PROFILPELAJAR.COM

Vukan
	; Vukan na dečanskoj fresci
Datum rođenja	oko 1170.
Mesto rođenja	nepoznato (Raška ?)
Datum smrti	oko 1207.
Mesto smrti	nepoznato (Duklja ?)
Titula	kralj Duklje, veliki župan Raške
Period	1195-1207
Prethodnik	Stefan Nemanja
Naslednik	nepoznato
Poreklo
Dinastija	Nemanjići
Otac	Stefan Nemanja
Majka	Sveta Anastasija
Porodica
Supružnik	nepoznato
Deca	Dorđe (guverner Zete), Stefan Nemanjić, Dmitar Nemanjić i Jevrosima Nemanjić udato Ivanišević

Vukan Nemanjić je bio kralj Duklje (1195-1207) i veliki župan Raške (1202-1205/1207). Bio je prvorođeni sin Stefana Nemanje, ali je lišen raškog prestola, na koji je došao mlađi brat Stefan Nemanjić.

Otac mu je nakon osvajanja Duklje, dao tu oblast na upravu krajem 1180-ih.^[1] Neki naučnici smatraju da je Nemanja time pripremao Vukana za naslednika prestola.^[1] Drugi smatraju da je to bila kompenzacija zbog lišavanja prestola.

Poslije smrti velikog župana Stefana Nemanje, Vukan je nakratko preuzeo vlast u Raškoj, uz pomoć Ugarske. Nakon zbacivanja sa vlasti, gubi mu se svaki trag 1207. godine.

Za njegove vladavine u Raškoj je nastalo Vukanovo evanđelje, jedno od najstarijih i najvažnijih spomenika srpskog jezika.

Mladost i porodica

Vukan Nemanjić je bio najstariji sin Stefana Nemanje, raškog velikog župana. Njegova mlađa braća su bili Stefan i Rastko Nemanjić.

Vukan je imao tri sina: Đorđa, koji je živio u Ulcinju, Stefana koji je podigao Moraču i Dmitra, monaha Davida, koji je imao unuka kneza Vratka, oca knjeginje Milice.^[2]

Nemanjino osvajanje Duklje

Nemanja je tokom 1180-ih godina osvajanjima uspio proširiti Raška na područje tadašnje Duklje (današnja Crna Gora), Travunije (glavni grad Trebinje) i Huma. On je oko 1183. godine vojskom napao Duklju i tamošnjeg kneza Mihaila III Vojislava iz vladarske dinastije Vojislavljevića. U tom izrazito surovom i razornom pohodu zauzeo je gradove Skadar, Svač, Ulcinj, Bar, Drivast, Risan i druge, dok je ostale poharao i opustošio:

Ostale gradove poobara, i poruši, i pretvori slavu njihovu u pustoš...
– Stefan Prvovenčani, „Žitije svetog Simeona“

...gradove sazidane od njih razruši i izmeni slavu njihovu u sliku pustoši, i ime njihovo ne nazva se više tamo u oblasti toj...
– Domentijan, „Žitije svetog Simeona“

Nakon što je osvajio Duklju, Nemanja se oko 1186. godine se pominje kao vladar u Kotoru, u kome je podigao svoj dvorac.^[3]

Otac mu je dao Duklju na upravu do 1190. godine.^[1]

Vukanova vladavina Dukljom

Zbog toga što se okoristio napadima krstaša na Vizantiju, Nemanju je strogo kaznio Isak II Anđeo.^[4] Početkom 1191. godine nametnut je mir prema kome je Nemanja morao da vrati osvojene vizantijske oblasti, i da potpiše da ga nasleđuje srednji sin Stefan, koji postaje vizantijski zet i sevastokrator, a ne najstariji Vukan.^[4]^[5] Kada se Nemanja povukao sa vlasti 25. marta 1195. godine^[4], krunu je predao srednjem sinu Stefanu, koji postaje veliki župan Raške, a najstarijem sinu Vukanu je ostavio na upravu Duklju, Travuniju, Hvosno i Toplicu.^[6]

Vukan koji je bio guverner Duklje se ubrzo proglasio za kralja Duklje, što je bila ranija dukljanska titula Vojislavljevića. Rašani nijesu imali kraljeva, već samo velikoga župana.^[7] Pretpostavlja se da je Vukan stekao titulu kralja tako što se oženio nekom princezom iz stare zetske kraljevske loze.^[3] U jednoj kotorskoj latinskoj ispravi iz 1197. godine navodi se titula "gospodina našega Vukana, Duklje, Dalmacije, Travunije i Toplice slavnoga kralja."^[8] Vukan je sebe nazivao kraljem, a i rimski papa ga je nazivao tako. Moguće i da mu je poslao kraljevsku krunu.^[9] Bez obzira na to Vukan je i dalje priznavao očevu vrhovnu vlast.

