Szachownica (roślina)

Ten artykuł dotyczy botaniki. Zobacz też: inne znaczenia słowa Szachownica.
Szachownica
Ilustracja
szachownica kostkowata
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

liliowate

Podrodzina

Lilioideae

Rodzaj

szachownica

Nazwa systematyczna
Fritillaria Tourn. ex L.
Sp. Pl. 303 (1753)
Typ nomenklatoryczny

Fritillaria meleagris L.[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiaty szachownic
szachownica ostropłatkowa
szachownica pokrewna
szachownica polna
szachownica purpurowa
Fritillaria biflora
szachownica bucharska
szachownica karpacka
szachownica grubolistna
Fritillaria dagana
Fritillaria eastwoodiae
Fritillaria falcata
Fritillaria gentneri
szachownica cesarska
szachownica ukryta
szachownica japońska
Fritillaria kotschyana
Fritillaria liliacea
Fritillaria lusitanica
szachowica kostkowata
szachownica Michajłowskiego
szachownica górska
szachownica wschodnia
szachownica bladokwiatowa
szachownica perska
szachownica szyszkowata
szachownica wielokwiatowa
szachownica skromna
Fritillaria purdyi
szachownica Raddiego
szachownica odgięta
Fritillaria reuteri
Fritillaria rhodia
szachownica ruska
szachownica Sewerzowa
Fritillaria thunbergii
szachownica trąbkowata
szachownica lisia
Fritillaria whittallii

Szachownica, korona (Fritillaria L.) – rodzaj roślin należący do rodziny liliowatych (Liliaceae). Rodzaj liczy 141 gatunków występujących w strefie klimatu umiarkowanego Eurazji, w północno-zachodniej Afryce oraz w zachodniej Ameryce Północnej, od Alaski do północno-zachodniego Meksyku[4]. W Polsce na naturalnych stanowiskach rośnie tylko jeden gatunek – szachownica kostkowata (Fritillaria meleagris L.)[5].

Morfologia

Pęd podziemny
Cebula, zwykle pokryta tuniką, rzadziej naga (F. imperialis i F. persica), składająca się z dwóch lub więcej liści spichrzowych, rzadziej z jednego (F. persica)[6].
Łodyga
Pojedyncza, wzniesiona, nierozgałęziona[7], ulistniona[8].
Liście
Ulistnienie skrętoległe lub naprzeciwległe, u niektórych gatunków proksymalnie okółkowe[7]. Liście odziomkowe ogonkowe, łodygowe siedzące[8]. Blaszki liściowe równowąskie do jajowatych. Rośliny niekwitnące tworzą liść pojedynczy, eliptyczny, jajowaty lub odwrotniejajowaty[7].
Kwiaty
Kwiaty zwisłe, zwykle promieniste, u roślin zaliczanych do sekcji Theresia grzbieciste, pojedyncze, albo zebrane w baldach lub grono[6], wsparte przysadką[8]. Okwiat dzwonkowaty lub miseczkowaty[7], biały, żółty, zielonkawy, purpurowy lub czerwonawy[6], często pokryty mozaikowym wzorem zbudowanym z jaśniejszych i ciemniejszych barw[8]. Sześć wolnych listków okwiatu położonych jest w dwóch okółkach[7]. U ich nasady obecne są miodniki w postaci zagłębień, rowków (np. F. sewerzowii) lub woreczków (sekcja Theresia)[6]. Pręciki osadzone u nasady listków okwiatu[8]. Główki pręcików zwykle równowąskie do elipsoidalnych, rzadko kuliste (sekcja Theresia), osadzone u nasady, rzadziej grzbietowo (F. fusca, sekcja Liliorhiza)[6]. Nitki pręcików nitkowate lub lekko spłaszczone, niekiedy brodawkowate, rzadko pokryte włoskami (F. karelinii)[6]. Zalążnia górna, mniej więcej siedząca[7], trójwrębna lub niemal całobrzega[8]. Szyjka słupka trójwrębna do trójdzielnej[6]. Znamię słupka równowąskie lub bardzo krótkie[8].
Owoce
Odwrotnie jajowate do kulistych, sześciokątne, niekiedy oskrzydlone torebki[6], pękające przegrodowo[7]. Nasiona liczne, żółtawe do brązowawych, spłaszczone[7]. W okresie owocowania szypułki prostują się, wznosząc owoce ponad roślinę[6].

