Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia

GZM

związek metropolitalny
Widoki z Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii: Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach, Zbiornik Pogoria III w Dąbrowie Górniczej, Bazylika Najświętszej Marii Panny i św. Bartłomieja w Piekarach Śląskich, Centrum Katowic, Radiostacja gliwicka, Drogowa Trasa Średnicowa w Rudzie Śląskiej, Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice w Pyrzowicach
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Data powstania	1 lipca 2017
Siedziba	Katowice
Przewodniczący	Kazimierz Karolczak
Powierzchnia (2019)	2554 km²
Populacja (31.12.2023) • liczba ludności	2 128 034
• gęstość	833 os./km²
Nr kierunkowy	32
Tablice rejestracyjne	SBE (KOL), SBL (STY), SD, SG, SGL, SH, SI, SK (IK), SL (SRS), SM, SMI, SO, SPI, SPS, ST, STA, SW, SY, SZ
Mniejszości	śląska
Adres urzędu: Barbary 21A, 40-053 Katowice
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich 26 Liczba gmin miejsko-wiejskich 2 Liczba gmin wiejskich 13
Położenie na mapie województwa
50°14′56,6″N 19°00′23,8″E/50,249056 19,006611
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia (GZM) – związek metropolitalny w południowej Polsce, w województwie śląskim, utworzony na górnośląskim obszarze metropolitalnym 1 lipca 2017 rozporządzeniem Rady Ministrów, na podstawie ustawy z dnia 9 marca 2017^[1][2][3]. Związek rozpoczął działalność z początkiem 2018^[4] i otrzymuje dochody z budżetu państwa – 5% udziału w podatku PIT od osób mieszkających na obszarze związku. Otrzymuje także składki z budżetów tworzących go gmin.

Metropolia leży na trasie głównych szlaków krajowych i międzynarodowych zarówno drogowych, jak i kolejowych. Na północy Metropolii funkcjonuje międzynarodowy port lotniczy Katowice-Pyrzowice. Metropolia jest ośrodkiem gospodarczym, będąc centrum handlowo-usługowym ze znacznym udziałem działalności produkcyjnej. Jest również ośrodkiem koncentracji specjalistycznych usług medycznych, funkcji akademickiej, kulturalnej, religijnej oraz sportowej.

W skład Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii wchodzi 41 gmin (w tym miast) województwa śląskiego^[5]:

Gmina (miasto)	Przynależność do powiatu	Ludność (2016-12-31)[6]	Powierzchnia (2017-01-01) [km²][7]
Będzin	powiat będziński	57 555	37,37
Bieruń	powiat bieruńsko-lędziński	19 645	40,49
Bobrowniki	powiat będziński	11 933	51,48
Bojszowy	powiat bieruńsko-lędziński	7674	34,69
Bytom	miasto na prawach powiatu	169 617	69,44
Chełm Śląski	powiat bieruńsko-lędziński	6213	23,33
Chorzów	miasto na prawach powiatu	109 398	33,24
Czeladź	powiat będziński	32 078	16,38
Dąbrowa Górnicza	miasto na prawach powiatu	121 802	188,73
Gierałtowice	powiat gliwicki	11 894	38,06
Gliwice	miasto na prawach powiatu	182 156	133,88
Imielin	powiat bieruńsko-lędziński	8896	27,99
Katowice	miasto na prawach powiatu	298 111	164,64
Knurów	powiat gliwicki	38 652	33,95
Kobiór	powiat pszczyński	4912	48,19
Lędziny	powiat bieruńsko-lędziński	16 726	31,65
Łaziska Górne	powiat mikołowski	22 427	20,07
Mierzęcice	powiat będziński	7668	49,43
Mikołów	powiat mikołowski	40 114	79,21
Mysłowice	miasto na prawach powiatu	74 592	65,62
Ożarowice	powiat tarnogórski	5731	45,88
Piekary Śląskie	miasto na prawach powiatu	55 954	39,98
Pilchowice	powiat gliwicki	11 698	69,83
Psary	powiat będziński	11 966	46,16
Pyskowice	powiat gliwicki	18 412	30,89
Radzionków	powiat tarnogórski	16 875	13,20
Ruda Śląska	miasto na prawach powiatu	139 125	77,73
Rudziniec	powiat gliwicki	10 617	159,14
Siemianowice Śląskie	miasto na prawach powiatu	67 905	25,50
Siewierz	powiat będziński	12 366	113,85
Sławków	powiat będziński	7084	36,67
Sosnowiec	miasto na prawach powiatu	205 873	91,06
Sośnicowice	powiat gliwicki	8778	116,50
Świerklaniec	powiat tarnogórski	11 952	44,63
Świętochłowice	miasto na prawach powiatu	50 644	13,31
Tarnowskie Góry	powiat tarnogórski	61 229	83,72
Tychy	miasto na prawach powiatu	128 351	81,81
Wojkowice	powiat będziński	9070	12,79
Wyry	powiat mikołowski	7972	34,62
Zabrze	miasto na prawach powiatu	175 459	80,40
Zbrosławice	powiat tarnogórski	15 886	148,36

