Zanim została erygowana parafia św. Józefa, wierni z Załęża przynależeli do bogucickiejparafii św. Szczepana, której początki sięgają drugiej połowy XIV wieku[1]. Pierwszy pomysł utworzenia załęskiej parafii rzymskokatolickiej, a także budowy kościoła pojawił się w połowie XIX wieku[2], kiedy to proboszczem parafii w Bogucicach był ks. Leopold Markiefka. W tym czasie właściciel dóbr załęskich, Ernest Georges de la Tour, wyszedł z pomysłem budowy kościoła, plebanii, cmentarza i szkoły w położonej na terenie gminy Załęskiej Hałdzie. Projekt nowej parafii z 1855 roku przewidywał włączenie do niej z parafii bogucickiej Brynowa i Załęża, z mikołowskiejLigoty, Ochojca, Piotrowic, a z chorzowskiej familoków z okolic huty „Baildon”. Z powodu braku poparcia finansowego nie zrealizowano tych planów. Kolejny właściciel Załęża, George von Moltke (od 1856 roku), był zainteresowany jedynie budową kościoła, ale nie powołaniem parafii[3].
Dynamiczny rozwój przemysłu, a wraz z tym szybki wzrost liczby ludności Załęża spowodowało, że kwestia ustanowienia nowej parafii stawała się coraz bardziej pilna, zwłaszcza że kościół w Bogucicach był od Załęża oddalony o około 4 km[2]. Jednocześnie coraz więcej parafian z Załęża uczęszczało do nowo wybudowanych świątyń w Dębie, Hajdukach Wielkich czy Katowicach[4], gdzie w rejonie późniejszego placu Wolności został poświęcony w 1860 roku tymczasowy kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Dalekie położenie bogucickiego kościoła spowodowało, iż wierni zaczęli zabiegać o odłączenie i utworzenie własnej parafii wraz z kościołem[5].
Kiedy powoływano katowicką parafię Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny zakładano pierwotnie, że obejmie ona także Załęże[2]. Na początku 1859 roku w katowickim mieszkaniu księgowego zarządu dóbr Tiele-Wincklerów Heinricha Knappego doszło do spotkania biskupich komisarzy w którym wziął udział ks. Leopold Markiefka z Bogucic. Jego tematem była secesja od parafii bogucickiej Katowic, Brynowa i Załęża, o co postulował biskup wrocławski ks. Heinrich Förster[6][7]. Na secesję Załęża od parafii bogucickiej nie zgodził się bogucicki proboszcz, a spór ten rozstrzygnął biskup wrocławski, przez co samo Załęże pozostało jeszcze częścią parafii bogucickiej[2].
1 grudnia 1895 roku Zarząd Kościelny parafii św. Szczepana w Bogucicach podjął uchwałą o utworzeniu nowej parafii w Załężu[2]. Proboszcz bogucickiej parafii ks. Ludwik Skowronek zwrócił się z tą sprawą do kurii wrocławskiej, gdzie 27 grudnia 1895 roku ks. kard. Georg von Kopp zaakceptował jego plany. 19 stycznia 1896 roku bogucicki proboszcz zwołał walne zebranie przedstawicieli załęskiej gminy i przedstawił plany utworzenia parafii i budowy kościoła, które zostały przyjęte większością głosów[8].
Sprawę budowy kościoła i powołania parafii przyspieszyła katastrofa górnicza w kopalni „Cleophas” (późniejszy „Kleofas”) z 3 na 4 marca 1896 roku, w której to w pożarze zginęło ponad stu górników, głównie z Bogucic, Dębu i Załęża[9][10]. W trakcie pogrzebu ofiar katastrofy ks. Ludwik Skowronek złożył uroczyste ślubowanie zbudowania kościoła w Załężu poświęconego św. Józefowi, patronowi dobrej śmierci[11].
