Terapia xénica

Terapia xénica utilizando como vector un adenovirus. Insírese un novo xene nunha célula transportado polo adenovirus. Se o tratamento ten éxito, o novo xene producirá unha proteína funcional para tratar a doenza.

A terapia xénica consiste en enviar unha molécula de ácido nucleico ao interior das células do paciente para que funcione como un fármaco que sirva para tratar a súa doenza. O ácido nucleico poden ser expresado como proteínas, interferir coa expresión de proteínas, ou corrixir mutacións xenéticas.

A forma máis común de terapia xénica utiliza ADN que codifica un xene terapéutico funcional que substituirá a un xene mutado do paciente, que lle está a causar unha doenza xenética. O ácido nucleico está empaquetado dentro dun "vector", que ten a misión de o transportar dentro del e levalo ás células.

A terapia xénica foi conceptualizada en 1972, por autores que instaban a ter precaución antes de comezar os estudos de terapia xénica en humanos. O primeiro experimento de terapia xénica foi aprobado en 1990 (pola FDA dos Estados Unidos) para tratar un paciente con deficiencia de adenosina desaminase-inmunodeficiencia combinada grave (ADA-SCID).[1] Ata xaneiro de 2014, foran realizados ou aprobados uns 2.000 ensaios clínicos sobre terapia xénica no mundo.[2]

Os primeiros fracasos clínicos levaron á desestimación da terapia xénica durante un tempo. Pero os éxitos conseguidos desde 2006 volveron a atraer ó interese dos investigadores cara a esta técnica; con todo en 2014 aínda era principalmente unha técnica experimental.[3] Entre os ensaios realizados inclúese o tratamento da enfermidade da retina amaurose conxénita de Leber,[4][5][6][7] a inmunodeficiencia combinada grave ligada ao X,[8] a xa mencionada ADA-SCID,[9][10] a adrenoleucodistrofia,[11] a leucemia linfocítica crónica,[12] a leucemia linfocítica aguda,[13] o mieloma múltiple,[14] a hemofilia[10] e a enfermidade de Parkinson.[15][16]

A primeira terapia xénica comercial, chamada Gendicine, foi aprobada na China en 2003 para o tratamento de certos cancros.[17] En 2012 Glybera, un tratamento para un raro trastorno hereditario, podería converterse nun tratamento para uso clínico en Europa e os Estados Unidos despois da aprobación da súa comercialización pola Comisión Europea.[3][18]

Enfoques

Despois de producírense os primeiros avances en enxeñaría xenética de bacterias, células e pequenos animais, os científicos empezaron a considerar como aplicalos á medicina. Consideráronse dous enfoques principais: a substitución ou a alteración de xenes defectuosos.[19] Os científicos centráronse nas doenzas causadas por trastornos debidos a un só xene, como a fibrose quística, hemofilia, distrofia muscular, talasemia e anemia falciforme. O fármaco actual Glybera trata unha doenza dese tipo, causada por un defecto na lipoproteína lipase.[18]

O ADN debe ser administrado ao paciente, chegar ás células danadas, entrar na célula e expresar ou afectar a unha proteína.[20] Exploráronse moitas técnicas para a entrega do fármaco no lugar axeitado. Os intentos iniciais incorporaban o ADN nun virus producido por enxeñaría para que este cedese o ADN preparado que portaba a un cromosoma.[21][22] Tamén se exploraron métodos que utilizaban ADN espido, especialmente no contexto do desenvolvemento da aplicación de vacinas.[23]

Na maioría dos estudos de terapia cénica, unha copia do xene funcional insírese no xenoma para compensar o defectivo. Se esta copia simplemente se introduce no hóspede, trátase dunha terapia xénica de adición. Se o que se pretende, por medio da recombinación homóloga, é eliminar a copia defectiva e cambiala pola funcional, trátase dunha terapia de substitución. A proteína codificada polo xene funcional ou terapéutico debe corrixir o defecto que causaba a doenza.

Por tanto, xeralmente, os esforzos están centrados en administrar un xene que causa a expresión dunha proteína funcional que se necesita. Máis recentemente, aproveitouse a mellor comprensión que actualmente se ten do funcionamento das nucleases para facer unha edición do ADN máis directa, utilizando técnicas como o uso de nucleases de dedo de cinc e CRISPR. O vector incorpora xenes en cromosomas. As nucleases expresadas editan despois o cromosoma. En 2014 estes enfoques implicaban a extracción de células dos pacientes, a modificación dun cromosoma e a devolución das células transformadas aos pacientes.[24]

Outras tecnoloxías empregan ácidos nucleicos antisentido, ARN interferente pequeno e outros ADN. Estas tecnoloxías non alteran o ADN, senón que interaccionan directamente con moléculas como o ARN, polo que non actúan igual que a "terapia xénica" clásica.

Tipos

A terapia xénica pode clasificarse en dous tipos segundo o tipo de célulás ás que se aplique:

En células somáticas

Na terapia xénica en células somáticas os xenes terapéuticos son transferidos a unha célula do corpo que non é un gameto, célula da liña xerminal, ou célula nai indiferenciada. Calquera destas modificacións afectan só ao paciente individual, e non van ser herdadas pola proxenie. A terapia de células somáticas representa a liña principal en investigación básica e clínica, na cal se utiliza un ADN terapéutico (xa sexa integrado no xenoma ou en forma dun episoma ou plásmido externo) para tratar a doenza.

Só nos Estados Unidos hai uns 600 ensaios clínicos en marcha que utilizan terapia xénica de células somáticas. A maioría céntranse en trastornos xenéticos, como inmunodeficiencias, hemofilia, talasemia e fibrose quística. Estes trastornos debidos a un só xene son bos candidatos para este tipo de terapia. A corrección completa dun trastorno xenético ou a substitución de moitos xenes non é aínda posible. Só uns poucos ensaios están en fase avanzada.[25]

Nesta terapia téñense proposto dúas liñas de actuación:

  • Terapia in vivo: a transformación celular ten lugar dentro do paciente ao que se lle administra a terapia. Consiste en administrarlle ao paciente un xene a través dun vehículo (xeralmente un virus), o cal debe atopar as células a infectar. O problema que presenta esta técnica é que é moi difícil conseguir que un vector localice a un único tipo de células diana.
  • Terapia ex vivo: a transformación celular lévase a cabo a partir duna biopsia na que se toma unha mostra do tecido do paciente, e logo trátanse as células fóra do corpo (ex vivo) nos recipientes de laboratorio (in vitro) para cultivalas e modificalas cun vector, e unha vez transformadas as células volven a introducirse no paciente. Como ocorre fóra do corpo do paciente, este tipo de terapia é moito máis doada de levar a cabo e permite un control maior das células infectadas. Esta técnica aplicouse principalmente a células hematopoéticas, que son cultivables e facilmente trasplantables.

Na liña xerminal

Na terapia xénica da liña xerminal, as células da liña xerminal (espermatozoides ou óvulos) son modificadas pola introdución de xenes funcionais nos seus xenomas. A modificación dunha célula xerminal fai que todas as células do organismo que se enxendre con elas leven o xene modificado. O cambio é, por tanto, herdable e pasa ás seguintes xeracións. En países como Australia, Canadá, Alemaña, Israel, Suíza e os Países Baixos[26] prohibiron a aplicación en humanos da terapía xénica na liña xerminal, por razóns técnicas e éticas, como son o insuficiente coñecemento que temos sobre os seus posibles riscos para as futuras xeracións[26] e o seu maior risco comparada coa terapia xénica en células somáticas.[27] Outros países, como EUA non teñen controis federais específicos sobre a modificación xenética humana (á parte das regulacións da FDA sobre as terapias en xeral).[26][28][29][30]

Vectores

Artigo principal: Vectores en terapia xénica.

O transporte e cesión do ADN ás células poden facelo distintos vectores ou vehículos. Os dous tipos principais de métodos son o uso de virus recombinantes (ás veces chamados nanopartículas biolóxicas ou vectores virais) ou métodos non virais con ADN como o ADN espido ou complexos de ADN.

Virus

Artigo principal: Vector viral.