Z obszarem GZM bezpośrednio graniczy liczące 92 tysiące mieszkańców Jaworzno, którego władze nie zdecydowały się na przystąpienie do Metropolii (m.in. ze względu na utratę samodzielności w zakresie transportu publicznego). W związku z tym we wrześniu 2017 na granicy z Sosnowcem ustawiono z ich inicjatywy tablicę informacyjną następującej treści: „Opuszczacie Metropolię. Witamy w Jaworznie”^[8].

W 2018 pojawiły się gminy deklarujące chęć przystąpienia do Metropolii – Ornontowice^[9], Orzesze^[10], Toszek^[11][12], Krupski Młyn^[12], Wielowieś^[12], Tworóg^[12], Miasteczko Śląskie^[12], Kalety^[13][14], Lubliniec^[13] i Kochanowice^[14]. W 2019 r. cztery gminy powiatu lublinieckiego (Lubliniec, Woźniki, Ciasna i Herby) złożyły wniosek o włączenie do GZM^[15].

Związek metropolitalny w województwie śląskim składa się z ziem wschodniego Śląska (Górny Śląsk) i zachodniej Małopolski (Zagłębie Dąbrowskie). Przynależność regionalna obu części metropolii, odmienna, lecz zjednoczona przemysłową historią, jest wyrażona zarówno w staraniach samorządów^[16], jak i tożsamości mieszkańców^[17]. Miasta Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii według przynależności regionalnej:

Miasta i gminy górnośląskie Bieruń Bojszowy Bytom Chełm Śląski Chorzów Gierałtowice Gliwice Imielin Katowice Knurów Kobiór Lędziny Łaziska Górne Mikołów Mysłowice Piekary Śląskie Pilchowice Pyskowice Radzionków Ruda Śląska Rudziniec Siemianowice Śląskie Sośnicowice Świerklaniec Świętochłowice Tarnowskie Góry Tychy Wyry Zabrze Zbrosławice

Miasta i gminy zagłębiowskie Będzin Bobrowniki Czeladź Dąbrowa Górnicza Mierzęcice Ożarowice Psary Siewierz Sławków Sosnowiec Wojkowice

Metropolia gmin Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego nosi oficjalną nazwę „Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia”, która została zapisana w formalnym wniosku o powołanie metropolii, który został następnie złożony za pośrednictwem śląskiego wojewody do Ministra Spraw Wewnętrznych, by na jego podstawie do 30 czerwca 2017 wydał rozporządzenie o utworzeniu metropolii w województwie śląskim^{[potrzebny przypis]}.

Zgromadzenie jest organem stanowiącym i kontrolnym związku. Składa się ono z delegatów gmin wchodzących w skład związku, po jednym z każdej gminy. Delegatami tymi są wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast, albo osoby przez nich upoważnione^[2].

12 września 2017 na Przewodniczącego Zgromadzenia Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii został wybrany Marcin Krupa, prezydent Katowic^[18]. Z kolei 13 października 2017 na Wiceprzewodniczącego Zgromadzenia GZM wybrano Andrzeja Dziubę, prezydenta Tychów^[19]. Następnie 27 marca 2018^{[potrzebny przypis]} na kolejnych Wiceprzewodniczących Zgromadzenia GZM wybrano^[20]: Damiana Bartylę – prezydenta Bytomia i Zbigniewa Szaleńca – burmistrza Czeladzi.