20 kwietnia 1896 roku dekretem biskupa wrocławskiego ks. kard. Georga von Koppa erygowano parafię św. Józefa w Załężu[12], a potwierdzenie tego faktu przez władze świeckie nastąpiło 13 lipca 1896 roku[13]. Administratorem nowej parafii został 24 sierpnia 1896 roku proboszcz bogucicki ks. Ludwik Skowronek. Księgi parafialne zaczęto prowadzić od 1 października 1896 roku, natomiast ponad miesiąc później, tj. 12 listopada, wybrano Zarząd Kościelny i Radę Parafialną[3].
Do nowo utworzonej załęskiej parafii zostali przypisani mieszkańcy Załęża oraz dwóch przysiółków: Obroków i Owsisk[14]. Liczyła około 12 tysięcy wiernych, a po 25 latach było ich 20 tysięcy[15]. Charakteryzowała się ujednoliconą strukturą społeczną mieszkańców, wśród których zdecydowaną większość stanowili robotnicy oraz rzemieślnicy[16].
W 1896 roku rozpoczęto przygotowania do budowy kościoła, a także rozpoczęto budowę probostwa i klasztoru sióstr jadwiżanek[3]. Samą budowę świątyni rozpoczęto po dwóch latach – 15 maja 1898 roku poświęcono kamień węgielny. Zaprojektowanie świątyni powierzono architektowi Ludwigowi Schneiderowi[11]. Patronat nad nowo powstałą parafią i budowanym kościołem objął biskup wrocławski jako ordynariusz, lecz największy trud budowy kościoła spoczywał na administratorze oraz wiernych[16]. Poświęcenia kościoła parafialnego pw. św. Józefa dokonał 8 listopada 1900 roku ks. dziekan Wiktor Schmidt, a podczas tej uroczystości wprowadzono nowego proboszcza załęskiej parafii – ks. Józefa Kubisa[17]. Konsekracji świątyni dokonał 29 kwietnia 1902 roku biskup wrocławski ks. kard. Georg von Kopp[12], a nazajutrz dokonał w niej pierwszego bierzmowania, które przyjęło 1749 osób[15].
Wraz z powstaniem parafii ks. Ludwik Skowronek podjął starania o sprowadzenie do Załęża sióstr zakonnych. 30 kwietnia 1898 roku władze świeckie wyraziły zgodę na powstanie Domu Sióstr św. Jadwigi, a pierwsze siostry przybyły do Załęża 4 kwietnia 1899 roku. 30 listopada 1899 roku poświęcono dom zakonny[18].
Działalność parafii do 1945 roku
Ks. prał. Józef Kubis, proboszcz załęskiej parafii w latach 1900–1942
W 1901 roku załęska parafia zyskała pierwszego wikariusza – ks. Zygfryda Noconia, który posługiwał we wspólnocie do 1903 roku[19]. Od 1905 roku parafia miała już dwóch wikariuszy[20]. W 1910 roku z inicjatywy proboszcza ks. Józefa Kubisa i przy wsparciu Towarzystwa św. Karola Boromeusza powstała biblioteka parafialna, która posiadała pierwotnie 1 tys. woluminów[21]. W 1910 roku przygotowano pierwsze w parafii misje dla polskojęzycznych parafian, które prowadzili ojcowie Jezuici z Galicji, a w marcu 1911 roku osobne misje odbyły się dla parafian niemieckojęzycznych[22]. 15 czerwca 1916 roku proboszcz załęskiej parafii ks. Józef Kubis objął obowiązki dziekana dekanatu mysłowickiego, do którego należała także załęska parafia[23].
W latach przedwojennych liczebnie dominowali parafianie polskojęzyczni, lecz w działalności duszpasterskiej traktowano ich na równi z parafianami niemieckojęzycznymi. Widoczne było to w języku głoszonych kazań czy przyjmowaniu spowiedzi[24]. Jednocześnie w tym samym okresie zaczęły powstawać różnego rodzaju stowarzyszenia oraz wspólnoty działające przy kościele, które oddzielnie skupiały Polaków i Niemców[20].
Od 1934 roku zaczęto wydawać dwujęzyczne czasopismo parafialne, wydawane w takiej formie do września 1939 roku. Czasopismo wydawano jeszcze w latach 1940–1941, ale już tylko w języku niemieckim[28].
