Liliowate (Liliaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do klasy jednoliściennych. Obejmuje we współczesnych systemach klasyfikacyjnych 15[2][3] rodzajów z ok. 700[3]–705[2] gatunkami. Zasięgi wszystkich przedstawicieli mieszczą się na półkuli północnej, głównie w strefie klimatu umiarkowanego, ale część gatunków rośnie także w północnej Afryce, w Indiach, w południowych Chinach i na Luzonie[3][2]. Największe zróżnicowanie gatunkowe występuje w Azji. Rośliny te zasiedlają głównie formacje trawiaste – stepy i łąki subalpejskie[4].
Ze względu na efektowne kwiaty wiele roślin z tej rodziny uprawianych jest jako rośliny ozdobne w ogrodach i na kwiaty cięte. Największe znaczenie ekonomiczne mają rodzaje tulipanTulipa i liliaLilium, mniejsze: szachownicaFritillaria, trójednikCalochortus, kardiokrynumCardiocrinum, trójsklepkaTricyrtis, psiząbErythronium. Cebule niektórych gatunków z rodzajów lilia, tulipan i Amana są jadalne. Dobrej jakości skrobi dostarczają cebule Cardiocrinum cordatum i Erythronium japonicum[3].
Morfologia
Pokrój
Rośliny zielne. Geofity obejmujące dwie grupy różniące się morfologią i ekologią. Liliowate preferujące siedliska otwarte (światłolubne) (podrodziny Lilioideae i Calochortoideae) to rośliny cebulowe, ze zwykle okazałymi kwiatami, z liśćmi mocno wydłużonymi, owocami są torebki. Gatunki leśne (podrodziny Streptopoideae i Medeoloideae) to zwykle rośliny kłączowe, z kwiatami niepozornymi, owocami są jagody[2]. Rośliny cebulowe zwykle z korzeniami kurczliwymi[5]. Pędy liliowatych są zwykle prosto wzniesione i zwykle ulistnione[4].
Odziomkowe lub rozmieszczone wzdłuż pędu skrętolegle, czasem okółkowo (częściowo u Lilium i Fritillaria). Zwykle z nasadą pochwiastą, czasem obejmujące łodygę, rzadko ogonkowe. Zawsze pojedyncze, zwykle o użyłkowaniu równoległym, rzadko siatkowatym[3][4], często liście są równowąskie lub taśmowate[5], na końcach zwykle ostre[4].
Okazałe, promieniste (rzadziej grzbieciste), obupłciowe. Zebrane w grono, czasem baldachogrono (złoć) lub pojedyncze (tulipan). Okwiat złożony z 6 wolnych listków w dwóch okółkach po trzy[3][5]. Listki okwiatu czasem z barwnym wzorem – kropkowane lub kreskowane[3]. Pręciki w liczbie 6 w dwóch okółkach, rzadziej 3, z pylnikami osadzonymi po zewnętrznej stronie nitki, pękającymi podłużnymi szczelinami[5][4]. Zalążnia górna, trójkomorowa, z licznymi zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, rzadziej znamię jest siedzące (Tulipa)[5][4].
W wyniku badań filogenetycznych znacznie przebudowana została systematyka tej rodziny. Kiedyś do liliowatych zaliczano liczne rośliny kłączowe i czasami drzewiaste jak np. dracena czy jukka, np. w systemie Cronquista (1981) należało tu 280 rodzajów i 4,8 tysiąca gatunków. Dawne szerokie ujęcie obejmowało niepowiązane filogenetycznie rośliny, z liliowatych wyodrębniono więc szereg rodzin rozdzielonych głównie między dwa rzędy – liliowców i szparagowców[2], ale też żabieńcowców, pochrzynowców, pandanowców i komelinowców[3]. Po raz pierwszy od szerokiego ujęcia rodziny odstąpiono w systemie Dahlgrena z 1985 i późniejsze analizy filogenetyczne potwierdziły różne, często odległe pozycje wielu roślin tu wcześniej zaliczanych[5].
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd liliowce (Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina liliowate (Liliaceae Juss.)[7]
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdefghiMaarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 149-150. ISBN 978-1842466346.
↑ abcdefMichael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg...: Academic Press Elsevier, 2010, s. 213. ISBN 978-0-12-374380-0.
↑ abcdefgGurcharan Singh: Plant Systematics. Science Publishers, Inc., 2004, s. 351–352. ISBN 1-57808-351-6.
