Pardal montés

Pardal montés

Exemplar de P. m. saturatus no Xapón.
Estado de conservación
Pouco preocupante (LC)
Pouco preocupante[1]
Clasificación científica
Reino: Animalia
Filo: Chordata
Clase: Aves
Orde: Passeriformes
Familia: Passeridae
Xénero: Passer
Especie: P. montanus
(Linnaeus, 1758)

Subespecies

Véxase o texto

Sinonimia
  • Fringilla montana Linnaeus, 1758[2]
  • Loxia scandens Hermann, 1783[3]
  • Loxia hamburgia Gmelin, 1789[2]
  • Passer arboreus Foster, 1817[2]
  • Pyrgita septentrionalis Brehm, 1817[2]
  • Passer saturatus Stejneger, 1885[2]
  • Passer catellatus Kleinschmidt, 1935[4]

O pardal montés,[5] tamén chamado pardal orelleiro[6] ou gorrión orelleiro,[7][8] (Passer montanus)[9][10] é unha especie de ave paseriforme da familia Passeridae. É unha ave pequena, coa caluga e píleo de cor castaña e unha mancha negra sobre as meixelas brancas. Ambos os sexos teñen igual plumaxe, e os xoves son unha versión máis clara do adulto. Habita na maior parte de Eurasia temperada e o sueste asiático e foi introducido noutras rexións, como nos Estados Unidos. En Galicia é unha especie sedentaria relativamente común.[6] Aínda que se recoñecen varias subespecies, a aparencia varía moi pouco entre elas. Constrúe o niño nunha cavidade natural, o burato dun edificio ou un niño abandonado por outras especies. A posta de ovos consta de cinco ou seis ovos, os cales fan eclosión en menos de dúas semanas. Este pardal aliméntase principalmente de sementes e en menor medida de invertebrados, sobre todo durante a tempada de reprodución. Igual que con outros paxaros pequenos, é común que sufra infeccións por parasitos, doenzas ou sexa depredado por aves rapaces. A súa esperanza de vida é de aproximadamente dous anos.

É moi común nas vilas e cidades de Asia oriental, mais en Europa vive en bosques e campos abertos, mentres que o seu parente, o pardal común (Passer domesticus), nidifica en zonas máis urbanas. Aínda que a nivel mundial está catalogada en canto ao seu estado de conservación como unha "especie pouco preocupante", en Europa occidental produciuse unha gran diminución nas súas poboacións, debido en parte aos cambios nas prácticas agrícolas que implican un aumento do uso de herbicidas e a perda de restroballos en inverno. En Asia oriental e o oeste de Australia esta especie é considerada unha praga, aínda que tamén serviu de inspiración na arte do oriente distante.

Descrición

Unha cría.

A maioría dos pardais miden de media de 10 a 20 cm de longo,[9] teñen unha plumaxe predominantemente parda ou cincenta, con cola curta e cadrada, e peteiro curto e cónico. O pardal montés é lixeiramente máis pequeno (aproximadamente un 10 %) que o pardal común.[11] As súas medidas son 12,5 a 14 cm de lonxitude,[12] unha envergadura alar de aproximadamente 21 cm e un peso de 24 g.[13] No adulto, o píleo e a caluga son de cor castaña e baixo o oído ten unha mancha negra en forma de ril que contrasta coa meixela branca pura; o queixo, a gorxa e o peteiro son negros. As partes superiores do corpo e as ás son de cor marrón clara con franxas negras, e salientan dúas liñas brancas distintivas nas ás. As patas son marróns claras, mentres que o peteiro, dun ton azul chumbo en verán, faise case negro en inverno.[14]

Esta especie é a única do seu grupo taxonómico sen diferenzas na plumaxe entre os sexos. A plumaxe dos xoves é moi similar á dos adultos, aínda que as cores tenden a ser máis apagadas.[15] Os xoves teñen as meixelas e a mancha da gorxa en tons cincentos e as partes superiores do corpo con franxas grises verticais. O padrón de cores na face é distintivo en calquera idade;[11] na cabeza do macho xove obsérvase unha coloración gris parda, mentres que no adulto o píleo é de cor cobre, sen tons grises.[12] Os adultos e xoves fan unha lenta muda completa en outono,[16] época do ano na que aumentan a súa masa corporal e reducen a graxa almacenada. Á vez que ocorren estes cambios, aumenta a cantidade de auga e sangue no corpo para apoiar o crecemento activo de plumas.[17]

Non ten un canto afinado (ou é bastante silencioso), e as súas vocalizacións inclúen unha serie sons de tipo tschip nas chamadas de machos sen parella ou en cortexo. Utiliza outros renxidos monosilábicos nos contactos sociais, e a chamada de voo é un tec áspero.[11] Un estudo comparativo das vocalizacións dunha poboación de aves procedentes de Alemaña introducida en Missouri demostrou que, en comparación cos pardais europeos, as aves estadounidenses tiñan unha variedade reducida de sílabas compartidas (ou memes) e unha maior estrutura dentro da poboación. Isto podería ser o resultado do pequeno tamaño da primeira poboación de América do Norte e a conseguinte perda de diversidade xenética.[18]

Taxonomía

Ilustracións clásicas do pardal montés.
Descrición dos pardais común e montés en Systema naturæ. O texto de Linneo para o pardal montés di, literalmente, «P[impín] con ás e cola escuras, corpo negro e gris, cun par de liñas brancas nas ás». ("F. remigibus rectricibusque fuscis, corpore griseo nigroque, alarum fascia alba gemina.")
Descrición dos pardais común e montés en Systema naturæ. O texto de Linneo para o pardal montés di, literalmente, «P[impín] con ás e cola escuras, corpo negro e gris, cun par de liñas brancas nas ás». ("F. remigibus rectricibusque fuscis, corpore griseo nigroque, alarum fascia alba gemina.")
Unha parella ilustrada en Nederlandsche Vogelen (1750).
Unha parella ilustrada en Nederlandsche Vogelen (1750).
Un pardal montés (arriba) acompañado dun Plectrophenax nivalis, ilustrado por Louis Agassiz Fuertes (1902).
Un pardal montés (arriba) acompañado dun Plectrophenax nivalis, ilustrado por Louis Agassiz Fuertes (1902).

O pardal montés é unha das especies do xénero Passer, clasificado dentro da familia Passeridae. É un grupo de pequenas aves paseriformes que contén entre 15 e 25 especies.[19] Estudos xenéticos indican que o pardal montés se separou relativamente cedo dos demais membros eurasiáticos do seu xénero, é dicir, antes da especiación de P. domesticus, P. flaveolus e P. hispaniolensis.[20][21] En contra das suposicións de moitos norteamericanos, ningunha das especies eurasiáticas está relacionada co Spizelloides arborea, que é un Emberizidae.[22]

O nome binomial deriva de dúas palabras latinas: passer, 'pardal' e montanus, 'das montañas'.[13] A especie foi descrita por primeira vez por Carl von Linné na súa obra Systema naturæ (1758) co nome Fringilla montana.[23] .[23][4] Posteriormente, foi trasladada, xunto co pardal común, desde os pimpíns (familia Fringillidae) ao novo xénero Passer, creado polo zoólogo francés Mathurin Jacques Brisson en 1760.[24][25] O epíteto específico montanus non reflicte axeitadamente as preferencias de hábitat desta especie.[26] O nome "orelleiro" fai referencia á mancha escura que ten na zona do oído.