Susedna oblast Huma je 1198. godine pala pod vlast Ugarske, čime dolazi do zbližavanja Vukana i Andrije, ugarskog vojvode Hrvatske i Dalmacije.^[10] U narednom periodu Vukan je radio sa Ugarima protivu Dubrovnika i Bosne.^[10]^[10]

Vernici Duklje i Bosne bili su pod nadležnošću Dubrovnika. Dubrovnik, koji je dopuštao lokalne bosanske običaje i slovenski jezik u bogosluženju, je optuživan za popustljivost.^[11] Početkom 1199. godine Vukan je uspeo da izdejstvuje od pape, verovatno uz pomoć Ugarske i Splita, izuzimanje Bara iz Dubrovačke nadležnosti. Vraćen je status Barske nadbiskupije, a barski biskup je ponovo postao nadbiskup.^[11] Vukan je objavio obnovu nadbiskupije na crkvenom saboru u Baru u ljeto 1199. godine, kojem su prisustvovali biskupi iz Vukanovih zemalja, i papini legati.^[11] Ovaj sabor trebalo je da ojača katoličku crkvu u Vukanovim zemljama, i njegov uticaj na verske poslove. Sabor je takođe imao zadatak da Vukana pred papom pokaže kao revnosnog katolika i da mu osigura simpatije.^[3]

Te 1199. godine Vukan, kralj Dalmacije i Duklje, je pisao rimskom papi Inoćenciju III, osnivaču Inkvizicije, denuncirajući kao jeretike bosanskog bana Kulina i njegovu sestru, udovicu kneza Miroslava. Vukan ga upozorava da se „u zemlji Bosni razvija jeres ne malih razmera i to u tolikoj meri da je i sam ban Kulin, pošto je sa svojom ženom i svojom sestrom ... i sa više svojih srodnika bio zaveden, preveo u ovu jeres više od deset hiljada hrišćana“. On obrazlaže da njihovo učenje, koje se toliko raširilo u Bosni, predstavlja ozbiljnu opasnost po interese rimske crkve. Stoga, zaključuje Vukan, jedini izlaz je da papa pošalje ugarskog kralja da oružjem istrebi ovu jeres. On napominje da su izaslanici pape kao sunce prosvijetlili njegovo kraljevstvo i da je srećan što je otkrio da je u srodstvu sa papom.^[7] Vukanovi postupci se mogu objasniti time da je on imao neke pretenzije na Bosnu, te da je računao da će na ovaj način najlakše skršiti Kulina.^[3]

Borba za vlast u Raškoj

Nakon smrti Stefana Nemanje 1199. godine dolazi do sve otvorenije borbe za presto u Raškoj između Vukana i Stefana.

Oko 1201. ili 1202. godine Stefan je oterao sa dvora svoju ženu, vizantijsku princezu Jevdokiju, na veoma drastičan način, golu u samoj košulji. Kao razlog naveo je njeno neverstvo. Jevdokija nije odmah otišla za Vizantiju, već se prvo zaputila kod Vukana koji ju je lepo primio i zatim otpravio za Drač, iz kojega je otputovala u Carigrad. Ovaj događaj Vukan je spretno iskoristio i osim što je Jevdokiju primio sa počastima uputio je Stefanu teške prekore. Naime, Evdokija je bila deo mirovnog ugovora na osnovu kojeg je Stefan postao naslednik umesto Vukana.

Ubrzo izbijaju oružani sukobi između Vukana, kojem je pomagao hrvatsko-ugarski kralj Emerik, i Stefana, kojem je pomagao bugarski car Kalojan. Ugarska i Bugarska su tada bile u ratu. Sukob braće oko prestola naneo je ogromne štete Raškoj.^[12] Razaranja u građanskom ratu su bila strašna.^[3]

U takvom neprijateljstvu i preganjanju između braće bila je srpska zemlja u velikoj nevolji, kao u nekoj teskobi, opustevši od mnogo plenjenja i prolivanja krvi, propadajući do kraja od gladi zbog neoranja, tako da su se mnogi razišli po tuđoj zemlji.
– Teodosije Hilandarac

Vukanova vladavina Raškom

Početkom 1202. godine prvorođeni sin Vukan, uz pomoć Ugara, preuzima vlast u Raškoj, a Stefan bježi na područje Bugarske. Vukan je ubrzo potom proglašen za velikog župana. Njegova službena titula je bila: "Veliki župan Vukan, vladar srpske zemlje, Zete, pomorskih gradova i područja Nišave". Međutim ugarski kralj je sebi uzeo naziv kralja Srbije što je vekovima nadalje krasilo ugarsku titulu.^[3] U zamjenu za pomoć Vukan je postao ugarski vazal, i morao je ući u rat s Bugarskim carstvom kao ugarski saveznik. Taj rat je gotovo odmah krenuo loše po Srbiju.

