Bulgaristan'daki Yahudilerin tarihi

Avusturyalı Friedrich Grünanger tarafından tasarlanıp 1909'da açılan bir Sefarad sinagogu olan Sofya Sinagogu

Bulgaristan'daki Yahudilerin tarihi MÖ 2. yüzyıla kadar uzanır. Bu zamandan beri her zaman bir Yahudi nüfusu olan Bulgaristan'da Yahudilerin Bulgaristan tarihinde antik çağlardan Orta Çağa ve bugüne kadar önemli rolleri bulunur.

Tarih öncesi

Bulgaristan'daki Yahudi cemaatiyle ilgili en eski yazı MÖ 2. yüzyıla aittir. Ulpia Oescus'da (günümüzde Plevne iline bağlı Gigen'de) Latince yazılmış bir bulguda menora ve arksinagog Joseph'in şehirdeki Yahudi nüfusuyla ilgili bildirdiği veriler bulunur. Ayrıca, Roma İmparatoru I. Theodosius'un 379'da Yahudilere karşı verdiği fermanla İllirya ve Trakya'daki sinagogları yıkması bölgede Yahudi nüfusunun bulunduğunu belirten kanıtlardan biridir.

Bulgar İmparatorluğu

Birinci Bulgar İmparatorluğu 681'de kurulduktan sonra Bizans İmparatorluğu'nun zulmünden kaçan Yahudilerin buraya yerleşmiş olma ihtimali vardır. I. Boris'in hükümdarlığı sırasında paganları Yahudileştirme çabaları muhtemeldir, fakat en nihayetinde 9. yüzyılda Bulgaristan'ın Hristiyanlaşması ile Bulgar Ortodoks Kilisesinin kurulmasıyla halk Hristiyanlaştırılmıştır. Cometopuli Hanedanında görülen Samuil, Musa ve Davud gibi isimler onların anne tarafından Yahudi olma ihtimalini de sunar fakat bu tartışmalı bir konudur.

Yahudiler, İtalya'nın Ragusa Cumhuriyeti'nden gelenlerle birlikte 967'de İkinci Bulgar İmparatorluğu'nun serbest ticaret politikalarıyla Niğbolu'ya yerleşti. Ardından, Bulgar Çarı Ivan Alexander, Hristiyanlığa geçip Teodora adını alan Yahudi kökenli Sarah isimli bir kadınla evlendi. 1352 kilise konseyinde kafirlerle Yahudilerin aforoz edilme ve üç Yahudinin idam kararı çıktı, karar Çar tarafından geri çevrilmesine rağmen bu Yahudiler halk tarafından linç edilerek öldürüldü.

14.-15. yüzyıllara kadar Romanyot olan Yahudi nüfusuna 1376'da Macaristan'dan gelen Aşkenazlar da katıldı.

Osmanlı hakimiyeti

Ayrıca bakınız: Türkiye'de Yahudilik

Osmanlı İmparatorluğu Bulgar İmparatorluğu'nu istila ettiği zaman Vidin, Nikopol, Silistre, Plevne, Sofya, Yambol, Filibe (Philippopolis) ve Eski Zağra'da Yahudi cemaatleri bulunmaktaydı. 1470'te Yahudilerin Bavyera'dan kovulmasıyla Yidiş dilini konuşan Aşkenazlar da bölgeye yerleşti. 16. yüzyılın ortalarında Sofya'lı hahamlarca Selanik'te Aşkenaz dua kitapları basıldı

İlk Sefarad göç dalgası Selanik, Makedonya, İtalya, Ragusa ve Bosna üzerinden 1494'te gerçekleşti; bu Yahudiler halihazırda yerleşik olan Yahudilerin bulunduğu Osmanlı'nın ticaret merkezi olan şehirlere yerleşti. Sofya'da Romanyot, Aşkenaz ve Sefaradların 1640'a kadar kendilerine ait cemaatleri bulunmaktaydı fakat bu tarihte cemaatler tek haham altında toplandı.

17. yüzyılda Sabetay Sevi'nin görüşleri Bulgaristan'da popülarite kazanınca Sevi'nin destekçileri Gazze'li Nathan ve Samuel Primo Sofya'da aktif rol aldı. Döneminin yeni ticaret merkezi Pazarcık şehri gibi ülkenin değişik yerlerine yerleştiler. 1688'deki Çiprovtsi ayaklanması sebebiyle Ragusa tüccarlarının ticaret yapma hakları ellerinden alınınca Yahudilere yeni haklar tanınındı ve böylece Yahudiler ticaret alanlarını genişlettiler.