Biologia i ekologia

Rozwój
Wieloletnie geofity cebulowe[4].
Szachownice kwitną od połowy wiosny do wczesnego lata[9]. Szachownica żółta kwitnie 12 dni, licząc od pojawienia się pąka kwiatowego. Pylniki produkują pyłek przez okres od 2 do 4 dni. Słupek dojrzewa wcześniej, stając się receptywnym po 2–3 dniach po otwarciu kwiatu[10].
Gatunki szachownic o wymiarach miodników przekraczających 4–12×1–4 mm, produkujących więcej fruktozy niż glukozy, są zapylane głównie przez osy. Owadami zapylającymi rośliny o mniejszych miodnikach są przeważnie trzmiele[6].
Pod koniec XX wieku w Europie zaobserwowano, że na nektarze szachownicy cesarskiej żerują sikory modre[11] i sikory bogatki[12], stając się zapylaczami tych roślin.
Oskrzydlone nasiona są przystosowane do rozsiewania przez wiatr[6].
Interakcje z innymi gatunkami
Cebule szachownicy cesarskiej zawierają substancję chemiczną o silnym, nieprzyjemnym aromacie, który przenika do gleby i powietrza. Zapach ten jest odstręczający dla gryzoni i zającowatych[9].
Cechy fitochemiczne
W cebulach wielu gatunków szachownic obecne są alkaloidy steroidowe, takie jak peimissyna, werticyna, wericynon, imperialina, izowertycyna i ebeiedyna. Skład i zawartość tych alkaloidów są specyficzną cechą gatunkową[13].
Imperialina, obecna w cebulach szachownicy cesarskiej, jest silnie trująca[14]. Objawami zatrucia są wymioty, skurcze i obniżenie ciśnienia krwi. Po spożyciu może dojść również do zatrzymania krążenia[15].
Cebule szachownicy żółtej zawierają alkaloidy peiminę, peimitynę, peimizynę, peimitydinę, baimonidynę, wertycynę, werticyninę, fritillarizynę i zebeininę, glikozyd peminozyd oraz steryd propeiminę[16].
W cebulach niektórych gatunków szachownic (np. sz. żółtej, bladokwiatowej i Fritillaria thunbergii) obecna jest fritimina, obniżająca ciśnienie krwi, zmniejszająca pobudliwość układu oddechowego i przeciwdziałająca efektom opium. Alkaloid obecny w cebulach szachownicy Sewerzowa działa znieczulająco[17][18][19].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n wynosi 24 lub 26[7].

Systematyka

szachownica bladokwiatowa
podrodzaj Fritillaria
sekcja Fritillaria
szachownica kaukaska
podrodzaj Fritillaria
sekcja Olostylea
szachownica Sewerzowa
podrodzaj Korolkowia
szachownica odgięta
podrodzaj Liliorhiza
szachownica Raddiego
podrodzaj Petilium
Fritillaria karelinii
podrodzaj Rhinopetalum
szachownica perska
podrodzaj Theresia
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Klad okrytonasienne, klad jednoliścienne (monocots), rząd liliowce (Liliales), rodzina liliowate (Liliaceae), podrodzina Lilioideae[2].
Pozycja systematyczna według systemu Takhtajana
Rodzaj włączony do plemienia Lilieae w rodzinie liliowatych z rzędu liliowców zarówno w wersji systemu z 1997[20], jak i w zrewidowanej wersji z 2008[21].
Podział rodzaju według Rønsted i in. (2005)[22]
  • podrodzaj Davidii Rix – F. davidii
  • podrodzaj Fritillaria
    • sekcja Fritillaria – F. acmopetala, F. aurea, F. crassifolia, F. hermonis, F. lusitanica, F. meleagris, F. michailowskyi, F. olivieri, F. pallidiflora, F. reuteri, F. tenella, F. tubiformis
    • sekcja Olostylea Boiss. – F. alburyana, F. caucasica, F. minuta
  • podrodzaj Japonica Rix – F. japonica
  • podrodzaj Korolkowia Rix – F. serwerzowi
  • podrodzaj Liliorhiza (Kellogg) Benth. & Hook. f. – F. affinis, F. agrestis, F. camtschatcensis, F. eastwoodae, F. falcata, F. gentneri, F. glauca, F. maximowiczii, F. micrantha, F. phaeanthera, F. pudica, F. recurva, F. striata
  • podrodzaj Petilium (L.) Endl. – F. chitralensis, F. imperialis, F. raddeana
  • podrodzaj Rhinopetalum Fisch. – F. gibbosa, F. karelini
  • podrodzaj Theresia Koch – F. persica
Gatunki[4]