U leto 1203. godine, Bugarska napada Vukanovu Srbiju, pustošeći zemlju i anektirajući istočne oblasti. Nije poznato da li je Kalojan ratom pomagao Stefanu, ili je samo koristio prednost nestabilne situacije.^[13] Kalojan je u pohodu protiv Raške osvojio Braničevo, Niš, Skopje i Prizren^[14], koje je Nemanja prethodno priključio Raškoj.

Početkom 1204. godine, rimski papa piše ugarskom kralju Emeriku o pripremama za krunisanje Vukana.^[15] Iste 1204. godine kralj Emerik umire. Nakon smrti kralja Emerika Ugarska se našla u unutrašnjoj borbi za vlast tako da je Vukan ostao sam na bojnom polju protiv Bugarske. Iste 1204. godine, pada Carigrad, Bugari jačaju i zauzimaju vizantijski zapad, Prizren, Skoplje, Ohrid.

Svrgavanje i smrt

Oko 1205. godine, Stefan, uz pomoć bugarskog cara Kalojana, preuzima vlast nad Raškom.^[3] Stefan tada piše Savi da dođe u Rašku i donese Nemanjine mošti. U pismu ga podseća na očevu volju da on vlada, tvrdeći da je Vukanova neposlušnost uzrok građanskoga rata. Stefan izveštava da je rat privremeno dobio, ali da Vukan još nije savladan, te mu je potrebna simbolička podrška:

Zato te neprestano molim, o prečasni oče naš Savo, poslušaj glas koji ti šaljem iz dubine srca, i ne prezri moljenja mojega, i, skupivši mošti Svetoga i Prečasnoga, učini nam milost, potrudi se i sam donesi prijatna mirisa mošti Svetoga, da se prosveti otačastvo njegovo donosom moštiju njegovih i dolaskom tvojih...^[3]
– Stefan Prvovenčani

Sava se odaziva Stefanovom pozivu i sa grupom crnorizaca i Nemanjinim kostima žuri u Rašku. U zemlju stiže oko 1206. ili početkom 1207. godine^[15], da podrži Stefana kojeg naziva "bogom izabranog" dok Vukana zove "velikim knezom".^[3] Vukan i Stefan su još uvek bili u ratu, kada Sava dolazi sa Nemanjinim telom.^[15] Stefan u Hvosnu organizuje svečani doček Nemanjinih moštiju. Crkvena verzija glasi da su se Stefan i Vukan, baš tu nad moštima mrtvoga oca, konačno izmirili. No, izgleda da je organizovanom dočeku prisustvovao samo Stefan, ali ne i Vukan^[3], kome se ubrzo gubi svaki trag, a nije nemoguće i da je uklonjen.^[3] Vukan se poslednji put pominje 12. aprila 1207. godine u jednom ugovoru između Dubrovnika i Kotora.

Od 1208. godine njegov sin Đorđe Nemanjić je novi kralj Zete.

Prethodnik:
Stefan Nemanja

Kralj Duklje 1195 — 1207

Nasljednik:
Đorđe Nemanjić

Prethodnik:
Stefan Nemanjić

Veliki župan Raške 1202 — 1205/1207

Nasljednik:
Stefan Nemanjić

Izvori

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 42), The University of Michigan Press, 2009.
↑ Dr Radoslav Rotković: ZETA U DRŽAVI NEMANJIĆA (1186 -1356)
↑ ^3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 Željko Fajfrić, „Sveta loza Stefana Nemanje“, Šid 1998. [1] Arhivirano 2009-03-05 na Wayback Machine-u
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Vladimir Ćorović, „Istorija srpskoga naroda“, Beograd 2001. Internet izdanje (www.rastko.rs) Arhivirano 2013-11-02 na Wayback Machine-u
↑ Georgije Ostrogorski, „Istorija Vizantije“, Beograd 1959.
↑ Андрија Веселиновић Радош Љушић, Српске династије, Нови Сад, 2001. ИСБН=86-83639-01-0
↑ ^7,0 ^7,1 Pismo Vukana Nemanjića rimskom papi, iz 1199. g.
↑ Arhiv HAZU, IIb. 25, Catharensia Miscellanea, 308
↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 43) , The University of Michigan Press, 2009.
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 46) , The University of Michigan Press, 2009.
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 46), The University of Michigan Press, 2009.
↑ "Hoću ovde da ispričam mržnju braće, a ustežem se od stida" (Teodosije)
↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 49), The University of Michigan Press, 2009.
↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 95), The University of Michigan Press, 2009.
↑ ^15,0 ^15,1 ^15,2 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 50), The University of Michigan Press, 2009.