Para replicarse, os virus introducen o seu material xenético na célula hóspede, enganando á maquinaria da célula hóspede para usala para copiar as proteínas virais. Os científicos aproveitan isto para substituír o material xenético do virus por un ADN terapéutico. (O termo "ADN" pode ser unha simplificación xa que algúns virus conteñen ARN, que tamén se pode utilizar na terapia xénica.) Na terapia xénica humana utilizáronse varios virus, como retrovirus, adenovirus, lentivirus, herpes simplex, vaccinia e virus adeno-asociados.[2] Igual que o material xenético dos virus (ADN ou ARN), O ADN terapéutico pode ser deseñado para simplemente servir como unha copia temporal que é degradada naturalmente ou (polo menos teoricamente) entra no xenoma do hóspede, converténdose nunha parte permanente do ADN do hóspede nas células infectadas.

Non viral

Os métodos non virais presentan certas vantaxes sobre os métodos virais, como a produción a grande escala e a baixa inmunoxenicidade no hóspede. Porén, os métodos non virais producían inicialmente menores niveis de transfección e expresión xénica, e así menor eficacia terapéutica.

Entre os métodos de terapia xénica non viral están a inxección de ADN espido, a electroporación, o canón de xenes (disparan sobre as células partículas de ouro recubertas de ADN), a sonoporación, a magnetofección, o uso de oligonucleótidos, lipoplexes, dendrímeros, e nanopartículas orgánicas (ver vectores en terapia xénica).

Problemas

Algúns dos problemas aínda non resoltos que presenta esta terapia son:

  • Curta duración dos efectos da terapia. Antes de que a terpia xénica se poida converter nunha curación permanente dun trastorno, o ADN terapéutico introducido nas células diana debe permanecer funcional e as células que conteñen o ADN terapéutico deben ser estables. Os problemas para integrar o ADN terapéutico no xenoma e a rápida división que presentan moitas células impide que se obteñan beneficios a longo prazo. Os pacientes necesitan, pois, ser tratados moitas veces.
  • Resposta inmunitaria. Sempre que se introduce unha substancia estraña no corpo humano, o sistema inmunitario é estimulado a atacar o invasor. É posible que sistema inmunitario se estimule dun modo en que se reduza a efectividade da terapia xénica. A potenciación da resposta contra os virus do sistema inmunitario reduce a efectividade de tratamentos repetidos.
  • Problemas cos vectores virais. Os vectores virais teñen o risco da toxicidade, respostas inflamatorias, e cuestións relacionadas co control xénico e localización do xene.
  • Trastornos multixénicos. Algúns trastornos comúns, como as doenzas cardíacas, hipertensión arterial, enfermidade de Alzheimer, artrite, e diabete, están afectados por variacións en moitos xenes, o cal complica a terapia xénica.
  • Algunhas terapias poden romper a barreira de Weismann (entre a liña somática e a xerminal) que protexe os testículos, coa potencialidade de modificar a liña xerminal, o que entra en conflito coas regulacións dos países que prohiben esta última práctica.[31]
  • Mutaxénese insercional. Se o ADN é integrado nun punto sensible do xenoma, por exemplo nun xene supresor de tumores, a terapia podería inducir un tumor. Isto ocorreu en ensaios clínicos en pacientes con inmunodeficiencia combinada grave ligada ao X (X-SCID), na cal as células nai hematopoéticas foron transducidas cun transxene corrector usando un retrovirus, e isto levou ao desenvolvemento dunha leucemia de células T en 3 pacientes dun grupo de 20.[32][33] Unha posible solución é engadir un xene supresor de tumores funcional ao ADN integrado. Isto pode ser problemático, xa que canto máis longo é o ADN, máis difícil é integralo no xenoma celular. A tecnoloxía CRISPR permite facer cambios moito máis precisos no xenoma en localizacións exactas.[34]
  • Custo. Pode ser moi elevado. Por exemplo, o fármaco Alipogene tiparvovec ou Glybera ten un custo de 1,6 millóns de dólares por paciente, e en 2013 era considerado o o medicamento máis caro do mundo.[35][36]

Mortes

Nos ensaios clínicos de terapia xénica produciuse a morte de tres pacientes, o que puxo todo ese campo de experimentación en observación. O primeiro caso tivo lugar en 1999 nun paciente afectado por deficiencia de ornitina transcarbamilase, unha doenza xenética hepática ligada ao X.[37] Un paciente de X-SCID morreu de leucemia en 2003.[1] En 2007, un paciente de artrite reumatoide morreu por unha infección, mais a subseguinte investigación concluíu que a morte non estaba relacionada coa terapia xénica.[38]

Historia

Década de 1970 e antes

En 1972 Friedmann e Roblin escribiron un artigo en Science titulado "Gene therapy for human genetic disease?"[39] Rogers (1970) foi citado por propoñer que se usase ADN bo exóxeno para substituír o ADN defectuoso en persoas que padecen defectos xenéticos.[40]

Década de 1980

En 1984 deseñouse un sistema vector de retrovirus que podía inserir eficazmente xenes en cromosomas humanos.[41]

Década de 1990

En 1990 realizouse a primeira terapia xénica aprobada nos Estados Unidos nos NIH, baixo a dirección de William French Anderson.[42] Un rapaz de catro anos recibiu un tratamento para un defecto xenético que lle producía deficiencia de adenosina desaminase-inmunodeficiencia combinada grave (ADA-SCID). Os efectos foron só temporais, pero positivos.[43]

A terapia do cancro de glioblastoma multiforme, o tumor cerebral humano máis común, cuxo resultado adoita ser fatal, empezou en 1992/93.[44] A estratexia utilizaba un vector que expresaba ARN de IGF-I antisentido, e mostrou resultados prometedores en ensaios clínicos. Esta estratexia foi efectiva debido ao mecanismo antitumoral do IGF-I antisentido, que está relacionado con fortes fenómeros inmunes e apoptóticos. A supervivencia media chegou a 21 meses, e nalgúns casos, tres ou catro anos.[45]

En 1992 Claudio Bordignon que traballaba na Vita-Salute San Raffaele University, realizou o primeiro procedemento de terapia xénica usando células nai hematopoéticas como vectores para entregar os xenes cos que se pretendía corrixir doenzas hereditarias.[46] En 2002 este traballo serviu para publicar o primeiro tratamento de terapia xénica exitoso para o SCID. O éxito dun ensaio en moitos centros para tratar nenos con SCID (ou doenza dos "nenos burbulla") desde 2000 e 2002, foi cuestionado cando dous dos nenos tratados desenvolveron unha leucemia. Os ensaios clínicos paráronse temporalmente en 2002, pero reiniciáronse despois de que se revisase a regulación do protocolo nos Estados Unidos, Reino Unido, Francia, Italia e Alemaña.[47]

En 1993 extraeuse sangue do cordón umbilical e placenta da nai dun neno que nacera con SCID (cuxa condición xa fora detectada nun diagnóstico prenatal), para obter células nai. Obtivéronse os alelos correctos que codifican a adenosina desaminase (ADA) e inseríronse nun retrovirus. Mesturáronse os retrovirus e as células nai, e os virus inseriron o xene nos comosomas das células nai. As células nai así transformadas foron inxectadas no sangue do neno (e tamén inxeccións semanais do encima ADA). Durante catro anos células T orixinadas a partir das células nai, fabricaron un encima ADA funcional utilizando o xene ADA. Posteriormente foi necesario máis tratamento.[48]

A morte dun paciente nos ensaios da terapia xénica nos Estados Unidos en 1999 impediu continuar coa terapia xénica nese país durante un tempo.[49][50] Como resultado a FDA suspendeu varios ensaios clínicos para reavaliar as prácticas procedimentais e éticas.[51]

Década de 2000

Ano 2002

A anemia falciforme pode ser tratada en ratos, que teñen esencialmente o mesmo defecto que causa os casos humanos.[52] Nestes ratos usouse un vector viral para inducir a produción de hemoglobina fetal (HbF), que normalmente se deixa de producir pouco despois do nacemento. Nos humanos, o uso de hidroxiurea para estimular a produción de HbF alivia temporalmente os síntomas da anemia falciforme. Os investigadores demostraron que este tratamento é un medio máis permanente para incrementar a produción de HbF terapéutica.[53]

Un novo enfoque de terapia xénica reparou erros en ARN mensaxeiro derivado de xenes defectuosos. Esta técnica ten o potencial de servir para tratar a talasemia, a fibrose quística e algúns cancros.[54]

Creáronse liposomas de 25 nanómetros de diámetro que poden transportar ADN terapéutico a través dos poros da membrana nuclear.[55]

