Teodor Andrzej Potocki

Prymas Polski i Litwy
Kraj działania	I Rzeczpospolita
Data i miejsce urodzenia	13 lutego 1664 Moskwa
Data i miejsce śmierci	12/13 listopada 1738 Warszawa
Miejsce pochówku	bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie
Arcybiskup gnieźnieński, Prymas Polski
Okres sprawowania	1723–1738
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	listopad 1688
Sakra biskupia	31 maja 1699
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Teodor Potocki

Pilawa
Rodzina	Potoccy herbu Pilawa
Data i miejsce urodzenia	1664 Moskwa
Data i miejsce śmierci	13.11.1738 Warszawa
Ojciec	Paweł Potocki
Matka	Eleonora Sołtykow

Teodor Andrzej Potocki herbu Pilawa (ur. 13 lutego 1664, zm. 12/13 listopada 1738 roku^[1]) – biskup chełmiński (1699–1712), biskup warmiński (1712–1723), arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski (od 1723), administrator apostolski diecezji pomezańskiej i sambijskiej, kanonik krakowski, przemyski i warszawski^[2], sekretarz królewski.

Urodził się w Moskwie, gdzie jego ojciec Paweł Potocki, kasztelan kamieniecki, był jeńcem wojennym i ożenił się z Eleonorą (Jeleną Pietrowną) Sałtykow, ciotką przyszłej żony cara Iwana V Praskowii. Ochrzcił go patriarcha Nikon, a ojcem chrzestnym był car Aleksy. Edukację swoją rozpoczął u jezuitów w Warszawie, później kształcił się w Rzymie, a po powrocie do kraju w 1683 w Krakowie przyjął niższe święcenia kapłańskie. W 1687 został sekretarzem króla Jana III Sobieskiego, a 1688 został wyświęcony na księdza. W 1691 został kanclerzem Jadwigi, żony królewicza Jakuba Sobieskiego. Po obraniu na tron polski, król August II w 1697 desygnował go na biskupa chełmińskiego. Został konsekrowany w 1699. W tych latach był wiernym stronnikiem tego monarchy.

Jako biskup chełmiński był aktywnym administratorem biskupstwa, przeprowadził w 1700 i 1706 r. wizytacje generalne, wydał nową ordynację dla kapituły chełmińskiej. Idąc za racjami wskazywanymi przez jezuitów sprzeciwił się planom osadzenia w Lubawie zakonu pijarów.

W styczniu 1702 roku podpisał akt pacyfikacji Wielkiego Księstwa Litewskiego^[3]. Był członkiem konfederacji sandomierskiej 1704 roku^[4]. Na początku XVIII wieku nabył Maciejowice^[5].

Po zrzeczeniu się korony przez Augusta II, Stanisław Leszczyński, chcąc przeciągnąć go na swoją stronę, w 1707 nominował go biskupem krakowskim, ale ani godność ta nie została zatwierdzona przez papieża, ani sam Potocki jej nie przyjął. Był uczestnikiem Walnej Rady Warszawskiej 1710 roku^[6]. Za przychylność Augustowi II desygnowany został na diecezję warmińską, gdzie odbył uroczysty ingres we wrześniu 1712. Jako biskup warmiński odnowił zamki biskupie w Lidzbarku Warmińskim i Reszlu oraz rozbudował zamek w Ornecie. Fundował nowe obiekty, m.in. w Braniewie (dom konwertytów) i Krośnie. Rozbudował sanktuarium w Stoczku Klasztornym oraz był mecenasem Macieja Meyera i finansował malowanie kościoła w Świętej Lipce, a także ufundował tam główny ołtarz.

W listopadzie 1723 został arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski. Wraz z Józefem Potockim był jednym z przywódców magnackiej opozycji (republikanci) przeciwko Augustowi II i reformatorskim pomysłom Familii. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 27 kwietnia 1733 roku na sejmie konwokacyjnym^[7]. W 1733 roku podpisał elekcję Stanisława Leszczyńskiego.^[8]. W 1734 wzięty przez Rosjan do niewoli w Gdańsku, nie chcąc uznać narzuconego przez obcą przemoc Augusta III był więziony przez siedem miesięcy w Elblągu i Toruniu. Został zwolniony dopiero w 1735, gdy zwierzchność tę uznał. Był aktywny na sejmach 1735, 1736 i 1738. W 1736 roku został wyznaczony senatorem rezydentem^[9].

Duszpasterzem był gorliwym, skłonnym jednak do fanatyzmu i bezwzględności. Zmarł w Warszawie, pochowany został w katedrze gnieźnieńskiej w kaplicy Potockiego którą kazał wybudować sobie już za życia.^[10]

W 1732 odznaczony Orderem Orła Białego^[11].

• Potoccy herbu Pilawa

• Encyklopedyja Powszechna. T. 21. Warszawa: S. Orgelbrand, 1865, s. 427-428.

• Catholic-Hierarchy
• Teodor Andrzej Potocki – dokumenty w bibliotece Polona