja i kontrrewolucja w Niemczech oraz Rewelacje z dziejów dyplomacji XVIII w. Współpracował również z „Neue Oder-Zeitung” oraz wiedeńskim „Presse”.
W 1864 Marx współtworzył Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, tzw. Pierwszą Międzynarodówkę, będąc jej sekretarzem, autorem pierwszej Odezwy i innych fundamentalnych pism. W 1869 jego przyjaciel i uczeń Wilhelm Liebknecht założył socjalno-demokratyczną partię robotniczą, która połączywszy się z radykalnymi zwolennikami Ferdinanda Lassale’a, stworzyła Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Niemiec. Doprowadził również do przeniesienia Rady Generalnej Międzynarodówki do Nowego Jorku po kongresie w Hadze w 1872. Równocześnie zajmował się redagowaniem Kapitału, w czym przeszkodziła mu choroba. Dzieło zostało ukończone przez Friedricha Engelsa na podstawie zgromadzonych zapisków i wydane po śmierci Karla Marxa.
Śmierć i pochówek
Pierwszy grób Marxa, bez szczątków Marxa i jego rodziny, które zostały ekshumowane do nowego grobu (2018)Drugi grób Marxa, ze szczątkami Marxa i jego rodziny (2006)
Karl Marx uchodzi za założyciela tzw. socjalizmu naukowego, który, wyrósłszy z jego poglądów filozoficznych, tylko w związku z nimi staje się zrozumiały. Marx pozostawał stale pod wpływem filozofii Hegla, zachował też jego sposób dociekania, jego dialektyczną metodę i przekonanie o identyczności „bytu” i „myślenia”. Szczytowym zakończeniem filozoficznego systemu Marxa jest jego materialistyczne pojmowanie dziejów, oparte na historycznym materializmie.
Pod względem ekonomicznym Karl Marx jest uczniem Davida Ricarda, na którego teorii o wartości pracy oparł swój własny system, zwłaszcza teorię wyzysku. Podobnie jak Ricardo, Marx zapatruje się bardzo pesymistycznie na położenie klasy pracującej i przepowiada upadek kapitalistycznego ustroju wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz bardziej zaostrzających się kryzysów (teoria katastrof).
Marx w Przyczynku do krytyki heglowskiej filozofii prawa określił religię mianem opium ludu:
Nędza religijna jest jednocześnie wyrazem rzeczywistej nędzy i protestem przeciw nędzy rzeczywistej. Religia jest westchnieniem uciśnionego stworzenia, sercem nieczułego świata, jest duszą bezdusznych stosunków. Religia jest opium ludu[41].
Marks cierpiał na zły stan zdrowia, który sam opisywał jako „nędzę istnienia”[43]. Lubił mocno przyprawione potrawy, wędzone ryby, kawior, kiszone ogórki, „z których żadne nie jest dobre dla pacjentów z chorą wątrobą”, lubił też wino i likiery i palił mnóstwo cygar, „a ponieważ nie miał pieniędzy, były to zazwyczaj cygara złej jakości”[44]. Po przystąpieniu do klubu pijackiego Trewir Tavern Club w latach 30. XIX wieku Marx zaczął dużo pić i kontynuował to aż do śmierci[45].
Teoria wartości Marxa
Pomnik Karla Marxa w Chemnitz, 1971 (2002)Pomnik Karla Marxa i Friedricha Engelsa w Berlinie, 1986 (2005)
Amerykański ekonomista Paul Sweezy w swojej pracy Teoria rozwoju kapitalizmu[46] stwierdza, że dla Marxa w odróżnieniu od Adama Smitha wymiana nie jest czymś bardziej pierwotnym niż praca i jej podział. Towar jest czymś co zaspokaja potrzeby ludzkie, elementarną jednostką w kapitalistycznej formie produkcji. Towar posiada jednocześnie dwie formy wartości: użytkową i wymienną. Towar może mieć wartość użytkową (materialna podstawa wartości) wynikającą z tego czym on jest (jego własności). Urzeczywistnia się ona przez użycie lub spożycie danego towaru. Poza tym ma też wartość wymienną (wielkość wartości) opartą na relacji wartości użytkowych wymienianych towarów. Każda jednostkowa proporcja wymiany towaru x na towar y jest określoną wartością wymienną, aby znaleźć wspólny mianownik dla wymiany towarów konieczny jest ekwiwalent, czyli towar za pośrednictwem którego można dokonywać wymiany, pieniądz stanowi taki uniwersalny ekwiwalent.
