Za ostala značenja, vidi München (razvrstavanje).

Minhen nem. München
Centar Minhena
Zastava Grb
Osnovni podaci
Država	Njemačka
Gradonačelnik	Dieter Reiter SPD
Savezna država	Bavarska
Stanovništvo
Stanovništvo	1.450.381 (2015)[1]
Aglomeracija	2.606.021[2]
Gustina stanovništva	4.500 st./km²
Geografija
Koordinate	48°08′23″N 11°34′28″E / 48.139722°N 11.574444°E / 48.139722; 11.574444
Vremenska zona	UTC+1, leti UTC+2
Nadmorska visina	519 m
Površina	310,46 km²
Minhen Minhen (Njemačke)
Ostali podaci
Poštanski kod	80000–81929
Registarska oznaka	M
Web-stranica	www.muenchen.de

München (fonetski: Minhen) je glavni grad nemačke pokrajine Bavarske. Nakon Berlina i Hamburga, Minhen je treći po veličini grad Nemačke. Prostire se na 310,46 km² i ima 1.450.381 (31.12.2015) stanovnika.^[3]

Prvi podaci o Minhenu potiču iz 6. veka nove ere kada su Bavarci, pleme Alemana, osnovali više naseobina na reci Izar. Mesto tih naseobina dan danas možemo prepoznati po nastavku –ing, kao što su delovi Minhena: Švabing, Aubing, Sendling itd. Krajem 10. veka i početkom 11. veka monasi osnivaju manastir koji se zvao Apud Munihen. Od toga potiče današnje ime za ovaj grad. 1158. godine Heinrih zvani Lav osniva grad kome daje ime Minhen. Kraljevska porodica Vitelsbah 1180. proglašava Minhen za rezidenciju kraljevske porodice.

Već 1390. godine Minhen ima oko 10 000 stanovnika. U 15. veku počinje procvat Minhena dok se u renesansi i baroku grade mnoge građevine koje dan danas predstavljaju najlepše spomenike u Minhenu. Najznačajniji vladar, kome Minhen duguje današnji izgled, je kralj Ludvig Prvi (vladao od 1825-1848). On je Minhen uzdigao do kulturne i duhovne prestonice Evrope u to doba i sprečio industijalizaciju, zato dan danas Minhen predstavlja jedan od retkih gradova u Nemačkoj koji je uspeo da fabrike udalji od grada.

Nakon Prvog svetskog rata dolazi do velikih promena u Minhenu kada nastupaju glad i siromaštvo. Ovakve korenite promene su dovele do toga da Minhen postane centar nacional-socijalista. Adolf Hitler 1923. preduzima marš na Minhen, koji biva brutalno ugušen od strane vlasti, ali već 10 godina kasnije Minhen je u čvrstim rukama "Firera". Godine 1938. u Minhenu je potpisan Minhenski sporazum kojim je Njemačka od Čehoslovačke dobila Sudete, i koji se obično smatra vrhuncem Hitlerovih diplomatskih dostignuća.

U Drugom svetskom ratu Minhen je pretrpeo ogromne štete a kao dokaz tome služi podatak da je su neki delovi grada potpuno uništeni, a da je čak 70% zgrada srušeno. Početkom 1950. naglo dolazi do razvoja Minhena i već 1962. Minhen probija Milionsku granicu.

Međutim najveći napredak Minhen je ostvario za vreme Olimpijskih Igara 1972. godine, usprkos zloglasnom napadu palestinskih terorista, kao i za vreme Svetskog prvenstva u fudbalu 1974.

München se nalazi na obalama reke Izar, na samim obroncima Alpa i na nadmorskoj visini od 530 m. Pošto su se u starom i srednjem veku ovde ukrštavali putevi od zapada prema istoku i od severa prema jugu, Minhen je postao jako značajna raskrsnica puteva kao i trgovački centar te regije. Zahvaljujući ovom geografskom položaju Minhen i dan danas predstavlja važnu raskrsnicu puteva kako kopnenih tako i vazdušnih.

Podaci pokazuju da Minhen (sa okolinom) danas ima oko 2 miliona stanovnika i time predstavlja treći po veličini grad u Nemačkoj iza Berlina i Hamburga. Procenjuje se da u Minhenu živi više od 400 000 stranaca od kojih najbrojnije manjine čine Turci, koji se u Minhenu poznati kao prodavci bureka i pita i kao vlasnici orijentalnih radnji, Italijani, koji se bave mahom uvozom specijaliteta iz Italije, etničke grupe iz bivše Jugoslavije, verne sivoj ekonomiji, kao i Grci prodavci girosa.