Subespecies

O aspecto da especie varía pouco en toda a súa distribución xeográfica e as diferenzas entre as sete subespecies existentes recoñecidas son leves. Aínda que se propuxeron polo menos quince subespecies, a mayoría son híbridos das subespecies enumeradas.[14][27]

P. m. montanus (a subespecie nominal).
P. m. montanus (a subespecie nominal).
P. m. tibetanus en Sikkim.
P. m. tibetanus en Sikkim.
Exemplar de P. m. malaccensis en Manado.
Exemplar de P. m. malaccensis en Manado.

Distribución e hábitat

Grupo sobre as pólas dunha árbore.

A área de reprodución natural comprende a maior parte da Europa temperada e Asia ata o sur do paralelo 68°  N (en latitudes máis ao norte os veráns son demasiado fríos e con temperaturas medias por debaixo dos 12 °C en xullo) e desde o sueste asiático ata Xava e Balí.[29] En Europa está ausente en Islandia, nalgunhas rexións de Escocia e Irlanda, así como grandes zonas de Escandinavia, Finlandia, Grecia e parcialmente en Asia Menor.[29] Antigamente nidificaba nas illas Feroe, Malta e Gozo.[11][14] No sur de Asia encóntrase principalmente nas zonas temperadas.[30][31] É sedentaria na maior parte da súa distribución xeográfica, pero as poboacións máis setentrionais migran ao sur para invernar,[32] polo que a densidade de poboación aumenta nos meses de inverno no norte de África, sur de Europa, Turquía e o norte do subcontinente indio.[29] Algúns grupos máis reducidos parten desde o sur de Europa cara ao norte de África e Oriente Medio.[29] A subespecie P. m. dilutus chega á franxa costeira de Paquistán en inverno e bandadas de miles destas aves poden atravesar o leste da China en outono.[14]

A especie introduciuse fóra da súa distribución xeográfica natural, pero non sempre conseguiu establecerse permanentemente, quizais debido á competencia co pardal común.[29] Foi introducida con éxito en Sardeña, no leste de Indonesia, Filipinas, as illas Canarias e Micronesia,[33] pero as introducións en Nova Zelandia e as Bermudas non prosperaron. Certas poboacións que viaxaron en barcos lograron colonizar a illa de Borneo. Tamén apareceu como ave errante en Xibraltar, Tunisia, Alxeria, Exipto, Israel e Dubai.[14][34] Un pequeno grupo cruza o estreito de Xibraltar entre setembro e metade de novembro para pasar o inverno no norte de África; regresan en marzo ou abril.[29]

Niño baixo a tella dunha casa de madeira no Xapón.

Os membros de Passer encóntranse, polo xeral, en hábitats abertos (lixeiramente boscosos), aínda que varias especies, en particular o pardal común (P. domesticus), adaptáronse ás zonas urbanas.[35] En América do Norte, unha poboación de arredor de 15 000 aves estableceuse en St. Louis, nas áreas lindantes de Illinois e no sueste de Iowa.[36] Este grupo descende de doce aves importadas de Alemaña e ceibadas a finais de abril de 1870, como parte dun proxecto para aumentar a avifauna nativa norteamericana. Dentro da súa limitada distribución xeográfica nos Estados Unidos, a especie ten que competir co pardal común nos centros urbanos e, por tanto, encóntrase principalmente en parques, granxas e bosques rurais.[18][37][38] En Australia, está presente en Melbourne, cidades do centro e norte de Victoria e algunhas localidades de Riverina en Nova Gales do Sur.[33] En Australia Occidental é unha praga para a agricultura, onde moitas veces chega en barcos desde o sueste asiático.[39]

Malia o que indica o seu nome científico, Passer montanus non habita en zonas moi montañosas e só alcanza os 700 m en Suíza, aínda que ten nidificado a 1700 m no norte do Cáucaso e ata 4270 m no Nepal.[11][14] En Europa, encóntrase con frecuencia en cantís costeiros, edificios baleiros, salgueiros podados ao longo dos cursos lentos de auga, ou en campo aberto con pequenos parches illados de bosque.[11] Manifesta unha forte preferencia por hábitats próximos a zonas húmidas e rexeita nidificar en explotacións agrícolas mixtas xestionadas de maneira intensiva.[40]

En xeral, cando o pardal montés e o común habitan na mesma zona,[9] este último nidifica nas zonas urbanas mentres que o montés o fai no campo; [14] en gran parte de Australia ocorre o oposto.[39] En rexións con poucas árbores, como en Mongolia, ambas as especies poden utilizar estruturas artificiais para faceren o niño.[41] O pardal montés é unha ave rural en Europa, pero é urbana no leste de Asia; en Asia meridional e central, ambos os paséridos poden establecerse nos arredores de cidades e vilas.[14] Nalgunhas partes do Mediterráneo, como en Italia, tanto P. montanus coma P. hispaniolensis e P. italiae habitan en colonias.[42]

Comportamento e ecoloxía

Reprodución

Ovos da especie na colección do Museo de Tolosa.
Ovos da especie na colección do Museo de Tolosa.
Un macho con material para o niño no peteiro.
Un macho con material para o niño no peteiro.
Un polo.

A ave acada a madureza sexual un ano despois da eclosión,[43] e habitualmente constrúe o seu niño na cavidade dunha árbore ou na parede rochosa de cantís. Algúns niños non están no interior de buratos, senón que están construídos entre as raíces sobresaíntes de Ulex ou algún arbusto similar.[44] Pode facer o niño en cavidades sobre o teito das casas;[9] nos trópicos, as copas de árbores de palma ou o tellado de verandas poden servir como sitios de nidificación.[45] Esta especie pode reutilizar niños con forma de cúpula que foron abandonados por pegas,[44] ou un niño de ramiñas (en uso ou non) dunha ave de gran tamaño, como a cegoña branca,[46] o pigargo, a aguia pescadora, o miñato queimado ou a garza real. Ás veces intenta apoderarse do niño doutras aves en cavidades ou espazos pechados, como os das andoriñas de cu branco, as comúns e as das barreiras ou do abellaruco europeo.[47]

As parellas poden reproducirse de forma illada ou en colonias,[48] e utilizan facilmente caixas de nidación. Nun estudo realizado en España, as caixas de nidación elaboradas con madeira e cemento tiveron un índice de ocupación moito máis alto que as caixas de nidación só de madeira (76,5 % fronte a 33,5 %), e as aves que se aloxaron en caixas de nidación de cemento tiveron roladas máis cedo, un período de incubación dos ovos máis curto e realizaron máis intentos de reprodución por tempada. O tamaño da posta e a condición física dos polos non foi diferente entre as dúas clases de caixas de nidación, pero o éxito reprodutivo aumentou nas de cemento (posiblemente porque os niños alí eran 1,5 °C máis quentes que nas de madeira).[49]

En Europa central a tempada de reprodución comenza a metade de abril e esténdense ata principios de maio.[16] Durante a primavera o macho canta preto do sitio de nidificación para proclamar o seu territorio e atraer unha parella. Tamén pode transportar material para construír o niño na cavidade de nidificación.[14] A exhibición e a construción do niño repitese en outono. Os lugares preferidos para a exhibición de outono son vellos niños de pardais monteses, especialmente aqueles nos que incubaron. Poucas veces ocupan niños baleiros ou construídos por pardais comúns e outras aves para a exhibición de outono, como páridos, papamoscas negros ou rabirrubios.[50]

Niño entre as tellas dunha casa.
Niño entre as tellas dunha casa.
Unha caixa de nidación de cemento.
Unha caixa de nidación de cemento.