Galeria

Nazewnictwo

Toponimia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od łacińskiego słowa fritillus, oznaczającego pudełko do gry w kości, odnosząc się do kształtu kwiatów tych roślin[23].
Nazwy zwyczajowe w języku polskim
W roku 1852 Ignacy Rafał Czerwiakowski w pracy Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych użył dla określenia rodzaju Petilium nazwy "korona". Czerwiakowski podał też polską nazwę gatunku Petilium imperiale (= Fritillaria imperialis) używając nazwy "korona cesarska"[24]. W roku 1894 Erazm Majewski w Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... podał kilka polskich nazw rodzaju Fritillaria: fritilarja, iskroń, korona cesarska, szachownica. Jako polskie nazwy gatunku Fritillaria imperialis Majewski podał: korona cesarska, korona kostkowata, korona szachowa, korona żółta i kroniec pospolity, a gatunku Fritillaria meleagris: korona szachownica i szachownica[25]. W krytycznym dla publikacji Majewskiego Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin Józefa Rostafińskiego z roku 1900 wymienione zostały następujące polskie nazwy rodzaju: korona, szachownica, korona szachowa, fritilarya, korona cesarska i iskroń[26]. W Słowniku roślin użytkowych Zbigniewa Podbielkowskiego z 1989 roku rodzaj opisany jest pod nazwą szachownica[27]. W wydanym w 2008 Słowniku roślin zielnych łacińsko-polskim Wiesław Gawryś podał polskie nazwy ponad 50 gatunków szachownicy[28].

Zagrożenie

Czerwona księga gatunków zagrożonych IUCN 2011.1[29]
Trzy gatunki szachownicy zostały uwzględnione w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN w wersji 2011.1: Fritillaria conica i F. epirotica ze statusem EN (zagrożony) oraz F. drenovskii ze statusem VU (narażony).
Fritillaria conica jest endemitem Półwyspu Peloponeskiego. Znana jest z czterech miejsc, a szacunkowa liczba wszystkich osobników wynosi poniżej 1200. Największa subpopulacja tego gatunku zasiedla miejsce wypasu dzikich kóz z podgatunku Capra aegagrus cretica i owiec (muflonów), podlegając wytępieniu. Jedna niewielka subpopulacja występuje na obszarze chronionym Natura 2000.
Frittilaria epirotica jest endemitem Grecji. Całkowita liczba dorosłych osobników tego gatunku nie przekracza 1000. Nieliczne subpopulacje są rozproszone na obszarze 1000 km². Głównym zagrożeniem dla tego gatunku jest nadmierny wypas zwierząt.
Fritillaria drenovskii jest endemiczna dla Bułgarii, gdzie nielicznie występuje na dwóch stanowiskach w pobliżu granicy greckiej, i dla Grecji, gdzie występuje w północno-wschodniej części kraju na pojedynczych stanowiskach. Wzrost intensywności i częstotliwości wypasu prowadzi do spadku liczebności tego gatunku.
Inne czerwone listy gatunków zagrożonych
Szachownica kostkowata i szachownica wschodnia, objęte Konwencją berneńską o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej, ujęte zostały w Karpackiej Czerwonej Liście Gatunków. Szachownica kostkowata w czeskich Karpatach uznana została za wymarłą, w słowackich za krytycznie zagrożoną, w węgierskich za zagrożoną wyginięciem, a w części rumuńskiej i ukraińskiej za narażoną na wyginięcie[30]. Jedynie w polskiej części Karpat gatunek ten nie został uznany za zagrożony[30]. Mimo to szachownica kostkowata podlega w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej[31]. Szachownica wschodnia w Rumunii uznana została za gatunek narażony na wyginięcie[30].
Szachownica ostropłatkowa i szachownica perska uwzględnione zostały w Czerwonej Księdze Flory Cypru, a Fritillaria muraiana na Czerwonej Liście Zagrożonych Roślin Naczyniowych Japonii[30].
Występująca w Stanach Zjednoczonych Fritillaria gentneri podlega federalnej ochronie gatunkowej na podstawie U.S. Endangered Species Act. Z uwagi na szybki spadek liczności populacji, przede wszystkich powodowany pożarami i niszczeniem roślin przez ludzi, uznana została za gatunek zagrożony wyginięciem. Obecnie znanych jest 28 stanowisk tej rośliny w Oregonie i dwa w Kalifornii[32].