Najviše zastupljena religija je katolička (oko 40% stanovnika), koju sledi protestantska i evangelistička (30%) kao i muslimanska (10%). Ovoliko veliki broj stranaca doveo je do toga da Minhen poprimi obeležja jednog kosmopolitskog grada, a da njegovi stanovnici budu jako ljubazni i gostoprimivi prema svakom. Nažalost veliki broj stranaca doveo je i do formiranja delova grada u kojima isključivo žive manjine.

Arhitektonsku sliku Minhena karakterišu više faza od kojih prva počinje već 1294 godine. Kada je car Ludvig Prvi Minhenu dao monopol nad prodajom soli, počeli su radovi na zidinama kako bi se Minhen zaštitio od napada razbojnika i neprijatelja. Tako Minhen dobija prve zidine koje su stajale do 18. veka. Ostaci ovih zidina mogu se dan danas videti na:

1. Trgu Sendlinger tor 1310. godine su izgrađene kule koje su predstavljale kapije-ulaz u grad kao i osmatračnicu 2. Trgu Isar Tor Kada se grad proširivao 1330. godine Isartor je dobio ulogu istočnog ulaza u grad i tu se grade stražarske kule. Glavni toranj je završen 1337. 3. Trgu Karlstor (do 1761. Nojhauzer tor) Godine 1302. je Karlstor sagrađen kao zapadni ulaz u grad.

Najstarija Crkva u Minhenu potiče iz ovog perioda, Crkva Svetog Petra, međutim od starog izgleda crkve su ostali samo temelji dok je ostali deo urađen u baroknom stilu. Nakon više godina stagniranja krajem početkom 15. veka počinje arhitektonski i umetnički uspon Minhena. Arhitekta Joerg von Halsbah počinje radove na Frauenkirhe (ženska crkva) 1468. a završava 1488. kada Frauenkirhe postaje crkva sa najvećom halom u Nemačkoj. Frauenkirhe danas predstavlja zaštitni znak Minhena sa svoja dva 99 m visoka zvonika, koja su dodata 1525. i 109 m dugačkom halom. Radovi na staroj gradskoj skupštini su počeli u istom periodu od istog arhitekte a završeni su 1480 godine. Nažalost veći deo stare gradske skupštine je uništen u požaru, tako da se danas vidi samo rekonstrukcija koja je završena 1977. Za vreme konflikta između Katoličke crkve i Reformista Martina Lutera, knez Vilhelm Peti je stao na stranu Katoličke crkve i postao centar kontrareforme. Jezuiti koji su tada došli u grad obeležili su i arhitetkturu tog vremena i uz pomoć Vilhelmovog naslednika Maksimiliana gradi se antikvarnica Rezidencije (1569-1571) koja predstavlja najznačajniji spomenik renesanse severno od Alpa. Cela rezidencija porodice Vitelsbah završena je tek 1610 i danas je jedna od najlepših građevina u Minhenu.

Posle opšte propasti Nemačkog carstva za vreme tridesetogodišnjeg rata i zauzimanja Minhena od strane Gustafa Adolfa, kralja Švedske, krajem 17. veka arhitekte opet imaju pune ruke posla. Italijanske arhitekte Bareli i Cukali grade Teatiner crkvu (1663-1688) koja je istovremeno služila kao rezidencija sa 70 m visokim zvonicima. Između Teatiner crkve i Rezidencije gradi se četvrt u francuskom stilu sa brojnim palatama koje dan danas krase ovaj deo Minhena. Dvorac Nimfenburg predstavlja remek delo ovog perioda. Gradnja je počela 1664. godine a završena tek 1820. Nalazi se izvan centra Minhena i zapravo je poklon Princa Ferdinanda svojoj ženi Mariji u čast rođenja sina Maksa Emanuela. Pravi naziv ovog zdanja je Castello delle Ninfe. 1745 završeno je pozorište Kuvilje koje predstavlja početak Rokokoa u Nemačkoj. Već tada je Minhen predstavljao jedan od najvećih gradova u Nemačkoj a 1780. broji 35.000 stanovnika. Značajan uticaj na dalji razvoj grada bilo je rušenje gradskih zidina 1791. čime se Minhen širi na okolna mesta. Već tada Karlstor dobija svoj drugi naziv Štahus. Poreklo ovog imena nije razjašnjeno ali se predpostavlja da su dve priče kumovale nazivu: vlasnik jedne kafane u blizini Karlstora se zvao Eustahije ili da je postojala kafana kod Štahelgartena što u prevodu znači kod samostrela-Štahel. 1791. počinju i radovi na Engleskom parku u centru grada. Ovaj javni park predstavlja jedan od najvećih svoje vrstu na celom svetu (5 km * 1 km), u sklopu kog se nalazi Kineska Kula i Monopteros.