O niño está composto de feo, herba, la ou outro material,[44] e forrado con plumas[51] que favorecen o illamento térmico.[52] Un niño completo consta de tres capas; base, forro e cúpula.[50] A posta de ovos típica consiste en cinco ou seis ovos[35] (en Malaisia adoitan ser catro ovos),[45] de cor branca a gris clara e fortemente marcados con pequenas manchas, puntos ou lunares;[53] miden 20 x 14 mm[54] e pesan 2,1 g, dos cales o 7 % corresponde á casca do ovo.[13] Ambos os proxenitores incuban durante 12 ou 13 días antes da eclosión. Os polos nacen espidos e son altriciais e son coidados polos seus pais durante 15 a 18 días antes de que abandonen o niño. A rolada pode ter dous ou tres polos adicionais cada ano.[13][16] Os xoves teñen unha muda completa de cinco a oito semanas despois de emplumaren e reciben a súa primeira plumaxe adulta aproximadamente uns 77 días despois.[16]

As aves que nidifican en colonias producen máis ovos e polos na súa primeira posta que as parellas solitarias, pero ocorre todo o contrario na posta segunda e terceira.[55] As femias que copulan con maior frecuencia adoitan poñer máis ovos e teñen un período de incubación máis curto, polo que o acoplamento podería traducirse como un indicador da capacidade reprodutiva das parellas.[56] O pardal montés é monógamo (unha vez que se forma a parella, a relación persiste ata que un dos dous morre),[51] pero documentouse un grao significativo de promiscuidade. Nun estudo realizado en Hungría, máis do 9 % dos polos descendía dun pai distinto e o 20 % das roladas tiña polo menos un polo dese tipo.[57]

Documentouse a hibridación entre o pardal montés e o pardal común en moitas partes do mundo: os machos híbridos tenden a parecerse ao pardal montés, mentres que as femias son máis similares ao pardal común.[58][59] Unha poboación nidificante nos Ghats Orientais da India,[60] supostamente introducida,[14] posiblemente hibridou con pardais comúns.[31] Polo menos nunha ocasión, unha parella de ambas as especies enxendrou descendencia fértil.[61][62][63] En Malta informouse dunha hibridación salvaxe entre P. montanus e os pardais residentes (estes últimos, á vez, eran híbridos dos pardais Passer hispaniolensis e Passer italiae).[14][59]

O tamaño do ovo non inflúe na mortalidade dos polos; porén os nacidos de ovos grandes medran máis rápido.[64]

Alimentación

No bebedeiro.
Unha bandada fotografada na República Checa.

Os pardais aliméntanse principalmente de sementes no chan.[65] O pardal montés atopa o seu alimento buscando no chan en bandadas, moitas veces xunto a pimpíns, emberícidos ou outros pardais. O seu principal alimento son as sementes de herbáceas (como as pertencentes ás Caryophyllaceae e Chenopodium), aínda que tamñen consome invertebrados[66] e Arachis hypogaea que obtén de comedeiros artificiais.[14] Durante a época de cría a alimentación dos polos require aumentar a captura de invertebrados como insectos, oniscídeos, milpés, cempés, arañas e Opiliones.[67] Os adultos achéganse ás zonas húmidas en busca de invertebrados para os seus polos. Os sitios acuáticos xogan un papel importante na diversidade e dispoñibilidade de ditas presas, permitindo unha niñada exitosa ao longo dos dous meses que dura a tempada de reprodución.[40] O paso da agricultura tradicional a outra máis intensiva fixo que grandes extensións de terreo deixen de proporcionar os nutrientes suficientes para este pasérido. A proximidade e dispoñibilidade das sementes non inflúen na elección do sitio de nidificación nin afectan negativamente ao tamaño da rolada.[40]

En inverno, cando as sementes teñen máis probabilidades de converterse nun factor limitante clave,[40][66] os membros dunha bandada forman xerarquías de dominio lineais. Para o pardal montés, a posición na xerarquía non depende do tamaño da mancha na gorxa; isto é o contrario no pardal común, xa que o tamaño de dita mancha actúa como un indicador da súa eficacia biolóxica e reduce a necesidade de loitar polo dominio da bandada.[68][69][70] Os estudos só mostraron de maneira concluínte que as manchas aumentan de tamaño coa idade.[71] Porén, hai probas de que a mancha negra dos pardais monteses influiría no éxito dos machos nas liortas internas nas bandadas de alimentación.[72]

O perigo de depredación afecta as estratexias de alimentación. Segundo un estudo publicado polo Departamento de Zooloxía Evolutiva da Universidade de Debrecen (Hungría), as fontes de alimento máis afastadas eran visitadas por bandadas máis pequenas, que pasaron menos tempo alimentándose e estiveron máis alerta. No estudo, os pardais que obtiveron comida ou procuraron alimento directamente denomínanse «produtores» e os que acababan de unirse a unha bandada que atopara comida chamáronse «oportunistas». Este oportunismo aumentaba un 30 % en sitios de alimentación a ceo aberto, aínda que isto non se debeu a unha maior vixilancia contra os depredadores. Unha posible explicación é que os sitios con maior risco son utilizados por aves con menores reservas de graxa corporal.[73]

Depredadores

O gabián é un dos principais depredadores do pardal montés.

Entre os depredadores están varias aves dos xéneros Accipiter, Falco e Strigiformes, como o gabián (Accipiter nisus),[67] o lagarteiro (Falco tinnunculus),[74] o moucho común (Athene noctua)[75][76] e, en ocasións, o bufo pequeno (Asio otus) e a cegoña branca (Ciconia ciconia).[77][78] Aparentemente, o risco de depredación é mínimo durante a súa muda de outono, malia contaren cun menor número de plumas de voo nese momento.[79] Os niños poden sufrir incursións de pegas, gaios, denosiñas, ratas, gatos e serpes constritoras, como a cobra de ferradura.[80][81][82]

Parasitos e doenzas

Varias especies de piollos aviarios parasitan os adultos ou os polos, quer aloxados entre a plumaxe quer nos niños.[83][84] Os ácaros do xénero Knemidocoptes están moi estendidos, e causan lesións nas patas e dedas.[85] As larvas de moscas califóridas (Protocalliphora) son unha causa significativa de morte dos polos.[86]

Os pardais, tanto o montés coma o común, poden sufrir doenzas infecciosas, provocadas por bacterias ou por virus. As infeccións bacterianas constitúen a causa máis importante de morte embrional (fracaso na eclosión) e de morte temperá dos polos. Tamén parecen ter influencia na morte temeprá os niveis relativamente baixos de metais pesados e de pesticidas organoclorados.[87] Tanto os polos coma os adultos son vítimas de infeccións por Salmonella, que poden causar mortalidades masivas de forma episódica. [88] É menos común a infección por parasitos causantes de malaria aviaria (varias especies de Plasmodium ou de Leucocytozoon).[89]

Na China, en 2004, atopouse a cepa mutante H5N1 do virus da gripe aviaria en pardais monteses, identificada como a causa da elevada mortalidade (principalmente en polos e aves xoves) e moi virulenta para as galiñas.[90] A resposta inmunolóxica do pardal montés é menos potente que a do pardal común e propúxose que é un factor no potencial invasivo deste último.[91] Ambas as especies son as vítimas máis frecuentes de atropelos nas estradas de Europa central, oriental e meridional.[92] A idade máxima rexistrada é de 13,1 anos,[43] mais a maioría non supera os tres anos.[13]

Estado de conservación

Os restroballos nivais son unha fonte de recursos alimenticios da tempada.

