Ο Άρης είναι ο τέταρτος σε απόσταση από τον Ήλιοπλανήτης του Ηλιακού μας Συστήματος, ο δεύτερος πλησιέστερος στη Γη, και ο έβδομος σε διαστάσεις και μάζα του Ηλιακού Συστήματος (ο δεύτερος μικρότερος μετά τον Ερμή). Λέγεται συχνά και «ερυθρός πλανήτης» εξαιτίας του ερυθρού χρώματος που παρουσιάζει, οφειλόμενο στο τριοξείδιο του σιδήρου (Fe2O3) στην επιφάνειά του.[3] Ο Άρης είναι ένας «γήινος πλανήτης»[4] με λεπτή και αραιή ατμόσφαιρα, και με επιφάνεια που συνδυάζει τους κρατήρες πρόσκρουσης της Σελήνης και τα ηφαίστεια, τις κοιλάδες, τις ερήμους και τα πολικά παγοκαλύμματα της Γης. Φαίνεται ακόμη να έχει περιοδικά επαναλαμβανόμενες «εποχές του έτους». Ο Άρης διαθέτει ακόμη το Όρος Όλυμπος, το υψηλότερο γνωστό όρος στο Ηλιακό μας Σύστημα και την Κοιλάδα Μαρινέρις, τη μεγαλύτερη κοιλάδα. Το βαθύπεδο Βορεάλις που βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη, καλύπτει το 40% της επιφάνειάς του και αποτελεί το υπόλειμμα μιας γιγάντιας σύγκρουσης.[5][6] Στην περιφορά του γύρω από τον Ήλιο, συνοδεύεται από δύο μικρούς δορυφόρους: τον Φόβο και τον Δείμο (= Τρόμο).
Ο Άρης διαμορφώθηκε πριν από περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Κατά την διάρκεια της Noachian περιόδου (4,5 με 3,5 δις χρόνια πριν), η επιφάνεια του Άρη είχε πτώσεις μετεωριτών, δημιουργία κοιλάδων, και την πιθανή ύπαρξη ωκεανών νερού. Η περίοδος Hesperian (3,5 με 3,3 - 2,9 δις χρόνια πριν) είχε για τον πλανήτη μεγάλη ηφαιστειακή δραστηριότητα και τεράστιες πλημμύρες, οι οποίες έφτιαξαν μεγάλα κανάλια τα οποία φαίνονται ακόμη και σήμερα. Στην περίοδο Amazonian, η οποία είναι η σημερινή περίοδος, είχε τον άνεμο στον Άρη ως κύρια επιρροή στις γεωλογικές διαδικασίες. Είναι άγνωστο εάν υπήρχε ποτέ ζωή στον Άρη.
Ο Άρης είναι από τα πιο λαμπρά αντικείμενα στον ουρανό της Γης και οι υψηλής ευκρίνειας περιοχές του τον έχουν κάνει στόχο για παρακολούθηση από τηλεσκόπιο. Από τα τέλη του 20ού αιώνα, ο Άρης εξερευνήθηκε από μη επανδρωμένα διαστημόπλοια και ρόβερ, με το πρώτο σκάφος που τον πλησίασε να είναι το Mariner 4 το 1965, το πρώτο σκάφος που μπήκε σε τροχιά το Mars 2 το 1971, και η πρώτη προσεδάφιση από το Viking 1 το 1976. Το 2024 υπάρχουν τουλάχιστον 11 διαστημόπλοια σε τροχιά ή στην επιφάνεια του Άρη. Ο Άρης είναι μεγάλος προορισμός για μελλοντικές επανδρωμένες αποστολές, με σχέδια για τη δεκαετία του 2030, ενώ πραγματοποιήσιμα σχέδια είναι πιο πιθανά το 2040.
Τον Σεπτέμβριο του 2015, η NASA ανακοίνωσε πως είχε στη διάθεσή της στοιχεία τα οποία αποδεικνύουν την ύπαρξη και υγρού νερού στον πλανήτη.[7]
Γενικά
Η ονομασία του πλανήτη Άρη προέρχεται από τον Ολύμπιο θεό του πολέμου της Ελληνικής Μυθολογίας τον Άρη. Οι ονομασίες των δύο δορυφόρων του δόθηκαν από τούς δύο γιους του μυθολογικού Άρη, τον Δείμο και τον Φόβο.
Το αστρονομικό σύμβολο του πλανήτη Άρη είναι η «λογχοφόρος στρογγυλή ασπίδα».
Ο Άρης είναι γνωστός ήδη από την προϊστορία, καθώς και ο πρώτος πλανήτης που παρατηρούμενος με τηλεσκόπιο αποκάλυψε, λόγω εγγύτητας, τα γενικά χαρακτηριστικά της μορφολογίας του, τα οποία θεωρήθηκαν (σωστά ως έναν βαθμό) ότι είναι παρόμοια με αυτά της Γης. Η ομοιότητα αυτή έδωσε βάση αφενός σε μια εκτεταμένη συζήτηση για την ύπαρξη ζωής σε αυτόν, αφετέρου σε σκέψεις μελλοντικής αποίκισής του, ακόμα και γαιοπλασίας του πιο μελλοντικά, έτσι ώστε να γίνει κατοικίσιμος στον ίδιο βαθμό με τη Γη. Ακόμα, είναι εύκολα προσεγγίσιμος από τις εξερευνητικές μας διαστημοσυσκευές, καθώς ένα ταξίδι προς τον Κόκκινο Πλανήτη απαιτεί (με τη σημερινή τεχνολογία) χρόνο έξι μηνών όταν οι θέσεις Γης και Άρη είναι ευνοϊκές, κάτι που συμβαίνει ανά δυο χρόνια. Για τους λόγους αυτούς, ο Άρης είναι ο καλύτερα εξερευνημένος πλανήτης έως σήμερα.
Ιστορία
Ο Άρης δημιουργήθηκε πριν από 4,5 δισ. έτη από τον πλανητικό δίσκο στον οποίο δημιουργήθηκαν και οι υπόλοιποι πλανήτες. Σήμερα είναι σχεδόν σίγουρο ότι ο Άρης, στα αρχικά στάδια εξέλιξής του, καλυπτόταν σε ορισμένα σημεία του από υγρό νερό βάθους τουλάχιστον μερικών μέτρων, ενώ υπάρχουν και ενδείξεις για την ύπαρξη ενός τουλάχιστον ωκεανού. Έτσι, υπάρχει το ενδεχόμενο ο Άρης να φιλοξενούσε ζωή σε μορφή μικροβίων (που όμως είναι σίγουρο ότι δεν εξελίχθηκε παραπάνω) και υποστηρίζεται η άποψη ότι αν πραγματικά συνέβη αυτό το σενάριο η ζωή στη Γη θα μπορούσε να έχει προέλθει από τον Άρη.
Το μικρό μέγεθος του Άρη, που συνεπάγεται χαμηλή βαρύτητα (το 38 % της γήινης), δεν του επέτρεψε να διατηρήσει ολόκληρη την ατμόσφαιρά του. Καθώς το μεγαλύτερο μέρος της ατμόσφαιρας διέφυγε στο διάστημα, έπεσε η ατμοσφαιρική πίεση και το υγρό νερό εν μέρει εξατμίστηκε και εν μέρει διέρρευσε στο υπέδαφος και παγιδεύτηκε στους πόλους του πλανήτη, υπό τη μορφή παγετώνων. Έτσι ο Άρης έγινε ένας ερημικός και σχετικά άνυδρος πλανήτης με μία αραιή ατμόσφαιρα, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Ο Άρης βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση εδώ και τουλάχιστον 500 εκατομμύρια έτη. Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, η «υγρή» περίοδος του Άρη αφορά μονάχα το αρχικό τμήμα της ιστορίας του.