Ano 2003

En 2003 un equipo de investigación inseriu xenes no cerebro por primeira vez. Utilizaron liposomas cubertos cun polímero chamado polietilenglicol (PEG), os cales, a diferenza dos vectores virais, son pequenos dabondo como para poder cruzar a barreira hematoencefálica.[56]

As células utilizan fragmentos curtos de ARN bicatenario (ARN interferente pequeno) para degradar ARN que teña unha determinada secuencia. Se un ARN interferente pequeno se deseña de modo que sexa complementario do ARN transcrito a partir dun xene defectuoso, entón o produto proteico dese xene non se producirá.[57]

Gendicine é unha terapia xénica do cancro que entrega ás células o xene supresor de tumores p53 usando un adenovirus modificado por enxeñaría. En 2003, aprobouse na China para o tratamento de carcinoma de células escamosas de pescozo e cabeza.[17]

Ano 2006

Nese ano anunciouse o éxito do uso da terapia xénica para tratar dous pacientes adultos con enfermidade granulomatosa crónica ligada ao X, unha doenza que afecta ás células mieloides e causa danos no sistema inmunitario. O estudo é o primeiro que mostrou que a terapia xénica pode tratar o sistema mieloide.[58]

Outro equipo informou dun modo co que se podía previr que o sistema inmunitario rexeite un xene novo que se entrega ás células.[59] De xeito similar ao que ocorre co transplante de órganos, a terapia xénica foi moi afectada por este problema. O sistema inmunitario normalmente recoñece o novo xene como unha substancia allea e rexeita as células que o levan. Os investigadores utilizaron unha rede de xenes regulada por microARNs. Esta función natural agacha selectivamente os seus xenes terapéuticos en células do sistema inmunitario e protéxeos de ser descubertos. Os ratos infectados co xene que contén unha secuencia diana de microARN de célula inmunitaria non rexeitan o xene.

Outro grupo tratou con éxito o melanoma metastático en dous pacientes utilizando células T citotóxicas re-dirixidas xeneticamente para atacar a células cancerosas.[60]

Outros investigadores informaron do uso de VRX496, que é unha inmunoterapia baseada en xenes para o tratamento do VIH que utiliza un lentivirus como vector para entregar ás células un xene antisentido contra a envoltura do VIH. Foron tratados en ensaios clínicos en fase I cinco suxeitos con infección por VIH crónica que non responderan a polo menos dous réximes antirretrovirais. Toleraron ben unha soa infusión intravenosa de células T CD4 autólogas modificadas xeneticamente con VRX496. Todos os pacientes presentaron unha carga viral decrecente ou estable; catro dos cinco pacientes tiñan un reconto de células T CD4 incrementado ou estable. Os cinco pacientes tiveron unha resposta inmunitaria aumentada ou estable ao antíxeno do VIH e outros patóxenos.[61][62]

Ano 2007

En 2007 anunciouse o primeiro ensaio de terapia xénica para unha enfermidade retinal hereditaria. A primeira operación levouse a cabo nun home británico de 23 anos.[63]

Ano 2008

A amaurose conxénita de Leber é unha enfermidade que causa cegueira orixinada por mutacións no xene RPE65. Publicáronse ese ano os resultados dun pequeno ensaio clínico en nenos.[4] A entrega de xenes por virus adeno-asociados (AAV) recombinantes que levaban RPE65 deu resultados positivos. Despois, outros dous grupos informaron resultados positivos en ensaios independentes utilizando terapia xénica para tratar esta condición. Nos tres ensaios clínicos mencionados, os pacientes recuperaron unha visión funcional sen aparentes efectos colaterais.[4][5][6][7]

Ano 2009

Realizouse con éxito un tratamento de terapia xénica para proporcionar visión tricromática a monos esquíos (Saimiri).[64] Noutro ensaio, os investigadores detiveron a progresión dun trastorno xenético mortal chamado adrenoleucodistrofia en dous nenos utilizando un vector lentivirus para entregar unha versión funcional do xene ABCD1, que está mutato nese trastorno.[65]

Década de 2010

Ano 2010

Nun experimento de terapia xénica aplicado a cans con acromatopsia (cegueira ás cores) e dirixido aos fotrreceptores conos, a función dos conos e a visión diúrna foron restaurados durante polo menos 33 meses en dous espécimes xoves. A terapia foi menos eficiente en cans máis vellos.[66]

Un paciente de 18 anos con beta-talasemia maior foi tratado con éxito con terapia xénica en Francia.[67] A beta-talasemia maior é unha doenza sanguínea herdada na cal se perde a beta hemoglobina e os pacientes son dependentes da administración regular durante toda a súa vida de transfusións de sangue.[68] A técnica usou un vector lentiviral para transducir o xene humano da ß-globina en sangue purificado e células de medula obtidas do paciente en 2007.[69] Os niveis de hemoglobina do paciente foron estables en de 9 a 10 g/dL. Aproximadamente un terzo da hemoglobina contiña a forma introducida polo vector viral e non foi necesario facer transfusións de sangue.[69][70] Planéanse novos ensaios clínicos.[71] Actualmente, os tranasplantes de medula ósea son a única cura para a talasemia, pero ata o 75% dos pacientes non encontran un doante compatible.[70]

Ano 2011

A comunidade médica aceptou en 2011 a curación dun paciente con infección polo VIH que fora tratado en 2007 e 2008 por medio de transplantes de células nai hematopoéticas con mutación dobre-delta-32 que inutiliza o receptor CCR5.[72] Requiriu unha ablación completa da súa medula ósea, o cal é moi debilitante.

Noutro estudo piloto confirmouse que dous de tres suxeitos foran curados de leuceia linfocítica crónica. A terapia usou células T xeneticamente modificadas para atacar células que expresaban a proteína CD19 para loitar contra a doenza.[12] En 2013, os investigadores anunciaron que 26 dun total de 59 pacientes conseguiran unha completa remisión e o paciente orixinal permanecía libre de tumores.[73]

A terapia de ADN de pásmidos HGF humana de cardiomiocitos foi examinada como un tratamento potencial para a enfermidade arterial coronaria e o tratamento dos danos sufridos polo corazón despois dun infarto de miocardio.[74][75]

Ano 2012

En 2012 a FDA aprobou ensaios clínicos en fase I sobre a talasemia maior no que participaron 10 pacientes norteamericanos.[76] Espérase que o estudo continúe ata 2015.[77]

A Axencia de Medicamentos Europea recomendou a aprobación dun tratamento de terapia xénica por primeira vez en Europa ou Estados Unidos. O tratamento usaba Alipogene tiparvovec (Glybera) para compensar a deficiencia de lipoproteína lipase, que pode causar unha grave pancreatite.[78] A recomendación foi adoptada pola Comisión Europea en novembro de 2012[3][18][79][80] e comezou o seu lanzamento comercial a finais de 2014.[81]

Noutro estudo 10 de 13 pacientes con mieloma múltiple estaban en remisión "ou moi próximos a iso" tres meses despois de que lles inxectaran un tratamento que afectaba a células T modificadas por enxeñaría xenética tomando como dianas as proteínas NY-ESO-1 e LAGE-1, que existen soamente en células de mieloma cancerosas.[14]

Ano 2013

En 2013 informouse que nun estudo tres de cinco suxeitos que tiñan leucemia linfocítica aguda (unha leucemia de células B) tiveran unha remisión durante entre 5 meses e dous anos despois de ser tratados con células T xeneticamente modificadas para que atacasen a células que expresasen na súa superficie o antíxeno CD19, é dicir, a todas as células B, cancerosas ou non. Os investigadores cren que o sistema inmunitario dos pacientes produciría células T e B normais un par de meses despois do tratamento. Tamén lles foi trasplantada medula ósea. Un paciente recaeu e morreu e outro morreu por un coágulo sanguíneo non relacionado coa doenza.[13]

Noutro estudo, despois de facer un ensaio clínico en fase 1 prometedor, iniciose en varios hospitais un ensaio en fase 2 (que se chamou CUPID2 e SERCA-LVAD) en 250 pacientes[82] para combater as enfermidades cardíacas. A terapia foi deseñada para incrementar os niveis da proteína SERCA2a no músculo cardíaco, para mellorar a súa función muscular.[83] A FDA incluíuno nun programa de desenvolvemento rápido para acelerar os ensaios e aprobar o proceso.[84]