Fetyszyzm towarowy a wartość wymienna
Choć wartość wymienna określa relacje między produktami, to w istocie wyraża stosunki między producentami. Nie tylko ilościowy stosunek wartości wymiennych wyrażonych w pieniądzu (cena), ale i szereg społecznych stosunków między członkiniami i członkami społeczeństwa kapitalistycznego. Stosunki między produkującymi i wymieniającymi towary ludźmi otrzymują swoją symboliczną materializację w postaci towarów:
Jednakowość różnych prac ludzkich otrzymuje rzeczową postać jednakowej wartości przedmiotowej produktów pracy;czas jako miernik wydatkowania ludzkiej siły roboczej przybiera postać wielkości wartości produktów pracy; wreszcie, stosunki wzajemne wytwórców, w których urzeczywistniają się owe społeczne określenia ich prac, przybierają formę społecznego stosunku między produktami pracy[47].
Wartość towarów (w tym samej pracy), to jakie towary są produkowane, jakie konsumowane, wydaje się rządzić społeczeństwem kapitalistycznym. Martwe przedmioty wydają się mieć olbrzymie znaczenie i kierować poczynaniami ludzi, podczas gdy w rzeczywistości sytuacja jest odwrotna: towary są wyrazem i odzwierciedleniem społecznych stosunków. Fakt, że towary można nabyć na rynku sprawia, że powstaje pozór jakoby można było wraz z towarem nabyć same stosunki społeczne, które one reprezentują. Przykładowo, towar wyprodukowany w przemyśle, stojącym wysoko w hierarchii globalnego podziału pracy, taki jak ekskluzywna limuzyna, powinien stanowić symbol wysokiego statusu właściciela. Według Marxa, sytuacja jest zupełnie odwrotna: to wysoki status społeczny i władza, którą dysponuje jednostka zostaje przypisana towarowi, jakim jest ekskluzywna limuzyna. Pozór fetyszyzmu towarowego nie jest jednak czystą mrzonką. Jest raczej specyficzną dla gospodarki towarowej formą doświadczania życia społecznego. W odmiennych społeczeństwach taką podstawową formą może być dar. Uznaje się symboliczną wartość towarów jako nośników relacji społecznych, przez co, choć są one tylko nośnikami i środkami, to zdają się być źródłem wartości. Ludzie wierzą, że limuzyna jest źródłem prestiżu, podczas gdy jest jedynie jego nośnikiem i jako taka jest w równym stopniu wytworem techniki, co wytworem kulturowym społeczeństwa.
Praca stanowi podstawę analizy Marxa, ponieważ dzięki niej jako kategorię można rozpatrywać towar „siłę roboczą”, jako nośnik stosunków społecznych i wartości wymiennej. Tylko w ten sposób możliwe jest rozpatrywanie towaru nie jako przedmiotu konsumpcji, tylko jako przedmiotu produkcji (produkcji jako wyniku pracy). Sama praca jest w kapitalizmie towarem i jako taki da się rozłożyć na pracę użyteczną (czyli taką, która wytwarza wartość użytkową jej produktu) oraz pracę abstrakcyjną (wydatkowaną siłę roboczą). Praca nie jest albo użyteczna albo abstrakcyjna. Jest zawsze jednocześnie użyteczna i abstrakcyjna, tak jak towar posiada zawsze wartość użytkową i wymienną. O ile praca użyteczna jest po prostu zestawem fizycznych czynności, o tyle praca abstrakcyjna jest właśnie sposobem w jaki ta praca jest w kapitalizmie waloryzowana. Nie chodzi tu o prostą ocenę wartości np. 15 zł za godzinę pracy, ale zarówno o warunki które określają wartość pracy (nie tylko ekonomicznych, ale i społecznych oraz politycznych), jak i proces, w którym praca i jej wytwory (towary) przybierają taką formę (w innych społeczeństwach wymiana i społeczny podział pracy może przybrać zupełnie inną postać). Jak twierdzi Sweezy:
[...] towar ma coś wspólnego z wszystkimi innymi towarami (tj. że wszystkie one są wartościami), a mianowicie to, że wchłania część całkowitej rozporządzalnej w społeczeństwie siły roboczej (tj. że wszystkie towary są zmaterializowaną abstrakcyjną pracą). Ta właśnie cecha charakterystyczna towarów (która zakłada wartość użytkową i przejawia się sama w wartości wymiennej) czyni z „towaru” punkt wyjścia i centralną kategorię ekonomii politycznej współczesnej epoki[46].