Zastosowania

Cebule szachownicy cesarskiej
Rośliny spożywcze
Cebule szachownic są bogate w skrobię. Są spożywane na surowo, upieczone lub suszone. Cebule szachownicy pokrewnej są delikatne i smakują jak ryż[33], a szachownicy kamczackiej jak kasztany; te drugie razem z owocami bażyny czarnej służą do przygotowania puddingu[34]. Suszone bulwy są mielone na mąkę, służącą do pieczenia chleba i przygotowywania zup. Słodko-ostre w smaku bulwy szachownicy żółtej są spożywane po ugotowaniu lub upieczeniu jako jarzyna[17]. Podobnie spożywane są cebule szachownicy purpurowej[35], cesarskiej[36], skromnej[37], okółkowej[38] i Fritillaria thunbergii[19].
Niedojrzałe owoce szachownicy pokrewnej[33], kamczackiej[34] i skromnej[37] mogą być jadane na surowo lub po ugotowaniu. Są ostre w smaku. Młode rośliny szachownicy okółkowej[38] i Fritillaria thunbergii[19] były jadane w całości po ugotowaniu. Z szypułek i pąków kwiatowych szachownicy okółkowej przygotowuje się zupy[38].
Szachownica cesarska
Rośliny lecznicze
Pył ususzonych szachownic purpurowych używany był do produkcji maści leczącej skrofuły[35]. Cebule szachownicy żółtej, bladokwiatowej i Fritillaria thunbergii wykazują działanie przeciwkaszlowe, ściągające, łagodzące, wykrztuśne i przeciwgorączkowe. Z suszonych cebul tych roślin przygotowywano lekarstwa na kaszel, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, astmę, gorączkę i ropnie. W Chinach wykorzystywane są one w walce z rakiem piersi i płuc. Surowiec ten w nadmiernych dawkach może powodować trudności z oddychaniem oraz niewydolność serca[17][18][19].
Cebule szachownicy cesarskiej są moczopędne i zmiękczające. Są stosowane jako środek wykrztuśny[36].
Rośliny ozdobne
Szachownice są cenionymi roślinami ogrodowymi. Szachownica cesarska i szachownica perska zostały sprowadzone do ogrodów Europy z Persji w drugiej połowie XVI wieku[39].
Większość gatunków szachownic to rośliny relatywnie łatwe w uprawie, jednak niektóre mogą stanowić wyzwanie. Niekorzystne warunki mogą doprowadzić do zaniku kwitnienia lub nawet śmierci roślin. Szachownice są szczególnie wrażliwe na wilgoć, prowadzącą do gnicia cebul. Wymagają bardzo dobrze przepuszczalnego podłoża oraz regularnego podlewania i dokarmiania na początku nawozami azotowymi, a następnie potasowymi. W okresie spoczynku, po obumarciu części naziemnych, rośliny wymagają zachowania suchych warunków, podlewanie nie powinno być częstsze niż raz na miesiąc. Cebule można też wykopać i przechować do jesieni w lekko wilgotnym torfie[40]. Rośliny rozmnaża się z nasion lub z cebulek przybyszowych, przy czym czas niezbędny do osiągnięcia dojrzałości roślin i ich zakwitnięcia jest podobny w obu przypadkach i wynosi nie mniej niż 3 lata[41]. Rośliny są atakowane przez mszyce i szarą pleśń[40].
Mrozoodpornymi gatunkami spotykanymi w uprawie są[42]:
  • szachownica kamczacka, o wysokości do 45 cm, kwitnąca latem, o kwiatach dzwonkowatych, wielobarwnych, od kasztanowobrązowego do czarnego,
  • szachownica cesarska, osiągająca wysokość 150 cm, o kwiatach żółtych, pomarańczowych lub czerwonych, o nieprzyjemnym zapachu, z "pióropuszem" lancetowatych liści,
  • szachownica kostkowata, niewielka (do 30 cm) roślina o kasztanowych, zielonych lub białych kwiatach pokrytych wzorem podobnym do szachownicy,
  • szachownica bladokwiatowa, o wysokości do 38 cm i kwiatach blado- lub jaskrawożółtych,
  • szachownica perska, dorastająca do 100 cm, tworząca kwiatostan złożony z 25 kwiatów o barwie niemal czarnopurpurowej,
  • szachownica pirenejska, osiągająca 45 cm wysokości, z kwiatami pokrytymi rozmytym rysunkiem szachownicy barwy żółtej, przy czym wewnątrz kwiatu zabarwienie stanowi negatyw zewnętrznego rysunku,
  • szachownica okółkowa, dorastająca do 60 cm, z kwiatostanami pokrytymi luźno 15 szeroko dzwonkowatymi, białymi kwiatami pokrytymi rozmytym rysunkiem szachownicy lub zielonym żyłkowaniem.