Noutro estudo informouse dos resultados en seis nenos con dúas doenzas hereditarias graves que foron tratadas cun lentivirus desactivados parcialmente para substituír un xene defectuoso, que eran prometedores entre 7 e 32 meses despois do tratamento. Tres dos nenos tiñan leucodistrofia metacromática, que causa unha perda cognitiva e de habilidades motoras.[85] Os outros nenos tiñan síndrome de Wiskott-Aldrich, que facilita as infeccións, a autoinmunidade e o cancro.[86] Ensaios posteriores de terapia xénica con outros seis nenos con síndrome de Wiskott-Aldrich tamén foron esperanzadores.[87][88]

Noutro ensaio dous nenos que naceran con ADA-SCID e foran tratados con células nai modificadas xeneticamente, 18 meses despois mostraron nos seus sistemas inmunitarios signos de total recuperación. Outros tres nenos estaban mellorando.[10] En 2014 outros 18 nenos mais con ADA-SCID foron curados con terapia xénica.[89] Os nenos con ADA-SCID teñen un sistema inmunitario non funcional e denomínanse ás veces "nenos burbulla".[10]

Nun ensaio con seis pacientes hemofílicos iniciado en 2011 usando un virus adeno-asociado, comprobouse que dous anos despois (2013) todos eles producían o factor de coagulación necesario.[10][90]

Informouse tamén dos datos sobre tres ensaios sobre terapia xénica aplicada ao xene regulador da condutancia transmembrana (CFTR) defectuoso (do que dependende a fiibrose quística tópica). Os resultados non apoian o seu uso clínico en forma de nebulización inhalada polos pulmóns con axentes de transferencia do xene CFTR para tratar aos pacientes de fibrose quística con infeccións pulmonares.[91]

Ano 2014

En 2014 informouse que seis pacientes de coroideremia foran tratados cun virus adeno-asociado que levaba unha copia de REP1, os cales durante un período entre seis meses e dous anos melloraran a súa vista. A coroideremia é unha enfermidade xenética ocular para a que non hai tratamento, que orixina unha perda da visión.[92][93]

Informouse tamén en 2014 dos esperanzadores resultados doutro ensaio feito en 12 pacientes con infección por VIH que viñan sendo tratados desde 2009 cun virus modificado xeneticamente, que presentaban unha rara mutación (deficiencia de CCR5), que se sabe que protexe contra o VIH.[94][95]

Iniciáronse en 2014 ensaios clínicos de terapia xénica para a anemia falciforme,[96][97] aínda que unha revisión non conseguiu atopar informes de datos de ningún ensaio clínico sobre esa doenza de tipo aleatorio ou case aleatorio (incluíndo ensaios relevantes en fase 1, 2 ou 3), polo que se concluía que eran necesarios ensaios deste tipo para esa doenza.[98]

Ano 2015

En 2015 un ensaio clínico sobre o tratamento de terapia xénica con LentiGlobin BB305 para a beta-talasemia obtivo o status de "avance importante" da FDA para o seu inicio rápido despois de que varios pacientes puideran grazas a el prescindir das frecuentes transfusións de sangue que xeralmente se requiren para tratar esa doenza.[99]

Noutro estudo feito en monos os investigadores administraron un xene recombinante que codificaba un anticorpo amplamente neutralizante en monos infectados co virus VIH simio; as células dos monos empezaron a producir o anticorpo, que eliminou do seu sangue o VIH. A técnica denominouse inmunoprofilaxe por transferencia xénica (IGT). Están en marcha probas en animais para anticorpos contra o ébola, malaria, gripe e hepatite.[100][101]

En marzo de 2015 un amplo grupo de investigadores, entre os que estaba o inventor do CRISPR, instaron a establecer unha moratoria a nivel mundial sobre a terapia na liña xerminal, e deixaron escrito que "os científicos deberían evitar mesmo o intento, en xurisdicións laxas, da modificación da liña xerminal para aplicacións clínicas en humanos" ata que as súas plenas implicacións “sexan discutidas entre as organizacións científicas e gobernamentais”.[102][103][104][105]

Tamén en 2015 foi aprobado o fármaco Glybera para a súa comercialización no mercado alemán.[106]

Usos especulativos

Usos especulativos que se propuxeron para a terapia xénica e enxeñaría xenética en humanos son:

Dopaxe de xenes

Os atletas poderían utilizar as tecnoloxías da terapia xénica para mellorar o seu rendemento.[107] Non se coñecen casos polo momento de dopaxe de xenes.[108]

Enxeñaría xenética humana

A enxeñaría xenética podería utilizarse para cambiar a aparencia física, o metabolismo, e mesmo mellorar as capacidades físicas e mentais como a memoria e a intelixencia. Os partidarios da enxeñaría xenética aplicada á liña xerminal sinalan que os nenos poderían nacer libres de doenzas que se poden prever.[109][110][111] Nos adultos, estas técnicas poderían ser como outro modo de mellorar como as dietas, exercicio, cosmética ou cirurxía plástica.[112][113][114]

Hai unha gran discusión sobre os aspectos éticos deste tipo de intervencións.[115] En xeral desde o principio destas tecnoloxías a comunidade científica opúxose a modificar a liña xerminal humana.[116][117] Coa chegada de novas técnicas como CRISPR en 2015 moitos científicos propuxeron unha prohibición mundial deste tipo de aplicacións na liña xerminal.[102][103][104][105] En abril de 2015 creouse unha gran polémica cando investigadores chineses informaron dos resultados en investigación básica de experimentos para editar o ADN de embrións humanos non viables usando CRISPR.[118][119]

Regulacións

As regulacións que afectan á modificación xenética son parte das directrices xerais sobre a investigación biomédica aplicada a humanos.

A Declaración de Helsinqui (Principios Éticos para a Investigación Médica que Implica a Suxeitos Humanos) foi emendada pola Asemblea Xeral de 2008 da Asociación Médica Mundial. Este documento proporciona principios que os médicos e investigadores deben considerar cando están impicados seres humanos nas súas investigacións. A declaración sobre a investigación en terapia xénica iniciada pola Organización do Xenoma Humano (HUGO, Human Genome Organization) en 2001 proporciona unha base legal para todos os países. O documento de HUGO enfatiza a liberdade humana e a adhesión aos dereitos humanos, e ofrece recomendacións para a terapia xénica somática, incluíndo a importancia de recoñecer publicamente a preocupación sobre esas investigacións.[120]