Μετά την διαμόρφωση των πλανητών, όλοι πέρασαν τον λεγόμενο όψιμο σφοδρό βομβαρδισμό (Late Heavy Bombardment). Περίπου το 60% της επιφάνειας του Άρη δείχνει αρχείο από συγκρούσεις μετεωριτών από εκείνη την εποχή, ενώ πολύ από την υπόλοιπη επιφάνεια πιθανών καλύπτεται από τεράστιους κρατήρες λόγω αυτών των γεγονότων. Υπάρχουν αποδείξεις για έναν τεράστιο κρατήρα στο Βόρειο Ημισφαίριο του Άρη, με μέγεθος 10.600 x 8.500 χιλιόμετρα, καθιστώντας το τον μεγαλύτερο κρατήρα που έχει ανακαλυφθεί στην ιστορία (και πολύ πιθανόν που θα ανακαλυφθεί στο Ηλιακό Σύστημα). Αυτή η θεωρεία δείχνει ότι ο Άρης συγκρούστηκε με αντικείμενο όσο μεγάλο όσο ο Πλούτωνας πριν από 4 δις χρόνια. Αυτό το γεγονός όπου πιστεύεται ότι δημιούργησε την ημισφαιρική διχοτομία, δημιούργησε το Borealis Basin, το οποίο καλύπτει το 40% του πλανήτη.
Μία έρευνα του 2023 δείχνει αποδεικτικά στοιχεία ότι ο Άρης μπορεί να είχε σύστημα δακτυλίων πριν από 3,5 με 4 δις χρόνια. Αυτό το σύστημα δακτυλίων μπορεί να έχει προέλευση έναν δορυφόρο ο οποίος ήταν 20 φορές πιο βαρύς από τον Φόβο.
Η γεωλογική ιστορία του Άρη μπορεί να διαιρεθεί σε πολλές περιόδους, αλλά οι τρεις κύριες έχουν ως εξής:
Noachian: Διαμόρφωση των αρχαιότερων περιοχών του Άρη, πριν 4,5 με 3,5 δις χρόνια. Πολλοί μεγάλοι κρατήρες πρόσκρουσης. Η περιοχή Θαρσίς πιστεύεται ότι σχηματίστηκε αυτήν την περίοδο, με εκτεταμένες πλημμύρες από υγρό νερό προς το τέλος της περιόδου. Ονομάστηκε από την περιοχή Noachis Terra.
Hesperian: Πριν από 3,5 έως 3,3-2,9 δις χρόνια. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από τον σχηματισμό εκτεταμένων πεδιάδων λάβας. Ονομάστηκε από την περιοχή Hesperia Planum.
Amazonian: Μεταξύ 3,3-2,9 δις χρόνια έως σήμερα. Οι περιοχές αυτής της περιόδου έχουν λίγους κρατήρες, αλλά είναι πολλών ειδών. Το Όρος Όλυμπος σχηματίστηκε αυτή την περίοδο, με ροές λάβας και σε άλλα σημεία του Άρη. Ονομάστηκε από την περιοχή Amazonis Planitia.
Φυσικά Χαρακτηριστικά
Ο Άρης έχει κατά προσέγγιση την μισή από την διάμετρο της Γης, με συνολικό έδαφος μόνο ελάχιστα λιγότερο από τη ξηρό έδαφος της Γης. Ο Άρης έχει περίπου το 15% του όγκου της Γης, και το 11% της μάζας, γι' αυτό και έχει το 38% της Γήινης βαρύτητας.
Εδαφολογία
Βάσει τροχιακών παρατηρήσεων και της εξέτασης συλλογής αρειανών μετεωριτών, η επιφάνεια του Άρη φαίνεται να αποτελείται κυρίως από βασάλτη. Κάποια στοιχεία δείχνουν ότι ένα μέρος της επιφάνειας του Άρη είναι πιο πλούσια σε διοξείδιο του πυριτίου από τον τυπικό βασάλτη, και μπορεί να είναι παρόμοιο με τους βράχους ανδεσίτη στη Γη• ωστόσο, αυτές οι παρατηρήσεις μπορεί επίσης να εξηγηθούν από πυριτικό γυαλί. Ένα μεγάλο μέρος της επιφάνειάς του, καλύπτεται από ψιλή σκόνη οξείδιου του σιδήρου (III).[8][9]
Αν και ο Άρης δεν παρουσιάζει στοιχεία ενός προσφάτου μαγνητικού πεδίου,[10] παρατηρήσεις δείχνουν ότι μέρη του φλοιού του πλανήτη έχουν μαγνητιστεί, και ότι εναλλασσόμενες μαγνητικές αναστροφές αυτού του δίπολου πεδίου έχουν λάβει μέρος στο παρελθόν. Αυτός ο παλαιομαγνητισμός των παραμαγνητικών ορυκτών έχει χαρακτηριστικά που μοιάζουν πολύ με τις εναλλασσόμενης κατεύθυνσης λωρίδες που βρίσκονται στον πυθμένα των γήινων ωκεανών. Μία θεωρία, που δημοσιεύτηκε το 1999 και επανεξετάστηκε τον Οκτώβριο του 2005, είναι ότι αυτές οι λωρίδες απεικονίζουν τις τεκτονικές πλάκες του Άρη πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια, προτού το μαγνητικό πεδίο του πλανήτη αποδυναμωθεί.[11]
Σημερινά μοντέλα του εσωτερικού του πλανήτη, υποδεικνύουν ένα πυρήνα με ακτίνα 1.480 χιλιόμετρα, που αποτελείται κυρίως από σίδηρο με ποσοστό 14-17% θείο. Αυτός ο πυρήνας από σουλφίδιο του σιδήρου είναι εν μέρει ρευστός, και έχει δύο φορές μεγαλύτερη συγκέντρωση ελαφρύτερων στοιχείων από ό,τι υπάρχει στον πυρήνα της Γης. Ο πυρήνας περιβάλλεται από ένα πυριτικό μανδύα που διαμόρφωσε πολλές από τα τεκτονικά και ηφαιστειακά χαρακτηριστικά του πλανήτη, αλλά τώρα φαίνεται να είναι ανενεργά. Το μέσο πάχος του φλοιού του πλανήτη είναι μάλλον 50 χιλιόμετρα, με μέγιστο πάχος 125 χιλιόμετρα.[12] Σε αντιδιαστολή, το μέσο πλάτος του φλοιού της Γης είναι κατά μέσο όρο 40 χιλιόμετρα, μόνο το ένα τρίτο του πάχους στον φλοιό του Άρη, σε σχέση με τα μεγέθη των δύο πλανητών.
Κατά τη διάρκεια του σχηματισμού του ηλιακού συστήματος, ο Άρης δημιουργήθηκε μακριά από τον πρωτοπλανητικό δίσκο, που ήταν σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, ως το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας εκρέουσας ύλης προσαύξησης. Ο Άρης έχει πολλές χημικές ιδιαιτερότητες, που σχετίζονται με τη θέση του στο Ηλιακό Σύστημα. Στοιχεία με συγκριτικά χαμηλά σημεία βρασμού, όπως το χλώριο, ο φώσφορος και το θείο, είναι πολύ πιο συχνά στον Άρη από τη Γη· τα στοιχεία αυτά πιθανώς απομακρύνθηκαν από περιοχές κοντά στον ήλιο από τον ισχυρό ηλιακό άνεμο του νεαρού Ήλιου. Η ίδια η διαδικασία πιστεύεται ότι παρείχε αρχικά στον Άρη περισσότερο οξυγόνο από τη Γη· οι αντιδράσεις μεταξύ του σιδήρου και της περίσσειας ποσότητας οξυγόνου μπορεί να είναι ο λόγος για τον οποίο ο Άρης έχει πολύ περισσότερο σίδηρο σε φλοιό και μανδύα από ό,τι η Γη.