Bağımsız Bulgaristan

93 Harbiyle bağımsızlıklarını kazanan Bulgaristan'da savaş sırasında Yahudilerin Osmanlı'yı desteklemeleri gerekçesiyle malları yağmalandı fakat sonunda Yahudilere Berlin Antlaşmasıyla eşit haklar tanındı. Sofya hahamı Gabriel Mercado Almosnino yanında üç Yahudiyle birlikte Rus kuvvetlerini sıcak karşıladı ve Bulgaristan Millet Meclisi'ne girdi. Fakat antisemitik ve Yahudilere karşı ayrımcılık hareketleri baş gösterdi.

Bulgar Ordusuna çağrılan Yahudiler 1885'te Sırp-Bulgar Savaşı'nda yer aldı. I.Dünya Savaşı'nın ardından imzalanan Nöyyi Antlaşmasıyla eşitlik tekrar vurgulandı, fakat özellikle 1923'te Aleksandar Tsankov hükûmetinde olmak üzere antisemitik unsurlar dolaylı yollarla da olsa hükûmete girdi. 1936'da milliyetçi ve antisemit bir örgüt olan Ratnik kuruldu.

II. Dünya Savaşı'ndan önce Yahudilerin diğer halklara kıyasla yüzde oranı sabit bir şekilde inmesine rağmen nüfuslarındaki artış devam etti. 1920'de 16.000 kişilik nüfuslarıyla toplam nüfusun %0,9'unu oluşturan Yahudiler 1934'te yarısından fazlasının Sofya'da yaşadığı 48,565 kişilik nüfusla halkın %0,8'ini oluşturuyordu. Ladino cemaatin dominant dili olmasına rağmen genç nesiller Bulgarcayı tercih etti. Hovevei Zion'un kurulmasıyla yerel nüfusta Siyonist ideoloji güçlendi.

II.Dünya Savaşı'nda Bulgar Yahudileri

Holokost'ta Bulgar Yahudilerini kurtaran Bulgar halkına teşekkür mahiyetinde Yafa'da bir anıt.

II.Dünya Savaşı sırasında Bulgaristan Millet Meclisi ve Çar III. Boris Yahudilerin haklarını sınırlayan Milleti Koruma Kanunu'nu yürürlüğe soktu. Bu kanunla Yahudilerin oy kullanma, hükûmette görev alma, devlet işlerinde çalışma, orduya katılma, bir Bulgar'la evlenme veya birlikte yaşama, Bulgar isimleri kullanma ve toprak sahibi olma hakları ellerinden alındı.[1][2][3][4] Ayrıca üniversiteye gidebilecek Yahudi sayısına da kota getirildi.[4][5] Bu kanunlara Yahudi liderlerin yanı sıra Bulgar Ortodoks Kilisesi, Bulgar Komünist Partisi yetkilileri, yirmi bir yazar ve profesyonel örgütler karşı çıktı.[4][6]

Diğer Nazi Almanyası işgali altındaki ülkelerin aksine (Danimarka hariç) Bulgaristan, Bulgaristan Millet Meclisi Sözcüsü Dimitar Peşev, Bulgar Kilisesi yetkilileri ve Bulgar halkının yardımlarıyla Bulgar vatandaşı tüm 48,000 Yahudi Nazi toplama kamplarına gönderilmekten kurtarıldı. Bu konuyla ilgili, Bulgar Yahudisi İsrail tarihçisi, politikacı ve eski Knesset üyesi Michael Bar-Zohar tarafından "Beyond Hitler's Grasp: The Heroic Rescue of Bulgaria's Jews"[7] ve Paris'teki Centre Nationale de la Recherche Scientifique'in araştırma yönetmeni Fransız entelektüel Tzvetan Todorov tarafından "The Fragility of Goodness: Why Bulgaria's Jews Survived the Holocaust" (basım: Princeton Univ. Press) kitapları yazılmıştır.[8]

Bulgar otoriteleri Bulgaristan vatandaşı olmayan Yahudilerin çoğunluğunu yine Bulgaristan kontrolündeki Makedonya ve Trakya'ya sürdü. Nazi zulmünden kaçan bu Yahudilere Bulgaristan koruma sağlamadı. Bulgaristan vatandaşı olmayan 14.000 Yahudi Treblinka'ya imha edilmeye gönderildi.

