Topografische gemeentekaart van Súdwest-Fryslân, per september 2023
Súdwest-Fryslân ([’sütvɛstfrislɔ:n]?, Fries voor Zuidwest-Friesland[1]) is een gemeente in de Nederlandse provincie Friesland en is (deels) gelegen in de regio Zuidwest-Friesland. De gemeente heeft 90.435 inwoners (bron: gemeentelijke administratie per 1 januari 2024) en een oppervlakte van 908 km², onderverdeeld in 578 km² land en 330 km² water. Hiermee is het qua oppervlak de grootste gemeente van Nederland.
Het gemeentehuis bevindt zich in Sneek. Daarnaast heeft de gemeente nog vijf van de Friese elf steden binnen haar grenzen. De gemeente omvat een deel van de kleinere Friese meren, ze grenst aan een paar van de grote meren, terwijl ook een deel van het IJsselmeer binnen het gebied ligt.
Ontstaansgeschiedenis
De totstandkoming van de nieuwe gemeente is het resultaat van meerdere gemeentelijke herindelingen, waarvan de eerste plaats vond op 1 januari 2011. Toen ontstond de nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân uit de fusie van de gemeenten Bolsward, Nijefurd, Sneek, Wûnseradiel (Wonseradeel) en Wymbritseradiel (Wymbritseradeel).
Tijdens speciale vergaderingen van de vijf betrokken gemeenteraden, eind 2009 stemde 95% van de raadsleden voor de herindeling. Volgens een onderzoek van de Leeuwarder Courant was ruim de helft (54%) van de burgers die om hun mening weren gevraagd vóór de herindeling.[2]
Door deze fusies werd de Súdwest-Fryslân de meest uitgestrekte gemeente van Nederland en passeerde het de gemeente Noordoostpolder, eerst vanwege het totale oppervlak, daarna ook door het toegenomen landoppervlak.[4][5]
Naam
Als werknaam kozen de samenwerkende gemeenten voor Súdwest Fryslân ('Zuidwest Friesland'), omdat deze streek bekend staat als de Zuidwesthoek. De nieuwe gemeente was echter groter dan alleen de Zuidwesthoek en omvatte ook het noordelijke deel van de Greidhoek en een groot deel van het oude district Westergo.
Begin 2010 vroegen de vijf fusiegemeente hun inwoners mee te denken over de toekomstige naam. De herindelingverkiezing vond plaats op 24 november 2010. Gelijktijdig met de verkiezing werd een consultatieve ronde onder de stemgerechtigde inwoners gehouden, waarmee zij de nieuwe raad een advies over de gemeentenaam konden meegeven. Men had 3 opties: Súdwest Fryslân, Sneek Súdwest Fryslân of geen van beide namen. Uiteindelijk koos 57,3 % van de bevolking in een consultatieve ronde voor de al bestaande werknaam Súdwest Fryslân.
Vier gemeenteraden kozen naar aanleiding hiervan voor de naam 'Súdwest Fryslân'. De gemeente Sneek kwam met een afwijkend voorstel en pleitte voor de samengestelde naam 'Sneek Súdwest Fryslân', die beter recht zou doen aan haar rol als trekpleister. Een actiegroep zette zich tevergeefs in voor een alternatief, namelijk 'Súdwestergo', waarin de naam van het oude Westergo moest doorklinken. Men vond de gekozen vorm 'Súdwest Fryslân' kunstmatig en bovendien onpraktisch vanwege de leestekens.[6]
Toen de nieuwe gemeente op 1 januari 2011 tot stand kwam, hanteerde men eerst de werknaam Súdwest Fryslân. Op 31 maart 2011 besloot de nieuwe raad deze naam te handhaven. Twee maanden later, op 26 mei 2011, volgde toch nog een raadsbesluit met kleine aanpassing. Om beter aan te sluiten bij de gangbare spellingsregels werd een extra koppelteken aangebracht, waardoor de officiële naam Súdwest-Fryslân werd.[7] Het leek er aanvankelijk op dat deze kleine verandering zou betekenen dat het gehele hernoemingstraject opnieuw uitgevoerd moest worden, met ook een nieuwe nieuwe gemeentecode (1921), maar na overleg met het Agentschap BPR en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Klimaat besliste eerstgenoemde dat de gemeentecode hierdoor onveranderd bleef. Bijgevolg werd de gemeentenaam die gold van 1 januari 2011 tot 1 juli 2012 overschreven door de nieuwe naam en deze werd met terugwerkende kracht veranderd in bestanden en persoonslijsten van inwoners.