Μετά το σχηματισμό των πλανητών, όλοι ήταν υποκείμενοι στον «Ύστερο Βαρύ Βομβαρδισμό». Είναι εντυπωσιακό ότι το 60% της επιφάνειας του Άρη δείχνει ρεκόρ κρατήρων συγκρούσεις από εκείνη την εποχή.[13][14][15] Μεγάλο μέρος της υπόλοιπης επιφάνειας του Άρη ίσως βρίσκεται κάτω από τεράστιους κρατήρες σύγκρουσης από αυτή την εποχή, ενώ υπάρχουν ενδείξεις από ένα τεράστιο κρατήρα πρόσκρουσης στο βόρειο ημισφαίριο του Άρη, που εκτείνεται σε διαστάσεις 10.600 χιλιόμετρα επί 8.500 χιλιόμετρα, δηλαδή 4 φορές μεγαλύτερη από τον Νότιο Πόλο- λεκάνη Aitken της Σελήνης, το μεγαλύτερο κρατήρα πρόσκρουσης που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα.[16][17] Αυτή η θεωρία προτείνει ότι ο Άρης χτυπήθηκε από ένα ουράνιο σώμα με το μέγεθος του Πλούτωνα πριν από περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια. Το γεγονός αυτό, που πιστεύεται ότι είναι η αιτία της διχοτόμησης των ημισφαιρίων του Άρη, καθώς δημιούργησε μία ομαλή βόρεια πολική λεκάνη που καλύπτει το 40% του πλανήτη.[18][19]
Ο Άρης έχασε τη μαγνητόσφαιρά του πριν από 4 δις έτη,[20] και έτσι ο ηλιακός άνεμος αλληλεπιδρά απευθείας με την ιονόσφαιρα του πλανήτη, απομακρύνοντας άτομα από αυτήν.[21]
Η ατμόσφαιρα του Άρη αποτελείται κατά 95,97% από διοξείδιο του άνθρακα, 1,93% αργό[22], 1,89% άζωτο, ίχνη οξυγόνου, μονοξειδίου του άνθρακα και υδρατμών. Είναι πολύ αραιή και η πίεση στην επιφάνεια του πλανήτη φτάνει κατά μέσο όρο τα 0,6 kPa,[23] δηλαδή λιγότερο από το ένα εκατοστό αυτής στην επιφάνεια της Γης (101,3 kPa). Πρακτικώς, είναι ίση με την ατμοσφαιρική πίεση στα 35 χιλιόμετρα υψόμετρο από την επιφάνεια της Γης. Κατά συνέπεια, ένας αστροναύτης θα χρειαστεί οπωσδήποτε διαστημική στολή, προκειμένου να περπατήσει στην επιφάνειά του. Λόγω της αραιής ατμόσφαιρας, η ταχύτητα του ήχου είναι μικρή, και οι ήχοι δεν διαδίδονται πολύ μακριά, παρά μόλις μερικές δεκάδες μέτρα. Έτσι ο Άρης, εκτός από έρημος, είναι και σιωπηλός πλανήτης.
Η χαμηλή πυκνότητα της ατμόσφαιρας έχει και άλλες συνέπειες: οι άνεμοι δεν είναι ιδιαίτερα ισχυροί, όμως καθώς η σκόνη που καλύπτει την επιφάνεια του πλανήτη είναι αρκετά ψιλή, οι αμμοθύελλες δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορούν να καλύψουν πολύ μεγάλο μέρος του πλανήτη. Μια τέτοια αμμοθύελλα σημειώθηκε το 2001 και ξανά τέτοιας κλίμακας το 2007. Συχνή επίσης είναι και η εμφάνιση μικρών ανεμοστρόβιλων (dust devils) που μεταφέρουν τη σκόνη πάνω στην επιφάνεια του πλανήτη. Καθώς δεν πρόκειται για πολύ δυναμική ατμόσφαιρα, το κλίμα του Άρη είναι αρκετά προβλέψιμο και επαναλαμβάνεται σε κύκλους διάρκειας σχεδόν δυο γήινων ετών, όσο δηλαδή διαρκεί και η περιφορά του γύρω από τον Ήλιο. Στην ατμόσφαιρα του Άρη παρατηρούνται επίσης αραιά σύννεφα διοξειδίου του άνθρακα, που εμφανίζονται πιο συχνά τη νύχτα και την αυγή, καθώς και αραιά σύννεφα από κρυστάλλους νερού όταν ο πλανήτης βρίσκεται πιο κοντά στον ήλιο και εξαερώνεται ο πάγος των πόλων του.
Φωτογραφία του ορίζοντα του Άρη, από το διαστημικό σκάφος Viking 2, στις 3 Σεπτεμβρίου 1976, την ημέρα της προσεδάφισής του.
Λόγω της διαφορετικής σύστασης της ατμόσφαιρας σε σχέση με αυτή τη Γης και της ελάχιστης πυκνότητάς της, σε συνδυασμό με την άφθονη αιωρούμενη σκόνη, το χρώμα του ουρανού στον Άρη δεν είναι μπλε· είναι ένα κοκκινωπό ροζ που πλησιάζει κάπως σε απόχρωση το ροζ του σολωμού.[24] Όταν το διαστημικό σκάφος Viking προσεδαφίστηκε στον Άρη και έστειλε την πρώτη εικόνα από την επιφάνειά του, οι τεχνικοί που χειρίζονταν το σύστημα απεικόνισης αντιστοίχισαν τα χρώματα της εικόνας σύμφωνα με τη μέχρι τότε εμπειρία τους, εμφανίζοντας τον ουρανό μπλε και προκαλώντας κατάπληξη στους επιστήμονες. Αν και η φωτογραφία αυτή κυκλοφόρησε στον Τύπο, το λάθος διορθώθηκε αργότερα.
