I. Dmitri İvanoviç (Rusça: Дмитрий Иванович) (d. tahminen 19 Ekim 1582 – ö. 17 Mayıs 1606), Moskova Knezliği tahtında hak iddia edip, 1605'ten 1606'daki ölümüne kadar yaklaşık bir yıl boyunca I. Dmitri adıyla hüküm sürenRus çarı. Rurik hanedanına mensup olduğu varsayılsa da, aslında Rurik soyundan gelmemektedir. Dmitri'nin gerçek ismi Grigori (Yuri) Bogdanoviç Otrepyev'dir. Bu nedenle muhalifleri ve ölümünün ardından tarihçiler tarafından yaygın olarak Düzmece Dmitri olarak anılmıştır.
Rurik Hanedanı'nın 1598 yılında sona ermesiyle başlayan Karışıklık Dönemi sırasında, IV. İvan'ın 1591'de Ugliç'te esrarengiz biçimde ölen küçük yaştaki oğlu Dmitri İvanoviç olduğunu öne sürmüştür. Gençliğinde ülkenin önde komutanlarından eğitim almıştır ve Düzmece Dmitri'nin ilerleyen zamanlarda IV. İvan'ın gerçek oğlu olduğunu savunmuştur. Ayrıca Dmitri'yi asker olarak eğiten komutanı Gerasim Evangelical, I. Aleksey dönemine kadar yaşamış o dönemlerde 1655 yılında bir köydeki suikastta ölmüştür.[kaynak belirtilmeli]
Ortaya çıktığı dönem
I. Dmitri muhafızlar tarafından Rusya tahtından indirildikten sonra öldürülmek üzere sürüklenirken, Mariya Nagaya (solda)
I. Dmitri, Rurik Hanedanı'nın son çarı I. Fyodor'un ölümünün ardından Boris Godunov'un tahta geçmesi üzerine ortaya çıktı ve Godunov'un tahta çıkışının geçersiz olduğunu ilan etti. Birçok tarihçiye göre Grigori (Yuri) Bogdanoviç Otrepyev adlı, sonradan keşişliğe başlamış, Romanovlara yakın bir soylu olan Dmitri, tahtın yasal varisi olduğuna içtenlikle inanıyordu. Moskova'da bulunduğu 1601-1602 yıllarında Prens Çareviç Dmitri İvanoviç olduğunu öne sürdü. Ama sürgünle tehdit edilince, 1603'te Litvanya'ya kaçtı. Burada Moskova Knezliği tahtını ele geçirmek için askeri bir sefer düzenlemek üzere destek aramaya başladı. Bazı Litvanyalı ve Polonyalı soyluların yanı sıra Cizvitlerden aldığı yardımlarla Kazaklardan ve serüvencilerden oluşan bir ordu topladı ve 1604 sonbaharında Rusya'ya girdi. Askerî yenilgiler almasına karşın, Rusya'nın güneyinde çok sayıda yandaş kazandı. Dmitri İsyanı bozulup askerlerin moralleri kırılıp ordu dağılacakken, Nisan 1605'te Çar Boris Godunov'un ölümü üzerine, askerleri I. Dmitri'nin safına geçti ve Godunov'un veliaht olan oğlu boyarlarca öldürüldü.
Haziran 1605'te Moskova'ya törenlerle giren I. Dmitri çar ilan edildi.
Bir teoriye göre, I. Dmitri ya gerçekten Ugliç'te annesi ile birlikte yaşarken esrarengiz bir biçimde öldürülen, Rurik Hanedanı'nın soy üyesi Çareyeviç Dmitri İvanoviç idi ya da manastırdan kaçan münzevi bir keşiş idi. Babasının Galiçyalı komutan Boyar Bogdan Yakov Zamyatni-Otrepyev olduğu da teoriler arasındadır.[1] Manastırdan kaçmış keşiş olduğunu, tahtta hak talep ettikten sonra Çar Boris Godunov ilan etmiştir.