A ave ten unha distribución xeográfica extensa, pero con límites pouco definidos. A súa poboación mundial descoñécese, pero estímase en de 52 a 96 millóns de individuos en Europa. Aínda que as tendencias de poboación non foron avaliadas, non se cre que a especie se estea achegando a límites preocupantes como para considerala ameazada na Lista vermella da UICN (non cumpre o criterio de diminución maior do 30 % en dez anos ou en tres xeracións consecutivas). Por estes motivos, a nivel mundial o estado de conservación da especie avalíase como de «especie pouco preocupante».[1]

Aínda que o pardal montés ampliou a súa distribución xeográfica en Fenoscandia e Europa oriental, as poboacións de gran parte de Europa occidental diminuíron[11][93] (unha tendencia observada noutras aves de zonas agrícolas, como as lavercas, o trigueirón e a avefría). Entre 1980 e 2003, o número de aves de zonas agrícolas reduciuse nun 28 %.[94] Esta caída das poboacións parece que foi particularmente grave en Gran Bretaña, onde se produciu un descenso do 95 % entre 1970 e 1998,[95] e Irlanda, que só tiña entre 1000 e 1500 parellas a finais de 1990.[11][96] Nas illas británicas tales descensos poderían deberse a flutuacións naturais, ás que os pardais monteses son proclives.[42] Neste caso, o rendemento da posta mellora considerablemente a medida que diminúe o número de individuos, o que indica que a diminución na posta non foi responsable da redución da poboación e que a supervivencia era un factor crítico.[97] A intensificación e especialización agrícola e en especial, o uso de herbicidas e unha tendencia crecente nas colleitas de campos sementados de outono a expensas de colleitas primaverais que producen restroballos en inverno, probablemente sexa a causa dun forte descenso na poboación, xa que estes cambios reducen a cantidade de insectos dispoñibles para os polos.[94]

Crioceris asparagi (unha praga hortícola), é unha das presas favoritas do pardal montés.
Detalle de suzume odori de Katsushika Hokusai.
Emblema (mon) do clan samurai Uesugi.

O pardal montés é considerado unha praga nalgúns países. En Australia, por exemplo, causa danos en moitos cultivos de cereais e froitas, e estraga cultivos de cereais, alimento para animais e gran almacenado cos seus excrementos. As normas de corentena prohiben a circulación desta especie en Australia Occidental.[39]

En abril de 1958, o presidente chinés Mao Zedong intentou reducir os danos aos cultivos xerados por pardais monteses (estimados en 4,5 kg de gran por ave cada ano) mediante a mobilización de tres millóns de persoas e moitos espantallos para matar estas aves. Aínda que inicialmente foi exitosa, a «gran campaña dos pardais» pasou por alto a gran cantidade de lagostas e outras pragas de insectos que eran consumidas polas aves. As consecuencias foron a caída da produción das colleitas e unha fame que provociou a morte de 30 millóns de persoas entre 1959 e 1961,[36][98] así como unha proliferación masiva de pragas de insectos entre a primavera e o verán de 1959 en Shanghai e outras cidades. O 18 de marzo de 1960, Mao tomou a decisión persoal de suspender a loita contra os pardais. Paradoxalmente, a principios do século XXI, o goberno chinés comezou unha campaña para protexer os pardais.[99][100] Non obstante, a preferencia da ave por certas especies de insectos levou ao seu uso na agricultura para controlar as pragas en árbores froiteiras e en Crioceris asparagi.[101]

Durante moito tempo esta ave inspirou obras de arte chinesa e xaponesa, e era frecuentemente ilustrada sobre poliñas de plantas ou en bandadas voando no ceo,[98] e as representacións de artistas orientais como Utagawa Hiroshige volveron a utilizarse nos selos postais de Antiga e Barbuda, China, Gambia e República Centroafricana. Outras ilustracións máis sinxelas utilizáronse nos selos de Bélxica, Belarús, Camboxa, Estonia e Taiwán.[102] O peculiar aleteo destas aves deu orixe a unha danza tradicional xaponesa, o suzume odori (雀踊り?, literalmente «danza dos pardais»), popular en Sendai e que foi representada por artistas como Hokusai.[103][104] En Filipinas, onde é unha das varias especies coñecidas vulgarmente como maya —e en ocasións se lle chama especificamente mayang Simbahan («maya de igrexa» ou «pardal de igrexa»)—, o pardal montés é a ave máis común nas cidades. Moitos filipinos nas cidades confúndeno coa anterior ave nacional de Filipinas, o Lonchura atricapilla —tamén chamado alí maya, pero foi diferenciada na linguaxe popular como mayang pula («maya vermella»)—.[105]