Notas

  1. ↑ 1,0 1,1 Sheridan C (2011). "Gene therapy finds its niche". Nature Biotechnology 29 (2): 121–128. PMID 21301435. doi:10.1038/nbt.1769. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Gene Therapy Clinical Trials Worldwide Database. The Journal of Gene Medicine. Wiley (January 2014)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Richards, Sabrina (6 November 2012). "Gene Therapy Arrives in Europe". The Scientist. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Maguire, A. M.; Simonelli, F.; Pierce, E. A.; Pugh Jr, E. N.; Mingozzi, F.; Bennicelli, J.; Banfi, S.; Marshall, K. A.; Testa, F.; Surace, E. M.; Rossi, S.; Lyubarsky, A.; Arruda, V. R.; Konkle, B.; Stone, E.; Sun, J.; Jacobs, J.; Dell'Osso, L.; Hertle, R.; Ma, J. X.; Redmond, T. M.; Zhu, X.; Hauck, B.; Zelenaia, O.; Shindler, K. S.; Maguire, M. G.; Wright, J. F.; Volpe, N. J.; McDonnell, J. W.; Auricchio, A. (2008). "Safety and Efficacy of Gene Transfer for Leber's Congenital Amaurosis". New England Journal of Medicine 358 (21): 2240–2248. doi:10.1056/NEJMoa0802315. PMC 2829748. PMID 18441370.
  5. ↑ 5,0 5,1 Simonelli, F.; Maguire, A. M.; Testa, F.; Pierce, E. A.; Mingozzi, F.; Bennicelli, J. L.; Rossi, S.; Marshall, K.; Banfi, S.; Surace, E. M.; Sun, J.; Redmond, T. M.; Zhu, X.; Shindler, K. S.; Ying, G. S.; Ziviello, C.; Acerra, C.; Wright, J. F.; McDonnell, J. W.; High, K. A.; Bennett, J.; Auricchio, A. (2009). "Gene Therapy for Leber's Congenital Amaurosis is Safe and Effective Through 1.5 Years After Vector Administration". Molecular Therapy 18 (3): 643–650. doi:10.1038/mt.2009.277. PMC 2839440. PMID 19953081.
  6. ↑ 6,0 6,1 Cideciyan, A. V.; Hauswirth, W. W.; Aleman, T. S.; Kaushal, S.; Schwartz, S. B.; Boye, S. L.; Windsor, E. A. M.; Conlon, T. J.; Sumaroka, A.; Roman, A. J.; Byrne, B. J.; Jacobson, S. G. (2009). "Vision 1 Year after Gene Therapy for Leber's Congenital Amaurosis". New England Journal of Medicine 361 (7): 725–727. doi:10.1056/NEJMc0903652. PMC 2847775. PMID 19675341.
  7. ↑ 7,0 7,1 Bainbridge, J. W. B.; Smith, A. J.; Barker, S. S.; Robbie, S.; Henderson, R.; Balaggan, K.; Viswanathan, A.; Holder, G. E.; Stockman, A.; Tyler, N.; Petersen-Jones, S.; Bhattacharya, S. S.; Thrasher, A. J.; Fitzke, F. W.; Carter, B. J.; Rubin, G. S.; Moore, A. T.; Ali, R. R. (2008). "Effect of Gene Therapy on Visual Function in Leber's Congenital Amaurosis". New England Journal of Medicine 358 (21): 2231–2239. doi:10.1056/NEJMoa0802268. PMID 18441371.
  8. ↑ Fischer, A.; Hacein-Bey-Abina, S.; Cavazzana-Calvo, M. (2010). "20 years of gene therapy for SCID". Nature Immunology 11 (6): 457–460. doi:10.1038/ni0610-457. PMID 20485269.
  9. ↑ Ferrua, F.; Brigida, I.; Aiuti, A. (2010). "Update on gene therapy for adenosine deaminase-deficient severe combined immunodeficiency". Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 10 (6): 551–556. doi:10.1097/ACI.0b013e32833fea85. PMID 20966749.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Geddes, Linda (30 October 2013) 'Bubble kid' success puts gene therapy back on track' The New Scientist. Retrieved 2 November 2013
  11. ↑ Cartier N; Aubourg P (2009). "Hematopoietic Stem Cell Transplantation and Hematopoietic Stem Cell Gene Therapy in X-Linked Adrenoleukodystrophy". Brain Pathology 20 (4): 857–862. PMID 20626747. doi:10.1111/j.1750-3639.2010.00394.x. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Ledford, H. (2011). "Cell therapy fights leukaemia". Nature. doi:10.1038/news.2011.472. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Coghlan, Andy (26 March 2013) Gene therapy cures leukaemia in eight days. The New Scientist. Retrieved 15 April 2013
  14. ↑ 14,0 14,1 Coghlan, Andy (11 December 2013) Souped-up immune cells force leukaemia into remission. New Scientist. Retrieved 15 April 2013
  15. ↑ Lewitt, P. A.; Rezai, A. R.; Leehey, M. A.; Ojemann, S. G.; Flaherty, A. W.; Eskandar, E. N.; Kostyk, S. K.; Thomas, K.; Sarkar, A.; Siddiqui, M. S.; Tatter, S. B.; Schwalb, J. M.; Poston, K. L.; Henderson, J. M.; Kurlan, R. M.; Richard, I. H.; Van Meter, L.; Sapan, C. V.; During, M. J.; Kaplitt, M. G.; Feigin, A. (2011). "AAV2-GAD gene therapy for advanced Parkinson's disease: A double-blind, sham-surgery controlled, randomised trial". The Lancet Neurology 10 (4): 309–319. doi:10.1016/S1474-4422(11)70039-4. PMID 21419704.
  16. ↑ Herper, Matthew (26 March 2014) Gene Therapy's Big Comeback Forbes. Retrieved 28 April 2014
  17. ↑ 17,0 17,1 Pearson, Sue; Jia, Hepeng; Kandachi, Keiko (2004). "China approves first gene therapy". Nature Biotechnology 22 (1): 3–4. PMID 14704685. doi:10.1038/nbt0104-3. 
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Gallagher, James. (2 November 2012) BBC News – Gene therapy: Glybera approved by European Commission. BBC. Retrieved 15 December 2012.
  19. ↑ U.S. National Library of Medicine, Genomics Home Reference. What is gene therapy? Arquivado 06 de abril de 2016 en Wayback Machine.
  20. ↑ U.S. National Library of Medicine, Genomics Home Reference. How does gene therapy work?
  21. ↑ Pezzoli, D.; Chiesa, R.; De Nardo, L.; Candiani, G. (2012). " We still have a long way to go to effectively deliver genes!". Journal of Applied Biomaterials & Functional Materials 2 (10): 82. doi:10.5301/JABFM.2012.9707. [1] Arquivado 20 de xuño de 2015 en Wayback Machine.
  22. ↑ Vannucci, L; Lai, M; Chiuppesi, F; Ceccherini-Nelli, L; Pistello, M (2013). "Viral vectors: A look back and ahead on gene transfer technology". The new microbiologica 36 (1): 1–22. PMID 23435812.
  23. ↑ Gothelf A; Gehl J (2012). "What you always needed to know about electroporation based DNA vaccines". Hum Vaccin Immunother 8 (11): 1694–702. PMC 3601144. PMID 23111168. doi:10.4161/hv.22062. 
  24. ↑ Urnov, Fyodor D.; Rebar, Edward J.; Holmes, Michael C.; Zhang, H. Steve; Gregory, Philip D. (2010). "Genome editing with engineered zinc finger nucleases". Nature Reviews Genetics 11 (9): 636–646. doi:10.1038/nrg2842. PMID 20717154.
  25. ↑ Mavilio F; Ferrari G (2008). "Genetic modification of somatic stem cells. The progress, problems and prospects of a new therapeutic technology". EMBO Rep. 9 Suppl 1: S64–9. PMC 3327547. PMID 18578029. doi:10.1038/embor.2008.81. 
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 "International Law". The Genetics and Public Policy Center, Johns Hopkins University Berman Institute of Bioethics. 2010. Arquivado dende o orixinal o 02 de setembro de 2014. Consultado o 08 de xuño de 2015. 
  27. ↑ Strachnan, T. and Read, A. P. (2004) Human Molecular Genetics, 3rd Edition, Garland Publishing, p. 616, ISBN 0-8153-4184-9.
  28. ↑ Hanna, K., 2006, Germline Gene Transfer, National Human Genome Research Institute, [2]