Na XII Sesji Zgromadzenia GZM wybrano nowe władze. Przewodniczącym Zgromadzenia został Andrzej Dziuba, prezydent Tychów. Na Wiceprzewodniczącego Zgromadzenia wybrano Zygmunta Frankiewicza, prezydenta Gliwic oraz Mariusza Wołosza, prezydenta Bytomia. 18 grudnia na XIII Sesji Zgromadzenia wybrano kolejnego Wiceprzewodniczącego, Arkadiusza Chęcińskiego, który jest prezydentem Sosnowca. Padła również deklaracja, że władze będą wybierane rotacyjnie, rokrocznie.

Na XX Sesji Zgromadzenia GZM 13 listopada 2019 ponownie dokonano zmian w prezydium. Przewodniczącym został Arkadiusz Chęciński, prezydent Sosnowca

Na XXIX Sesji Zgromadzenia GZM 25 listopada 2020 znów po roku dokonano zmian w prezydium. Przewodniczącym Zgromadzenia został Mariusz Wołosz, prezydent Bytomia.

Aktualny skład prezydium Zgromadzenia GZM^[21][22]:

• Mariusz Wołosz, prezydent Bytomia – przewodniczący
• Andrzej Dziuba, prezydent Tychów – wiceprzewodniczący
• Andrzej Kotala, prezydent Chorzowa – wiceprzewodniczący
• Adam Neumann, prezydent Gliwic – wiceprzewodniczący

Zarząd jest organem wykonawczym Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, a w jego skład wchodzi 5 członków, w tym przewodniczący. Zarząd jest wybierany przez zgromadzenie w głosowaniu tajnym, przy czym najpierw wybierany jest przewodniczący zarządu, a następnie pozostali członkowie zarządu, na wniosek przewodniczącego^[2]. Pierwszy skład zarządu został wybrany 12 września 2017^[23].

Skład zarządu^[24]:

• Kazimierz Karolczak – przewodniczący (od 12 września 2017)
• Danuta Kamińska (od 12 września 2017) – wiceprzewodnicząca (od 27 marca 2018)
• Henryk Borczyk – wiceprzewodniczący (od 18 grudnia 2020)
• Grzegorz Kwitek – członek zarządu (od 12 września 2017)
• Jacek Brzezinka – członek zarządu (od 13 listopada 2019)

Byli członkowie zarządu:

• Krzysztof Zamasz (od 12 września 2017) – wiceprzewodniczący (od 27 marca 2018 do 25 czerwca 2018)
• Aneta Moczkowska – wiceprzewodnicząca (od 25 czerwca 2018 do 10 sierpnia 2018)
• Karolina Wadowska (od 12 września 2017 do 13 listopada 2019)
• Grzegorz Podlewski – wiceprzewodniczący (od 10 sierpnia 2018 do 18 grudnia 2020)

Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię zamieszkuje ponad 2 200 000 osób^[5]. Liczba ludności miast i gmin wchodzących w skład metropolii, podobnie jak całego województwa, od 1989 stale się zmniejsza m.in. na skutek ubytku naturalnego i ujemnego salda migracji^[25].

Na mocy ustawy Metropolia otrzymuje 5% z podatku PIT od osób zamieszkałych na jej terenie. Dodatkowo ustanawiana jest składka dla gmin wchodzących w jej skład^[26].

W 2017 budżet Metropolii opiewał na 12 306 418 zł, a w 2018 na 361 053 107 zł^{[potrzebny przypis]}.

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia leży na skrzyżowaniu szeregu drogowych szlaków komunikacyjnych. Przez metropolię przebiegają m.in.^[27][28]:

• trasa europejska E40: Francja – Belgia – Niemcy – Polska – Ukraina – Rosja – Kazachstan – Uzbekistan – Kirgistan;
• trasa europejska E75: Norwegia – Finlandia – Polska – Słowacja – Węgry – Serbia – Macedonia Północna – Grecja – Kreta;
• trasa europejska E462: Polska – Czechy;
• autostrada A4: granica z Niemcami – Jędrzychowice – Legnica – Wrocław – Opole – Gliwice – Katowice – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Korczowa – granica z Ukrainą;
• droga krajowa nr 79: Warszawa – Kozienice – Zwoleń – Sandomierz – Kraków – Trzebinia – Chrzanów – Jaworzno – Katowice – Chorzów – Bytom;
• droga krajowa nr 81: Katowice – Mikołów – Żory – Skoczów;
• droga krajowa nr 86: Wojkowice Kościelne – Będzin – Sosnowiec – Katowice – Tychy.
• droga krajowa nr 1: Gdańsk – Toruń – Łódź – Piotrków Trybunalski – Częstochowa – Dąbrowa Górnicza – Tychy – Bielsko-Biała – Zwardoń – granica państwa ze Słowacją;
• autostrada A1: Gdańsk – Toruń – Łódź – Piotrków Trybunalski – Częstochowa – Gliwice – Gorzyczki – granica z Czechami;
• droga krajowa nr 11: Kołobrzeg – Koszalin – Piła – Poznań – Jarocin – Ostrów Wielkopolski – Kępno – Lubliniec – Tarnowskie Góry – Bytom;
• droga krajowa nr 44: Gliwice – Mikołów – Tychy – Oświęcim – Zator – Skawina – Kraków;
• droga krajowa nr 78: granica z Czechami – Chałupki – Wodzisław Śląski – Rybnik – Gliwice – Tarnowskie Góry – Siewierz – Zawiercie – Szczekociny – Jędrzejów – Chmielnik;
• droga krajowa nr 88: Strzelce Opolskie – Nogowczyce – Gliwice – Bytom;
• droga krajowa nr 94: węzeł „Zgorzelec” – Bolesławiec – Legnica – Prochowice – Wrocław – Brzeg – Opole – Strzelce Opolskie – Pyskowice – Bytom – Będzin – Sosnowiec – Dąbrowa Górnicza – Olkusz – Kraków – Targowisko – Tarnów – Pilzno – Dębica – Ropczyce – Rzeszów – Jarosław – Korczowa.

Przez miasta Metropolii, na osi zachód-wschód, przebiega również Drogowa Trasa Średnicowa – trasa szybkiego ruchu, która przebiega przez Gliwice, Zabrze, Rudę Śląską, Świętochłowice, Chorzów i Katowice. Biegną też tędy dwie drogi ekspresowe: S1 (część drogi krajowej nr 1 i Wschodniej Obwodnicy GOP) oraz S86 (część drogi krajowej nr 86). Trasy te w powiązaniach zewnętrznych zapewnia bezpośredni do ośrodków o zasięgu wojewódzkich jak Opole, Wrocław czy Kraków, a także do państw europejskich, zwłaszcza Europy Zachodniej (Niemcy, Belgia i Francja), a także na południe (głównie do Czech)^[29].

Na terenie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii funkcjonuje kilka węzłów komunikacji kolejowej w Polsce, zarówno jeśli chodzi o przewozy pasażerskie, jak i towarowe. Przez metropolię przebiega kilkadziesiąt linii kolejowych zarządzanych przez PKP Polskie Linie Kolejowe. Metropolia leży na skrzyżowaniu dwóch transeuropejskich korytarzy transportowych^[30][31]. Przewozy regionalne zapewniają Koleje Śląskie.

System transportu zbiorowego w Metropolii oparty jest na komunikacji autobusowej, trolejbusowej oraz tramwajowej. Przed powołaniem GZM, głównymi organizatorami komunikacji miejskiej były Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego z siedzibą w Katowicach, Miejski Zarząd Komunikacji w Tychach oraz Międzygminny Związek Komunikacji Pasażerskiej w Tarnowskich Górach.

22 lipca 2017 na III Sesji Zgromadzenia Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii podjęto Uchwałę Nr III/16/2017 w sprawie utworzenia jednostki organizacyjnej GZM o nazwie Zarząd Transportu Metropolitalnego (w skrócie ZTM)^[32]. W Uchwale Nr III/17/2017^[33] nadano Statut ZTM, w którym mowa, że głównym zadaniem jest organizacja publicznego transportu zbiorowego na terenie Metropolii oraz przygotowanie do przejęcia zadań od dotychczasowych organizatorów transportu publicznego działających na terenie Metropolii^[34], co nastąpiło 1 stycznia 2019.

Od 1 stycznia 2018 ujednolicono taryfę przejazdową na terenie KZK GOP, MZKP i MZK w zakresie biletów jednorazowych, a od 1 kwietnia 2018 ujednolicona została taryfa dla biletów okresowych na terenie całej Metropolii.