Tahtta kaldığı süre içerisinde boyarların ve köylülerin nefretini kazanan Boris Godunov'u tahttan indirmenin en kolay yolunun ortaya “sahte bir knez” çıkarmak olduğu düşüncesinden hareket edenler, 1600 yılında ortaya bir söylenti atmışlar ve nihayetinde bu söylenti, 1603'te bir gerçek olarak ortaya çıkmıştır. Halk arasında “Dmitri İvanoviç'in 1591 tarihinde Ugliç şehrinde öldürülmediği, hayatta olduğu ve hakkı olan tahtı Boris Godunov'dan geri almak için harekete geçtiği” söylentileri yayılmaya başlamıştır. Çoğu tarihçiler onun Moskova manastırlarından birinden kaçan keşiş Grigori Otrepyev olduğunu kabul ederken, bazıları gerçekten IV. İvan'ın oğlu olduğunu kabul etmektedirler.[2]
I. Dmitri Lehistan'a giderek Katolik olmuş ve böylece onların yardımlarını sağlamayı başarmıştır. Onun taht iddiası Lehlerin işine geldiği için onu desteklemişlerdir. Dmitri, Lehistan'da bir ordu toplayarak 1604 yılında Rus sınırlarını aşarak Moskova'ya kadar ilerlemiştir. Boris Godunov idaresinden memnun olmayanlar, Dmitri'yi hemen çar olarak tanımış ve kitleler hâlinde ona katılmışlardır. Moskova hemen üzerine bir ordu sevk etmiştir. Boris'in bir hastalık sonucu aniden 1605 yılında ölmesiyle yerine oğlu II. Fyodor geçmiş ve böylece karışıklık daha da artmıştır. Genç Çar'ın Sahte Dmitri ile mücadele etmesi çok zordu, çünkü 1 Haziran günü cereyan eden karışıklıklar esnasında Çar II. Fyodor ve annesi öldürülmüşlerdir. Sahte Dmitri büyük bir törenle Moskova'ya girmiş, boyarlar ve halk tarafından büyük bir coşku ile karşılanmıştır.[2]
Sahte Dmitri'nin 20 Haziran 1605'te Moskova'ya girişi.
I. Dmitri'nin başarılı olmasının başlıca; hem Lehlerden, hem de Moskova hükûmetinin zulmünden kurtulmak isteyen güney eyaletlerindeki köylü ve Kazak zümrelerden yardım görmüş olmasıdır. Lehler, Moskova'yı Katolikliğe giren Dmitri vasıtasıyla, Papalığa bağlayacaklarını, dolasıyla Moskova'yı Lehistan hakimiyeti altına alacaklarını ümit etmişlerdir. Dmitri, Moskova'ya girince ilk işi Boris Godunov'un Patrikliğe çıkardığı İova'yı azletmek olmuş; yerine Ryazanbaşpiskoposu İgnati'yi getirmiştir. Daha sonra Çarzade Dmitri'nin annesi Mariya Nargaya, Moskova'ya getirilmiş ve Dmitri'nin kendi oğlu olduğunu söyleyerek üzerindeki şüphelerin dağılmasını sağlamıştır. Moskovalılar Dmitri'nin daha önceki çarlar gibi yaşamadığını fark etmişlerdir. O, öğle yemeğinden sonra uyumuyor, kiliselere gitmiyor, Moskova caddelerinde tek başına dolaşıyor, Leh biçimi giyiniyor ve muhafız kıtalarını da Leh usulü giyindiriyordu. Hele Lehlerle çok düşüp kalkması Rusların gözüne batıyordu. Diğer taraftan kaba ve görgüsüz olması da Lehleri memnun etmiyordu. Dmitri'nin en büyük arzularından bir tanesi asilzade Yuri Mniszek'in kızı Marina Mnişek ile evlenmekti. 8 Mayıs günü nikâh töreni eski Rus adetlerine uygun olarak yapılmış ancak Çariçe, Katolik dininde kalmıştır. Bu durum Rusları sinirlendirmiştir. Üstelik Kremlin'de Katolik papazların bulunması, Lehlerin kalabalık bir grup hâlinde Kremlin'de kalmaları, Rusları büsbütün kızdırmıştır. Çarlar evlendikleri zaman, Rus ahalisine ziyafet verirler, saray kapılarını halka açarlardı ama bu defa ziyafetler yalnızca Leh misafirlere verilmeye başlanmıştı ki bu da, halkın Çar'a karşı nefretini arttırmıştır.[2]
Dmitri'nin Rusya Çarlığı tahtına çıkışı
I. Dmitri (Grigori Otrepyev)
Rusya'da IV. İvan'ın ölümünün ardından oğlu I. Fyodor çar ilan edilmiştir. Fakat iyi bir çar olamadığı için ulusal konsey ile birlikte ve eşinin kardeşi Boris Godunov ile birlikte ülkeyi yönetmiştir. 17 Ocak 1598'de ölen I. Fyodor'dan sonra Boris Godunov ulusal konsey tarafından çar ilan edilmiştir. Tahta çıkan Çar Boris, henüz tahta çıkmadan önce IV. İvan'ın küçük oğlu Dmitri İvanoviç'i öldürterek ileride tahtta hak iddia etmesini engellemeye çalışmıştır. Ancak Polonya'da yaşayan münzevi bir keşiş olan Grigori bu olayları duyması üzerine Rus tahtına çıkmanın yollarını aramaktadır. Rusya'ya giderek kendisini IV. İvan'ın Vasili Şuyski tarafından Ugliç'te öldürülen oğlu Dmitri İvanoviç olduğunu söyleyip, Boris Godunov'un tahta çıkışını geçersiz saymıştır. Halk Rurik Hanedanı'ndan geldiğine inandığı Grigori'yi desteklemiştir, bu durum çar'ın kulağına kısa sürede gitmiştir. Boyarlar Grigori'yi sürgünle tehdit etmiştir ve Grigori Litvanya'ya kaçmıştır. Orada Lehistan Kralı, III. Zygmunt Waza'nın desteğini alarak büyük bir ordu toplama girişimlerine başlamıştır. Kral Waza, Grigori'nin komutasına 3500 asker vermiştir. Böylece bazı Kazaklar'da Prens Dmitri (Grigori Otrepyev)'in ordusuna katılmıştır. Desteği toplayan Dmitri Moskova'ya gitmiştir. Çar Boris Godunov boyarları toplayarak toplantı yapacağını duyurmuştur. Halk artık Düzmece Dmitri'nin safında yer almıştır, Çar Godunov, Küçük yaşta Dmitri İvanoviç'i öldürmenin üzüntüsüyle tahtında ölmüştür. Oğlu II. Fyodor tahta çıkmaya hazırlanırken Düzmece Dmitri Rus boyarları kendi tarafına çekerek II. Fyodor'u öldürtüp Haziran 1605'te Kremlin'e girdi ve 21 Temmuz 1605 tarihinde resmen Rus çarı ilan edildi.