Pracę jako towar można ująć od strony ilościowej, co Marx ujmuje jako czas pracy. Innym sposobem jest mierzenie pracy jako towaru na rynku, czyli ceny siły roboczej, jest to sposób badania przejawiania się pracy, a nie badania pracy jako źródła wartości. Badanie ilościowego aspektu wartości to badanie praw rządzących podziałem siły roboczej do różnych działów (dziś powiedzielibyśmy sektorów) produkcji w społeczeństwie kapitalistycznym, zatem teoria wartości powinna wyjaśniać: a) stosunki wymienne między towarami b) ilość wytwarzanych towarów c) przydział siły roboczej do działów produkcji.
Poglądy dotyczące Polski
Marx miał wyraziste i zdecydowane poglądy w sprawie Polski, której niepodległość w pełni popierał. Jego zainteresowanie Polską można datować od powstania krakowskiego (1846). Marx czytał prace Joachima Lelewela poświęcone historii Rzeczypospolitej i uważał Polskę za zaporę dla rosyjskiego imperializmu, dążącego do dominacji m.in. w Europie. Krytykował także brak pomocy dla Polaków ze strony mocarstw, który w jego ocenie mógł doprowadzić do złamania ducha oporu wobec Rosji. Znaczący wzrost jego zainteresowania sprawą polską miał miejsce w okresie powstania styczniowego (1863–1864), upadek którego Marx uznał za jedno z dwóch najważniejszych wydarzeń w Europie po 1815 r. W ocenie Marxa upadek powstania miał zniechęcić Polaków do walki o suwerenność i umocnić pozycję Rosji[48].
Marx organizował zbiórki pieniędzy dla polskich emigrantów wbrew oporowi prasy i parlamentarzystów, występował na wiecach upamiętniających powstanie i protestował przeciw wydawaniu rosyjskim władzom powstańców przebywających na Zachodzie. Gmina Centralna Londyńskiego Zjednoczenia Emigracji Polskiej imiennie podziękowała Marxowi za jedno z jego przemówień. Krytykę braku reakcji na podbój Polski przez Rosję Marx zawarł w manifeście I Międzynarodówki. Córka Marxa Jenny nosiła polski krzyż powstańczy, co Marx osobiście popierał[48].
Jedna tylko alternatywa pozostała Europie. Albo barbarzyństwo azjatyckie pod moskiewskim przywództwem zaleje ją jak lawina, albo musi ona odbudować Polskę tak, aby między nią a Azją stanęło dwadzieścia milionów bohaterów i by dzięki temu zyskała ona na czasie na dokonanie swego społecznego odrodzenia.
Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa (1843), [w:] K. Marks, F. Engels, Dzieła wszystkie, t. I, Książka i Wiedza, Warszawa 1962, s. 243–407
Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne z 1844 r. (1844), tłum. Konstanty Jażdżewski i Tadeusz Zabłudowski, Książka i Wiedza, Warszawa 1958
W kwestii żydowskiej (1844), Instytut Wydawniczy „Renaissance”, Warszawa 1938
Święta rodzina, czyli Krytyka krytycznej krytyki. Przeciwko Brunonowi Bauerowi i spółce (1845), tłum. Tadeusz Kroński i Salomon Filmus, Książka i Wiedza, Warszawa 1957
Tezy o Feuerbachu (1845), [w:] K. Marks, F. Engels, Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej, Moskwa 1946
Nędza filozofii. Odpowiedź na „Filozofię nędzy” p. Proudhona (1847), tłum. Kazimierz Błeszyński, Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”, Warszawa 1948
↑ abW literaturze niespecjalistycznej można stosować spolszczoną wersję imienia i nazwiska, Karol Marks. Współcześnie zaleca się zachowywanie pisowni oryginalnej (Karl Marx)[3].