  29. ↑ 2013, Human Cloning and Genetic Modification, Association of Reproductive Health Officials, [3] Arquivado 18 de xuño de 2013 en Wayback Machine.
  30. ↑ "Gene Therapy". ama-assn.org. 4 April 2014. Arquivado dende o orixinal o 15 de marzo de 2015. Consultado o 22 March 2015. 
  31. ↑ Korthof G. "The implications of Steele's soma-to-germline feedback for human gene therapy". 
  32. ↑ Woods, N. B.; Bottero, V.; Schmidt, M.; Von Kalle, C.; Verma, I. M. (2006). "Gene therapy: Therapeutic gene causing lymphoma". Nature 440 (7088): 1123. doi:10.1038/4401123a. PMID 16641981.
  33. ↑ Thrasher, A. J.; Gaspar, H. B.; Baum, C.; Modlich, U.; Schambach, A.; Candotti, F.; Otsu, M.; Sorrentino, B.; Scobie, L.; Cameron, E.; Blyth, K.; Neil, J.; Abina, S. H. B.; Cavazzana-Calvo, M.; Fischer, A. (2006). "Gene therapy: X-SCID transgene leukaemogenicity". Nature 443 (7109): E5–E6; discussion E6–7. doi:10.1038/nature05219. PMID 16988659.
  34. ↑ Young, Susan (11 de febreiro de 2014) Genome Surgery Arquivado 15 de febreiro de 2014 en Wayback Machine. MIT Technology Review. Retrieved 17 February 2014
  35. ↑ (31 de outubro de 2013) Gene therapy needs a hero to live up to the hype The New Scientist. Retrieved 2 November 2012
  36. ↑ Crasto, Anthony Melvin (2013) Glybera – The Most Expensive Drug in the world & First Approved Gene Therapy in the West All About Drug. Acceso 2 de novembro de 2013
  37. ↑ ORNL.gov. ORNL.gov. Retrieved 15 December 2012.
  38. ↑ Frank, K. M.; Hogarth, D. K.; Miller, J. L.; Mandal, S.; Mease, P. J.; Samulski, R. J.; Weisgerber, G. A.; Hart, J. (2009). "Investigation of the Cause of Death in a Gene-Therapy Trial". New England Journal of Medicine 361 (2): 161–169. doi:10.1056/NEJMoa0801066. PMID 19587341.
  39. ↑ Friedmann T; Roblin R (1972). "Gene Therapy for Human Genetic Disease?". Science 175 (4025): 949–955. Bibcode:1972Sci...175..949F. PMID 5061866. doi:10.1126/science.175.4025.949. 
  40. ↑ Rogers S, New Scientist 1970, p. 194
  41. ↑ Cepko CL; Roberts BE; Mulligan RC (1984). "Construction and applications of a highly transmissible murine retrovirus shuttle vector". Cell 37 (3): 1053–62. PMID 6331674. doi:10.1016/0092-8674(84)90440-9. 
  42. ↑ "The first gene therapy". Life Sciences Foundation. 21 June 2011. Arquivado dende o orixinal o 28 de novembro de 2012. Consultado o 7 January 2014. 
  43. ↑ Blaese, R. M.; Culver, K. W.; Miller, A. D.; Carter, C. S.; Fleisher, T.; Clerici, M.; Shearer, G.; Chang, L.; Chiang, Y.; Tolstoshev, P.; Greenblatt, J. J.; Rosenberg, S. A.; Klein, H.; Berger, M.; Mullen, C. A.; Ramsey, W. J.; Muul, L.; Morgan, R. A.; Anderson, W. F. (1995). "T Lymphocyte-Directed Gene Therapy for ADA- SCID: Initial Trial Results After 4 Years". Science 270 (5235): 475. doi:10.1126/science.270.5235.475. [4]
  44. ↑ Trojan J., Johnson T., Rudin S., Ilan Ju., Tykocinski M., Ilan J. (1993). "Treatment and prevention of rat glioblastoma by immugenic C6 cells expressing antisense insulin-like growth factor I RNA". Science 259: 94–97. doi:10.1126/science.8418502. 
  45. ↑ Trojan A, Jay LM, Kasprzak H, Anthony DD, Trojan J (2014). "Immunotherapy of malignant tumors using antisense anti-IGF-I approach: case of glioblastoma". Journal of Cancer Therapy 5: 685–705. doi:10.4236/jct.2014.57078. 
  46. ↑ Abbott A (1992). "Gene therapy. Italians first to use stem cells". Nature 356 (6369): 465–199. Bibcode:1992Natur.356..465A. PMID 1560817. doi:10.1038/356465a0. 
  47. ↑ Cavazzana-Calvo, M.; Thrasher, A.; Mavilio, F. (2004). "The future of gene therapy". Nature 427 (6977): 779. doi:10.1038/427779a. [5]
  48. ↑ B Williams-Jones. Somatic Cell Therapy: A Genetic Rescue for a Tattered Immune System? Bioétique online [6] Arquivado 19 de maio de 2014 en Wayback Machine.
  49. ↑ Stein, Rob (11 October 2010). "First patient treated in stem cell study". The Washington Post. Consultado o 10 November 2010. 
  50. ↑ "Death Prompts FDA to Suspend Arthritis Gene Therapy Trial". Medpage Today. 27 July 2007. Consultado o 10 November 2010. 
  51. ↑ Stolberg, Sheryl Gay (22 January 2000). "Gene Therapy Ordered Halted At University". The New York Times. Consultado o 10 November 2010. 
  52. ↑ Wilson, Jennifer Fisher (18 March 2002). "Murine Gene Therapy Corrects Symptoms of Sickle Cell Disease". The Scientist – Magazine of the Life Sciences. Consultado o 17 August 2010. 
  53. ↑ St. Jude Children's Research Hospital (4 December 2008). "Gene Therapy Corrects Sickle Cell Disease In Laboratory Study". ScienceDaily. Consultado o 29 December 2012. 
  54. ↑ Penman, Danny (11 October 2002). "Subtle gene therapy tackles blood disorder". New Scientist. Consultado o 17 August 2010. 
  55. ↑ "DNA nanoballs boost gene therapy". New Scientist. 12 May 2002. Consultado o 17 August 2010. 
  56. ↑ Ananthaswamy, Anil (20 March 2003). "Undercover genes slip into the brain". New Scientist. Consultado o 17 August 2010. 
  57. ↑ Holmes, Bob (13 March 2003). "Gene therapy may switch off Huntington's". New Scientist. Consultado o 17 August 2010. 
  58. ↑ Ott, M. G.; Schmidt, M.; Schwarzwaelder, K.; Stein, S.; Siler, U.; Koehl, U.; Glimm, H.; Kühlcke, K.; Schilz, A.; Kunkel, H.; Naundorf, S.; Brinkmann, A.; Deichmann, A.; Fischer, M.; Ball, C.; Pilz, I.; Dunbar, C.; Du, Y.; Jenkins, N. A.; Copeland, N. G.; Lüthi, U.; Hassan, M.; Thrasher, A. J.; Hoelzer, D.; Von Kalle, C.; Seger, R.; Grez, M. (2006). "Correction of X-linked chronic granulomatous disease by gene therapy, augmented by insertional activation of MDS1-EVI1, PRDM16 or SETBP1". Nature Medicine 12 (4): 401–409. doi:10.1038/nm1393. PMID 16582916.
  59. ↑ Brown, B. D.; Venneri, M. A.; Zingale, A.; Sergi, L. S.; Naldini, L. (2006). "Endogenous microRNA regulation suppresses transgene expression in hematopoietic lineages and enables stable gene transfer". Nature Medicine 12 (5): 585–591. doi:10.1038/nm1398. PMID 16633348.
  60. ↑ Morgan, R. A.; Dudley, M. E.; Wunderlich, J. R.; Hughes, M. S.; Yang, J. C.; Sherry, R. M.; Royal, R. E.; Topalian, S. L.; Kammula, U. S.; Restifo, N. P.; Zheng, Z.; Nahvi, A.; De Vries, C. R.; Rogers-Freezer, L. J.; Mavroukakis, S. A.; Rosenberg, S. A. (2006). "Cancer Regression in Patients After Transfer of Genetically Engineered Lymphocytes". Science 314 (5796): 126–129. doi:10.1126/science.1129003. PMC 2267026. PMID 16946036.
  61. ↑ Levine, B. L.; Humeau, L. M.; Boyer, J.; MacGregor, R. -R.; Rebello, T.; Lu, X.; Binder, G. K.; Slepushkin, V.; Lemiale, F.; Mascola, J. R.; Bushman, F. D.; Dropulic, B.; June, C. H. (2006). "Gene transfer in humans using a conditionally replicating lentiviral vector". Proceedings of the National Academy of Sciences 103 (46): 17372–17377. doi:10.1073/pnas.0608138103. PMC 1635018. PMID 17090675.
  62. ↑ "Penn Medicine presents HIV gene therapy trial data at CROI 2009". EurekAlert!. 10 February 2009. Arquivado dende o orixinal o 25 de agosto de 2012. Consultado o 19 November 2009. 
