Aberarth

Math	pentref
Daearyddiaeth
Sir	Ceredigion
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.2485°N 4.2353°W
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Elin Jones (Plaid Cymru)
AS/au y DU	Ben Lake (Plaid Cymru)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Pentref bach yng nghymuned Dyffryn Arth, Ceredigion, Cymru, yw Aberarth^[1] ( ynganiad ; neu Aber-arth.^[2] Fel yr awgryma ei enw, mae'r pentref yn sefyll ar aber Afon Arth lle rhed yr afon honno i Fae Ceredigion. Saif tua 3 milltir i'r gogledd o Aberaeron. Gellir gyrru drwy Aberarth ar yr A487 o Aberaeron i Lan-non.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Elin Jones (Plaid Cymru)^[3] ac yn Senedd y DU gan Ben Lake (Plaid Cymru).^[4]

Mae arwyddocâd hanesyddol i bentref Aberarth oherwydd sefydlwyd y pentref oddeutu amser goresgyniad y Normaniaid. Cododd y Normaniaid Gastell Allt Craig Arth wrth waered yr afon.

Yn ystod y 12g yr oedd mynaich Sistersiaidd yn defnyddio'r ardal fel porth i fewnforio cerrig baddon o Fryste a ddefnyddiasant i godi mynachlog Ystrad Fflur ar dir a roddwyd iddyn nhw gan yr Arglwydd Rhys o Ddeheubarth.

Yn honedig, tua hanner milltir i'r de o'r pentref mae bryn sy'n safle i Eglwys Llanddewi Aberarth. Mae'n debyg bod yr eglwys hon ar safle hen eglwys o'r nawfed ganrif. Mae gan yr eglwys bresennol dŵr Normanaidd a'r gweddill wedi ei ailadeiladu ym 1860.

Ymglymwyd Aberarth yn niwydiant adeiladu llongau cyn mil wyth pum deg, ond mae'r pentref wedi edwino gyda dirywiad y diwydiant.

Yn nwy fil a phump, cafodd llwybr ei gyflawni i gerddwyr ac i feiciau. Mae'r ffordd hon yn cysylltu Aberarth ag Aberaeron, y pentref mwy, cyfagos.

Mae cymuned o adar gwylltion i'w gweld yn yr ardal, ac mae hebogiaid tramor, brain goesgoch, clochdaron y cerrig a'r Barcud coch ymhlith y rhywogaethau sydd i'w gweld yno.

Er bod traeth Aberarth yn garegog, mae'r traeth hwn yn boblogaidd gyda brigdonwyr ar adegau penodol yn ystod y flwyddyn.

Ganwyd a magwyd yr Athro Hywel Teifi Edwards a'r addysgwyr Jac L. Williams yn y pentref. Mae'r awdur Cynan Jones yn un o drigolion y pentref.

• Tudalen Y We Aberarth (Dim ond yn Saesneg)
• Cymdeithas Hanes Teuluoedd
• Cyngor Sir Ceredigion