↑Nicolaievsky i Maenchen-Helfen 1976, s. 33; McLellan 2006, s. 18–19. These love poems would be published posthumously in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 1 (New York: International Publishers, 1975) s. 531–632.
↑Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 33; Wheen 2001, s. 25–26.
↑Marx’s thesis was posthumously published in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 1 (New York: International Publishers, 1975) s. 25–107.
↑Nicolaievsky and Maenchen-Helfen 1976, s. 45; Wheen 2001, s. 33; McLellan 2006, s. 28–29, 33.
↑Nicolaievsky i Maenchen-Helfen 1976, s. 49; McLellan 2006, s. 33.
↑Nicolaievsky i Maenchen-Helfen 1976, s. 50–51; Wheen 2001, s. 34–36, 42–44; McLellan 2006, s. 35–47.
↑Blumenberg, Werner (2000). Karl Marx: An Illustrated Biography. Translated by Scott, Douglas. London; New York: Verso Books. ISBN 978-1-85984-254-6. s. 98
↑Blumenberg, Werner (2000). Karl Marx: An Illustrated Biography. Translated by Scott, Douglas. London; New York: Verso Books. ISBN 978-1-85984-254-6. s. 100
Craig J. Calhoun: Classical Sociological Theory. Oxford: Wiley-Blackwell, 2002. ISBN 978-0-631-21347-5. Brak numerów stron w książce
Michael Heinrich: Karl Marx and the Birth of Modern Society. Nowy Jork: 2019. ISBN 978-1-58367-735-3. (ang.). Brak numerów stron w książce
Hobsbawm, Eric (2011). How to Change the World: Tales of Marx and Marxism. London: Little, Brown. ISBN 978-1-4087-0287-1.
McLellan, David (2006). Karl Marx: A Biography (fourth edition). Hampshire: Palgrave MacMillan. ISBN 978-1-4039-9730-2.
Boris Nicolaievsky, Otto Maenchen-Helfen: Karl Marx: Man and Fighter. Gwenda David and Eric Mosbacher (tłum.). New York: Pelican, 1976. ISBN 978-1-4067-2703-6.
Schwarzschild, Leopold (1986) [1948]. The Red Prussian: Life and Legend of Karl Marx. Pickwick Books Ltd. ISBN 978-0-948859-00-7.
PeterP.SingerPeterP., Marx, Oxford: Oxford University Press, 1980, ISBN 978-0-19-287510-5, OCLC5831979. Brak numerów stron w książce
Sperber, Jonathan (2013). Karl Marx: A Nineteenth-Century Life. W.W. Norton & Co. ISBN 978-0-87140-467-1.
Stokes, Philip (2004). Philosophy: 100 Essential Thinkers. Kettering: Index Books. ISBN 978-0-572-02935-7.
Steipanowa Jewgienija: Karol Marks. Szkic biograficzny. Moskwa: Wyd. Progress, 1977. Brak numerów stron w książce
Vygodsky, Vitaly (1973). The Story of a Great Discovery: How Karl Marx wrote „Capital”. Verlag Die Wirtschaft.
Angkatan Bersenjata FilipinaSandatahang Lakas ng PilipinasArmed Forces of the PhilippinesLambang Angkatan Bersenjata FilipinaBendera Angkatan Bersenjata FilipinaDidirikan21 Desember 1935Angkatan Angkatan Darat Angkatan Laut ∟ Korps Marinir ∟ Penjaga Pantai (di masa perang) Angkatan UdaraMarkas besarCamp General Emilio Aguinaldo, Quezon CityKepemimpinanPanglima Tertinggi Presiden Rodrigo DuterteSekretaris Pertahanan Delfin LorenzanaKepala Staf Angkatan Bersenjata Jenderal Andres ...
Categorizing tanks by weight or role This article possibly contains original research. Please improve it by verifying the claims made and adding inline citations. Statements consisting only of original research should be removed. (September 2009) (Learn how and when to remove this template message) The Challenger 2 is a main battle tank vteHistory of the tankEra World War I Interwar World War II Cold War Post–Cold War Country Australia United Kingdom Cuba China Canada New Zealand Czechoslov...