Obecność w kulturze

Zgodnie z tradycją chrześcijańską szachownice nie schyliły głów w czasie ukrzyżowania Chrystusa i odtąd, ze wstydu, zwiesiły je na zawsze[42].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-21] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2011-09-24].
  4. ↑ a b c Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-09-25]. (ang.).
  5. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 85, ISBN 978-83-62975-45-7.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k M.N. Tamura: Liliaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 352. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
  7. ↑ a b c d e f g h i Bryan Ness: Flora of North America. Vol. 26: Liliaceae. [dostęp 2011-09-24]. (ang.).
  8. ↑ a b c d e f g Chen Xinqi i Helen V. Mordak: Flora of China. Vol. 24: Liliaceae. [dostęp 2011-09-24]. (ang.).
  9. ↑ a b Diana Beresford-Kroeger: A Garden for Life: The Natural Approach to Designing, Planting, and Maintaining a North Temperate Garden. University of Michigan Press, 2004, s. 171. ISBN 978-0-472-03012-5. (ang.).
  10. ↑ Zhang S, Wei J, Chen S, Dai Y, Li X.. Floral dynamic and pollination habit of Fritillaria cirrhosa. „Zhongguo Zhong Yao Za Zhi”. 35 (1), s. 27-9, 2010. (czam.). 
  11. ↑ David Duthle. Bluetits pollinate the plants other creatures cannot reach. „New Scientist”, 1989-09-09. (ang.). 
  12. ↑ Winfried S. Peters, Michael Pirl, Gerhard Gottsberger i Dieter S. Peters. Pollination of the Crown Imperial (Fritillaria imperialis) by Great Tits (Parus major). „Journal of Ornithology”. 136 (2). s. 207-212. DOI: 10.1007/BF01651242. (ang.). 
  13. ↑ Song-Lin Lia, Ge Lina, Shun-Wan Chana i Ping Li. Determination of the major isosteroidal alkaloids in bulbs of Fritillaria by high-performance liquid chromatography coupled with evaporative light scattering detection. „Journal of Chromatography”. 909 (2), s. 207–214, 2001. PMID: 11269520. (ang.). 
  14. ↑ R. Büttner, P. Hanelt i R. Mansfeld (ed.): Mansfeld's Encyclopedia of Agricultural and Horticultural Crops. Springer, 2001, s. 2287. ISBN 978-3-540-41017-1. (ang.).
  15. ↑ Burkhard Bohne i Peter Dietze: Rośliny trujące: 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących. Bellona, 2008, s. 62. (pol.).
  16. ↑ Takeatsu Kimura, Paul P. H. But, Ji-Xian Guo i Chung Ki Sung: International Collation of Traditional and Folk Medicine: Northeast Asia. T. 1. World Scientific, 1996, s. 186. ISSN 9789810225896. (ang.).
  17. ↑ a b c Plants For A Future: Fritillaria cirrhosa. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  18. ↑ a b Plants For A Future: Fritillaria pallidiflora. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  19. ↑ a b c d Plants For A Future: Fritillaria thunbergii. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  20. ↑ The Taxonomicon. Universal Taxonomic Services. [dostęp 2011-09-25].
  21. ↑ Armen Takhtajan: Flowering plants. Wyd. 2. Springer, 2009, s. 634. ISBN 978-1-4020-9608-2. (ang.).
  22. ↑ Nina Rønsted, Steve Law, Hannah Thornton, Michael F. Fay, Mark W. Chase. Molecular phylogenetic evidence for the monophyly of Fritillaria and Lilium (Liliaceae; Liliales) and the infrageneric classification of Fritillaria. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 35 (3), s. 509–527, 2005. DOI: 10.1016/j.ympev.2004.12.023. PMID: 15878122. (ang.). 
  23. ↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008, s. 171. ISBN 978-0-511-47376-0.
  24. ↑ Ignacy Rafał Czerwiakowski: Botanika szczególna. T. 2: Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1852, s. 519-520. (pol.).
  25. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2. : Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 342. (pol.).
  26. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900. (pol.).
  27. ↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: Państwowe Wydawn. Robotnicze i Leśne, 1980, s. 344-345. ISBN 83-09-00256-4. (pol.).
  28. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 85-86. (pol.).
  29. ↑ IUCN Red List of Threatened Species. Version 2011.1. [dostęp 2011-09-24]. (ang.).
  30. ↑ a b c d National Red Lists. [dostęp 2011-09-24]. (ang.).
  31. ↑ Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764
  32. ↑ Environmental Conservation Online System. US Fish and Wildlife Service. [dostęp 2011-09-24]. (ang.).
  33. ↑ a b Plants For A Future: Fritillaria affinis. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  34. ↑ a b Plants For A Future: Fritillaria camschatcensis. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  35. ↑ a b Plants For A Future: Fritillaria atropurpurea. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  36. ↑ a b Plants For A Future: Fritillaria imperialis. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  37. ↑ a b Plants For A Future: Fritillaria pudica. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  38. ↑ a b c Plants For A Future: Fritillaria verticillata. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
  39. ↑ Mehtap TEKŞEN i Zeki AYTAÇ. The revision of the genus Fritillaria L. (Liliaceae) in the Mediterranean region (Turkey). „Turkish Journal of Botany”. 35, s. 447-478, 2011. (ang.). 
  40. ↑ a b Cyril Lafong: Growing and Selection Fritillaries. The Alpine Society. [dostęp 2011-09-25]. (ang.).
  41. ↑ Joy Bishop: Vegetative propagation of Fritillaria. The Alpine Society. [dostęp 2011-09-25]. (ang.).
  42. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 383-384, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.