W 1938 roku parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu liczyła 18 015 wiernych, a posługiwało w niej czterech kapłanów. Udzielono wówczas 215 ślubów, 337 chrztów oraz 247 pogrzebów[29]. Przed wybuchem II wojny światowej przy wspólnocie parafialnej działało 30 polskich stowarzyszeń kościelnych i bractw oraz 21 ich niemieckich odpowiedników. Do wspólnot tych należało około 30 tys. członków – część parafian należało do więcej niż jednej organizacji[30].
5 listopada 1942 roku odbył się pogrzeb pierwszego załęskiego proboszcza ka. Józefa Kubisa, w którym uczestniczyło 106 kapłanów, w tym biskup sufragan wrocławski ks. Joseph Ferche i wikariusz generalny ks. Franciszek Woźnica[31].
Po II wojnie światowej nastąpiły radykalne zmiany w załęskim duszpasterstwie. W 1945 roku katolików w Załężu było niemal 100% (innowierców i niewierzących było zaledwie 92)[32]. W 1947 roku liczba parafian zaczynała zbliżać się do 17 tysięcy, a w 1948 roku wznowione zostały misje, które ze względu na małe zainteresowanie prowadzono na dziedzińcu kościelnym. Ograniczano także działalność siostrom jadwiżankom – w 1950 roku został im odebrany zakład opiekuńczy, który został przekazany prorządowej organizacji Caritas, a siostry odtąd prowadziły tylko dom opieki nad starszymi kobietami – Zakład Opiekuńczo-Leczniczy[21][32].
W latach 1951–1956 na probostwie działało Studium Pastoralne dla neoprezbiterów, którego rektorem był proboszcz ks. Wilhelm Pluta. Studiowali oni teologię pastoralną, a oprócz tego odbywali praktykę duszpasterską w pobliskich wspólnotach parafialnych[31]. W 1954 roku po przyjęciu święceń na terenie parafii św. Józefa zamieszkał ks. Władysław Basista. Wówczas to pod kierownictwem proboszcza ks. Wilhelma Pluty rozpoczął katechizację dzieci w przyparafialnej salce katechetycznej. Organizował również zajęcia teatralne oraz wycieczki dla dzieci w góry, a podczas odwiedzin duszpasterskich udzielał wsparcia materialnego dla najbardziej potrzebujących rodzin z załęskiej parafii[33].
Kamienica przy ulicy Gliwickiej 195 – siedziba Domu Zakonnego Kapucynów w Katowicach (2014)
W 1963 roku ustanowiono drugi odpust parafialny ku czci Matki Bożej Fatimskiej[34]. 28 stycznia 1966 roku w ramach Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan w załęskim kościele parafialnym została odprawiona msza św. w obrządku greckokatolickim, której przewodniczył ks. kan. Mikołaj Deńko z Krakowa[34]. W 1971 roku z uwagi na zwolnienie z prac ostatnich sióstr służebniczek zlikwidowano miejscową placówkę zakonną, która w 1962 roku została przeniesiona na probostwo[26].
W 1990 roku z inicjatywy księży Janusza Kuśki i Józefa Włoska rozpoczęto wydawanie czasopisma parafialnego „Podpora Rodzin”[35]. W 1991 roku w odpowiedzi na prośbę Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Ludności Pochodzenia Niemieckiego ks. abp Damian Zimoń wydał zgodę na odprawianie w załęskim kościele parafialnym cotygodniowej mszy św. w języku niemieckim, co odbywało się do końca 2016 roku[35]. 23 maja 2002 roku na terenie załęskiej parafii rozpoczął działalność klub Wysoki Zamek, powstały jako dzieło Wspólnoty Dobrego Pasterza[36]. W 2006 roku na terenie parafii w budynku przy ulicy Gliwickiej 195/1 zamieszkali Bracia Mniejsi Kapucyni z prowincji krakowskiej[26].