Γεωλογικά Χαρακτηριστικά
Το Όρος Όλυμπος
Ο Άρης έχει το ιδιόμορφο χαρακτηριστικό ότι αποτελείται από δυο μορφολογικά ανόμοια «τμήματα»: το βόρειο ημισφαίριο αποτελείται από «πεδιάδες» που χαρακτηρίζονται από σχετικά μικρή πυκνότητα κρατήρων και μεγαλύτερη λευκαύγεια, ενώ το νότιο ημισφαίριο βρίσκεται σε μεγαλύτερο υψόμετρο και είναι εμφανώς πιο καταπονημένο από προσκρούσεις μετεώρων. Μία εξήγηση αυτής της διαφοράς μεταξύ των δυο ημισφαιρίων είναι ότι οι βόρειες «πεδιάδες» αποτελούσαν κάποτε τον πυθμένα ενός ωκεανού που κάλυπτε μεγάλο μέρος του πλανήτη. Πρόσφατες ανακαλύψεις δίνουν ενδείξεις που υποστηρίζουν μερικά αυτή την άποψη, χωρίς ωστόσο οριστικά συμπεράσματα. Μία άλλη εξήγηση είναι ότι στο βόρειο ημισφαίριο προσέκρουσε ένα σώμα με μέγεθος από το ένα δέκατο μέχρι τα δύο τρίτα του μεγέθους της Σελήνης, σχηματίζοντας έναν τεράστιο κρατήρα πρόσκρουσης στο βόρειο ημισφαίριο του Άρη, που έχει διαστάσεις 10.600 χιλιόμετρα επί 8.500 χιλιόμετρα, δηλαδή περίπου τέσσερις φορές μεγαλύτερη από τον Νότιο Πόλο- λεκάνη Aitken της Σελήνης, το μεγαλύτερο κρατήρα πρόσκρουσης που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα.[16][17]
Συνολικά, έχουν ανακαλυφθεί 43.000 κρατήρες με διάμετρο μεγαλύτερη των πέντε χιλιομέτρων.[25]
Άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι η λεκάνη Ελλάς (Hellas Basin). Πρόκειται για ιδιαίτερα βαθιά διαμόρφωση της επιφάνειας του πλανήτη, βαθύτερη από οποιαδήποτε αντίστοιχη της Γης.[26]
Στον Άρη έχουν βρεθεί στοιχεία που αποτελούν ενδείξεις παλιότερης γεωλογικής δραστηριότητας. Στον πλανήτη υπάρχουν τεράστια ηφαίστεια, ανάμεσά τους το (ανενεργό σήμερα) ηφαίστειο Όλυμπο (Olympus Mons), ανενεργό ηφαίστειο στο υψίπεδο Θαρσίς, που είναι και το ψηλότερο βουνό του ηλιακού συστήματος, με ύψος 27.000 μέτρα[27] ή 3 φορές το υψόμετρο του Έβερεστ (8.848 μέτρα), που είναι το ψηλότερο βουνό της Γης.[28] Το εξαιρετικά μεγάλο ύψος του ηφαιστείου οφείλεται στο γεγονός ότι στον Άρη, σε αντίθεση με τη Γη, δεν υπάρχει κίνηση τεκτονικών πλακών, και έτσι η εκροή μάγματος συνεχίστηκε για εκατομμύρια χρόνια στο ίδιο σημείο, ψηλώνοντας ολοένα και περισσότερο τον Όλυμπο. Απτές ενδείξεις ηφαιστειακής δραστηριότητας έχουν βρεθεί στον κρατήρα Γκούσεβ, που εξερεύνησε το ρομπότ Spirit, με την ανεύρεση ηφαιστειακού βασάλτη και άλλων πετρωμάτων. Ο κρατήρας, που λόγω της μορφολογίας του πιστεύεται ότι φιλοξενούσε κατά το παρελθόν μία τεράστια λίμνη, βρέθηκε να καλύπτεται από υλικά που εκτοξεύτηκαν από ένα ηφαίστειο λίγο βορειότερα.
Σήμερα η γεωλογική ενεργότητα του Άρη ανήκει στο παρελθόν· ο πλανήτης μπορεί να θεωρηθεί γεωλογικά νεκρός, αν και η ύπαρξη μεθανίου σε ίχνη σε ορισμένες περιοχές υποστηρίζεται ότι προκαλείται από περιορισμένη ηφαιστειακή δραστηριότητα, όπως και η πιθανολογούμενη έκλυση υγρού νερού σε ίχνη.
Άφθονες είναι οι ενδείξεις για την ύπαρξη ροής νερού κατά το παρελθόν, κυρίως από την ύπαρξη φαραγγιών και φυσικά σχηματισμένων στραγγιστικών καναλιών. Το τεράστιο φαράγγι Κοιλάδα του Μάρινερ (Valles Marineris), το μεγαλύτερο του ηλιακού συστήματος με μήκος 4.500 χιλιόμετρα, δεν προήλθε από αυτή τη διαδικασία αλλά από τη ρήξη του φλοιού του Άρη λόγω του βάρους των τεράστιων ηφαιστείων που βρίσκονται βορειότερα. Στις παρυφές του όμως, καθώς και σε πολλές άλλες περιοχές του πλανήτη, έχουν εντοπιστεί σχηματισμοί που έχουν προέλθει σίγουρα από τη ροή κάποιου υγρού (νερού κατά πάσα πιθανότητα), όπως κοίτες αρχαίων ποταμών, mesas και άλλοι. Υποστηρίζεται ότι το νερό που προκάλεσε τη διάβρωση δεν έρρεε για πολύ μεγάλο (σε γεωλογική κλίμακα) χρονικό διάστημα στην επιφάνεια του πλανήτη, αλλά ότι μάλλον υπήρξαν περίοδοι «κατακλυσμών», κατά τις οποίες τεράστιες ποσότητες νερού έρρεαν για μικρότερα χρονικά διαστήματα, προκαλώντας αυτά τα αποτελέσματα.
Το μεγαλύτερο φαράγγι, το Valles Marineris, έχει μήκος 4.000 χιλιόμετρα και βάθος μέχρι 7 χιλιόμετρα. Το μήκος του Valles Marineris είναι όσο μεγάλο όσο η Ευρώπη και καλύπτει το ένα πέμπτο του πλανήτη. Σε σύγκριση, το Γκραν Κάνιον (Grand Canyon) στη Γη είναι μόνο 446 χιλιόμετρα σε μήκος και σχεδόν 2 χιλιόμετρα βαθύ. Το Valles Marineris διαμορφώθηκε από την πίεση στην περιοχή Θαρσίς, η οποία προκάλεσε τον φλοιό στην περιοχή του Valles Marineris να καταρρεύσει. Το 2012 εικάστηκε ότι είναι περιοχή τεκτονικών πλακών, κάνοντας τον Άρη πιθανό να έχει δύο τεκτονικές πλάκες. Αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί.
Ο Άρης όπως φάνηκε από το Viking 1, 22 Φεβρουαρίου 1980. Στο κέντρο φαίνεται το τεράστιο Valles Marineris
Σπηλιές και τρύπες
Εικόνες από το THEMIS αποκαλύπτουν επτά πιθανές εισόδους σπηλαίων στο ηφαίστειο Arsia Mons. Οι σπηλιές, ονομαζόμενες από συγγενείς της ομάδας ανακάλυψης, ονομάζονται ως οι «επτά αδερφές». Οι είσοδοι κυμαίνονται ανάμεσα σε 100 με 252 μέτρα και εκτιμούνται να είναι 73 με 96 μέτρα σε βάθος. Επειδή το φως δεν φτάνει έως τα χαμηλότερα σημεία τους στις περισσότερες σπηλιές, πιθανών εκτείνονται πιο βαθιά από αυτές τις εκτιμήσεις. Η «Dena» είναι η μοναδική εξαίρεση: το πάτωμά της είναι ορατό και εκτιμήθηκε 130 μέτρα βαθύ. Τα εσωτερικά αυτών των σπηλαίων μπορεί να προστατεύονται από μικρομετεωρίτες και ηλιακή ακτινοβολία που βομβαρδίζουν τον πλανήτη.
Κλίμα
Από όλους τους πλανήτες του Ηλιακού συστήματος, οι εποχές του Άρη είναι αυτές που μοιάζουν πιο πολύ με την Γη, λόγω της παρόμοιας αξονικής κλίσης των δύο πλανητών. Η διάρκεια των Αρειανών εποχών είναι σχεδόν διπλάσια από τις εποχές της Γης, διότι η μεγαλύτερη απόσταση του Άρη από τον Ήλιο κάνει το Αρειανό έτος να διαρκεί σχεδόν όσο δύο Γήινα χρόνια. Οι θερμοκρασίες της επιφάνειας του Άρη κυμαίνονται κατά προσέγγιση από −110 °C τον χειμώνα έως 35 °C το καλοκαίρι στον ισημερινό. Η μεγάλη διαφορά στις θερμοκρασίες γίνεται επειδή λόγω της μικρής ατμόσφαιρας του πλανήτη η οποία δεν μπορεί να αποθηκεύσει πολύ ηλιακή θερμότητα, λόγω της χαμηλής ατμοσφαιρικής πίεσης (περίπου το 1% σε σχέση με την Γη) και λόγω της χαμηλής θερμικής αδράνειας του Αρειανού εδάφους. Ο Άρης βρίσκεται 1,52 φορές πιο μακριά από τον Ήλιο σε σχέση με την Γη, καταλήγοντάς τον να λαμβάνει μόνο το 43% του ηλιακού φωτός σε σχέση με την Γη.
