ყუთლუ-არსლანის დასის გამოსვლა — მოქალაქეთა ზედაფენებისა და ფეოდალთა ერთი ჯგუფის აჯანყება ცენტრალური სამეფო ხელისუფლების წინააღმდეგ მეჭურჭლეთუხუცეს ყუთლუ-არსლანის მეთაურობით XII საუკუნის მეორე ნახევრის საქართველოში.

ყუთლუ-არსლანის დასის პროგრამა მოითხოვდა სამეფო კარის გვერდით შექმნილიყო ახალი, სამეფო ხელისუფლებისაგან სრულიად დამოუკიდებელი, დაწესებულება — „კარავი“. „კარაველები“ ითხოვდნენ მმართველობის სადავეების ხელში აღებას, იბრძოდნენ საკანონმდებლო უფლებებისთვის. საქართველოს მეფეს კარავის მუშაობაში მონაწილეობა არ უნდა მიეღო. დასის მიერ წამოყენებული პოლიტიკური პროგრამა თამარს მხოლოდ აღმასრულებელ უფლებას უტოვებდა. ასეთი მკვეთრად რევოლიციური პროგრამა, რომელმაც ფატობრივად სახელმწიფო ხელისუფლების დანაწილების საკითხი დააყენა, მანამდე უცხო იყო ფეოდალური საქართველოსთვის. თამარის ისტორიკოსი, „ისტორიანი და აზმანი შარავანდეთანის“ ავტორი ყუთლუ-არსლანის დასის გამოსვლას უწოდებს «უცხო მოსაგონებელს», ხოლო თვით აჯანყების მეთაურს, ჯორის მსგავსად, ორბუნება პიროვნებად მიიჩნევს.

საქართველოს სამეფო ხელისუფლება აღშფოთებით შეხვდა ყუთლუ-არსლანის დასის გამოსვლას. ამ პროგრამის განხორციელება, სამეფო კარის აზრით, ხელმწიფობის დასასრულს მოასწავებდა. თამარმა თავის ერთგულ პირებთან მოთათბირებისა და მათი დასტურის შემდგომ შეიპყრო ყუთლუ–არსლანი, მაგრამ დასის წევრებმა(„თანაშეფიცულებმა“) ამ ფაქტს მძაფრი რეაქციით უპასუხეს — სამეფო სასახლეზე გასალაშქრად მოემზადნენ და მოითხოვეს დასის მეთაურის უვნებლად განთავისუფლება. თამარმა ანგარიში გაუწია ყუთლუ-არსლანის დასის სიძლიერეს და მათთან შებმას მშვიდობიანი მოლაპარაკება არჩია: აჯანყებულებს ორი საპატიო „დიოფალი“ — ქართლის ერისთავის რატის დედა ხუაშაქ ცოქალი და დიდგვაროვანი ფეოდალების — სიმძივართა დედა კრავაჲ ჯაყელი მიუგზავნა მოსალაპარაკებლად. მანდილოსნებმა თავიანთი მისია ღირსეულად შეასრულეს და მოლაპარაკებაც დადებითი შედეგით დასრულდა. აჯანყებულებმა დედოფლისგან მათი ხელშეუხებლობის ფიცი აიღეს. საქართველოს მეფემ, მართალია, საკანონმდებლო უფლებები ხელიდან არ გაუშვა, მაგრამ როგორც მიიჩნევენ, დარბაზსაც გაეზარდა უფლებები სახელმწიფო საკითხების გადაწყვეტაში.

• ყუთლუ-არსლანი

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 661-662.

ხ • გ • რ თამარ მეფის ეპოქა ოჯახი მამა — გიორგი III დედა — ბურდუხანი მამიდა — რუსუდანი და — რუსუდანი მეუღლე — გიორგი რუსი (1185 წლამდე) დავით სოსლანი (1187 წლიდან) შვილები — გიორგი IV ლაშა რუსუდანი ბიძაშვილი — დემნა უფლისწული დისშვილები — ალექსი I დიდი დავით კომნენოსი სიძე — მანუელ კომნენოსი პიროვნებები აბულასანი ალექსი კომნენოსი ანტონ გნოლისთავისძე ანტონ ქუთათელი ასათ გრიგოლისძე აფრიდონი ბაკურ ძაგანისძე ბარამ ვარდანისძე ბასილ IV ბასილი ეზოსმოძღვარი ბედიანი ბოცო ჯაყელი გუზან აბულასანის ძე ტაოელი დოთაღოს შარვაშისძე საღირ კოლონკელისძე ვარდან დადიანი ზანქან ზორაბაბელი ზაქარია მხარგრძელი ზაქარია გაგელი ზაქარია ფანასკერტელი თეოდორე II გამრეკელი თორელი ყვარყვარე-ივანე ჯაყელი ივანე მხარგრძელი იოანე VII კახაბერ ვარდანისძე კახაბერ კახაბერისძე კრავაი ჯაყელი მარუშიან ჩუნჩერახისძე მიქელ IV რატი სურამელი სარგის თმოგველი ყუბასარი ყუთლუ-არსლანი ჭიაბერი ხუაშაქ ცოქალი მოვლენები ორბელთა აჯანყება ყუთლუ-არსლანის დასის გამოსვლა ნიალის ბრძოლა შამქორის ბრძოლა ბასიანის ბრძოლა გიორგი რუსის აჯანყება ტრაპიზონის იმპერიის დაარსება (1204) ქართველთა ლაშქრობები ხლათში (ოცდაათწლიანი ზავი) ქართველთა ლაშქრობა ირანში (1210) მთიელთა აჯანყება (1212) კულტურა შოთა რუსთაველი — „ვეფხისტყაოსანი“ მოსე ხონელი — „ამირანდარეჯანიანი“ ჩახრუხაძე — „თამარიანი“ იოანე შავთელი — „აბდულმესიანი“ ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი ცხოვრება მეფეთ მეფისა თამარისი თამარის მონეტა თამარისა და დავითის მონეტა