W 2005 roku parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu liczyła około 11 tys. wiernych[12], a w 2022 roku liczba ta zmalała do około 8,4 tys. wiernych. Udzielono wówczas 41 chrztów, 51 pierwszych i wczesnych komunii św., 68 sakramentów bierzmowania, 12 ślubów i 178 pogrzebów[37].
Dom parafialny i dom Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi znajduje się w zachodniej części placu kościelnego, przy ulicy Gliwickiej 78. Został poświęcony 30 października 1899 roku[42]. Budynek probostwa przy ulicy Gliwickiej 76 zamieszkany jest przez proboszcza i wikariuszy, a położony jest naprzeciwko domu parafialnego, po wschodniej stronie placu kościelnego. Funkcjonuje od listopada 1900 roku[3].
Przy parafii działają wspólnoty zarówno dziecięco-młodzieżowe, jak i dla dorosłych. Dla dzieci i młodzieży są to (stan na 2024 rok) ministranci i oaza młodzieżowa Ruchu Światło-Życie, natomiast dla dorosłych grupa katechezy dla dorosłych (funkcjonuje od 2000 roku; liczy średnio 20 osób), koło przyjaciół Radia Maryja, krąg biblijny (funkcjonuje od 2018 roku), nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej, zespół charytatywny „Caritas” i Żywy Różaniec[46]. Ponadto przy parafii funkcjonuje Poradnia Życia Rodzinnego[48], a także wydawane jest czasopismo parafialne zatytułowane „Podpora Rodzin”[35].
Przy ulicy Gliwickiej 76 funkcjonuje dom Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi, w którym siostry prowadzą Zakład Opiekuńczo-Leczniczy dla kobiet, a także czynnie włączają się w działalność parafialną[42]. Przy ulicy Gliwickiej 195/1 mieszkają kapucyni z prowincji krakowskiej – działa tam Dom Zakonny Kapucynów w Katowicach[49]. Tworzą oni Wspólnota Braci Itinerantów[50], żyjąc wśród najuboższych mieszkańców tej części miasta i posługują jako rekolekcjoniści oraz spowiednicy[26].
Załęska parafia zarządza cmentarzem położonym przy ulicy P. Pośpiecha, znajdującym się pomiędzy kościołem parafialnym a linią kolejową. Powierzchnia nekropolii wynosi 2,08 ha, a pierwsze pochówki pochodzą z końca XIX wieku[16].
Zasięg parafii
Parafia św. Józefa swoim zasięgiem obejmuje całą katowickądzielnicęZałęże. Przynależą do niej następujące ulice: F. Anioła, S. Badury, F. Bocheńskiego (do nr. 54), S. Bogusławskiego, S. Borysa, Bracka (część), J. Cholewy, J. Ciemały, L. Czoika, F. Dudka, Gliwicka (nr. 44-312), Gminna, J. Grządziela, W. Janasa, R. Kempki, Klimczoka, J. Koczeby, J. Kupca, J. Lelewela, Lisa, Macieja, Mamoka, Marcina, P. Musialika, G. Narutowicza, Ondraszka, J. Piechy, Pokoju, P. Pośpiecha, 18 Sierpnia, J. Skrzeka, T. Szewczenki, Ślusarska, Tokarska, Wiśniowa, J. Wolnego, M. Wolskiego, J. Wyplera, Zamułkowa, J. Zarębskiego i Żelazna (południowa część)[12][47].
↑ abJerzyJ.SłotaJerzyJ., Podsumowanie roku 2022. Statystyka parafialna, „Podpora Rodzin” (1 (319)), Katowice: Parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu, styczeń 2023, s. 7 [dostęp 2024-10-28](pol.).
RobertR.BorowyRobertR., Wczoraj – dziś – jutro …kopalni „Katowice-Kleofas”: historia węglem pisana, Katowice: Usługi Poligraf.-Wyd. Piotr Tyrtania, 1997, ISBN 83-907139-2-6(pol.).
BernadetaB.Prandzioch-GoretzkiBernadetaB., 125-lecie parafii św. Józefa w Katowicach-Załężu 1896–2021, Katowice: Rzymskokatolicka parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu, 2021(pol.).
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