Foto seorang Semang (diterbitkan tahun 1906). Semang adalah kelompok etnis minoritas di Semenanjung Melayu.[1][2] Mereka tinggal di daerah pegunungan dan hutan terpencil di Perak, Pahang, Kelantan,[3] dan Kedah di Malaysia[4] serta di provinsi-provinsi selatan Thailand.[5] Semang adalah salah satu kelompok etnis yang berbeda di Asia Tenggara, berdasarkan warna kulit dan kemiripan fisik lainnya, kadang-kadang disebut dengan istilah merendahkan Negrito. M...
Konflik Arab-IsraelIsrael dan anggota Liga ArabTanggal1948 – SekarangLokasiTimur TengahHasil Israel dan liga arab masih bersengketaPihak terlibat Negara-negara Arab Lebanon (1948–Sekarang) Suriah (1948–Sekarang) Irak (1948–Sekarang) Mesir (1948–1978) Yordania (1948–1994) Palestina (1948–1993, 1994–Sekarang) Israel Konflik Arab-Israel (Arab: الصراع العربي الإسرائيليcode: ar is deprecated Aṣ-Ṣirāʿ al-ʿArabī ...
Die Hard with a VengeanceDie Hard with a Vengeance theatrical posterSutradaraJohn McTiernanProduserJohn McTiernanMichael TadrossDitulis olehRoderick ThorpJonathan HensleighPemeranBruce WillisJeremy IronsSamuel L. JacksonLarry BryggmanGraham GreenePenata musikMichael KamenSinematograferPeter Menzies Jr.PenyuntingJohn WrightDistributor20th Century Fox(AS)Buena Vista Pictures(Non-AS)Tanggal rilis 19 Mei 1995Durasi131 menit (belum dipangkas)115 menit (sensor)NegaraAmerika SerikatBahasaInggr...
ديك سفيت (بالإنجليزية: Dick Savitt) معلومات شخصية اسم الولادة (بالإنجليزية: Richard Savitt) الميلاد 4 مارس 1927 [1] بايون[1] الوفاة 6 يناير 2023 (95 سنة) [2] مانهاتن الطول 191 سنتيمتر الجنسية الولايات المتحدة استعمال اليد اليد اليمنى المدرسة الأم جامعة...
لمعانٍ أخرى، طالع قمة مجلس التعاون لدول الخليج العربية (توضيح). قمة مجلس التعاون الخليجي 2003 شعار المجلس شعار القمة الخليجية 2003 (الكويت)علم المجلس تفاصيل القمة أسماء أخرى القمة الخليجية 24 الدولة الكويت تاريخ الانعقاد 22 ديسمبر 2003 (الاثنين) مكان الانعقاد مدينة الكوي�...
Intercollegiate basketball team of the University of North Carolina at Chapel Hill North Carolina Tar Heels basketball redirects here. For the women's team, see North Carolina Tar Heels women's basketball. North Carolina Tar Heels 2023–24 North Carolina Tar Heels men's basketball team UniversityUniversity of North Carolina at Chapel HillFirst season1910–11All-time record2,372–860 (.734)Athletic directorBubba CunninghamHead coachHubert Davis (3rd season)ConferenceAtlantic Coast Conferenc...
Archives Index 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 1011, 12, 13, 14, 15, 16 This page has archives. Sections older than 90 days may be automatically archived by ClueBot III when more than 5 sections are present. Welcome to the Wikipedia I noticed you were new, and wanted to share some links I thought useful: M:Foundation issues Wikipedia:Tutorial Wikipedia:Cleanup resources Wikipedia:Help desk Wikipedia:Five pillars For more information click here. You can sign your name by typing 4 tildes, like this...
Mountain in the American state of Colorado Mount GarfieldNorth aspectHighest pointElevation13,074 ft (3,985 m)[1]Prominence354 ft (108 m)[1]Parent peakGraystone Peak (13,489 ft)[2]Isolation0.99 mi (1.59 km)[2]Coordinates37°41′41″N 107°38′10″W / 37.6946805°N 107.6362463°W / 37.6946805; -107.6362463[3]GeographyMount GarfieldLocation in ColoradoShow map of ColoradoMount GarfieldMount Ga...