Düzmece Dmitri'nin iktidar politikaları
III. Zygmunt Waza, Düzmece Dmitri'den bağlılık yemini alır. Çizim; Nikolai Nevrev (1874)Carl Wenig tarafından 1879'da hazırlanan Düzmece Dmitri'nin hayatının son anları adlı bir portresi.I. Dmitri ve Çariçe Marina MnişekI. Dmitri, Marina Mniszek ve babası Yuri Mniszek
Münzevi bir keşiş olan Dmitri, bir süre Polonya'da uşaklık yapmıştır. Rusya Çarlığı'nda I. Fyodor'un ölümünden sonra tahta çıkan Boris Godunov'un çar olmasını geçersiz saymış ve Polonyakralı, III. Zygmunt Waza'nın desteğiyle ordu toplayıp, kendini IV. İvan'ın öldürülen küçük oğlu Dmitri İvanoviç olduğunu savunarak Rusya Çarlığı tahtında hak talep etmiştir.
Aleksandr Puşkin'in “Boris Godunov” adlı eserinde çok canlı biçimde tarif ettiği üzere bir manastır keşişi olan Dmitri, bir müddettir Çar Boris Godunov'un Rusya tahtını gasp etmek için öldürdüğü Rurik Hanedanı'nın son veliahtı Dmitri olduğunu ilan ediyordu. Üstelik Düzmece Dmitri, Polonyalılar'ın elinde iyi bir koz olmuştu. Yapılanmalar benzerdir, 15. yüzyılda Papalık ve Avrupa, Cem Sultan'ı II. Bayezid'in Osmanlı İmparatorluğu'na karşı kullanamamıştı ama Polonya Krallığı fetret içindeki Rusya Çarlığı'na karşı bu sahte Dmitri'yi çar olarak ileri sürdü. Rusya işgal edildi ve Dmitri, Moskova tahtına oturdu.[3]
23 Nisan 1605 tarihinde ansızın ölen Çar Boris Godunov'un yerine tek oğlu II. Fyodor tahta çıkmıştır. Kısa süre tahtta kalan II. Fyodor kendine bağlı boyarlar tarafından öldürülerek yerine Düzmece Dmitri çar ilan edilmiştir. Düzmece Dmitri Rus tahtına çıkmış olsa da Lehler, Rusya Çarlığı tahtında kendi piyonlarının bulunması için I. Dmitri'ye destek olmuşlardır.
I. Dmitri saltanatı, Rusların tam bir Osmanlı ve Türk düşmanlığı içinde olduğu dönemlerden biridir. Düzmece Dmitri Kırım Hanlığı üzerine askeri bir harekât yapmayı amaçlamışsa da buna cesaret edememiştir.[4]
Dış politikada Dmitri, Lehistan-Litvanya Birliği ve Papa ile bir ittifak içine girmeye çalışmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'na karşı bir savaş planlamıştı ve seri silah üretilmesini emretmiştir. Bu isteği üzerine boyarların düşmanlıklarını kazanmıştır.