Notas

  1. ↑ 1,0 1,1 BirdLife International (2012). "{{{taxon}}}". Lista Vermella de especies ameazadas. (en inglés). Unión Internacional para a Conservación da Natureza. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Summers-Smith 1988, pp. 216, 307-314.
  3. ↑ Stresemann, E (1920). "The new names in J. Hermann's Tabula Affinitatum Animalium.". Novitates Zoologicae (en inglés) (Tring: Zoological Museum) 27: 327–332. ISSN 0950-7655. OCLC 26608275. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Clancy, Philip Alexander (1948). "Remarks on Passer montanus (Linnaeus) in the Western Palsearctic Region, with special reference to Passer catellatus Kleinschmidt 1935: England". Bulletin of the British Ornithologists' Club (en inglés) (Londres: British Ornithologists' Club) 68 (7): 132-137. ISSN 0007-1595. 
  5. ↑ Conde Teira, M. A. (1999). "Nomes galegos para as aves ibéricas: lista completa e comentada" (PDF). Chioglossa (A Coruña) 1: 121–138. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 15 de marzo de 2016. Consultado o 28 de setembro de 2016. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Penas Patiño, Xosé M.; Pedreira López, Carlos (setembro de 2004). Guía das aves de Galicia. Ilustrado por Calros Silvar (2ª ed.). A Coruña: Baía Edicións. ISBN 84-96128-69-5.
  7. ↑ Definición de Pardal montés no Dicionario de Galego de Ir Indo e a Xunta de Galicia.
  8. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para gorrión.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Svensson, Lars; Mullarney, Killian; Zetterstrom, Dan; Grant, Peter R (2010). "Gorriones, Passeridae". Guía de aves: España, Europa y región mediterránea. Manuel Pijoán (trad.) (Segunda ed.). Barcelona: Omega. p. 372. ISBN 978-8-428-21533-6. OCLC 733965282. 
  10. ↑ Eurasian Tree Sparrow (Passer montanus) (Linnaeus, 1758) en Avibase.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 Snow, David; Perrins, Christopher M (1998). The Birds of the Western Palearctic (BWP), concise edition (2 volumes) (en inglés). Oxford: Oxford University Press. pp. 1513–1515. ISBN 0-19-854099-X. OCLC 37180316. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Mullarney et al. 1999, p. 342.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 "Tree Sparrow Passer montanus [Linnaeus, 1758]". Bird Facts (en inglés). Thetford: British Trust for Ornithology. Consultado o 30 de xaneiro de 2009. 
  14. ↑ 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 14,12 14,13 14,14 14,15 14,16 14,17 Clement, Harris & Davis 1993, pp. 463-465.
  15. ↑ Mullarney et al. 1999, p. 343.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Harrison, Collin; Castell, Peter (2004). Jungvögel, Eier und Nester der Vögel Europas, Nordafrikas und des Mittleren Ostens (en alemán). Wiebelsheim: Aula Verlag. p. 426. ISBN 3-89104-685-5. OCLC 76549392. 
  17. ↑ Lind, Johan; Gustin, Marco; Sorace, Alberto (2004). "Compensatory bodily changes during moult in Tree Sparrows Passer montanus in Italy" (PDF). Ornis Fennica (en inglés) (Helsinki: Suomen Lintutieteellinen Yhdistys) 81: 1–9. ISSN 0030-5685. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 07 de novembro de 2015. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Lang, AL; Barlow, JC (1997). "Cultural evolution in the Eurasian Tree Sparrow: Divergence between introduced and ancestral populations" (PDF). The Condor (en inglés) (Washington D. C.: Cooper Ornithological Society) 9 (2): 413–423. ISSN 0010-5422. JSTOR 1369948. OCLC 5554113728. doi:10.2307/1369948. 
  19. ↑ Anderson 2006, p. 5.
  20. ↑ Allende, Luis M; Rubio, Isabel; Ruíz-del-Valle, Valentin; Guillén, Jesus; Martínez-Laso, Jorge; Lowy, Ernesto; Varela, Pilar; Zamora, Jorge; Arnaiz-Villena, Antonio (2001). "The Old World sparrows (genus Passer) phylogeography and their relative abundance of nuclear mtDNA pseudogenes" (PDF). Journal of Molecular Evolution (en inglés) (Nueva York: Springer Science) 53 (2): 144–154. ISSN 0022-2844. OCLC 5648357971. PMID 11479685. doi:10.1007/s002390010202. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 21 de xullo de 2011. 
  21. ↑ Arnaiz-Villena, A; Gómez-Prieto, P; Ruiz-de-Valle, V (2009). "Phylogeography of finches and sparrows". En Rechi, Leopold J. Animal genetics (en inglés). Nova York: Nova Science Publishers. pp. 1–54. ISBN 978-1-60741-844-3. OCLC 427608827. 
  22. ↑ Byers, Clive; Curson, Jon; Olsson, Urban (1995). Sparrows and Buntings: a Guide to the Sparrows and Buntings of North America and the World (en inglés). Mountfield: Pica Press. pp. 267–268. ISBN 1-873403-19-4. OCLC 34107632. 
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Linnæus, Carolus (1758). "Aves". Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (en latín) I (Décima ed.). Estocolmo: Holmiae (Laurentii Salvii). p. 183. ISBN 978-0-66-553008-1. OCLC 49076342. doi:10.5962/bhl.title.542. LCC 03022973. 
  24. ↑ Brisson, MJ (1760). Ornithologie; ou, Méthode contenant la division des oiseaux en ordres, sections, genres, espèces & leurs variétés (en francés) I. París: Chez C.J.-B. Bauche. p. 36. OCLC 17476120. doi:10.5962/bhl.title.51902. 
  25. ↑ "El Gorrión Molinero Passer montanus.". Comunicaciones I.N.I.A. Serie Recursos naturales (Madrid: Instituto Nacional de Investigaciones Agrarias, Ministerio de Agricultura de España) (51-58): 73. 1989. ISSN 0210-3338. 
  26. ↑ 26,0 26,1 Summers-Smith 1988, p. 217.
  27. ↑ Vaurie, Charles; Koelz, W (1949). "Notes on some Ploceidae from western Asia". American Museum Novitates (en inglés) (New York: American Museum of Natural History) (1406): 22–26. ISSN 1937-352X. OCLC 44879480. 
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 Summers-Smith 1988, p. 216.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 Fry & Keith 2004, p. 33.
  30. ↑ Raju, K; Krishna, SR; Price, Trevor D (1973). "Tree Sparrow Passer montanus (L.) in the Eastern Ghats". Journal of the Bombay Natural History Society (en inglés) (Bombay: Bombay Natural History Society) 70 (3): 557–558. ISSN 0006-6982. 
  31. ↑ 31,0 31,1 Rasmussen, Pamela C; Anderton, John C (2005). Birds of South Asia: The Ripley Guide (en inglés). Barcelona: Lynx Edicions e o Instituto Smithsoniano. p. 498. ISBN 84-87334-67-9. OCLC 60359701. 
  32. ↑ Arlott, Norman (2007). "Birds of the Palearctic: Passerines" (en inglés). Londres: Collins: 222. ISBN 0-00-714705-8. OCLC 68769964. 
  33. ↑ 33,0 33,1 Fry & Keith 2004, p. 32.
  34. ↑ Fry & Keith 2004, pp. 32-33.
  35. ↑ 35,0 35,1 Sánchez-Aguado, FJ (1984). "Fenología de la reproducción y tamaño de puesta en el Gorrión Molinero Passer montanus L." (PDF). Ardeola (Madrid: SEO/BirdLife) 31 (1): 33–45. ISSN 0570-7358. Consultado o 24 de outubro de 2015. 
  36. ↑ 36,0 36,1 Cocker, Mark; Mabey, Richard (2005). Birds Britannica (en inglés). Londres: Chatto & Windus. pp. 442–443. ISBN 0-7011-6907-9. OCLC 60512849. 