Linki zewnętrzne

Read other articles:

Serge Gnabry

German footballer (born 1995) Serge Gnabry Gnabry with Germany in 2019Personal informationFull name Serge David Gnabry[1]Date of birth (1995-07-14) 14 July 1995 (age 28)[2]Place of birth Stuttgart, GermanyHeight 1.76 m (5 ft 9 in)[3]Position(s) ForwardTeam informationCurrent team Bayern MunichNumber 7Youth career1999–2000 TSV Weissach2000–2001 TSF Ditzingen2001–2003 GSV Hemmingen2003–2005 SpVgg Feuerbach2005–2006 Stuttgarter Kickers2006–...

 

The Countess (film)

2009 French-German historical film The CountessTheatrical release posterDirected byJulie DelpyWritten byJulie DelpyProduced byAndro SteinbornChristopher TuffinJulie DelpyMatthew E. ChausseStarringJulie DelpyDaniel BrühlWilliam HurtAnamaria MarincaCinematographyMartin RuheEdited byAndrew BirdMusic byJulie DelpyProductioncompaniesX Filme InternationalSocial Capital FilmsEMC FilmproduktionFanes FilmThe Steel CompanyTempête Sous un CrâneX-Filme Creative PoolDistributed byX-Verleih (Germany)BAC...

 

San Francisco Maritime National Historical Park

Place in California listed on National Register of Historic Places San Francisco Maritime National Historical ParkHistoric ships docked at Hyde Street Pier, San Francisco Maritime National Historic ParkShow map of San FranciscoShow map of CaliforniaShow map of the United StatesLocationSan Francisco, California, United StatesCoordinates37°48′23″N 122°25′25″W / 37.80639°N 122.42361°W / 37.80639; -122.42361Area50 acres (20 ha)[1]EstablishedJune...

Associazione Calcio Vigevano 1946-1947

Questa voce sull'argomento stagioni delle società calcistiche italiane è solo un abbozzo. Contribuisci a migliorarla secondo le convenzioni di Wikipedia. Segui i suggerimenti del progetto di riferimento. Voce principale: Vigevano Calcio. Associazione Calcio VigevanoStagione 1946-1947Sport calcio Squadra Vigevano Allenatore Luis Monti Presidente Luigi Colombo Serie B7º posto nel girone A. Maggiori presenzeCampionato: Di Cuonzo, Torri (39) Miglior marcatoreCampionato: Torri (12) 1...