Ο Άρης έχει τις μεγαλύτερες αμμοθύελλες στο ηλιακό σύστημα, φτάνοντας ταχύτητες ανέμων ανώτερες των 160 km/h. Αυτές κυμαίνονται από μία θύελλα πάνω από μία μικρή περιοχή, έως γιγαντιαίες θύελλες οι οποίες καλύπτουν ολόκληρο τον πλανήτη. Γίνονται συνήθως όταν ο Άρης βρίσκεται κοντά στον Ήλιο, και έχουν βρεθεί να ανεβάζουν την θερμοκρασία του πλανήτη. Ωστόσο, λόγω της αραιής ατμόσφαιρας του Άρη, οι άνεμοι αυτοί θα είναι ελάχιστα αισθητοί στους μελλοντικούς επισκέπτες του.
Το νερό σε υγρή μορφή δεν μπορεί να υπάρχει στον Άρη λόγω της χαμηλής ατμοσφαιρικής πίεσης, η οποία είναι λιγότερο από 1% της Γης, εκτός στα χαμηλότερα τοπογραφικά επίπεδα για μικρές περιόδους. Οι πόλοι του Άρη φαίνονται να είναι κυρίως φτιαγμένοι από νερό. Ο όγκος του παγωμένου νερού στον νότιο πόλο, εάν ψηθεί, θα είναι αρκετό για να καλύψει την επιφάνεια του πλανήτη με βάθος 11 μέτρα. Μεγάλες ποσότητες πάγου πιστεύεται ότι είναι παγιδευμένοι στην κρυόσφαιρα του Άρη. Δεδομένα ραντάρ από το Mars Express και το Mars Reconnaissance Orbiter δείχνουν μεγάλες ποσότητες πάγου και στους δύο πόλους, αλλά και στις μεσαίες περιοχές (μεταξύ ισημερινού και πόλου).
Ο κρατήρας Korolev κοντά στον Βόρειο Πόλο εκτιμάται ότι έχει 2,200 km3 από πάγο.
Διάφορα γεωμορφολογικά τα οποία φαίνονται στην επιφάνεια δείχνουν ότι υγρό νερό υπήρχε στην επιφάνεια του πλανήτη. Τεράστιες γραμμές εδάφους κόβουν την επιφάνεια σε περίπου 25 μέρη. Αυτά πιστεύεται ότι είναι από διάβρωση από μεγάλη απελευθέρωση νερού, όμως εικάζεται από παγετώνες ή λάβα. Ένα από τα μεγαλύτερα παραδείγματα, Ma'adim Vallis, είναι 700 χιλιόμετρα, πολύ μεγαλύτερο από το Grand Canyon, με πλάτος 20 χιλιόμετρα και βάθος 2 χιλιόμετρα σε ορισμένα μέρη. Θεωρείται ότι χαράχτηκε από υγρό ρεούμενο νερό νωρίς στην ιστορία του Άρη. Τα νεότερα από αυτά τα κανάλια φαίνονται ότι χαράχτηκαν μόλις πριν μερικά εκατομμύρια χρόνια.
Δορυφόροι
Οι τροχιές του Φόβου και του Δείμου (σε κλίμακα)Εικόνα του ΦόβουΕικόνα του Δείμου
Ο Άρης έχει δυο μικρούς δορυφόρους, τον Φόβο και τον Δείμο. Οι δορυφόροι αυτοί υποθέτουμε ότι είναι αστεροειδείς που μπήκαν σε τροχιά γύρω του λόγω της βαρυτικής έλξης του πλανήτη, όμως απομένει να εξερευνηθούν από κοντά προκειμένου να διαπιστωθεί αυτό (το 2011 επρόκειτο να εκτοξευτεί η ρωσο-κινεζική αποστολή Phobos-Grunt που θα μελετούσε τον Φόβο από κοντά, ωστόσο συνετρίβη αμέσως). Ο Φόβος περιφέρεται γύρω από τον Άρη σε 7 ώρες και 39 λεπτά, σε μέση απόσταση από τον πλανήτη μόλις 9.377 χιλιόμετρα, εγγύτερα στον μητρικό του πλανήτη από κάθε άλλο δορυφόρο του ηλιακού συστήματος. Εικάζεται ότι, κάποια στιγμή στο μέλλον ο Φόβος θα πλησιάσει αρκετά κοντά στον Άρη ώστε να διασπαστεί από τις παλιρροϊκές δυνάμεις και να σχηματίσει δακτύλιο γύρω από τον πλανήτη. Ο άλλος δορυφόρος, ο Δείμος, είναι αρκετά μικρότερος από τον Φόβο και περιφέρεται αρκετά μακρύτερα, σε απόσταση 23.460 χιλιομέτρων από τον Άρη, συμπληρώνοντας μια περιφορά κάθε 1,2 μέρες.
Από την επιφάνεια του Άρη, οι κινήσεις του Φόβου και του Δείμου είναι διαφορετικές από αυτές του δορυφόρου της Γης, την Σελήνη. Ο Φόβος ανατέλλει από την Δύση, δύει στην Ανατολή και ανατέλλει ξανά σε 11 ώρες. Ο Δείμος, ο οποίος βρίσκεται μόλις έξω από σύγχρονη τροχιά - όπου η περίοδος της τροχιάς θα ήταν ίση με την περίοδο περιστροφής του πλανήτη - ανατέλλει από την Ανατολή, αλλά αργά. Επειδή η τροχιά του Φόβου είναι κατώτερη από την σύγχρονη τροχιά, παλιρροϊκές δυνάμεις από τον Άρη μειώνουν σταδιακά την τροχιά του. Σε περίπου 50 εκατομμύρια χρόνια, ή θα συγκρουστεί με τον Άρη ή θα σπάσει σε ένα σχήμα δαχτυλιδιού γύρω από τον πλανήτη.
Η προέλευση των δύο δορυφόρων δεν είναι πολύ κατανοητή. Η χαμηλή τοπογραφία τους και η σύστασή τους φαίνεται να είναι πολύ παρόμοια με αστεροειδές, υποστηρίζοντας ότι οι δορυφόροι είναι αστεροειδείς που ο Άρης έπιασε στην τροχιά του. Επίσης, η ασταθής τροχιά του Φόβου υποστηρίζει ότι ο Φόβος έγινε δορυφόρος του Άρη σχετικά πρόσφατα. Όμως και οι δύο έχουν κυκλικές τροχιές και κοντά στον ισημερινό που είναι αφύσικο για δορυφόρους που συλλήφθηκαν στην τροχιά. Ο Άρης μπορεί να έχει φεγγάρια που δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμη, μικρότερα από 50 με 100 μέτρα σε διάμετρο, και ένας δαχτύλιος σκόνης προβλέπεται να υπάρχει ανάμεσα στον Φόβο και τον Δείμο.
Εξερεύνηση
Ο Άρης είναι μέχρι σήμερα ο πλανήτης στον οποίο έχουν σταλεί οι περισσότερες διαστημοσυσκευές, και για τον οποίο γνωρίζουμε τα περισσότερα από κάθε άλλον στο ηλιακό σύστημα. Αιτία για αυτό είναι η σχετική εγγύτητά του στον δικό μας πλανήτη, οι υποθέσεις για ύπαρξη ζωής στην επιφάνειά του καθώς και η σχετική ευκολία, σε σχέση με τον άλλο κοντινό σε μας πλανήτη, την Αφροδίτη, με την οποία θα μπορούσε να εγκατασταθεί ανθρώπινη αποικία στην επιφάνειά του. Το παράθυρο εκτόξευσης προς τον Άρη, η περίοδος δηλαδή κατά την οποία μπορεί να εκτοξευτεί μια διαστημοσυσκευή έτσι ώστε να πραγματοποιήσει το ταξίδι προς τον πλανήτη στον μικρότερο δυνατό χρόνο, ανοίγει κάθε δύο χρόνια.