  37. ↑ Barlow, Jon C; Leckie, Sheridan N; Poole, A (2000). "Eurasian Tree Sparrow (Passer montanus)". The Birds of North America Online (en inglés). Ithaca: Cornell Lab of Ornithology, Universidad Cornell. Consultado o 30 de xaneiro de 2009. 
  38. ↑ Forbush, Edward Howe (1908). "Useful birds and their protection" (en inglés) (Tercera ed.). Boston: Massachusetts State Board of Agriculture: 306. OCLC 9922911. 
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 Massam, Marion. "Sparrows" (PDF). Farmnote No. 117/99 (en inglés). Perth: Agriculture Western Australia. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 14 de marzo de 2011. Consultado o 1 de febreiro de 2009. 
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 Field, Rob H; Anderson, Guy (2004). "Habitat use by breeding Tree Sparrows Passer montanus.". Ibis (en inglés) (Tring: British Ornithologists' Union) 146 (2): 60–68. ISSN 0019-1019. OCLC 5157026230. doi:10.1111/j.1474-919X.2004.00356.x. 
  41. ↑ Melville, David S; Carey, Geoff J (1998). "Syntopy of Eurasian Tree Sparrow Passer montanus and House Sparrow P. domesticus in Inner Mongolia, China" (PDF). Forktail (en inglés) (Sandy: The Oriental Bird Club) 13: 125. ISSN 0950-1746. 
  42. ↑ 42,0 42,1 Summers-Smith 1988, p. 220.
  43. ↑ 43,0 43,1 "An Age entry for Passer montanus". AnAge, the animal ageing and longevity database (en inglés). Londres: Human Ageing Genomic Resources. Consultado o 30 de xaneiro de 2009. 
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 Coward, Thomas Alfred (1930). Families Corvidae to Sulidae. The Birds of the British Isles and their eggs (en inglés) I (Terceira ed.). Londres: Frederick Warne. pp. 56–58. ISBN 0-7232-0999-5. OCLC 715659433. 
  45. ↑ 45,0 45,1 Robinson, Herbert C; Chasen, Frederick Nutter (1927-1939). "Chapter 55" (PDF). Birds of the Malay Peninsula (en inglés). Londres: H. F. & G. Witherby. pp. 284–285. OCLC 504359355. 
  46. ↑ Bochenski, Marcin (2005). Pinowski, Jan, ed. "Nesting of the sparrows Passer spp. in the White Stork Ciconia ciconia nests in a stork colony in Klopot (W Poland)" (PDF). International Studies on Sparrows (en inglés) (Varsovia: Uniwersytet Zielonogórski) 30: 39–41. ISSN 1734-624X. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 23 de setembro de 2011. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  47. ↑ Czechowski, Pawel (2007). Pinowski, Jan, ed. "Nesting of Tree Sparrow Passer montanus in the nest of Barn Swallow Hirundo rustica." (PDF). International Studies on Sparrows (en inglés) (Varsovia: Uniwersytet Zielonogórski) 32: 35–37. ISSN 1734-624X. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 23 de setembro de 2011. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  48. ↑ Hegyi, Z; Sasvári, L (1994). "Alternative reproductive tactics as viable strategies in the Tree Sparrow (Passer montanus)" (PDF). Ornis Hungarica (en inglés) (Budapest: Magyar Madártani és Természetvédelmi Egyesület) 4: 9–18. ISSN 1215-1610. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 21 de xullo de 2011. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  49. ↑ García-Navas, Vicente; Arroyo, Luis; Sanz, Juan José; Díaz, Mario (2008). "Effect of nestbox type on occupancy and breeding biology of tree sparrows Passer montanus in central Spain". Ibis (en inglés) (Tring: British Ornithologists' Union) 150 (2): 356–364. ISSN 0019-1019. OCLC 437896162. doi:10.1111/j.1474-919X.2008.00799.x. Arquivado dende o orixinal o 30 de setembro de 2010. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  50. ↑ 50,0 50,1 Pinowski, Jan; Pinowska, Barbara; Barkowska, Miloslawa; Jerzak, Leszek; Zduniak, Piotr; Tryjanowski, Piotr (2006). "Significance of the breeding season for autumnal nest-site selection by Tree Sparrows Passer montanus.". Acta Ornithologica (en inglés) (Varsovia: Instytut Zoologiczny w Polska Akademia Nauk) 41 (1): 83–87. ISSN 0001-6454. OCLC 4954549647. doi:10.3161/068.041.0103. 
  51. ↑ 51,0 51,1 Fry & Keith 2004, p. 34.
  52. ↑ Pinowski, Jan; Haman, Andrzej; Jerzak, Leszek; Pinowska, Barbara; Barkowska, Miloslawa; Grodzki, Andrzej; Haman, Krzysztof (2006). "The thermal properties of some nests of the Eurasian Tree Sparrow Passer montanus." (PDF). Journal of Thermal Biology (en inglés) (Ámsterdam: Elsevier Science) 31 (7): 573–581. ISSN 0306-4565. OCLC 442685544. doi:10.1016/j.jtherbio.2006.05.007. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 31 de outubro de 2011. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  53. ↑ "Eurasian Tree Sparrow Passer montanus.". Bird guide (en inglés). Ithaca: Cornell Lab of Ornithology, Universidad Cornell. Consultado o 30 de xaneiro de 2009. 
  54. ↑ Félix, Jiří; Hísek, Kvĕtoslav (ilust.); Becker, Georges (trad.) (1986). "Moineau friquet Passer montanus". Oiseaux des Pays d'Europe. La Nature à livre ouvert (en francés). París: Éditions Gründ. p. 302. ISBN 2-700-01504-5. OCLC 492804511. 
  55. ↑ Sasvari, L; Hegyi, Z (1994). "Colonial and solitary nesting choice as alternative breeding tactics in tree sparrow Passer montanus". Journal of Animal Ecology (en inglés) (Cambridge: British Ecological Society/Cambridge University Press) 63 (2): 265–274. ISSN 0021-8790. JSTOR 5545. OCLC 5545851251. doi:10.2307/5545. 
  56. ↑ Heeb, P (2001). "Pair copulation frequency correlates with female reproductive performance in Tree Sparrows Passer montanus.". Journal of Avian Biology (en inglés) (Oxford: Nordic Society Oikos/Blackwell Publishers) 32 (2): 120–126. ISSN 0908-8857. JSTOR 3677657. OCLC 5553887920. doi:10.1034/j.1600-048X.2001.320204.x. 
  57. ↑ Seress, G; Szabó, K; Nagy, D; Liker, A; Pénzes, Z (2007). "Extra-pair paternity of tree sparrow (Passer montanus) in a semi-urban population" (PDF). TISCIA (en inglés) (Szeged: Ökológiai Tanszék, Szegedi Tudományegyetem) 36: 17–21. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 09 de decembro de 2008. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  58. ↑ Cordero, P (1991). "Phenotypes of adult hybrids between House Sparrows Passer domesticus and Tree Sparrow Passer montanus.". Bulletin of the British Ornithologists' Club (en inglés) (Londres: British Ornithologists' Club) 111: 44–46. ISSN 0007-1595. doi:10.1007/BF01661107. 
  59. ↑ 59,0 59,1 McCarthy, Eugene M (2006). "Old World Sparrows - Familiy Passeridae". Handbook of Avian Hybrids of the World (PDF) (en inglés). Oxford: Oxford University Press. pp. 269–271. ISBN 978-0-19-518323-8. OCLC 71810621. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 1 de xullo de 2015. Consultado o 26 de outubro de 2015. 
  60. ↑ Raju, KSR Krishna; Price, Trevor D (1973). "Tree Sparrow Passer montanus (L.) in the Eastern Ghats". Journal of the Bombay Natural History Society (en inglés) (Bombay: Bombay Natural History Society) 70 (3): 557–558. ISSN 0006-6982. 