 

I Walk Alone (Cher song)

2014 single by CherI Walk AloneSingle by Cherfrom the album Closer to the Truth ReleasedApril 25, 2014 (2014-04-25)Recorded2012Genre Country pop dance-pop EDM Length3:23LabelWarner Bros.Songwriter(s) Pink Billy Mann Niklas Olovson Robin Lynch Producer(s) Billy Mann MachoPsycho Cher singles chronology Take It Like a Man (2013) I Walk Alone (2014) Ooga Boo (2017) Licensed audioI Walk Alone on YouTube I Walk Alone is a song by American recording artist Cher and the fourth single f...

 

Egon Freiherr von Eickstedt

German physical anthropologist The von Eickstedts in the Andamans 1926 Egon Freiherr von Eickstedt (April 10, 1892 – December 20, 1965) was a German physical anthropologist who classified humanity into races. His study in the classification of human races made him one of the leading racial theorists of Nazi Germany. Early life Egon Freiherr von Eickstedt was born on April 10, 1892, in Jersitz, Province of Posen. Career Von Eickstedt was an anthropologist. He was the author of Rassenkund...

WMIB

Urban contemporary radio station in Fort Lauderdale, Florida This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: WMIB – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (October 2013) (Learn how and when to remove this template message) WMIBFort Lauderdale, FloridaBroadcast areaSouth FloridaFrequency103.5 MHz (HD Rad...

 

Liste des géographes gréco-romains

Reconstitution de la carte d'Hécatée de Milet Liste des géographes connus et des textes ou fragments de la littérature géographique antique — entendue comme représentation et science de la « terre habitée » (sous son double aspect théorique et descriptif), selon Nicolet–Gautier Dalché 1986 — en grec ancien ou en latin. Articles détaillés : Périple, Chorographie, Mythographe et Figure de la Terre dans l'Antiquité. Périples égyptiens, phéniciens, carthagin...

 

NGC 940

Galaxy in the constellation Triangulum NGC 940SDSS image of NGC 940Observation data (J2000 epoch)ConstellationTriangulumRight ascension02h 29m 27.51472s[1]Declination+31° 38′ 27.5640″[1]Redshift0.017172[2]Heliocentric radial velocity5104 km/s[2]Distance221.6 Mly (67.93 Mpc)[3]Apparent magnitude (B)13.4[2]CharacteristicsTypeS0[2]Other designationsUGC 1964, MCG +05-06-050, PGC 9478[2] NGC 9...

Culey-le-Patry

Culey-le-Patrycomune (dettagli) Culey-le-Patry – Veduta LocalizzazioneStato Francia Regione Normandia Dipartimento Calvados ArrondissementCaen CantoneThury-Harcourt TerritorioCoordinate48°57′N 0°32′W / 48.95°N 0.533333°W48.95; -0.533333 (Culey-le-Patry)Coordinate: 48°57′N 0°32′W / 48.95°N 0.533333°W48.95; -0.533333 (Culey-le-Patry) Superficie7,89 km² Abitanti348[1] (2009) Densità44,11 ab./km² Altre informazion...

 

Sayid Syuhada, Madinah

Sayid SyuhadaLingkunganNegara Arab SaudiProvinsiProvinsi MadinahKotaMadinahZona waktuUTC+3 (EAT) • Musim panas (DST)UTC+3 (EAT) Sayid Syuhada (Arab: سيد شهدى) adalah sebuah lingkungan di kota suci Madinah di Provinsi Madinah, tepatnya di sebelah barat Arab Saudi.[1] Referensi ^ National Geospatial-Intelligence Agency. GeoNames database entry. (search Diarsipkan 2017-03-18 di Wayback Machine.) Accessed 12 May 2011. lbsLingkungan sekitar Masjid Nabawi, Madina...

 

1990 Football League Second Division play-off final

Football match1990 Football League Second Division play-off FinalThe match took place at Wembley Stadium. Sunderland Swindon Town 0 1 Date28 May 1990VenueWembley Stadium, LondonRefereeJohn Martin (Alton, Hampshire)Attendance72,873WeatherBright sunshine← 1989 1991 → The 1990 Football League Second Division play-off Final was an association football match which was played on 28 May 1990 at Wembley Stadium, London, between Sunderland and Swindon Town. The match was to determine the ...