W północnej części metropolii na terenie dwóch gmin Mierzęcice i Ożarowice znajduje się międzynarodowy port lotniczy Katowice-Pyrzowice z asfaltobetonową drogą startową o długości 3200 metrów i szerokości 45 metrów. W 2019 obsłużył on 4 mln 843 tys. pasażerów^[35]. Port posiada dwa terminale pasażerskie (nowszy otwarty w lipcu 2007), terminal przylotowy oraz jeden terminal cargo. Przepustowość roczna terminali pasażerskich wynosi ok. 6 mln. Lotnisko w Pyrzowicach obsługuje ponad 30 stałych połączeń rejsowych liniami lotniczymi LOT, Lufthansa, Wizz Air, Ryanair, Transavia, Corendon Airlines, Air Cairo, SmartWings, SunExpress i Ellnair.

Na terenie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii znajduje się bardzo dużo atrakcji takich jak:

• Kopalnia Guido w Zabrzu
• Opera Śląska w Bytomiu
• Teatr Rozbark w Bytomiu
• Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
• Pałac Tiele-Wincklerów w Bytomiu Miechowicach
• Park Śląski w Chorzowie w skład którego wchodzi: Śląski Ogród Zoologiczny, Legendia, Stadion Śląski, Planetarium Śląskie, Hala wystawowa Kapelusz i wiele więcej
• Zabytkowa Kopalnia Srebra oraz Sztolnia Czarnego Pstrąga w Tarnowskich Górach
• Muzeum Tyskich Browarów Książęcych w Tychach
• Muzeum w Gliwicach w skład którego wchodzi m.in.: Radiostacja gliwicka
• Galeria Szyb Wilson w Katowicach
• Osiedla Giszowiec oraz Nikiszowiec w Katowicach
• Zamek w Będzinie
• Strefa Kultury w Katowicach w której skład wchodzą: Hala Widowiskowo-Sportowa Spodek, Muzeum Śląskie, Międzynarodowe Centrum Kongresowe, Biurowce .KTW (.KTW 2 jest najwyższym budynkiem w województwie śląskim), Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia
• Pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach
• Palmiarnia Miejska w Gliwicach
• Jezioro Paprocańskie w Tychach
• Śląski Ogród Botaniczny w Mikołowie
• Dolina Trzech Stawów w Katowicach
• Pustynia Błędowska
• Pałac Kultury Zagłębia w Dąbrowie Górniczej
• Zamek Sielecki

W gminach wchodzących w skład Metropolii odbywają się liczne cykliczne imprezy kulturalne, w tym:

Ars Independent Festival Ekosong – Panewniki Festiwal Filmów Kultowych Festiwal Filmów Niezależnych kilOFF Festiwal Nowa Muzyka Festiwal Muzyki Celtyckiej Zamek Festiwal Sztuki Filmowej „Celuloid, Człowiek, Cyfra” Gwarki Tarnogórskie Górnośląski Festiwal Sztuki Kameralnej Mayday Festiwal – Spodek Metalmania – Spodek Międzynarodowy Festiwal Kolęd i Pastorałek im. ks. Kazimierza Szwarlika Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny Zagłębie i Sąsiedzi

Międzynarodowy Festiwal Teatrów „A Part” Międzynarodowy Festiwal Teatrów Lalek „Katowice Dzieciom” Międzynarodowy Konkurs Dyrygentów im. G. Fitelberga Międzynarodowy Konkurs Muzyczny im. Michała Spisaka Odjazdy – Spodek Off Festival – Dolina Trzech Stawów Ogólnopolski Festiwal Sztuki Reżyserskiej „Interpretacje” Rawa Blues Festiwal – Spodek Węgiel Student Film Festiwal Intel Extreme Masters – Spodek

• Trójmiasto Gliwice-Zabrze-Bytom, niemiecki projekt stworzenia metropolii na obszarze dzisiejszego GZM

• Oficjalna strona internetowa Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii
• Biuletyn Informacji Publicznej Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. bip.metropoliagzm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-07)].
• Zarząd Transportu Metropolitalnego: strona organizatora komunikacji publicznej w GZM
• InfoGZM: Metropolitalne Obserwatorium Społeczno-Ekonomiczne GZM
• Niezależny społeczny informator dotyczący Metropolii GZM