8 Mayıs 1606 tarihinde Dmitri Moskova'da Marina Mniszek ile evlendi. Bir Rus çarı başka inançtan bir kadınla evlendiği zaman, o kadının Rus Ortodoksluğu'na inanması gerekiyordu, ancak Marina dinini değiştirmeyi kabul etmedi. Marina Mniszek, Dmitri'yi değil sadece Rusya Çarlığı tahtında Çariçe olmak istiyordu.[5]
Bu hem Rus Ortodoks Kilisesi'ni, hem boyarları, hem de halkı kızdırdı ve Dmitri'nin düşmanlarının desteğini artırdı. PrensVasili Şuyski başkanlığında boyarlar, Roma Katolik Kilisesi ile Çar I. Dmitri'yi suçlayarak, ona karşı komplo başlattılar.[6]
I. Dmitri'nin saray gelenek ve göreneklerine uymaması, Polonyalı bir aristokratın kızı olan karısı Marina Mniszek'in Polonyalıların etkisi altına girmesi, Osmanlıları Avrupa'dan çıkarmak için Rusları büyük bir Hristiyan ittifakına sokmaya çalışması, Ortodoks Rusya'yı Katolikleştirmeye çalışması yandaşlarının uzaklaşmasına yol açtı. Bu durum Mayıs 1606'da Vasili Şuyski'nin darbe yaparak I. Dmitri'yi öldürmesini kolaylaştırdı.[7]
Ölümü
Moskova halkının Dmitri'ye karşı nefretinden istifade etmek isteyerek harekete geçen zümrenin başında boyarlardan Vasili Şuyski ve Golitsin bulunmaktaydı. Bunlar Rus ordusunu kendi taraflarına çekmeyi başarmışlardı. Halkı kazanmak amacıyla “Kremlin'deki Lehlerin, Rus boyarlarını katletmekte oldukları” yalanını ortaya atarak ahaliye inandırdılar. Halk ve askerler Kremlin'e hücum ederek burayı ele geçirdiler ve bu çarpışmada 2-3 bin Leh ve Rus öldürüldü. Dmitri kaçmaya çalışırken yakalanarak öldürülünce, “sahte” olduğu ilan edildi.
17 Mayıs 1606 sabahı, komplocular Kremlin Sarayı'nı bastılar. Dmitri bir pencereden kaçmaya çalıştı ama bacağını kırdı. Ploter isimli bir nişancı sırtından vurarak Dmitri'yi öldürdü.[8] Dmitri'nin cesedi Moskova meydanına getirilerek yakıldı. Cesedinin yakılan külleri bir Savaş topu'na konularak Lehistan sınırına doğru ateşlendi. Böylece Moskova tahtı yeniden çarsız kaldı.[2] Çar I. Dmitri saltanatı sadece on ay sürmüştü. Çar IV. Vasili onun yerine tahta geçti.[8]
Dmitri'nin ölümünden sonra Moskova'nın her yerinden kendini IV. İvan'ın öldürülen oğlu Dmitri İvanoviç olduğunu iddia eden sahte Dmitriler ortaya çıkmıştır. Bunların en önemlileri II. Düzmece Dmitri ve III. Düzmece Dmitri'dir. Bu iki düzmece, I. Dmitri'nin Polonyalı eşi Marina Mniszek ile evlendiler, Marina sadece tahtı istediği için bu evlilikleri de kabul etmişti.
Literatürdeki iddialar
Düzmece Dmitri, Aleksandr Puşkin'in boş manzum tiyatrosunda Boris Godunov ile ana karakterlerden biridir. Puşkin'in draması Çareviç Dmitri İvanoviç yaşasaydı Grigori ile aynı yaşta olurdu, ona göre Grigori Otrepyev, Çareviç Dmitri'nin ölümünü duyan genç acemi bir keşişti.
Puşkin'in yazılarına göre Düzmece Dmitri Polonya halkından birisi ve Roma Katolik Kilisesi'nde rahiplik ve opera icra eden bir gençti. Düzmece Dmitri ile Marina Mniszek'in nişanı Cizvit bir rahip tarafından teşvik edilmiştir. Marina, Grigori'yi istemiyor olsa da Cizvitlerin onu cehennem Ateşi ile tehdit etmesi ile razı olmuştu. Puşkin'e göre Çariçe Marina, Dmitri ile evlendikten sonra dinini değiştirmeyi kabul etmemişti ve bu da Rus boyarların tepkisini çekmişti.
Dmitri'yi askeri anlamda yetiştiren bir komutan Dmitri'ye karşı kurulan komplodan haberi olup III. Zygmunt Waza'ya mektup götürmek için Moskova'dan ayrıldıktan az sonra komplocular Kremlin Sarayı'nı basarak pencereden atlayarak kaçmaya kalkan Dmitri'yi yakalayıp sırtından ateşli silah ile öldürmüştür. Ceset sürüklenerek Moskova meydanına getirip yakılmıştır.
^abcdUydu Yücel, Prof. Dr. Mualla. Rusya_Tarihi. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi. ss. 125-127. 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2017.
.svg)
.svg)