Rol in de geschiedenis
Het gebied tussen Stavoren en Sneek dat thans tot de gemeente behoort speelde een belangrijke rol in de Friese geschiedenis. Vanaf de 9e eeuw werd in opdracht van de Frederik van Utrecht begonnen met de kerstening van de Friezen, die in de periode daarvoor nog niet goed van de grond was gekomen. Om deze reden werdbij Stavoren het Sint-Odulphusklooster gesticht. Dit klooster zou later een rol spelen in de Slag bij Warns van 1345 waarbij de Friezen aan de Hollanders een beslissende slag wisten toe te brengen. In de 11e eeuw kreeg Stavoren als eerste Nederlandse stad stadsrechten. De kustlijn tussen Harlingen en Stavoren was begin 16e eeuw het gebied waarvandaan Pier Gerlofs Donia beter bekend als Grutte Pier de Zuiderzee onveilig maakte.
De gemeente Súdwest-Fryslân is qua totale oppervlakte en qua landoppervlakte, na de opheffing van de gemeente Littenseradiel en aansluiting van een deel daarvan, grootste gemeente van Nederland. Ze telt 89 officiële plaatsen (kernen), waaronder zes van de Friese elf steden (Bolsward, Hindeloopen, IJlst, Sneek, Stavoren en Workum) en 83 dorpen waaronder de watersportplaatsenHeeg en Woudsend. Voor de steden zijn de Nederlandse namen de officiële, net als voor de meeste dorpen. Uitzonderingen gelden voor IJsbrechtum (Ysbrechtum) en It Heidenskip en de vijftien dorpen die tot 1 januari 2018 tot het grondgebied van Littenseradiel behoorden.
Steden en dorpen
In de gemeente bevinden zich de volgende officiële woonplaatsen (steden, dorpen en gehuchten):
Naast deze officiële woonplaatsen zijn er nog een aantal dorpen die (nog) geen officiële woonplaats zijn of buurtschappen die ook wel dorp worden genoemd: Laaxum, Nijezijl, Osingahuizen en Scharl.
Buurtschappen
Naast de officiële plaatsen en enkele andere bevinden bevinden zich in de gemeente de volgende buurtschappen:
Sinds 27 september 2018 is Jannewietske de Vries (PvdA) burgemeester van Súdwest-Fryslan.
Na de verkiezingen van 2018 werd een coalitie tussen CDA, VVD, GroenLinks en D66 gevormd. Het college van burgemeester en wethouders bestond vanaf 24 september 2020 tot aan de verkiezingen in 2022 uit burgemeester De Vries en de wethouders Bauke Dam (CDA), Gea Wielinga (CDA), Mark de Man (VVD), Erik Faber (GroenLinks) en Mirjam Bakker (D66).[11] Het college van B&W wijzigde in 2020 door het vertrek van wethouder Maarten Offinga. Hij werd burgemeester in Hardenberg.
Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 is een coalitie tussen PvdA, CDA en FNP gevormd. Wethouders zijn Marianne Poelman (PvdA), Michel Rietman (PvdA), Bauke Dam (CDA), Petra van den Akker (CDA) en Henk de Boer (FNP).[12]
Wateren
In de provincie Friesland zijn in veel gemeenten, waaronder de gemeente Súdwest-Fryslân, de Friese namen van de oppervlaktewateren de officiële namen.[13]
Grote uitzonderingen zijn het IJsselmeer en de stadsgrachten. De Nederlandse waternamen zijn afkomstig van de Topografische Dienst van Kadaster Geo-Informatie.[14]
.svg)