Savaşın bitiminden ve Komünist rejimin başa geçmesinin ardından Yahudilerin çoğu İsrail'e göç etti ve Bulgaristan'da 2001 itibarıyla 1363 Yahudi kaldı. İsrail hükûmetinin istatistiklerine göre 1948 ve 2006 yılları arası Bulgaristan'dan 43.961 göçmen İsrail'e yerleşti; bu da Bulgaristan'ı Sovyetler Birliği, Romanya ve Polonya'nın ardından İsrail'e en çok göç veren dördüncü Avrupa ülkesi yaptı.[9]

Kaynakça

  1. ^ Marushiakova, Elena (2006). "Bulgarian Romanies: The Second World War". The Gypsies during the Second World War. Univ of Hertfordshire Press. s. 90. ISBN 0900458852. 
  2. ^ Fischel, Jack (1998). The Holocaust. Greenwood Publishing Group. s. 69. ISBN 0313298793. 
  3. ^ Wyman, David S. (1996). The world reacts to the Holocaust. JHU Press. s. 265. ISBN 0801849691. 
  4. ^ a b c Benbassa, Esther (2000). Sephardi Jewry: a history of the Judeo-Spanish community, 14th-20th centuries. University of California Press. s. 174. ISBN 0520218221. 
  5. ^ Levin, Itamar (2001). His majesty's enemies: Great Britain's war against Holocaust victims and survivors. Greenwood Publishing Group. s. 37. ISBN 0275968162. 
  6. ^ Levy, Richard S (2005). Antisemitism: A Historical Encyclopedia of Prejudice and Persecution. ABC-CLIO. s. 90. ISBN 1851094393. 
  7. ^ http://www.amazon.com/Beyond-Hitlers-Grasp-Heroic-Bulgarias/dp/158062541X 5 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 1-58062-541-X Adams Media Corporation, 2001.
  8. ^ A description of the book and some reviews can be found on the website of Princeton Univ. Press, http://press.princeton.edu/titles/7026.html 9 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ "Immigrants by period if immigration, country of birth and last country of residence" (İngilizce). The Central Bureau of Statistics (Israel). 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2008. 

Dış bağlantılar

Read other articles:

Kerajaan Bali

Kerajaan Baliᬓ᭄ᬭᬚᬵᬦ᭄ᬩᬮᬶ (Bali)बली राज्य (Sanskerta)914–1908 BenderaLagu kebangsaan: Bali Dwipa jayaWilayah kekuasaan kerajaan bali pada pertengahan abad ke-16 wilayah kekuasaanya mencakup Blambangan(Banyuwangi) hingga Sumbawa bagian baratStatusKerajaanIbu kota Bedulu (Periode Warmadewa) Samprangan (Periode Majapahit) Gelgel (Periode Gelgel) Klungkung (Periode sembilan kerajaan) Bahasa yang umum digunakanBali (Bahasa Utama) Kawi dan Sansekerta (R...

 

Ischia

Volcanic island in the Tyrrhenian Sea For other uses, see Ischia (disambiguation). This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Ischia – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (January 2018) (Learn how and when to remove this template message) IschiaView of Ischia from ProcidaHighest pointElevat...

 

Championnat d'Asie du Sud-Est de football 2022

Championnat d'Asie du Sud-Est de football 2022 Généralités Sport Football Organisateur(s) AFF Éditions 14e Lieu(x) ASEAN Date du 20 décembre 2022au 16 janvier 2023 Participants 10 équipes (+1 en qualifications) Matchs joués 26 rencontres Affluence 479 571 (18 445 par match) Site(s) 10 stades Site web officiel AFF Mitsubishi Electric Cup Site officiel Palmarès Tenant du titre Thaïlande (6) Vainqueur Thaïlande (7e titre) Finaliste Viêt Nam Demi-finalistes Malaisie...

Guilherme dos Santos Torres

Guilherme Nazionalità  Brasile Altezza 177 cm Peso 75 kg Calcio Ruolo Centrocampista Squadra  Al-Sadd Carriera Giovanili 2001-2009 Portuguesa Squadre di club1 2009-2012 Portuguesa58 (6)[1]2012-2014 Corinthians32 (4)2014-2016 Udinese39 (0)2016-2018 Deportivo La Coruña61 (2)2018-2020 Olympiakos50 (7)2020- Al-Sadd67 (8) 1 I due numeri indicano le presenze e le reti segnate, per le sole partite di campionato.Il simbolo → indica un trasferi...