Haw Par Villa Haw Par Villa (Hanzi: 虎豹別墅) adalah taman bermain mitologis Tionghoa di Singapura yang terletak di sepanjang Pasir Panjang Road. Taman ini berisi lebih dari 1.000 patung dan 150 diorama raksasa yang menggambarkan adegan dari cerita rakyat, legenda, sejarah dan ilustrasi di berbagai aspek Konfusianisme Tiongkok. Atraksi ini termasuk patung-patung Buddha Tertawa dan Kwan Im, serta diorama adegan dari Perjalanan ke Barat. Atraksi yang paling terkenal adalah Sepuluh Penga...
American politician This article uses bare URLs, which are uninformative and vulnerable to link rot. Please consider converting them to full citations to ensure the article remains verifiable and maintains a consistent citation style. Several templates and tools are available to assist in formatting, such as reFill (documentation) and Citation bot (documentation). (August 2022) (Learn how and when to remove this message) David LivingstonMember of the Arizona House of Representativ...
This article is about the quarterly publication. For the newspaper column with the same title, see Notes & Queries. Academic journalNotes and QueriesDisciplineEnglish language, English literature, lexicography, historyLanguageEnglishPublication detailsHistory1849 to presentPublisherOxford University Press (UK)Standard abbreviationsISO 4 (alt) · Bluebook (alt1 · alt2)NLM (alt) · MathSciNet (alt )ISO 4Notes QueriesIndexingCODEN (alt ·...
Alexander I öppnar Borgå lantdag. Utförd av Emanuel Thelning. Borgå lantdag sammankallades av kejsar Alexander I av Ryssland medan 1808–1809 års krig ännu pågick. De enligt svensk riksdagsordning i Borgå samlade finska ständerna svor kejsaren trohet och denne avgav sin regentsförsäkran den 29 mars 1809. Kejsaren bibehöll landets lagar, religion och språk från den svenska tiden. Finland blev inte en del av Ryssland, utan ett autonomt storfurstendöme under ryska kejsaren upphö...
Human right to own property Property rights redirects here. For the concept in economics, see Property rights (economics). Rights Theoretical distinctions Claim rights and liberty rights Individual and group rights Natural rights and legal rights Negative and positive rights Human rights Civil and political Economic, social and cultural Three generations Rights by beneficiary Accused Animals Children Consumers Creditors Deaf Disabled Elders Farmers Fetuses Humans Indigenous Intersex Kings LGB...
Laksa Sarawak adalah hidangan de facto dari negara bagian Sarawak[1] Hidangan Sarawak adalah hidangan daerah Malaysia. Seperti hidangan Malaysia lainnya, hidangan Sarawak berbahan dasar makanan pokok seperti nasi. Ada juga berbagai macam bahan dan olahan makanan lainnya karena pengaruh geografi negara bagian yang bervariasi dan budaya asli yang sangat berbeda dari masakan daerah Semenanjung Malaysia. Sarawak terkenal dengan populasi multi-etnisnya.[2] Lihat pula Hidangan Sabah...
Public university in London, England This article is about the university institution in London, England, founded in 1829. For other and similar uses, see King's College. King's College LondonCoat of armsLatin: Collegium Regale Londiniense[1]MottoLatin: Sancte et SapienterMotto in EnglishWith Holiness and WisdomTypePublic research universityEstablished1829 (earliest recorded teaching in medical school 1561)[2]Endowment£301.0 million (2023)[3]Budget£1.230 bi...
Place in Jendouba Governorate, TunisiaBeni M'Tir بني مطيرBeni M'TirLocation in TunisiaCoordinates: 36°44′24″N 8°44′04″E / 36.74000°N 8.73444°E / 36.74000; 8.73444Country TunisiaGovernorateJendouba GovernoratePopulation (2008) • Total811Time zoneUTC1 (CET) Beni M'Tir is a Tunisian commune in the Jendouba Governorate, a few miles away from Aïn Draham. It lies at an elevation of 650 metres and has a population of 811.[1] Refere...
Intermediate appellate court of Missouri This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Missouri Court of Appeals – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (July 2012) (Learn how and when to remove this message) St. Louis (Eastern)Kansas City (Western)Springfield (Southern)class=notpageimage| Court loca...
.jpg)