  61. ↑ Solberg, EJ; Ringsby, TH (1996). "Hybridisation between house sparrow Passer domesticus and tree sparrow Passer montanus." (PDF). Journal of Ornithology (en inglés) (Berlín: Blackwell Wissenschafts-Verlag) 137 (4): 525–528. ISSN 0021-8375. OCLC 5655023415. doi:10.1007/BF01661107. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 15 de febreiro de 2012. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  62. ↑ Solberg, EJ; Ringsby, TH; Altwegg, A; Sæther, B-E (2000). "Fertile House Sparrow x Tree Sparrow (Passer domesticus × Passer montanus) hybrids?" (PDF). Journal of Ornithology (en inglés) (Berlín: Blackwell Wissenschafts-Verlag) 141 (1): 10–104. ISSN 0021-8375. OCLC 5648923101. doi:10.1007/BF01651777. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 15 de febreiro de 2012. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  63. ↑ Solberg, EJ; Jensen, H; Ringsby, TH; Sæther, B-E (2006). "Fitness consequences of hybridization between house sparrows (Passer domesticus) and tree sparrows (P. montanus)" (PDF). Journal of Ornithology (en inglés) (Berlín: Blackwell Wissenschafts-Verlag) 147 (3): 504–506. ISSN 0021-8375. OCLC 5659234598. doi:10.1007/s10336-005-0033-5. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 15 de febreiro de 2012. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  64. ↑ Pinowska, Barbara; Barkowska, Miloslawa; Pinowski, Jan; Bartha, Andrzej; Hahm, Kyu-Hwang; Lebedeva, Natalia (2004). "The effect of egg size on growth and survival of the Tree Sparrow Passer montanus nestlings". Acta Ornithologica (en inglés) (Varsovia: Instytut Zoologiczny w Polska Akademia Nauk) 39 (2): 121–135. ISSN 0001-6454. OCLC 4954549589. doi:10.3161/068.039.0209. 
  65. ↑ Clement, Harris & Davis 1993, pp. 442-467.
  66. ↑ 66,0 66,1 Sánchez-Aguado, FJ (1986). "Sobre la alimentación de los Gorriones Molinero y Común (Passer montanus L. y P. domesticus L.), en invierno y primavera" (PDF). Ardeola (Madrid: SEO/BirdLife) 33 (1-2): 17–33. ISSN 0570-7358. Consultado o 24 de outubro de 2015. 
  67. ↑ 67,0 67,1 "Tree sparrow – Passer montanus – Family: Fringillidae/Passeridae". Natural England (en inglés). Londres: Department for Environment, Food and Rural Affairs of the United Kingdom. Arquivado dende o orixinal o 20 de xullo de 2011. Consultado o 31 de xaneiro de 2009. 
  68. ↑ Torda, G; Liker, A; Barta, Z (2004). "Dominance hierarchy and status signalling in captive tree sparrow (Passer montanus) flocks" (PDF). Acta Zoologica Academiae Scientiarum Hungaricae (en inglés) (Budapest: Természettudományi Múzeum/Biológiai Tudományok Osztálya, Magyar Tudományos Akadémia) 50 (1): 35–44. ISSN 0001-7264. 
  69. ↑ Clement, Harris & Davis 1993, p. 444.
  70. ↑ Anderson 2006, pp. 202-203.
  71. ↑ Anderson 2006, pp. 224-225.
  72. ↑ Mónus, Ferenc; Liker, A; Pénzes, Zoltán; Barta, Zoltán (2017). "Status signalling in male but not in female Eurasian Tree Sparrows Passer montanus". Ibis (en inglés) (Tring: British Ornithologists' Union) 159 (1): 180–192. ISSN 0019-1019. OCLC 6850172381. doi:10.1111/ibi.12425. 
  73. ↑ Barta, Zoltán; Liker, András; Mónus, Ferenc (2004). "The effects of predation risk on the use of social foraging tactics". Animal Behaviour (en inglés) (Londres: Baillière Tindall) 67 (2): 301–308. ISSN 0003-3472. OCLC 4641597132. doi:10.1016/j.anbehav.2003.06.012. 
  74. ↑ Costantini, David; Casagrande, Stefania; Di Lieto, Giuseppe; Fanfani, Alberto; Dell'Omo, Giacomo (2005). "Consistent differences in feeding habits between neighbouring breeding kestrels" (PDF). Behaviour (en inglés) (Leiden: E.J. Brill) 142 (9): 1409–1421. ISSN 0005-7959. OCLC 4638958682. doi:10.1163/156853905774539409. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 10 de xullo de 2007. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  75. ↑ Shao, M; Hounsome, T; Liu, N (2007). "The summer diet of the Little Owl (Athene noctua) in the desert of north-west China". Journal of Arid Environments (en inglés) (Londres: Academic Press) 68 (4): 683–687. ISSN 0140-1963. OCLC 442384191. doi:10.1016/j.jaridenv.2006.08.010. 
  76. ↑ Obuch, Ján; Kristin, Anton (2004). "Prey composition of the little owl Athene noctua in an arid zone (Egypt, Syria, Iran)" (PDF) (en inglés) 53 (1). Praga: Zoologická komise, Československá akademie věd: 65–79. ISSN 0139-7893. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 18 de xullo de 2011. Consultado o 13 de outubro de 2015. 
  77. ↑ Berthold, Peter (2004). "Aerial "flycatching": non-predatory birds can catch small birds in flight". Journal of Ornithology (en inglés) (Berlín: Blackwell Wissenschafts-Verlag) 145 (3): 271–272. ISSN 0021-8375. OCLC 5659469668. doi:10.1007/s10336-004-0041-x. 
  78. ↑ Bertolino, Sandro; Ghiberti, Elena; Perrone, Aurelio (2001). "Feeding ecology of the long-eared owl (Asio otus) in northern Italy: is it a dietary specialist?". Canadian Journal of Zoology (en inglés) (Ottawa: National Research Council of Canada) 79 (12): 2192–2198. ISSN 0008-4301. OCLC 5140570745. doi:10.1139/z01-182. 
  79. ↑ Lind, J (2001). "Escape flight in moulting Eurasian Tree Sparrows (Passer montanus)" (PDF). Functional Ecology (en inglés) (Oxford: British Ecological Society/Blackwell Scientific Publications) 15: 29–35. ISSN 1365-2435. doi:10.1046/j.1365-2435.2001.00497.x. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 03 de marzo de 2016. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  80. ↑ Veiga, JP (1990). "A comparative study of reproductive adaptations in house and tree sparrows" (PDF). The Auk (en inglés) (Washington D. C.: American Ornithologists' Union) 107 (1): 45–59. ISSN 0004-8038. JSTOR 4087801. OCLC 5550761411. 
  81. ↑ Cordero, PJ; Salaet, M (1990). "Breeding season, population and reproduction rate of the tree sparrow (Passer montanus, L.) in Barcelona, NE Spain". En Pinowski, J; Summers-Smith, J Denis. Granivorous birds in the agricultural landscape (en inglés). Varsovia: Instytut Ekologii w Polska Akademia Nauk/Polish Scientific Publishers. pp. 169-177. ISBN 83-01-08460-X. OCLC 25749064. 
  82. ↑ Cordero, PJ (1991). "Predation in House Sparrow and Tree Sparrow (Passer sp.) nests". En Pinowski, J; Kavanagh, PP; Górski, W. Nestling mortality of granivorous birds due to microorganisms and toxic substances (en inglés). Varsovia: Instytut Ekologii w Polska Akademia Nauk/Polish Scientific Publishers. pp. 111–120. ISBN 83-01-10476-7. OCLC 27911689. 
  83. ↑ Skoracki, M (2002). "Three new species of the ectoparasitic mites of the genus Syringophiloidus Kethley, 1970 (Acari: Syringophilidae) from passeriform birds from Slovakia". Folia Parasitologica (en inglés) (Praga: Parasitologický-Biologický ústav, Československá akademie věd) 49 (4): 305–313. ISSN 0015-5683. OCLC 5525898112. PMID 12641205. doi:10.14411/fp.2002.057. 