Coco Crisp

American baseball player (born 1979) Baseball player Coco CrispCrisp with the Oakland Athletics in 2015OutfielderBorn: (1979-11-01) November 1, 1979 (age 44)Los Angeles, California, U.S.Batted: SwitchThrew: RightMLB debutAugust 15, 2002, for the Cleveland IndiansLast MLB appearanceOctober 2, 2016, for the Cleveland IndiansMLB statisticsBatting average.265Home runs130Runs batted in639Stolen bases309 Teams Cleveland Indians (2002–2005) Boston Red Sox (2006�...

 

Trine (videogioco)

TrinevideogiocoImmagine di giocoPiattaformaMicrosoft Windows, PlayStation 3, PlayStation 4, Xbox One, Wii U, Nintendo Switch Data di pubblicazioneWindows: 3 luglio 2009 PlayStation Network: 31 marzo 2010 22 ottobre 2009 17 settembre 2009 Enchanted Edition: 23 dicembre 2014 GenerePiattaforme, rompicapo TemaFantasy OrigineFinlandia SviluppoFrozenbyte PubblicazioneNobilis, SouthPeak Interactive Modalità di giocoGiocatore singolo, multigiocatore Periferiche di inputTa...

 

Kraton (Indonesia)

Javanese word for a royal palace This article uses bare URLs, which are uninformative and vulnerable to link rot. Please consider converting them to full citations to ensure the article remains verifiable and maintains a consistent citation style. Several templates and tools are available to assist in formatting, such as reFill (documentation) and Citation bot (documentation). (September 2022) (Learn how and when to remove this message) Pendhapa (pavilion) in Kraton Yogyakarta Kraton of the S...

Universitas Thammasat

Universitas Thammasatมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์Nama sebelumnyaUniversitas Moral dan Ilmu PolitikMoto dalam bahasa IndonesiaUntuk keunggulan, keadilan, dan kesiapan dalam kepemimpinan (resmi) Saya mencintai Thammasat karena Thammasat mengajarkan saya untuk mencintai rakyat (tidak resmi)JenisNasionalDidirikan27 Juni 1934 (1934-06-27)PendiriPridi BanomyongRektorProf. Dr. Somkit LertpaithoonStaf administrasi1.505 (2007)[1]Jumlah mahasiswa33.4...

 

I AM.

I AM. - SM Town Live World Tour in Madison Square GardenI AjakjsokehiehopajokwjokpaowM. posterSutradaraChoi Jin-sungPemeranKangtaBoATVXQSuper JuniorGirls' GenerationSHINeef(x)SinematograferSM EntertainmentMnet MediaDistributorCJ EntertainmentTanggal rilis 18 Mei 2012 (2012-05-18) 21 Juni 2012 (2012-06-21) Durasi117 minutesNegaraKorea SelatanBahasaKorea Templat:Korean membutuhkan parameter |hangul=. I AM, (atau I AM. - SM Town Live World Tour in Madison Square Garden) adalah...

 

Panmixia

Random mating Panmixia (or panmixis) means uniform random fertilization.[1][2] A panmictic population is one where all potential parents may contribute equally to the gamete pool, and that these gametes are uniformly distributed within the gamete population (gamodeme). This assumes that there are no hybridising restrictions within the parental population : neither genetics, cytogenetics nor behavioural; and neither spatial nor temporal (see also Quantitative genetics for ...

Agostino Busti

Madonna Taccioli, 1522, Milano, Museo d'Arte Antica del Castello Sforzesco Agostino Busti, detto il Bambaia o il Bambaja, (Busto Arsizio, 1483 – Milano, 11 giugno 1548) è stato uno scultore italiano dell'alto Rinascimento. Indice 1 Biografia 2 Galleria d'immagini 3 Note 4 Bibliografia 5 Voci correlate 6 Altri progetti 7 Collegamenti esterni Biografia Alcune notizie anagrafiche sullo scultore si ricavano dal suo testamento,[1] sottoscritto il 29 aprile 1528: Agostino era figlio di G...

 

Isaurie

Emplacement de l'Isaurie. L’Isaurie est une région historique d’Asie Mineure, située sur les monts Taurus dans l’actuelle Turquie, entre la Phrygie (au nord), la Cilicie (au sud), la Lycaonie (à l’est) et la Pisidie (à l’ouest). Nom Elle tire son nom d’un ancien peuple d’origine anatolienne et de ses implantations jumelles : Nea- et Palaia-Isaura. Pline l'Ancien cite comme villes à l’intérieur de l’Isaurie : Isaura, Clibanos, Lalasis[1]. Les Isauriens sont un...