Najveći uticaj na arhitekturu grada bez sumnje je ostavio Ludvig Prvi koji je proširio grad i izgradio monumentalne građevine na ulici pod njegovim imenom, pod vođstvom arhitekte Lea fon Klencea: 1. Zgrada Ministartsva Finansije 1816-1821 koja je identična kao 2. Zgrada Ministarstva Bavarske 1826-1828 sa koncertnom salom 34 m x 22 m 3. Veliki Bazar 1824-1826 u kome se nalazi jedan od najstarijih Kafea 4. Ratno Ministarstvo 1827-1830 5. Stara Pinakoteka 1826-1836 najveći muzej sa ukupnom dužinom od 137 m

Leo fon Klence takođe gradi Kraljevski trg sa Gliptotekom (1816-1830) i Propilejima (1846-1862) i Nacionalno pozorište (1811-1818) sa 2100 sedišta.

Genijalni Arhitekta Fridrih fon Gertner gradi takođe na Ludvigovoj ulici sledeće zgrade:

1. Trijumfalna kapija 1843-1852 po ugledu na Konstantinov slavoluk u Rimu 2. Ludvigova crkva 1829-1844 jedna od najlepših crkava u Minhenu 3. Bavarska Biblioteka 1832-1843 kopija Ermitaža u Lenjingradu i najveća zgrada 4. Univerzitetska zgrada 1833-1837 poklon Ludviga građanima Minhena 5. Vojnička Hala 1841-1844 sa spomenikom bogu Odeonu

Jedan od najvećih arhitektonskih poduhvata tog doba predstavlja izgradnja Maksimilijanove ulice (1853-1865) sa Hotelom Četiri godišnja doba, Skupštinom Donje Bavarske i Maksimilijaneumom koji predstavlja skupštinu Bavarske i repliku Pantenona u Atini.

Krajem 19. i početkom 20. veka grade se jedne od najvećih i najlepših zgrada u Minhenu.

1. Gradska Pivnica 1896-1897 prvi put javno točenje piva 2. Vojni Muzej 1900-1905 sa 32 m visokom kupolom 3. Bavarska Hipotekarna-kreditna banka 1895-1896 najznačajnija barokna zgrada 4. Augustinska Pivnica 1897-1898 sa 2000 mesta najveći restoran u Minhenu 5. Palata pravde 1891-1898 novobarokna zgrada sa liftovima i klimatizacijom 6. Zgrada Umetnika 1892-1900 u stilu nemačke renesanse 7. Bavarska Berza 1896-1898 8. Anđeo Mira 1895 koji je optočen zlatom i pruža predivan pogled na Minhen 9. Nemački Muzej čija izgradnja je trajala skoro 90 godina 1906-1982 10. Mostovi na Izaru 1899-1905 nalik na mostove u Firenci ukupno 8

Nakon prvog i Drugog svetskog rata u kome je Minhen srušen do temelja počinje period restauracije i rekonstrukcije Minhena. Ubrzo nakon 2. svetskog rata 1950. godine Gradska Skupština donosi odluku da se sve zgrade koje su srušene u bombardovanju ponovo izgrade u svom stilu. Tako Minhen postepeno postaje replika starog Minhena a radovi na srušenim zgradama se završavaju tek krajem 20. veka. Kada se Minhen kandidovao kao mesto održavanja letnjih Olimpijskih igara počela je velika izgradnja i Minhen počinje da gradi u novijim stilovima ali van centra grada tako da danas postoji svojevrsni kontrast u Minhenu. Ulica Sunca koja se nalazi na mestu srušenih zidina nalik na Pariz ili Barselonu, predstavlja granicu između starog i novog Minhena. Za potrebe Olimpijskih igara prošireni su Minhenski Aerodrom i Železnička stanica i izgrađen Sajam.

München na Wikimedijinoj ostavi

• München.de
• Olimpijski park München Arhivirano 2010-03-09 na Wayback Machine-u
• Nogometni klub Bayern