  63. ↑ "Gene therapy first for poor sight". BBC News. 1 May 2007. Consultado o 3 May 2010. 
  64. ↑ Dolgin, E. (2009). "Colour blindness corrected by gene therapy". Nature. doi:10.1038/news.2009.921. 
  65. ↑ Cartier, N.; Hacein-Bey-Abina, S.; Bartholomae, C. C.; Veres, G.; Schmidt, M.; Kutschera, I.; Vidaud, M.; Abel, U.; Dal-Cortivo, L.; Caccavelli, L.; Mahlaoui, N.; Kiermer, V.; Mittelstaedt, D.; Bellesme, C.; Lahlou, N.; Lefrere, F.; Blanche, S.; Audit, M.; Payen, E.; Leboulch, P.; l'Homme, B.; Bougneres, P.; von Kalle, C.; Fischer, A.; Cavazzana-Calvo, M.; Aubourg, P. (2009). "Hematopoietic Stem Cell Gene Therapy with a Lentiviral Vector in X-Linked Adrenoleukodystrophy". Science 326 (5954): 818. doi:10.1126/science.1171242. [7]
  66. ↑ Komáromy, A.; Alexander, J.; Rowlan, J.; Garcia, M.; Chiodo, V.; Kaya, A.; Tanaka, J.; Acland, G.; Hauswirth, W.; Aguirre, G. D. (2010). "Gene therapy rescues cone function in congenital achromatopsia". Human Molecular Genetics 19 (13): 2581–2593. doi:10.1093/hmg/ddq136. PMC 2883338. PMID 20378608.
  67. ↑ Cavazzana-Calvo, M.; Payen, E.; Negre, O.; Wang, G.; Hehir, K.; Fusil, F.; Down, J.; Denaro, M.; Brady, T.; Westerman, K.; Cavallesco, R.; Gillet-Legrand, B.; Caccavelli, L.; Sgarra, R.; Maouche-Chrétien, L.; Bernaudin, F. O.; Girot, R.; Dorazio, R.; Mulder, G. J.; Polack, A.; Bank, A.; Soulier, J.; Larghero, J. R. M.; Kabbara, N.; Dalle, B.; Gourmel, B.; Socie, G. R.; Chrétien, S.; Cartier, N.; Aubourg, P. (2010). "Transfusion independence and HMGA2 activation after gene therapy of human β-thalassaemia". Nature 467 (7313): 318–22. doi:10.1038/nature09328. PMC 3355472. PMID 20844535.
  68. ↑ Galanello, R.; Origa, R. (2010). "Beta-thalassemia". Orphanet Journal of Rare Diseases 5: 11. doi:10.1186/1750-1172-5-11. PMC 2893117. PMID 20492708.
  69. ↑ 69,0 69,1 Beals, Jacquelyn K. (16 September 2010). Gene Therapy Frees Beta-Thalassemia Patient From Transfusions for 2+ Years. Medscape.com (16 September 2010). Retrieved 15 December 2012.
  70. ↑ 70,0 70,1 Leboulch P (20 March 2013). "Five year outcome of lentiviral gene therapy for human beta-thalassemia, lessons and prospects". Thalassemia Reports 3 (1s): 108. 
  71. ↑ (11 July 2012) ß-Thalassemia Major With Autologous CD34+ Hematopoietic Progenitor Cells Transduced With TNS9.3.55 a Lentiviral Vector Encoding the Normal Human ß-Globin Gene ClinicalTrials.gov, Clinical trial NCT01639690 at the Memorial Sloan-Kettering Cancer Center. Retrieved 12 February 2014
  72. ↑ Rosenberg, Tina (29 May 2011) The Man Who Had HIV and Now Does Not Arquivado 12 de abril de 2014 en Wayback Machine., New York.
  73. ↑ "Gene Therapy Turns Several Leukemia Patients Cancer Free. Will It Work for Other Cancers, Too?". Singularity Hub. Consultado o 7 de xaneiro de 2014. 
  74. ↑ Yang, Z. J.; Zhang, Y. R.; Chen, B.; Zhang, S. L.; Jia, E. Z.; Wang, L. S.; Zhu, T. B.; Li, C. J.; Wang, H.; Huang, J.; Cao, K. J.; Ma, W. Z.; Wu, B.; Wang, L. S.; Wu, C. T. (2008). "Phase I clinical trial on intracoronary administration of Ad-hHGF treating severe coronary artery disease". Molecular Biology Reports 36 (6): 1323–1329. doi:10.1007/s11033-008-9315-3. PMID 18649012.
  75. ↑ Hahn, W.; Pyun, W. B.; Kim, D. S.; Yoo, W. S.; Lee, S. D.; Won, J. H.; Shin, G. J.; Kim, J. M.; Kim, S. (2011). "Enhanced cardioprotective effects by coexpression of two isoforms of hepatocyte growth factor from naked plasmid DNA in a rat ischemic heart disease model". The Journal of Gene Medicine 13 (10): 549–555. doi:10.1002/jgm.1603. PMID 21898720.
  76. ↑ On Cancer: Launch of Stem Cell Therapy Trial Offers Hope for Patients with Inherited Blood Disorder | Memorial Sloan-Kettering Cancer Center. Mskcc.org (16 July 2012). Retrieved 15 December 2012.
  77. ↑ (4 September 2014) ß-Thalassemia Major With Autologous CD34+ Hematopoietic Progenitor Cells Transduced With TNS9.3.55 a Lentiviral Vector Encoding the Normal Human ß-Globin Gene ClinicalTrials.gov, US National Institutes of Health. Retrieved 17 December 2014.
  78. ↑ Pollack, Andrew (20 July 2012) European Agency Backs Approval of a Gene Therapy, The New York Times.
  79. ↑ First Gene Therapy Approved by European Commission Arquivado 05 de novembro de 2012 en Wayback Machine.. UniQure (2 November 2012). Retrieved 15 December 2012.
  80. ↑ "Chiesi and uniQure delay Glybera launch to add data". Biotechnology. The Pharma Letter. 4 August 2014. Consultado o 28 August 2014. 
  81. ↑ BURGER, LUDWIG; HIRSCHLER, BEN (November 26, 2014). "First gene therapy drug sets million-euro price record". Reuters. Arquivado dende o orixinal o 15 de maio de 2015. Consultado o March 2105. 
  82. ↑ Bosely, Sarah (30 de abril de 2013) Pioneering gene therapy trials offer hope for heart patients The Guardian. Retrieved 28 April 2014
  83. ↑ First gene therapy trial for heart failure begins in UK Arquivado 29 de abril de 2014 en Wayback Machine.. The Physicians Clinic (8 September 2013)
  84. ↑ Celladon Receives Breakthrough Therapy Designation From FDA for MYDICAR(R), Novel, First-in-Class Therapy in Development to Treat Heart Failure Arquivado 10 de xullo de 2015 en Wayback Machine.. New York Times (10 de abril de 2014)
  85. ↑ Biffi, A.; Montini, E.; Lorioli, L.; Cesani, M.; Fumagalli, F.; Plati, T.; Baldoli, C.; Martino, S.; Calabria, A.; Canale, S.; Benedicenti, F.; Vallanti, G.; Biasco, L.; Leo, S.; Kabbara, N.; Zanetti, G.; Rizzo, W. B.; Mehta, N. A. L.; Cicalese, M. P.; Casiraghi, M.; Boelens, J. J.; Del Carro, U.; Dow, D. J.; Schmidt, M.; Assanelli, A.; Neduva, V.; Di Serio, C.; Stupka, E.; Gardner, J.; Von Kalle, C. (2013). "Lentiviral Hematopoietic Stem Cell Gene Therapy Benefits Metachromatic Leukodystrophy". Science 341 (6148): 1233158. doi:10.1126/science.1233158. PMID 23845948.
  86. ↑ Aiuti, A.; Biasco, L.; Scaramuzza, S.; Ferrua, F.; Cicalese, M. P.; Baricordi, C.; Dionisio, F.; Calabria, A.; Giannelli, S.; Castiello, M. C.; Bosticardo, M.; Evangelio, C.; Assanelli, A.; Casiraghi, M.; Di Nunzio, S.; Callegaro, L.; Benati, C.; Rizzardi, P.; Pellin, D.; Di Serio, C.; Schmidt, M.; Von Kalle, C.; Gardner, J.; Mehta, N.; Neduva, V.; Dow, D. J.; Galy, A.; Miniero, R.; Finocchi, A.; Metin, A. (2013). "Lentiviral Hematopoietic Stem Cell Gene Therapy in Patients with Wiskott-Aldrich Syndrome". Science 341 (6148): 1233151. doi:10.1126/science.1233151. PMID 23845947.
  87. ↑ Gallagher, James (21 April 2015) Gene therapy: 'Tame HIV' used to cure disease BBC News, Health, Retrieved 21 April 2015
  88. ↑ Malech, H. L.& Ochs, H. D. (2015). "An Emerging Era of Clinical Benefit from Gene Therapy". JAMA (Journal of the American Medical Association) (en inglés) 313 (15): 1522–1523. doi:10.1001/jama.2015.2055. 