Ταυτόχρονα ο Άρης είναι και ο πλανήτης που έχει «εξαφανίσει» τις περισσότερες διαστημοσυσκευές που στάλθηκαν προς αυτόν: σχεδόν 1 στις 3 αποστολές κατέληξαν σε αποτυχία, κάτι που κάνει κάθε αποστολή στον Άρη, τουλάχιστον μέχρι την άφιξή της, πηγή αγωνίας για τους επιστήμονες, που αστειευόμενοι μιλούν για την «κατάρα του Άρη».
Οι προσπάθειες για εξερεύνηση του πλανήτη ξεκίνησαν το 1960 από τους Σοβιετικούς με το πρόγραμμα Μάρσνικ, το οποίο δεν είχε ιδιαίτερη επιτυχία. Το 1964, το αμερικανικό Μάρινερ 4 πέρασε δίπλα από τον πλανήτη και έστειλε τις πρώτες φωτογραφίες από την επιφάνειά του, αποκαλύπτοντας έναν άνυδρο πλανήτη γεμάτο κρατήρες και κατά τα φαινόμενα χωρίς ζωή. Ακολούθησαν τα σκάφη του σοβιετικού προγράμματος Μαρς, που έγιναν τα πρώτα που προσεδαφίστηκαν στον πλανήτη και λειτούργησαν για λίγο μετά την προσεδάφιση.
Η πρώτη σημαντική εξερεύνηση έγινε από τα δύο σκάφη Βίκινγκ της NASA που προσεδαφίστηκαν στην επιφάνειά του, τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο του 1976. Έστειλαν τις πρώτες φωτογραφίες από την επιφάνεια, μελέτησαν το κλίμα και εκτέλεσαν σειρά πειραμάτων για την ύπαρξη ή μη ζωής στον πλανήτη, με αμφιλεγόμενα αλλά πιθανότατα αρνητικά αποτελέσματα.
Η επόμενη φάση στην εξερεύνηση του Άρη ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990, με τις αποστολές Mars Global Surveyor και Mars Pathfinder της NASA, που μελέτησαν τον πλανήτη από τροχιά και από την επιφάνειά του αντίστοιχα. Μετά από μερικές ακόμα αποτυχίες, το 2005 έφτασαν στον Άρη τα δίδυμα ρόβερ Spirit και Opportunity, που μελετούν από τότε την επιφάνειά του, και διαπίστωσαν την ύπαρξη, στο απώτατο παρελθόν, υγρού νερού στην επιφάνεια. Πολύτιμες πληροφορίες μας έστειλαν επίσης το Mars Express της ESA, που διαπίστωσε την ύπαρξη πάγου νερού στο υπέδαφος, και Mars Observer, που μεταφέρει την ισχυρότερη κάμερα που στάλθηκε ποτέ σε άλλο πλανήτη.
Επόμενη αποστολή στον «Κόκκινο Πλανήτη», ήταν της διαστημικής συσκευής Φοίνιξ της NASA, που εκτοξεύτηκε στις 4 Αυγούστου του 2007 και έφτασε στις αρκτικές περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου του Άρη στις 25 Μαΐου του 2008,[30] μελετώντας τις πολικές περιοχές του μέχρι τον Νοέμβριο του ίδιου έτους. Το 2011 η αποστολή Phobos-Grunt, σε συνεργασία Ρωσίας-Κίνας, απέτυχε, με τη διαστημοσυσκευή να μένει στην τροχιά της γης και αργότερα να συντρίβεται. Στις 5 Αυγούστου του 2012, η NASA με το ρομπότ Curiosity, γνωστό επίσης και ως Mars Science Laboratory προσεδαφίστηκε με επιτυχία στην επιφάνεια του Άρη.[31] Τον Νοέμβριο του 2013 η αποστολή MAVEN (Mars Atmosphere and Volatile EvolutioN) της NASA εκτοξεύθηκε και τον Σεμπέμβριο του 2014 εισήλθε σε τροχιά γύρω απο τον Άρη.[32] Οι επιστημονικοί στόχοι της αποστολής MAVEN είναι η μελέτη της ιστορίας της ατμόσφαιρας του Άρη και του πώς αυτή χάνεται μέχρι και σήμερα.[33]
To Emirates Mars Mission των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων το οποίο τοποθετήθηκε σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη τον Φεβρουάριο του 2021 ήταν η επόμενη αποστολή, με σκοπό να μελετήσει τους ημερήσιους και εποχικούς κύκλους, και τα κλιματικά φαινόμενα στη χαμηλή ατμόσφαιρα του Άρη. Οι επόμενες αποστολές οι οποίες προσεδάφισαν ρόβερ είναι η MARS 2020 της NASA και η κινεζική Tianwen-1. Η Mars 2020 με το Perseverance ροβερ προσγειώθηκε τον Φεβρουάριο του 2021, ενώ το Tianwen-1 και το Zhurong προσεδαφίστηκαν τον Μάιο 2021. Το 2022 ήταν προγραμματισμένο, (με αρχικά προγραμματισμένη εκτόξευση το 2020), να εκτοξευθεί το εξερευνητικό σκάφος με την ονομασία Rosalind Franklin της ESA.[34]
Τα μακροπρόθεσμα σχέδια της NASA προβλέπουν μια επανδρωμένη αποστολή στον Άρη, αλλά η εκτόξευσή της αποκλείεται να πραγματοποιηθεί πριν από το 2035. Απ' την άλλη, η ιδιωτική SpaceX σχεδιάζει να στείλει επανδρωμένη αποστολή στον Άρη πριν το 2030.
Η ύπαρξη ζωής στον Άρη στο μακρινό παρελθόν ή ακόμη και σήμερα είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό την επιστημονική κοινότητα. Επί του παρόντος δεν υπάρχουν αποδείξεις για ζωή στον Άρη. Αθροιστικά στοιχεία δείχνουν ότι κατά την αρχαία αρειανή εποχή του Νώε, στην επιφάνεια του Άρη υπήρχε νερό σε υγρή μορφή και ίσως ήταν κατοικήσιμη για μικροοργανισμούς. Η κοινή συναίνεση είναι ότι αν υπάρχει ζωή —ή υπήρξε στον Άρη, θα βρισκόταν ή θα διατηρούταν καλύτερα στο υπέδαφος, προστατευμένη από τις τρέχουσες αφιλόξενες επιφανειακές διεργασίες.
Τον Ιούνιο του 2018, η NASA ανακοίνωσε την ανίχνευση εποχικών διακυμάνσεων στα επίπεδα μεθανίου στον Άρη, που ίσως προέρχεται από μικροοργανισμούς ή γεωλογικά μέσα.[35] Από τον Απρίλιο του 2018, ο Ευρωπαϊκός Τροχιακός Ανιχνευτής Αερίων Αρειανής Ατμόσφαιρας (ExoMars Trace Gas Orbiter) παρακολουθεί το ατμοσφαιρικό μεθάνιο, και το 2022 το ρόβερ ExoMars θα εξορύξει δείγματα υπεδάφους, ενώ το ρόβερ NASA Mars 2020 (Perseverance), θα αποθηκεύσει δεκάδες από τα δείγματα για πιθανή μεταφορά σε Γήινα εργαστήρια κατά την περίοδο 2020 - 2030.
