Zamek Grodziec

nr rej. A/3515/279 z 11.05.1951 oraz 613 z 28.08.1959[1]
Widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Grodziec
Adres	Grodziec 111, 59-516 Zagrodno[2]
Styl architektoniczny	późnogotycki
Kondygnacje	2
Powierzchnia użytkowa	37800 m²
Rozpoczęcie budowy	1159
Ważniejsze przebudowy	1296-1301, 1475, 1522-1524, 1663-1972, 1800, 1906-1908
Pierwszy właściciel	• książę Bolesław I Wysoki
Kolejni właściciele	• książę Bolko I • książę Bolesław III Rozrzutny • rycerz Budziwój z Niedźwiedzic i Chojnowa • książę Fryderyk I • książę Fryderyk II • Leonard von Skopp • książę Henryk XI • cesarz Leopold I hrabia Walter von Gallas • baron Hans von Frankenberg • feldmarszałek hrabia Fryderyk Leopold von Gessler • Johan Karl con Schellendorf Hans Siegismund • hrabia Hans Heinrich VI von Hochberg • Wilhelm Chrystian Benecke • Willibald von Dirksen • Herbert von Dirksen
Położenie na mapie gminy Zagrodno Zamek Grodziec
Położenie na mapie Polski Zamek Grodziec
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Zamek Grodziec
Położenie na mapie powiatu złotoryjskiego Zamek Grodziec
51°10′37″N 15°45′33″E/51,176944 15,759167
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zamek Grodziec (niem.  Gröditzburg) – zabytkowy^[3] zamek położony w pobliżu wsi Grodziec, w gminie Zagrodno, powiecie złotoryjskim, województwie dolnośląskim, na szczycie wzniesienia o tej samej nazwie.

Późnogotycki zamek został wybudowany na bazaltowym, powulkanicznym, stromym wzgórzu na wysokości 389 m n.p.m. Dnia 11 maja 1951 roku pod numerem A/3515/279, zamek został wpisany do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Przy zamku przebiega Szlak Zamków Piastowskich.

Pierwsze wzmianki o średniowiecznym zamku pochodzą z 1155 i 1175 roku^[4]. Był to gród obronny Bobrzan. W 1175 roku Grodziec wraz z zamkiem był własnością księcia Bolesława I Wysokiego^[4]. Kolejnym właścicielem zamku został książę świdnicko-jaworski Bolko I, który rozbudował swoją siedzibę w latach 1296-1301. Następnymi właścicielami byli: książę Bolesław III Rozrzutny, rycerz Budziwój z Niedźwiedzic i Chojnowa, książę legnicki Fryderyk I i książę legnicki Fryderyk II^[4]. Wówczas zamek został ponownie rozbudowany, a głównym materiałem zastosowanym w rozbudowie był kamień. Budowla została wówczas wzniesiona na planie sześciokąta z basztami w narożnikach i czteroboczną wieżą. W okresie wojen husyckich budowla została zdobyta i splądrowana przez oddziały husytów. Na początku XVI wieku po północno-zachodniej stronie założenia powstał nowy budynek, tzw. palatium. W czasie, gdy właścicielem był Fryderyk I, zamek stał się dość potężną warownią murowaną na wzór zamku legnickiego^[4]. Od 1522 roku do 1524 roku miała miejsce kolejna rozbudowa zamku w stylu renesansowym, gdzie po stronie północnej i południowej wzniesiono kolejne dwie baszty^[4]. Pracami wówczas kierował Wendelin Rosskopf ze Zgorzelca^[4]. W II połowie XVI wieku dzierżawcą Grodźca był Leonard von Skopp, a następnie swoją siedzibę miał tutaj Henryk XI^[5].

W czasach wojny 30-letniej, we wrześniu 1633 roku, spora część zamku została zniszczona przez pożar, w kolejnych latach stając się coraz większą ruiną^[4]. W latach 1633–1672 przeprowadzono częściowy remont. W 1675 roku zamek staje się własnością cesarza Leopolda I, a ten 5 lat później oddaje go w zastaw hrabiemu Walterowi von Gallas. Kolejnym właścicielem został w 1700 roku baron Hans von Frankenberg, a w 1749 roku feldmarszałek hrabia Fryderyk Leopold von Gessler. Od 1800 roku właścicielem zamku był hrabia Hans Heinrich VI von Hochberg z Książa i Mieroszowa. Za jego czasów w zamku podjęto prace remontowe. Odbudowano m.in. część palatium, niektóre sale zapełniono pamiątkami i udostępniono turystom do zwiedzania^[6]. W tamtym czasie zamek uchodził za pierwszy w Europie zabytek specjalnie przystosowany do celów turystycznych^[4]. W 1823 roku zamek znalazł się w posiadaniu Wilhelma Chrystian Benecke z Berlina.

W 1899 roku majątek zakupił Willibald von Dirksen. Po nobilitacji na szlachcica, właściciel postanowił odbudować zamek, w związku z czym w 1906 roku zlecił badania i sporządzenie projektu słynnemu architektowi Bodo Ebhardtowi, który ten realizował przez następne dwa lata. Po badaniach postanowiono nie rekonstruować całej budowli. W formie trwałej ruiny zachowano donjon, południowo--wschodnie mury wraz z sąsiadującą z nimi zabudową, a także pozostałości obiektów usytuowanych na zamku dolnym. Pierwsze prace przeprowadzono w palatium, które zabezpieczono przez wykonanie nowego dachu. Choć pierwotnie zadaszenie było dwuspadowe, Bodo Ebhardt postanowił odbudować je w formie czterospadowej. Zbudowano całkowicie na nowo także bramy na zamek i mury obwodowe z gankami^[7].