 

Metallurgy

Field of science that studies the physical and chemical behavior of metals Gold smelting workers in Siuna, Nicaragua in the late 20th centuryCasting, the process of pouring molten metal into a mold Metallurgy is a domain of materials science and engineering that studies the physical and chemical behavior of metallic elements, their inter-metallic compounds, and their mixtures, which are known as alloys. Metallurgy encompasses both the science and the technology of metals, including the produc...

 

Waudru de Mons

Pour les articles homonymes, voir Sainte-Waudru (homonymie). Sainte Waudru Saint Christophe et saint François d'Assise entourant sainte Waudru et ses filles, bas-relief de la collégiale Sainte-Waudru de Mons. Sainte, mère de famille, abbesse Naissance 612Cousolre, Austrasie Décès 9 avril 686 ou 688  (à 74 ans) Mons, Austrasie Ordre religieux Ordre de Saint-Benoît Vénéré à MonsHerentals Nodebais Avrechy Canonisation en 1039par l'évêque de Cambrai Vénéré par l'Église cath...

628th Air Base Wing

This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article relies excessively on references to primary sources. Please improve this article by adding secondary or tertiary sources. Find sources: 628th Air Base Wing – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (October 2011) (Learn how and when to remove this message) This article needs additiona...

 

Medford, New Jersey

Township in Burlington County, New Jersey, US Township in New Jersey, United StatesMedford, New JerseyTownshipDowntown Medford at County Road 541 and Union Street, August 2016 SealLocation of Medford in Burlington County highlighted in red (right). Inset map: Location of Burlington County in New Jersey highlighted in red (left).Census Bureau map of Medford Township, New JerseyMedfordLocation in Burlington CountyShow map of Burlington County, New JerseyMedfordLocation in New JerseyShow map of ...

 

Toei Animation

Toei Animation Co., Ltd.東映アニメーション株式会社Kantor pusat di TokyoNama asli東映アニメーション株式会社Nama latinTōei Animēshon Kabushiki-gaishaSebelumnyaJapan Animated FilmsToei Doga Co., Ltd.JenisKabushiki gaishaKode emitenTYO: 4816IndustriStudio animasi dan perusahaan produksiDidirikan23 Januari 1948; 76 tahun lalu (1948-01-23)PendiriKenzō MasaokaZenjirō YamamotoKantorpusatŌizumi, Nerima, Tokyo, JapanWilayah operasiSeluruh duniaTokohkunciKozo Morishit...

Robert Vansittart, 1st Baron Vansittart

British diplomat (1881–1957) The Right HonourableThe Lord VansittartGCB GCMG MVO PCVansittart in 1929Permanent Under-Secretary of State for Foreign AffairsIn office1930–1938Preceded bySir Ronald LindsaySucceeded bySir Alexander CadoganPrincipal Private Secretary to the Prime MinisterIn office1928–1930 Personal detailsBorn25 June 1881 (1881-06-25)Wilton House, Farnham, Surrey, EnglandDied14 February 1957 (1957-02-15) (aged 75)Denham Place, Denham, Buckinghamshi...

 

LL Cool J

American rapper (born 1968) James Smith (rapper) redirects here. For other people, see James Smith. LL Cool JLL Cool J receiving the 2017 Kennedy Center HonorsBornJames Todd Smith (1968-01-14) January 14, 1968 (age 56)Bay Shore, New York, U.S.OccupationsRappersongwriterrecord produceractorYears active1984–presentSpouse Simone Smith ​(m. 1995)​[1]PartnerKidada Jones (1992–1994)[2]Children4[1]Musical careerOriginQueens, New York...

 

Bank Koperasi Taiwan

Bank Koperasi Taiwan(Taiwan Cooperative Bank)JenisPerusahaan publikIndustriPerbankanDidirikan1944 (Jepang)1946 (Reorganisasi di Taiwan)Kantorpusat Taipei, Republik Tiongkok (Taiwan)TokohkunciHsu Teh-Nan (Ketua)ProdukJasa keuanganPendapatanNTD 34.700.000.000 (2007)Laba bersihNTD 12.100.000.000 (2007)Total asetAS$ 126.440.000.000 (2008)Karyawan8.948 (2007)Situs webwww.tcb-bank.com.tw (Inggris) Markas besar Taiwan Cooperative Bank Bank Koperasi Taiwan (TCB, bahasa Inggris: Taiwan Cooperative...