Μία βάση στον Άρη.
Αποίκιση
Ο Άρης μετά την γαιοπλασία του
Ίσως μέχρι το 2040 να έχει αρχίσει η κατασκευή μιας αποικίας στον Άρη. Άλλωστε έχουμε σχεδόν όλη την απαραίτητη τεχνολογία. Οι κυβερνήσεις της Κίνας, των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και της Ρωσίας διεξάγουν ήδη έρευνες για αποικίες στον Άρη.[36]Πιθανή είναι και η γαιοπλασία του πλανήτη βέβαια, ίσως για ένα πιο μακρινό μέλλον.
Ο πλανήτης Άρης περιλαμβάνεται στους λεγόμενους ναυτιλιακούς πλανήτες, οι οποίοι λαμβάνονται υπόψη σε μετρήσεις για τις ανάγκες επίλυσης προβλημάτων προσδιορισμού γεωγραφικού στίγματος.
↑Golombek, Matthew P. (2003-06-27). «The Surface of Mars: Not Just Dust and Rocks». Science300 (5628): 2043–2044. doi:10.1126/science.1082927. PMID12829771.
↑Valentine, Theresa· Amde, Lishan (9 Νοεμβρίου 2006). «Magnetic Fields and Mars». Mars Global Surveyor @ NASA. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2009.
↑Barlow, N. G. (October 5–7, 1988). «Conditions on Early Mars: Constraints from the Cratering Record». Στο: H. Frey, επιμ. MEVTV Workshop on Early Tectonic and Volcanic Evolution of Mars. LPI Technical Report 89-04. Easton, Maryland: Lunar and Planetary Institute, p. 15. Bibcode: 1989eamd.work...15B.
↑Lundin, R; et al. (2004). «Solar Wind-Induced Atmospheric Erosion at Mars: First Results from ASPERA-3 on Mars Express». Science305 (5692): 1933–1936. doi:10.1126/science.1101860. PMID15448263.
↑Williams, David R. (1 Σεπτεμβρίου 2004). «Mars Fact Sheet». National Space Science Data Center. NASA. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2006.
↑Bolonkin, Alexander A. (2009). Artificial Environments on Mars. Springer Berlin Heidelberg. σελίδες 599–625. ISBN9783642036293.
↑Chen, Junyong; et al. (May 2006). «Progress in technology for the 2005 height determination of Qomolangma Feng (Mt. Everest)». Science in China Series D: Earth Sciences49 (5): 531–538. doi:10.1007/s11430-006-0531-1.
Η παρακάτω προτεινόμενη βιβλιογραφία δίνεται με χρονολογική ταξινόμηση.
Robert Henseling: Mars. Seine Rätsel und seine Geschichte. Kosmos Gesellschaft der Naturfreunde. Franckh’sche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart 1925 (das Buch ist von historischem Interesse).
Alexander Niklitschek: Ausflug ins Sonnensystem. Gottlieb Gistel & Cie., Wien 1948, Kapitel „Die Rätsel des Mars“, S. 135–148 (behandelt u. a. die Canali und frühere Vorstellungen von Lebensformen).
Roland Wielen: Planeten und ihre Monde. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg-Berlin-Oxford 1988, ISBN 3-922508-46-4.
David Morrison: Planetenwelten. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg-Berlin-Oxford 1995, ISBN 3-86025-127-9.
Rolf Sauermost, Arthur Baumann: Lexikon der Astronomie – die große Enzyklopädie der Weltraumforschung. 2 Bände. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg-Berlin-Oxford 1995, ISBN 3-86150-145-7.
William Sheehan: The Planet Mars – A History of Observation and Discovery. University of Arizona Press, Tucson 1996, 1997, ISBN 0-8165-1641-3.
Holger Heuseler, Ralf Jaumann, Gerhard Neukum: Die Mars Mission. BLV Verlagsgesellschaft, München 1998, ISBN 3-405-15461-8.
David McNab, James Younger: Die Planeten. C. Bertelsmann, München 1999, ISBN 3-570-00350-7.
Paul Raeburn: Mars – Die Geheimnisse des roten Planeten. Steiger, Augsburg 2000, ISBN 3-89652-168-3.
Ronald Greeley: Der NASA-Atlas des Sonnensystems. Knaur, München 2002, ISBN 3-426-66454-2.
Hans-Ulrich Keller: Das Kosmos Himmelsjahr 2003. Franckh-Kosmos, Stuttgart 2002, ISBN 3-440-09094-9.
Robert Markley: Dying Planet: Mars in Science and the Imagination. Duke University Press 2005, ISBN 0-8223-3638-3.
Thorsten Dambeck: Wasserreiche Frühzeit des Mars. Spektrum der Wissenschaft, Mai 2006, S. 14–16, ISSN0170-2971.
Ernst Hauber: Wasser auf dem Mars. In: Physik in unserer Zeit. Band 38, Nr. 1, 2007, S. 12–20, ISSN0031-9252.
Jim Bell: The Martian surface – composition, mineralogy and physical properties. Cambridge University Press, Cambridge 2008, ISBN 978-0-521-86698-9.
Nadine Barlow: Mars – an introduction to its interior, surface and atmosphere. Cambridge University Press, Cambridge 2008, ISBN 978-0-521-85226-5.
Donald Rapp: Human missions to Mars – enabling technologies for exploring the red planet. Springer, Berlin 2008, ISBN 978-3-540-72938-9.
Ulf von Rauchhaupt: Der neunte Kontinent – Die wissenschaftliche Eroberung des Mars. S. Fischer, Frankfurt am Main 2009, ISBN 978-3-10-062938-8.
Maria D. Lane: Geographies of Mars. Seeing and Knowing the Red Planet. University of Chicago Press, Chicago 2010, ISBN 978-0-226-47078-8.
Jesco von Puttkamer: Projekt Mars. Menschheitstraum und Zukunftsvision. Herbig Verlagsbuchhandlung, München 2012, ISBN 978-3-7766-2685-8.
Ralf Jaumann, Ulrich Köhler: Der Mars. Ein Planet voller Rätsel. Hrsg. vom Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt (DLR). Edition Fackelträger, Köln 2013, ISBN 978-3-7716-4502-1.
Giles Sparrow: Mars. Der rote Planet zum Greifen nah. Kosmos, Stuttgart 2015, ISBN 978-3-440-14615-6.
Ann Bagaley, Owen P. Jones et al.: Die Planeten. Dorling Kindersley, München 2015, ISBN 978-3-8310-2830-6, Kapitel Mars, S. 110–138.
Paul Thomas: Paleopole investigation of Martian magnetic field anomalies. Zentrum für Astronomie und Astrophysik der TU-Berlin, Berlin 2019, doi:10.14279/depositonce-8724.
Thorsten Dambeck, Rüdiger Vaas: Aufbruch zum Mars. Bild der Wissenschaft, Juli 2020, ISSN0006-2375, S. 12–33.
Nama ini menggunakan cara penamaan Spanyol: nama keluarga pertama atau paternalnya adalah Ortega dan nama keluarga kedua atau maternalnya adalah Saavedra. Daniel OrtegaOrtega pada 2014 Presiden Nikaragua ke-34PetahanaMulai menjabat 10 Januari 2007Wakil PresidenJaime Morales Carazo (2007–2012)Omar Halleslevens (2012–2017)Rosario Murillo(2017–sekarang) PendahuluEnrique BolañosPenggantiPetahanaMasa jabatan18 Juli 1979 – 25 April 1990Wakil PresidenSergio Ramírez Me...