  89. ↑ Gene therapy cure for children with 'bubble baby' disease Science Daily (18 November 2014)
  90. ↑ Gene therapy provides safe, long-term relief for patients with severe hemophilia B Science Daily (20 November 2014)
  91. ↑ Lee, Tim WR; Southern, K. W. (26 November 2013). "Topical cystic fibrosis transmembrane conductance regulator gene replacement for cystic fibrosis-related lung disease". Cochrane Database Syst Rev. 11 (11): CD005599. PMID 24282073. doi:10.1002/14651858.CD005599.pub4. 
  92. ↑ MacLaren, R. E.; Groppe, M.; Barnard, A. R.; Cottriall, C. L.; Tolmachova, T.; Seymour, L.; Clark, K. R.; During, M. J.; Cremers, F. P. M.; Black, G. C. M.; Lotery, A. J.; Downes, S. M.; Webster, A. R.; Seabra, M. C. (2014). "Retinal gene therapy in patients with choroideremia: Initial findings from a phase 1/2 clinical trial". The Lancet 383 (9923): 1129–37. doi:10.1016/S0140-6736(13)62117-0. PMID 24439297.
  93. ↑ Beali, Abigail (25 January 2014) Gene therapy restores sight in people with eye disease The New Scientist. Retrieved 25 January 2014
  94. ↑ Tebas, P.; Stein, D.; Tang, W. W.; Frank, I.; Wang, S. Q.; Lee, G.; Spratt, S. K.; Surosky, R. T.; Giedlin, M. A.; Nichol, G.; Holmes, M. C.; Gregory, P. D.; Ando, D. G.; Kalos, M.; Collman, R. G.; Binder-Scholl, G.; Plesa, G.; Hwang, W. T.; Levine, B. L.; June, C. H. (2014). "Gene Editing ofCCR5in Autologous CD4 T Cells of Persons Infected with HIV". New England Journal of Medicine 370 (10): 901–10. doi:10.1056/NEJMoa1300662. PMID 24597865.
  95. ↑ Dvorsky, George (6 March 2014) Scientists Create Genetically Modified Cells That Protect Against HIV Arquivado 07 de marzo de 2014 en Wayback Machine. io9, Biotechnology. Retrieved 6 March 2014
  96. ↑ (15 December 2014) Stem Cell Gene Therapy for Sickle Cell Disease, ClinicalTrials.gov Identifier: NCT02247843 ClinicalTrials.gov, U.S. National Institutes of Health. Retrieved 17 December 2014
  97. ↑ Collection and Storage of Umbilical Cord Stem Cells for Treatment of Sickle Cell Disease; ClinicalTrials.gov Identifier: NCT00012545 ClinicalTrials.gov, U.S. National Institutes of Health (15 December 2014)
  98. ↑ Olowoyeye, A; Okwundu, C. I. (October 2015). "Gene therapy for sickle cell disease". Cochrane Database of Systematic Reviews 11 (10): CD007652. PMID 23152248. doi:10.1002/14651858.CD007652.pub3. 
  99. ↑ "Ten things you might have missed Monday from the world of business". Boston Globe. 3 February 2015. Consultado o 13 February 2015. 
  100. ↑ Zimmer, Carl (9 March 2015). "Protection Without a Vaccine". The New York Times. Consultado o March 2015. 
  101. ↑ Gardner, M. R.; Kattenhorn, L. M.; Kondur, H. R.; von Schaewen, M.; Dorfman, T.; Chiang, J. J.; Haworth, K. G.; Decker, J. M.; Alpert, M. D.; Bailey, C. C.; Neale, E. S.; Fellinger, C. H.; Joshi, V. R.; Fuchs, S. P.; Martinez-Navio, J. M.; Quinlan, B. D.; Yao, A. Y.; Mouquet, H.; Gorman, J.; Zhang, B.; Poignard, P.; Nussenzweig, M. C.; Burton, D. R.; Kwong, P. D.; Piatak, M.; Lifson, J. D.; Gao, G.; Desrosiers, R. C.; Evans, D. T. et al. (2015). "AAV-expressed eCD4-Ig provides durable protection from multiple SHIV challenges". Nature 519 (7541): 87. doi:10.1038/nature14264. [8]
  102. ↑ 102,0 102,1 Wade, Nicholas (19 March 2015). "Scientists Seek Ban on Method of Editing the Human Genome". New York Times. Consultado o 20 March 2015. 
  103. ↑ 103,0 103,1 Pollack, Andrew (3 March 2015). "A Powerful New Way to Edit DNA". New York Times. Consultado o 20 March 2015. 
  104. ↑ 104,0 104,1 Baltimore, David; Berg, Paul; Botchan, Dana; Charo, R. Alta; Church, George; Corn, Jacob E.; Daley, George Q.; Doudna, Jennifer A.; Fenner, Marsha; Greely, Henry T.; Jinek, Martin; Martin, G. Steven; Penhoet, Edward; Puck, Jennifer; Sternberg, Samuel H.; Weissman, Jonathan S.; Yamamoto, Keith R. (19 March 2015). "A prudent path forward for genomic engineering and germline gene modification". Science. doi:10.1126/science.aab1028. Consultado o 20 March 2015. 
  105. ↑ 105,0 105,1 Lanphier, Edward; Urnov, Fyodor; Haecker, Sarah Ehlen; Werner, Michael; Smolenski, Joanna (26 March 2015). "Don’t edit the human germ line". Nature 519: 410–411. doi:10.1038/519410a. Consultado o 20 March 2015. 
  106. ↑ Die 1-Million-Euro-Spritze (4 April 2015)
  107. ↑ "WADA Gene Doping". WADA. Arquivado dende o orixinal o 21 de novembro de 2009. Consultado o 27 September 2013. 
  108. ↑ Kayser, B.; Mauron, A.; Miah, A. (2007). "Current anti-doping policy: A critical appraisal". BMC Medical Ethics 8: 2. doi:10.1186/1472-6939-8-2. PMC 1851967. PMID 17394662.
  109. ↑ Powell, R.; Buchanan, A. (2011). "Breaking Evolution's Chains: The Prospect of Deliberate Genetic Modification in Humans". Journal of Medicine and Philosophy 36: 6. doi:10.1093/jmp/jhq057. [9]
  110. ↑ Baylis, F.; Robert, J. S. (2004). "The Inevitability of Genetic Enhancement Technologies". Bioethics 18: 1. doi:10.1111/j.1467-8519.2004.00376.x. [10]
  111. ↑ Evans, John (2002). Playing God?: Human Genetic Engineering and the Rationalization of Public Bioethical Debate. University of Chicago Press. 
  112. ↑ Gene Therapy and Genetic Engineering. The Center for Health Ethics, University of Missouri School of Medicine. 25 April 2013.
  113. ↑ Roco MC; Bainbridge WS (2002). "Converging Technologies for Improving Human Performance: Integrating From the Nanoscale". Journal of Nanoparticle Research 4 (4): 281–295. doi:10.1023/A:1021152023349. 
  114. ↑ Allhoff, F. (2005). "Germ-Line Genetic Enhancement and Rawlsian Primary Goods". Kennedy Institute of Ethics Journal 15: 39. doi:10.1353/ken.2005.0007. [11] Arquivado 21 de xuño de 2015 en Wayback Machine.
  115. ↑ AMA Council on Ethical and Judicial Affairs, Report on Ethical Issues Related to Prenatal Genetic Tests Arquivado 28 de setembro de 2011 en Wayback Machine., 3 Archives Fam. Med. 633, 637–39 (1994),
  116. ↑ "The Declaration of Inuyama: Human Genome Mapping, Genetic Screening and Gene Therapy". Arquivado dende o orixinal o 05 de agosto de 2001. Consultado o 05 de agosto de 2001. 
  117. ↑ Smith KR, Chan S, Harris J. Human germline genetic modification: scientific and bioethical perspectives. Arch Med Res. 2012 Oct;43(7):491-513. doi: 10.1016/j.arcmed.2012.09.003. PMID 23072719
  118. ↑ Kolata, Gina (23 April 2015). "Chinese Scientists Edit Genes of Human Embryos, Raising Concerns". New York Times. Consultado o 24 April 2015. 
  119. ↑ Liang, Puping; et al. (18 April 2015). "CRISPR/Cas9-mediated gene editing in human tripronuclear zygotes". Protein & Cell. doi:10.1007/s13238-015-0153-5. Consultado o 24 April 2015. 
  120. ↑ Human Genome Organization. HUGO Ethics Committee. Statement on Gene Therapy Research Arquivado 07 de setembro de 2008 en Wayback Machine.. April 2001.

Véxase tamén

Bibliografía

Outros artigos

Ligazóns externas