Rob Carlton

Australian actor and writer Rob CarltonCarlton at the premiere of Les Misérables in Sydney in December 2012BornRobert Carlton (1971-05-04) 4 May 1971 (age 53)OccupationActorYears active1986–presentSpouseAdrienne FerreiraChildrenJim Carlton Leo Carlton Rob Carlton (born 4 May 1971) is a Logie Award winning Australian actor and writer. He is best known for writing and starring in the comedy series Chandon Pictures. He also had starring roles in the comedy satire The Hollowmen and N...

 

Schrödinger's cat

Thought experiment in quantum mechanics For other uses, see Schrödinger's cat (disambiguation). Schrödinger's cat: a cat, a flask of poison, and a radioactive source connected to a Geiger counter are placed in a sealed box. As illustrated, the quantum description uses a superposition of an alive cat and one that has died. In quantum mechanics, Schrödinger's cat is a thought experiment concerning quantum superposition. In the thought experiment, a hypothetical cat may be considered simultan...

 

Bihu

Cultural festival of Assam BihuBihu of AssamOfficial nameBihuAlso calledRongali Bihu, Kati Bihu, Bhogali Bihu Bhogali BihuObserved byPeople of AssamTypeRegional folkEndsVariesFrequencyTri-annualRelated toBushu of Dimasas Part of a series on theCulture of Assam HistoryProto-historic Pragjyotisha Kingdom Classical Kamarupa Kingdom Medieval Dimasa–Kachari Kingdom Kamata Kingdom Sutiya Kingdom Baro-Bhuyan Ahom Kingdom (Singarigharutha) Modern Colonial Assam Assam Province PeopleAssame...

Club Can't Handle Me

Club Can't Handle MeSingel oleh Flo Rida featuring David Guettadari album Only One Flo (Part 1) dan Step Up 3DSisi-BFresh I StayDirilis28 Juni 2010 (2010-06-28)GenreHip houseDurasi3:52LabelAtlanticPenciptaTramar DillardCarmen KeyKasia LivingstonMike CarenDavid GuettaFrédéric RiestererGiorgio TuinfortProduserDavid GuettaFrédéric RiestererKronologi singel Flo Rida Feel It (2010) Club Can't Handle Me (2010) iYiYi (2010) Kronologi singel David Guetta Commander(2010) Club Can't ...

 

Viktor Chernov

Russian politician You can help expand this article with text translated from the corresponding article in Russian. (January 2018) Click [show] for important translation instructions. Machine translation, like DeepL or Google Translate, is a useful starting point for translations, but translators must revise errors as necessary and confirm that the translation is accurate, rather than simply copy-pasting machine-translated text into the English Wikipedia. Do not translate text that appea...

 

Intervensi luar negeri libertarian

Artikel ini sebatang kara, artinya tidak ada artikel lain yang memiliki pranala balik ke halaman ini.Bantulah menambah pranala ke artikel ini dari artikel yang berhubungan atau coba peralatan pencari pranala.Tag ini diberikan pada Oktober 2022. Libertarianisme Asal-usul Abad Pencerahan Aristotelianisme Liberalisme klasik Anarkisme individualis Konsep Anarko-kapitalisme Anti-autoritarianisme Anti-statisme Anti-perang Autarkisme Kripto-anarkisme Organisasi penyelesaian sengketa Kebebasan ekonom...

無宗教

無宗教（むしゅうきょう、Irreligion）は、概して特定の宗教を信仰しない、または信仰そのものを持たないという思想・立場を指す。無宗教はしばしば無神論と混同されるが、それとは異なる概念である。 無宗教の背景と成立要件 無神論と不可知論の割合。電通総研（2006）およびズッカーマン（2005）の調査より。 宗教は重要であると答えた人の割合。米ギャラップ(2006...

 

Ksour Essef cuirass

Ancient Greek cuirass at the Bardo National Museum Ksour Essef cuirassCuirass breastplateMaterialBronzeDiscovered20 February 1909Ksour EssefPresent locationBardo National MuseumCultureItaliote The Ksour Essef cuirass is an ancient triple-disc cuirass found in a Punic tomb in 1909 not far from Ksour Essef, Tunisia. This piece of armour, generally dated to the 3rd century BC, is of Italiote origin and comes from Southern Italy. Its discovery in Tunisia led researchers to link it to the expedit...