Ostatnim właścicielem zamku był Herbert von Dirksen, nazistowski polityk i zaufany współpracownik Hitlera. W latach 1939–1945 często przebywał on w Grodźcu, także w ostatnich miesiącach wojny. Po schwytaniu został najpierw przesłuchany przez Sowietów, a następnie zabrany przez niemieckich oficerów za linię frontu, skąd przedostał się w głąb Rzeszy^[8]. W 1945 roku w zamku znajdowały się eksponaty z wrocławskich muzeów oraz z berlińskiej Biblioteki Państwowej^[4]. W latach 60. XX wieku zamek był własnością Starostwa Powiatowego w Złotoryi. W 1978 roku należał do gminy Złotoryja, a obecnie dzierżawcą zamku jest Zenon Bernacki^[5]. W latach 2004–2005 był miejscem realizacji filmów przez telewizje: szwedzką, francuską, belgijską oraz rosyjską^[9].

Na zamku odbywają się również regionalne i międzynarodowe imprezy:

• Legnicko-Brzeski Turniej Rycerski o Srebrny Pierścień Kasztelana,
• Międzynarodowe Biesiady Zespołów Kresowych,
• Śląskie Święto Pieśni,
• Agroturystyczne Święto Wina i Miodu Pitnego^[6][9],
• The Witcher School, edycja polska larpa osadzonego w świecie wiedźmina^[10].

Obecnie zespół składa się z zamku górnego oraz przedzamcza o wymiarach 270x140 metrów. Zabudowa zamku górnego tworzy nieregularny sześciobok, w którym elementami dominującymi są: pałac główny (tzw. palatium), wieża północna i w południowej stronie potężny donżon. Palatium załamane jest pod kątem 30 stopni i jest jedną z nielicznych na Śląsku zachowanych książęcych siedzib. Charakteryzuje się ono różną grubością murów: u podstawy mierzy on 5 metrów, a na pierwszym piętrze 2 metry. Donżon zbudowany został na planie kwadratu o podstawie 16 metrów, a jego wysokość przekracza 26 metrów, na które składa się sześć kondygnacji. Druga, mniejsza wieża, zwana jest "Starą". Wieńczy ją czterospadowy dach, u podstawy którego prowadzi ganek obronny z prostokątnymi blankami i otworami strzelniczymi. Komunikacja między wieżami a palatium odbywała się poprzez drewniane tarasy i zbudowane na murach ganki. Obronność założenia zwiększają wysunięte basteje i kaponiery. Dodatkowo bezpieczeństwo zamku zapewnia flankowane wieżyczkami przedzamcze.

Zamek główny składa się z dwóch kondygnacji. W niższej znajduje się zbiornik z wodą pitną i piwnice, w których dawniej były piwiarnia, spiżarnia oraz jadalnia dla służby. Na parterze dawniej były pokoje gościnne, natomiast po przebudowie znajdowała się tutaj gospoda dla podróżnych i kuchnia. Na tej kondygnacji znajdują się ponadto dwa pomieszczenia:

• większe zwane „Wielką Salą”,
• mniejsze z gotyckim kominkiem, ozdobione przez stwory podobne do lwów.

Pierwsze i drugie piętro pełniły funkcje rezydencjalne, o czym świadczą otwory okienne, dawniej ozdobione witrażami. W północnej części drugiego piętra znajduje się kaplica, sąsiadująca z „Salą Rycerską” (najbardziej reprezentacyjna komnata na zamku). Z „Sali Rycerskiej” do sąsiednich pokoi prowadzą gotyckie portale. W komnatach tych były dawniej pomieszczenia księżnej i jej dworu. Najwyższy poziom pałacu zajmuje blankowany ganek obronny^[8].

• 
  Herb von Dirksen
• 
  Widok zamku
• 
  Brama zamkowa
• 
  Pierwsza brama
• 
  Widok z wieży widokowej
• 
  Stołp
• 
  Sala zamku

• Często mylony ze względu na identyczną nazwę miejscowości: Zamek w Grodźcu na Śląsku Cieszyńskim
• Czerwony upiór z Grodźca

• Wrzesiński Szymon, Krzysztof Urban, Tajemnice zamku Grodziec i pałacu ambasadora III Rzeszy: Skarby - Tajne archiwum - Ukryte depozyty, Agencja Wydawnicza CB, Warszawa 2016 ISBN 978-83-7339-163-5, s. 8-229.
• Romuald Łuczyński, Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, ISBN 978-83-89102-63-8.
• MarekM. Gaworski MarekM., Najpiękniejsze zamki i pałace Śląska i pogranicza polsko-czeskiego, Strzelce Opolskie: Matiang, 2012, ISBN 978-83-932293-6-9, OCLC 829897560 . Brak numerów stron w książce
• Ebhardt B., Groditzberg, „Deutsche Burgen” 1906–1907, Bd. 9, s. 384–421

• Oficjalna strona zamku Grodziec
• Zamki polskie – Grodziec
• Galeria zdjęć zamku Grodziec