  84. ↑ Boonkong, Suthasanee; Meckvichai, Wina (1987). "Arthropod parasites of the tree sparrow (Passer montanus Linnaeus, 1758) in Bangkok, Thailand" (PDF). Journal of the Scientific Society of Thailand (en inglés) (Bangkok: Science Society of Thailand [สมาคมวิทยาศาสตร์แห่งประเทศไทย]) 13 (4): 231–237. ISSN 0303-8122. doi:10.2306/scienceasia1513-1874.1987.13.231. 
  85. ↑ Mainka, SA; Melville, DS; Galsworthy, A; Black, SR (1994). "Knemidocoptes sp. on wild passerines at the Mai Po nature reserve, Hong Kong". Journal of Wildlife Diseases (en inglés) (Lawrence: Wildlife Disease Association) 30 (2): 254–256. ISSN 0090-3558. OCLC 119253022. PMID 8028111. doi:10.7589/0090-3558-30.2.254. 
  86. ↑ Puchala, Peter (2004). "Detrimental effects of larval blow flies (Protocalliphora azurea) on nestlings and breeding success of Tree Sparrows (Passer montanus)". Canadian Journal of Zoology (en inglés) (Ottawa: National Research Council of Canada) 82 (8): 1285–1290. ISSN 0008-4301. OCLC 5140571423. doi:10.1139/z04-111. 
  87. ↑ Pinowksi, J; Barkowska, M; Kruszewicz, AH; Kruszewicz, AG (1994). "The causes of the mortality of eggs and nestlings of Passer spp." (PDF). Journal of Bioscience (en inglés) (Bangalore: Indian Academy of Science) 19 (4): 441–451. ISSN 0250-5991. OCLC 202183698. doi:10.1007/BF02703180. 
  88. ↑ Une, Yumi; Sanbe, Asuka; Suzuki, Satoru; Niwa, Takeshi; Kawakami, Kazuto; Kurosawa, Reiko; Izumiya, Hidemasa; Watanabe, Haruo; Kato, Yukio (2008). "Salmonella enterica Serotype Typhimurium Infection Causing Mortality in Eurasian Tree Sparrows (Passer montanus) in Hokkaido" (PDF). Japan Journal of Infectious Diseases (en inglés) (Tokio: National Institute of Infectious Diseases [国立感染症研究所]) 61: 166–167. ISSN 1344-6304. OCLC 264125536. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 24 de setembro de 2011. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  89. ↑ Shurulinkov, Peter; Golemansky, Vassil (2003). "Plasmodium and Leucocytozoon (Sporozoa: Haemosporida) of wild birds in Bulgaria" (PDF). Acta Protozoolica (en inglés) (Varsovia: Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego, Polska Akademia Nauk) 42: 205–214. ISSN 0065-1583. OCLC 209853961. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 13 de xuño de 2004. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  90. ↑ Kou, Z.; Lei, F. M.; Yu, J.; Fan, Z. J.; Yin, Z. H.; Jia, C. X.; Xiong, K. J.; Sun, Y. H.; Zhang, X. W. (2005-12-15). "New Genotype of Avian Influenza H5N1 Viruses Isolated from Tree Sparrows in China". Journal of Virology (en inglés) 79 (24): 15460–15466. ISSN 0022-538X. PMC 1316012. PMID 16306617. doi:10.1128/JVI.79.24.15460-15466.2005. Arquivado dende o orixinal o 24 de novembro de 2022. Consultado o 24 de novembro de 2022. 
  91. ↑ Lee, Kelly A; Martin, Lynn B., II; Wikelski, Martin C (2005). "Responding to inflammatory challenges is less costly for a successful avian invader, the house sparrow (Passer domesticus), than its less-invasive congener" (PDF). Oecologia (en inglés) (Berlín: Springer) 145 (2): 244–251. ISSN 1432-1939. PMID 15965757. doi:10.1007/s00442-005-0113-5. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 21 de setembro de 2006. Consultado o 21 de setembro de 2019. 
  92. ↑ Erritzoe, J; Mazgajski, TD; Rejt, L (2003). "Bird casualties on European roads — a review" (PDF). Acta Ornithologica (en inglés) (Varsovia: Instytut Zoologiczny w Polska Akademia Nauk) 38 (2): 77–93. ISSN 0001-6454. OCLC 922460707. doi:10.3161/068.038.0204. 
  93. ↑ BirdLife International, ed. (2004). "Passer montanus, Eurasian Tree Sparrow" (PDF). Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Conservation Series No. 12 (en inglés). Cambridge: BirdLife International. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 24 de setembro de 2015. Consultado o 13 de outubro de 2015. 
  94. ↑ 94,0 94,1 BirdLife International, ed. (8 de xuño de 2005). "Research highlights decline of farm and forest birds". Cambridge: BirdLife International. Arquivado dende o orixinal o 7 de xuño de 2007. Consultado o 3 de febreiro de 2009. 
  95. ↑ "Tree sparrow". Conservation case studies (en inglés). Edimburgo: Royal Society for the Protection of Birds. Arquivado dende o orixinal o 15 de xaneiro de 2010. Consultado o 3 de febreiro de 2009. 
  96. ↑ "Tree sparrow on the increase on east coast". RTÉ News (en inglés). Dublín: RTÉ Commercial Enterprises Ltd. 23 de xaneiro de 2012. Consultado o 13 de outubro de 2015. 
  97. ↑ "Tree Sparrow Passer montanus.". Breeding Birds in the Wider Countryside (en inglés). Thetford: British Trust for Ornithology. Arquivado dende o orixinal o 27 de febreiro de 2008. Consultado o 3 de febreiro de 2009. 
  98. ↑ 98,0 98,1 McCarthy, Michael (2 de agosto de 2006). "The secret life of sparrows". The Independent (en inglés). Londres: Independent Print Ltd. Arquivado dende o orixinal o 20 de decembro de 2010. Consultado o 30 de xaneiro de 2009. 
  99. ↑ Buckley, Chris (2 de abril de 2002). "Beijing Journal; From Pest to Meal: A Leap Forward?". The New York Times (en inglés). Nova York: The New York Times Company. ISSN 0362-4331. Consultado o 13 de outubro de 2015. 
  100. ↑ "China protege a sus gorriones tras perseguirlos durante décadas". El Siglo de Torreón. Torreón: Cía. Editora de la Laguna. EFE. 26 de decembro de 2002. Consultado o 13 de outubro de 2015. 
  101. ↑ Dix, ME; Johnson, RJ; Harrell, MO; Case, RM; Wright, RJ; Hodges, L; Brandle, JR; Schoeneberger, MM; Sunderman, NJ; Fitzmaurice, RL; Young, LJ; Hubbard, KG (1995). "Influences of trees on abundance of natural enemies of insect pests: a review". Agroforestry Systems (en inglés) (Dordrecht: Springer Netherlands) 29 (3): 303–311. ISSN 0167-4366. OCLC 5654886888. doi:10.1007/BF00704876. 
  102. ↑ Scharning, Kjell. "Stamps showing Eurasian Tree Sparrow Passer montanus." (en inglés). Tjøme: autopublicada. Consultado o 18 de febreiro de 2009. 
  103. ↑ "Sketches by Hokusai (Hokusai Manga)". Nipponia No. 27 (en inglés). 15 de decembro de 2003. Consultado o 6 de febreiro de 2009. 
  104. ↑ Hillier, JR (1980). The art of Hokusai in book illustration (en inglés). Londres: Sotheby Parke Bernet. p. 101. ISBN 978-0-856-67066-4. OCLC 6424400. 
  105. ↑ "Amending Sections 6 and 13 of Fish and Game Administrative Order No. 5 re: closed seasons for certain species of buds and mammals" (PDF). Fisheries Administrator Order. Manila: Department of Agriculture and Commerce of Philippines. 28 de outubro de 1935. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 27 de outubro de 2015. Consultado o 27 de outubro de 2015. 

Véxase tamén

Bibliografía

Ligazóns externas