PROFILPELAJAR.COM

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Szachownica do gry w szachy

Szachownica – w szachach klasycznych i warcabach kwadratowa 64-polowa plansza, składająca się z 8 poziomych rzędów i 8 pionowych kolumn (rzędy i kolumny nazywane są również liniami). Pola te są przemiennie jasne i ciemne (dla ujednolicenia nazywane kolorem białym i czarnym)^[1]. Każda linia pól w pionie oznaczona jest w notacji algebraicznej literą (od a do h), natomiast liniom pól w poziomie przyporządkowane są cyfry (od 1 do 8). Dzięki temu każde pole ma swoją współrzędną i może być w łatwy sposób zlokalizowane. Pole a1 jest koloru czarnego i znajduje się zawsze w lewym dolnym rogu szachownicy (dla zawodnika grającego białymi bierkami). Standardowy wymiar szachownicy wynosi ok. 50 × 50 cm.

Oprócz linii pionowych i poziomych na szachownicy istnieją również diagonale (przekątne), które tworzą pola jednego koloru stykające się narożnikami (np. diagonala a1-h8). Pierwsza i ósma linia nazywane są liniami przemiany, natomiast cztery środkowe pola d4, e4, d5 i e5 tworzą centrum szachownicy.

Współcześnie stosowana szachownica ukształtowała się dopiero na przełomie XIII i XIV wieku. Wcześniej używane szachownice (np. w szachach indyjskich, perskich lub arabskich) miały pola jednobarwne, zresztą w niektórych dzisiejszych odmianach szachów (np. japońskich) pola również są jednego koloru. W szachach chińskich i koreańskich jest podobnie, z tym że w odmianach tych figury poruszają się nie po polach, ale po pionowych i poziomych liniach przecinających szachownicę.

Szachownice do gry w szachy lub warcaby wykonane są najczęściej z drewna, kartonu bądź tworzywa sztucznego. Poza tablicami turniejowymi, których najważniejszą cechą jest trwałość i funkcjonalność, wytwarza się także szachownice (i bierki) artystyczne, m.in. z metalu, masy perłowej, ceramiki, kryształu, szkła, bursztynu lub marmuru. Oprócz klasycznej 64-polowej szachownicy można również spotkać tablice o innym kształcie i liczbie pól, np. w szachach heksagonalnych szachownica składa się z 91 sześciokątnych pól w trzech kolorach, a szachy Capablanki rozgrywane są na szachownicy 80- lub 100-polowej. Sama szachownica, dzięki swoim geometrycznym i matematycznym właściwościom, służy nie tylko do gry w szachy, ale wykorzystywana jest także we wszelakich zadaniach i łamigłówkach, jak i w innych grach (np. warcaby, warcaby polskie).

Z szachownicą związana jest również legenda o podwajaniu ziaren^[2], w której hinduski władca Scheram (ew. Shehram), chcąc wynagrodzić mędrca Sessę (ew. Sissę) za wynalezienie przez niego gry w szachy, zgadza się na spełnienie jego życzenia. Życzenie to, z pozoru błahe i niepoważne, a polegające na podwajaniu liczby ziaren na każdym kolejnym polu szachownicy, okazuje się nie do spełnienia, gdyż liczba ta, będąca sumą szeregu złożonego z liczby 2 z kolejnymi potęgami od 0 do 63 (tj. 1, 2¹, 2², 2³, 2⁴, ... ,2⁶³), wynosi 18 446 744 073 709 551 615 (czyli ponad 18 trylionów) i odpowiada ok. ośmiokrotnej ilości zboża zebranego z powierzchni całej kuli ziemskiej.^{[w jakiej jednostce i z jakiego okresu?]} Legenda, choć nie ma bezpośredniego związku z grą w szachy, ukazuje tkwiące w nich matematyczne możliwości i jest doskonałym przykładem na ich złożoność.

Galeria

Szachy turniejowe
Szachy wykonane ze szkła
Szachownica na wolnym powietrzu
Wielka szachownica w plenerze
Szachownica zwijana
Szachownica ofiarowana Zygmuntowi III Wazie
Szachownica demonstracyjna

Zobacz też

Szachowa heraldyka

Przypisy

↑ szachownica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-02] .
↑ Legendę tę cytuje m.in. Jakow Perelman w książce Занимательная математика (ros. Zajmująca matematyka), wydanej też w tłum. angielskim pod tytułem Mathematics can be fun przez moskiewskie wydawnictwo Mir w 1985 (strony 98–101), a także Szczepan Jeleński w Lilavati. Na ten temat także Legenda o powstaniu szachów (podane w tej wersji liczby są według krótkiej skali, kwintylion zamiast tryliona itd.)

Bibliografia

Władysław Litmanowicz, Jerzy Giżycki, "Szachy od A do Z", Warszawa 1987, str. 922, 1182 i 1183

Linki zewnętrzne

Eric W.E.W. Weisstein Eric W.E.W., Chessboard, [w:] MathWorld, Wolfram Research [dostęp 2020-12-12] (ang.).
Chess sets for the Jet Set (ang.)
Yakow Perelman: Mathematics can be fun. [dostęp 2013-02-02]. (ang.).