Type of memorial For other uses, see War Memorial (disambiguation). Shrine of Remembrance in Melbourne, Australia Jatiyo Smriti Soudho in Bangladesh commemorates those who gave their lives in the Bangladesh Liberation War of 1971 Monument for the defenders of Jerusalem in 1948 dedicated to Israeli soldiers who fought for the liberation of the Jewish Quarter of Jerusalem during the 1948 Arab–Israeli War An M4 Sherman tank in the centre of Bastogne, Belgium The Monument to the dead of World W...
Rekonstruksi desa Taíno di Kuba. Taíno adalah penduduk pra-Colombus di Bahama, Antilles Besar, dan Antilles Kecil utara. Dipercaya bahwa Taino berhubungan dengan bangsa Arawak di Amerika Selatan. Bahasa mereka adalah anggota dari keluarga bahasa Maipurea. Lihat pula Ciguayo Pranala luar Wikimedia Commons memiliki media mengenai Taíno. Island Thresholds Diarsipkan 2006-06-24 di Wayback Machine., Peabody Essex Museum’s interactive feature, showcases the work of Caribbean artists and their ...
Об экономическом термине см. Первородный грех (экономика). ХристианствоБиблия Ветхий Завет Новый Завет Евангелие Десять заповедей Нагорная проповедь Апокрифы Бог, Троица Бог Отец Иисус Христос Святой Дух История христианства Апостолы Хронология христианства Ран�...
Pour les articles homonymes, voir Stanković. Milan StankovićMilan Stanković, 2010BiographieNaissance 9 septembre 1987 (36 ans)Obrenovac (république socialiste de Serbie, république fédérative socialiste de Yougoslavie)Nom dans la langue maternelle Милан СтанковићNationalité serbeActivité ChanteurPériode d'activité depuis 2007Autres informationsLabel Grand ProductionGenres artistiques Pop, pop folk, electronic dance musicmodifier - modifier le code - modifier Wik...
Provincia di Sassonia Informazioni generaliNome ufficialeProvinz Sachsen CapoluogoMagdeburgo Popolazione3.662.546 () Dipendente daPrussia Evoluzione storicaInizio1816 CausaAnnessione alla Prussia di alcune aree indipendenti e di territori del Regno di Sassonia Fine1945 CausaCrollo del Terzo Reich Preceduto da Succeduto da Ducato di MagdeburgoMargraviato di BrandeburgoRegno di Sassonia MadgeburgoHalle-Mersenburg Cartografia La provincia di Sassonia (in tedesco: Provinz Sachsen) è stata una pr...
Politics of Russia Law Constitution Russian Criminal Code Tax Code Mental Health Law PresidencyPresidentVladimir Putin (list) Presidential Administration Security Council State Council ExecutivePrime MinisterMikhail Mishustin (list) Government Cabinet (56th) LegislatureFederal Assembly Federation Council Members Chairwoman: Valentina Matviyenko State Duma Members (8th convocation) Chairman: Vyacheslav Volodin Judiciary Constitutional Court Supreme Court Prosecutor General Legal system Law en...
Kalender tradisional Korea adalah kalender lunisolar yang digunakan di Korea, dan secara langsung mengikuti kalender Tionghoa karena hingga akhir abad ke-19, Korea masih berupa kerajaan pembayar upeti ke Tiongkok. Sebagai penghormatan terhadap Kekaisaran Tiongkok, setiap tahunnya penguasa Korea akan menerima secara hormat kalender Tionghoa yang baru dari Kaisar Tiongkok. Walaupun demikian, Korea memiliki perayaan tradisional tersendiri yang tanggal perayaannya dihitung berdasarkan garis linta...
History and meaning of the term Venn diagram illustrating the overlapping definitions of the word pogrom incorporate the definitional requirements of a massacre, a riot and a group persecution. This article provides a list of definitions of the term pogrom. The term originated as a loanword from the Russian verb громи́ть (Russian pronunciation: [ɡrɐˈmʲitʲ]), meaning to destroy, to wreak havoc, to demolish violently.[1] The events in Odessa during Holy Week in 1871...
This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: 4 South African Infantry Battalion – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (October 2019) (Learn how and when to remove this message) 4 South African Infantry Battalion4 SAI emblemActive1 January 1962 to presentCountry South AfricaBranch South A...
Annual festival at Gwangalli Beach Busan International Fireworks Festival4th Busan International Fireworks FestivalLocation(s)Gwangalli Beach, Busan, South KoreaFounded2005; 19 years ago (2005)Websitebff.or.kr/ENG/Fireworks/01.asp (in English) Busan International Fireworks Festival (Korean: 부산국제불꽃축제), held annually in Gwangalli Beach, Busan, South Korea, is one of the most significant fireworks festivals in Asia. Tens of thousands of fireworks and st...
Monumental structure in San Francisco, California This article is about the building in the Marina District. For the building on Treasure Island, see Palace of Fine and Decorative Arts. For the Mexico City opera house, see Palacio de Bellas Artes. For the building in Chicago constructed for the World's Columbian Exposition, see Museum of Science and Industry (Chicago). United States historic placePalace of Fine ArtsU.S. National Register of Historic PlacesU.S. Historic districtSan Francisco D...
Folk Religion of the Manchu people Manchu ethnoreligious symbol Manchu folk religion or Manchu traditional religion is the ethnic religion practiced by most of the Manchu people, the major Tungusic group in China. It can also be called Manchu shamanism because the word shaman being originally from Tungusic šamán,[1] later applied by Western scholars to similar religious practices in other cultures. It is an animistic and polytheistic religion, believing in several gods and spirits, ...
1493 self-portrait by Albrecht Dürer Portrait of the Artist Holding a ThistleArtistAlbrecht DürerYear1493TypeOil on vellum (transferred to canvas ca. 1840)Dimensions56.5 cm × 44.5 cm (22.2 in × 17.5 in)LocationLouvre, Paris Portrait of the Artist Holding a Thistle (or Eryngium) is an oil painting on parchment pasted on canvas by German artist Albrecht Dürer. Painted in 1493, it is the earliest of Dürer's painted self-portraits and has been ident...
Ski jumpingat the XVII Olympic Winter GamesVenueLysgårdsbakkenDates20–25 FebruaryNo. of events3Competitors68 from 19 nations← 19921998 → Ski jumping at the1994 Winter OlympicsNormal hillmenLarge hillmenTeammenvte Ski jumping at the 1994 Winter Olympics consisted of three events held from 20 February to 25 February, taking place at Lysgårdsbakken.[1][2] Medal summary Medal table [1] RankNationGoldSilverBronzeTotal1 Germany ...
Noble family This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Baring family – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (January 2017) (Learn how and when to remove this message) BaringCurrent regionGermany, United KingdomPlace of originGroningenFoundedc. 1500FounderPeter Baring (Petrus Baring)Current headB...
Legislature of Kazakhstan Parliament of the Republic of Kazakhstan Қазақстан Республикасының Парламенті (Kazakh)Парламент Республики Казахстан (Russian)TypeTypeBicameral HousesSenate (upper)Mazhilis (lower)HistoryFounded1996; 28 years ago (1996)Preceded bySupreme Council of KazakhstanLeadershipChairman of the SenateMäulen Äşimbaev, Amanat Chairman of the MajilisErlan Qoşanov, Amanat Stru...
ألفية: ألفية 3 قرون: القرن 20 – القرن 21 – القرن 22 عقود: عقد 1970 عقد 1980 عقد 1990 – عقد 2000 – عقد 2010 عقد 2020 عقد 2030 سنين: 2001 2002 2003 – 2004 – 2005 2006 2007 2004 في التقاويم الأخرىتقويم ميلادي2004MMIVتقويم هجري1424–1425تقويم هجري شمسي1382–1383تقويم أمازيغي2954من بداية روما2757تق...
.svg){kind=small}
